Tài liệu Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh cà mau theo hướng phát triển bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Tôn Thất Nghĩa CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TỈNH CÀ MAU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Tôn Thất Nghĩa CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TỈNH CÀ MAU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Chuyên ngành: Địa lí học Mã số : 60 31 95 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRỊNH DUY OÁNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. TP. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 09 năm 2011 Tác giả Tôn Thất Nghĩa LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn tôi nhận được giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị. Vì vậy, cho phép tôi được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới tất cả các đơn vị, cá nhân đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành bản luận văn này. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến Thầy TS. Trịnh Duy Oánh – người trực tiếp hướng dẫn, tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành bản luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn tới lãnh đạo Trường Đại Học Sư Phạm TP.Hồ Chí Minh, Phòng Sau Đại học, Khoa Địa Lý cùng toàn thể quý thầy cô giáo. Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Nông Nghiệp và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Tài Nguyên và Môi Trường, Cục thống kê tỉnh Cà Mau đã tạo điều kiện cho tôi về các số liệu và tư liệu để tôi hoàn thành bản luận văn. Tôi xin cảm ơn đến các đồng nghiệp, gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Thời gian thực hiện luận văn tương đối ngắn và nghiên cứu khoa học còn hạn chế nên trình bày nội dung chưa sâu và còn nhiều thiếu sót. Mong được sự góp ý của tất cả quý thầy cô và các bạn. Trận trọng cảm ơn! TP.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 09 năm 2011 Tác giả Tôn Thất Nghĩa MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục từ viết tắt Danh mục các biểu bảng Danh mục các hình vẽ MỞ ĐẦU ....................................................................................................................3 1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................12 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................13 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................14 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ........................................................................14 5. Lịch sử nghiên cứu đề tài ................................................................................15 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..........................................15 7. Cấu trúc đề tài nghiên cứu .............................................................................17 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG .............................18 1.1. Cơ sở lí luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp .........................18 1.1.1. Khái niệm cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ........................................18 1.1.2. Mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp với tăng trưởng và phát triển nông nghiệp bền vững .......................................................22 1.1.3. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Quan niệm chung về cơ cấu kinh tế ...................................................................25 1.1.4. Yêu cầu khách quan phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ........29 1.1.5. Những nhân tố tác động đến quá trình chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp 29 1.2. Cơ sở lí luận của phát triển bền vững ........................................................34 1.2.1. Phát triển bền vững ..................................................................................34 1.2.2. Những tư tưởng cơ bản về phát triển bền vững kinh tế - xã hội ..............37 1.2.3. Phát triển bền vững kinh tế - xã hội là một tất yếu khách quan ..............39 1.2.4. Cơ sở khoa học của phát triển bền vững ngành nông nghiệp ..................43 1.3. Các chỉ tiêu phản ánh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ..............45 1.3.1. Nhóm tiêu chí phản ánh hiệu quả tác động của các nhân tố đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ........................................................................46 1.3.2. Nhóm tiêu chí phản ánh kết quả, hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp........................................................................................................47 1.4. Kinh nghiệm một số nước về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững .........................................................................48 1.4.1. Trên thế giới.............................................................................................48 1.4.2. Ở Việt Nam ..............................................................................................52 Chương 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TỈNH CÀ MAU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG .........54 2.1. Tổng quan về tỉnh Cà Mau ..............................................................................54 2.2. Những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau ...................................................................................58 2.2.1. Các nhân tố về tự nhiên ...........................................................................58 2.2.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội ....................................................................64 2.2.3. Thuận lợi và khó khăn .............................................................................68 2.2.3.1. Thuận lợi, lợi thế...................................................................................68 2.2.3.2. Khó khăn, thách thức ............................................................................69 2.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau thời kỳ 2000 - 2009 ...........................................................................................................71 2.3.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành ...................................................71 2.2.3. Chuyển dịch cơ cấu theo lãnh thổ ............................................................80 2.3.3. Chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế ...........................................83 2.4. Tác động của các nhân tố đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau ...................................................................................87 2.4.1. Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất ..............................................................87 2.4.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông nghiệp ....................................89 2.4.3. Những kết quả của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời gian qua ..............................................................................................................92 2.4.4. Hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải quyết .......................................93 2.5. Đánh giá sự bền vững của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau thời kì 2000 – 2009 ................................................................................95 2.5.1. Bền vững về mặt tự nhiên và môi trường ................................................95 2.5.2. Bền vững về mặt kinh tế - xã hội .............................................................98 2.6. Một số mô hình gắn liền tổ chức sản xuất - kinh doanh có triển vọng tác động đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng bền vững. ....99 2.6.1. Mô hình lúa – tôm....................................................................................99 2.6.2. Mô hình lúa – cá ....................................................................................102 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TỈNH CÀ MAU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ..............................................................................................106 3.1. Quan điểm phát triển kinh tế xã hội tỉnh Cà Mau đến năm 2020 .........106 3.1.1. Quan điểm phát triển .............................................................................106 3.1.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................96 3.2. Định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững ...............................................................................108 3.2.1. Chuyển dịch cơ cấu theo ngành .............................................................108 3.2.2. Chuyển dịch cơ cấu theo lãnh thổ ..........................................................113 3.2.3. Chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế .........................................114 3.3. Những giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững ........................................................114 3.2.1. Giải pháp về đất đai ...............................................................................114 3.2.2. Giải pháp về khoa học - công nghệ .......................................................116 3.2.3. Giải pháp về thị trường tiêu thụ sản phẩm.............................................121 3.2.4. Giải pháp về lao động ............................................................................122 3.2.5. Giải pháp về tổ chức và quản lí .............................................................123 3.2.6. Giải pháp về vốn ....................................................................................123 3.2.7. Giải pháp về xây dựng cơ sở hạ tầng .....................................................125 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................129 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................132 PHỤ LỤC ...............................................................................................................135 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH : Công nghiệp hóa CCKT : Cơ cấu kinh tế CDCCKT : Chuyển dịch cơ cấu kinh tế HTX : Hợp tác xã KCN-CCN : Khu công nghiệp - Cụm công nghiệp KTTT : Kinh tế trang trại GDP : Tổng sản phẩm trong nước GTSX : Giá trị sản xuất NN : Nông nghiệp ONMT : Ô nhiễm môi trường BVMT : Bảo vệ môi trường VA : Giá trị tăng thêm DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG Bảng 2.1 : Một số chỉ tiêu chủ yếu của Cà Mau 2006 – 2010 Bảng 2.2 : Phân bố dân số tỉnh Cà Mau theo huyện, thành phố năm 2009 Bảng 2.3 : Khối lượng đầu tư thủy lợi tỉnh Cà Mau giai đoạn 2001 – 2009 Bảng 2.4 : Sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 Bảng 2.5 : Cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành trồng trọt Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 (theo giá so sánh năm 1994) Bảng 2.6 : Chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành trồng trọt Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 Bảng 2.8 : Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành chăn nuôi Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 theo giá hiện hành. Bảng 2.9 : Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành chăn nuôi Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 theo giá hiện hành. Bảng 2.10 : Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp các thành phần kinh tế của tỉnh Cà Mau 2009 Bảng 2.11 : Số trang trại phân theo huyện/thành phố thuộc tỉnh Cà Mau Bảng 2.12 : Cơ cấu sử dụng đất Cà Mau giai đoạn 2000 – 2008 Bảng 2.13 : Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất Cà Mau giai đoạn 2000 – 2008 Bảng 2.14 : Cơ cấu sử dụng đất của tỉnh Cà Mau qua các năm 2006 – 2008 Bảng 2.15 : Chuyển dịch cơ cấu lao động Tỉnh Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1: Bản đồ Hành chính tỉnh Cà Mau Hình 2.2: Biểu đồ thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành trồng trọt Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 Hình 2.3: Biểu đồ thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành chăn nuôi Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 theo giá hiện hành Hình 2.4: Biểu đồ thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất Cà Mau giai đoạn 2000 – 2008 Hình 2.5: Biểu đồ thể hiện chuyển dịch cơ cấu lao động tỉnh Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong xu thế hội nhập hiện nay nhiều vấn đề đặt ra cần giải quyết trong đó có vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững. Nhiều tổ chức quốc tế, nhiều nhà khoa học vẫn tiếp tục nghiên cứu về vai trò của nông nghiệp và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp như thế nào để cơ cấu kinh tế của mỗi quốc gia vận động hợp lí và theo cơ chế thị trường mà vẫn đảm bảo sự phát triển bền vững. Việt Nam là quốc gia nông nghiệp với hơn 70% dân số sống dựa vào nền nông nghiệp, nên việc phát triển nền nông nghiệp bền vững là yêu cầu bức thiết, là yếu tố sống còn. Kể từ năm 1986 nền kinh tế Việt Nam đã bắt đầu có sự đổi mới, Chính phủ Việt Nam từng bước cải cách các chính sách một cách toàn diện, xây dựng một nền kinh tế độc lập – tự chủ, thích ứng với hội nhập kinh tế thế giới, với một cơ cấu kinh tế hiện đại hợp lí. Đặc biệt kể từ khi Việt Nam gia nhập vào tổ chức thương mại hàng đầu thế giới WTO thì ngành chịu tác động mạnh mẽ nhất là nông nghiệp. Hoà nhập với xu thế đổi mới, nông nghiệp nước ta có những chuyển biến mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, từng bước thích ứng với cơ chế thị trường, bước đầu gặt hái được nhiều kết quả tốt đẹp. Tuy nhiên, nông nghiệp Việt Nam vẫn còn đứng trước những thử thách lớn trong tiến trình chuyển đổi và hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Thứ nhất, cơ cấu kinh tế nông nghiệp chuyển dịch chậm, không cân đối, quy mô sản xuất vừa nhỏ bé vừa chưa theo sát yêu cầu thị trường. Thứ hai, cơ sở vật chất, kĩ thuật trong nông nghiệp còn thấp kém đã làm hạn chế việc tiếp cận thị trường. Thứ ba, lao động thủ công còn phổ biến, máy móc cơ giới nông nghiệp còn lạc hậu dẫn đến năng suất lao động nông nghiệp còn thấp. Thứ tư, hội nhập kinh tế thế giới đòi hỏi ngành nông nghiệp phải cạnh tranh với các nước trong khu vực có trình độ phát triển cao hơn, có lợi thế so sánh về các mặt hàng nông sản tương tự như Việt Nam. Tỉnh Cà Mau với khoảng 80% dân số sống ở nông thôn và hầu hết hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, tuy đời sống nông dân đã phần nào được cải thiện, song vẫn còn nhiều vấn đề phải giải quyết. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp bước đầu chuyển đổi theo hướng thị trường, song vẫn chưa đáp ứng các mục tiêu: khai thác có hiệu quả tiềm năng, áp dụng tiến bộ kĩ thuật – công nghệ vào sản xuất, giải phóng sức lao động nông nghiệp, nâng cao năng suất lao động, nâng cao sản lượng hàng hoá quy mô lớn. Xuất phát từ yêu cầu trên, đề tài : “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững” được lựa chọn nghiên cứu nhằm tìm ra những giải pháp thích hợp để giải quyết những vấn đề tồn tại, tận dụng thế mạnh, tiềm năng tỉnh Cà Mau để khai thác hợp lí các nguồn lực có hiệu quả. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Dựa trên các quan điểm, các lí thuyết về chuyển dịch cơ cấu và phát triển bền vững cũng như kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp từ các quốc gia trên thế giới, các vùng miền ở Việt Nam, trên cơ sở đó phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau từ đó xác định những tồn tại, khó khăn trong quá trình thực hiện chuyển dịch đưa ra cách tiếp cận giải quyết vấn đề. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hoá cơ sở lí luận và kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp (CDCCKT NN) theo hướng phát triển bền vững ở một số nước và ở nước ta. Từ đó rút ra những vấn đề có tính phương pháp luận cho việc nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau. Phân tích, đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Cà Mau giai đoạn 2000 – 2009, rút ra những ưu điểm và chỉ ra những tồn tại trong cơ cấu kinh tế, nguyên nhân dẫn đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Cà Mau diễn ra chậm và trì trệ .Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Cà Mau theo đúng mục tiêu xác định và đảm bảo sự phát triển bền vững. Dựa trên các quan điểm, các lí thuyết về chuyển dịch cơ cấu và phát triển bền vững cũng như kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp từ các quốc gia trên thế giới, các vùng miền ở Việt Nam, trên cơ sở đó phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau từ đó xác định những tồn tại, khó khăn trong quá trình thực hiện chuyển dịch đưa ra cách tiếp cận giải quyết vấn đề. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung đi sâu phân tích sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp theo nghĩa hẹp, có nghĩa là nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành nông nghiệp (trồng trọt và chăn nuôi). 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung nghiên cứu: luận văn nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp (theo nghĩa hẹp) theo ngành theo không gian lãnh thổ và theo thành phần kinh tế. Về không gian nghiên cứu: luận văn nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững trên địa bàn các huyện thuộc tỉnh Cà Mau. Về thời gian sử dụng để nghiên cứu: luận văn nghiên cứu từ năm 2000 – 2009. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Trước đây cũng có nhiều công trình nghiên cứu về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Nhưng thực sự chưa có một đề tài nào nghiên cứu về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững. Đề tài nghiên cứu tìm ra những hạn chế trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Cà Mau và đưa ra những giải pháp cho sự phát triển bền vững nền nông nghiệp. 5. Lịch sử nghiên cứu đề tài Cho tới nay có nhiều công trình nghiên cứu vấn đề Cơ cấu kinh tế (CCKT )và chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) trong đó có đề cập tới CCKT và CDCCKT NN. Có thể kể ra các công trình nghiên cứu tiêu biểu sau đây: Nghiên cứu vấn đề CCKT và CDCCKT, lao động trong xu hướng hội nhập quốc tế của PGS.TS Phạm Quý Thọ: “Chuyển dịch cơ cấu lao động trong xu hướng hội nhập quốc tế” (2006), Lê Du Phong, Nguyễn Thành Độ : “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với khu vực và thế giới” (1999). Trong: “Bàn về phát triển kinh tế” (nghiên cứu con đường dẫn tới giàu sang) của tác giả PGS.TS Ngô Doãn Vịnh bàn về vấn đề lí luận và thực tiễn cơ cấu của nền kinh tế Việt Nam như cơ cấu của nền kinh tế, phân tích và đánh giá CCKT và CDCCKT. Trương Văn Diện (tạp chí CN số tháng 9/2005), “Bàn về cơ sở khoa học, CDCCKT theo hướng Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá ở nước ta hiện nay”. Trả lời câu hỏi tại sao phải CDCCKT theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở nước ta. Phân tích các khái niệm CCKT, CDCCKT, thực trạng và phương hướng CDCCKT NN của các địa phương cụ thể có các công trình nghiên cứu như: Trương Thị Minh Sâm, “CDCCKT nông nghiệp vùng nông thôn ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh” (2002), Lê Quốc Sử, “Chuyển dịch cơ cấu và xu hướng phát triển của kinh tế nông nghiệp Việt Nam theo hướng Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá từ thế kỉ XX tới Thế kỉ XXI trong thời đại kinh tế tri thức” (2001). 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Bên cạnh vận dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trong nghiên cứu, luận văn cũng kết hợp sử dụng các phương pháp điều tra khảo sát thực tế , phương pháp thống kê – thu thập - xử lí số liệu, so sánh và phương pháp bản đồ. Nguồn dữ liệu chủ yếu thu thập bao gồm các tư liệu thống kê, điều tra kinh tế – xã hội của cục thống kê tỉnh Cà Mau, niên giám thống kê tỉnh Cà Mau (2000 đến 2009). Tư liệu của các ngành, các cấp trong tỉnh, kết hợp số liệu khảo sát thực tế để chứng minh. Luận văn có kế thừa và phát triển kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây. 6.1. Quan điểm nghiên cứu 6.1.1. Quan điểm hệ thống Dựa trên quan điểm này, luận văn xem xét cơ cấu và CDCCKT NN tỉnh Cà Mau như là một bộ phận của cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp của nước ta và được xem xét trong mối quan hệ với cơ cấu và CDCCKT NN của cả nước. 6.1.2. Quan điểm tổng hợp - lãnh thổ Các đối tượng được đưa vào nghiên cứu có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của cơ cấu nông nghiệp là một quá trình luôn vận động và biến đổi không ngừng theo thời gian. Vì vậy, để đề xuất được phương hướng và giải pháp CDCCKT NN cần phải dựa trên cơ sở phân tích đánh giá tổng hợp mối quan hệ giữa các nhân tố tự nhiên và kinh tế - xã hội và phải đặt nó trong một không gian cụ thể là tỉnh Cà Mau. 6.1.3. Quan điểm lịch sử - phát triển Luận văn xem xét các đối tượng và mối quan hệ giữa các đối tượng trong sự vận động phát triển không ngừng và luôn đặt chúng trong các hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Do các nhân tố tác động đến cơ cấu và CDCCKT NN luôn vận động và phát triển theo cả không gian và thời gian. 6.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Sự phát triển kinh tế không những chỉ đáp ứng cho nhu cầu trong hiện tại mà còn không làm tổn hại đến sự phát triển bền vững trong tương lai. Vì thế, yêu cầu phát triển bền vững là một yêu cầu tất yếu thể hiện không những về hiệu quả kinh tế - xã hội mà còn môi trường phát triển. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp thu thập, tổng hợp và xử lí tài liệu Trên cơ sở tiến hành thu thập, tham khảo tài liệu có liên quan, từ đó phân tích có chọn lọc, tổng hợp bổ sung và hệ thống hóa các tài liệu đó phục vụ cho nội dung nghiên cứu của luận văn. 6.2.2. Phương pháp bản đồ, biểu đồ Đây là một phương pháp quan trọng trong nghiên cứu. Kết hợp các bản đồ và các tài liệu đã thu thập được để phân tích, đánh giá cơ cấu và sự CDCCKT NN tỉnh Cà Mau. 6.2.3. Phương pháp so sánh So sánh đối chiếu giữa tài liệu thu thập được và trên thực tế, giữa địa bàn nghiên cứu với phạm vi cả nước nhằm đề xuất phương hướng và giải pháp CDCCKT NN tỉnh Cà Mau theo hướng phát nông nghiệp bền vững. 7. Cấu trúc đề tài nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận, các bảng phụ lục và các danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 03 chương : Chương 1: Cơ sở lí luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và phát triển bền vững. Chương 2: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững giai đoạn 2000 – 2009 Chương 3: Định hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Cà Mau theo hướng phát triển bền vững. Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1. Cơ sở lí luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 1.1.1. Khái niệm cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ● Cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp Nền kinh tế của mỗi nước là một tổ hợp phức tạp, bao gồm các bộ phận và phân hệ hợp thành. Việc phân tích, đánh giá cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải xem xét cấu trúc bên trong của nền kinh tế, biểu hiện ở những mối quan hệ kinh tế giữa các bộ phận và giữa các phân hệ của các bộ phận đó trong hệ thống kinh tế. Những mối quan hệ kinh tế đó ràng buộc lẫn nhau và được biểu hiện ở những quan hệ về mặt lượng cũng như quan hệ về mặt chất. C.Mác đã chỉ ra rằng: “Cơ cấu kinh tế là sự phân chia về chất lượng và tỉ lệ về số lượng của quá trình sản xuất xã hội” [14]. Khi có sự thay đổi của một số bộ phận và phân hệ nào đó trong hệ thống kinh tế sẽ làm thay đổi các bộ phận và phân hệ còn lại, hoặc ngược lại. Trong khi phân tích và đánh giá một cơ cấu kinh tế trên quan điểm hệ thống nhất thiết phải chỉ ra được định lượng và định tính của các quan hệ kinh tế. Là kết quả của quá trình phân công lao động xã hội, cơ cấu kinh tế phản ánh mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất của nền kinh tế. Một cơ cấu kinh tế hợp lý phải có các bộ phận, các phân hệ được kết hợp với nhau một cách hài hoà, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tài nguyên của đất nước, làm cho nền kinh tế phát triển lành mạnh, có nhịp độ tăng trưởng và phát triển ổn định, nâng cao mức sống của dân cư và tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động làm việc có hiệu quả. Cơ cấu kinh tế của một nước xét trên tổng thể bao gồm những mối liên hệ tổng thể giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế của nước đó, bao gồm các yếu tố kinh tế, các lĩnh vực kinh tế (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng), các ngành kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ …), các khu vực kinh tế (nông thôn, thành thị), các thành phần kinh tế (quốc doanh, tập thể, cá thể, hộ gia đình). Ở mỗi vùng, mỗi ngành, mỗi thành phần kinh tế lại có cơ cấu riêng của mình tuỳ thuộc vào những điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cụ thể. Để có một nền kinh tế phát triển với tốc độ tăng trưởng cao và ổn định tất yếu phải có một cơ cấu kinh tế hợp lý. Cơ cấu kinh tế đó phản ánh được các yêu cầu của quy luật khách quan: Quy luật tự nhiên, quy luật kinh tế xã hội. Trong việc hình thành và vận động của cơ cấu kinh tế, nhân tố chủ quan của con người cũng có vai trò rất quan trọng. Việc nhận thức đầy đủ và ngày càng sâu sắc các quy luật khách quan, người ta phân tích, đánh giá hiện trạng của cơ cấu kinh tế, biết được xu hướng biến đổi của cơ cấu kinh tế, trên cơ sở đó tìm ra các phương án xác lập cơ cấu kinh tế cụ thể và lựa chọn phương án tối ưu có hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất trong những điều kiện cụ thể của đất nước. Đồng thời qua đó tìm ra và thực hiện các giải pháp hữu hiệu để đảm bảo cơ cấu kinh tế đó đi vào cuộc sống. Lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại đã cho thấy cơ cấu kinh tế không phải là một hệ thống tĩnh, bất biến mà luôn ở trạng thái vận động, không ngừng biến đổi, phát triển và có sự chuyển dịch cần thiết phù hợp với những thay đổi biến động của các điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội. Do tác động của tiến bộ kỹ thuật và ứng dụng công nghệ mới, do sự phát triển của khoa học quản lý và ứng dụng nó trong thực tiễn hoạt động kinh tế - xã hội, cơ cấu kinh tế cũng theo sự phát triển đó mà ngày càng hoàn thiện hơn. Theo đà phát triển của xã hội, lực lượng sản xuất ngày càng phát triển, phân công lao động xã hội ngày càng sâu rộng, cơ cấu kinh tế cũng ngày càng tiến bộ. Muốn xác lập cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với những mục tiêu, chiến lược kinh tế - xã hội của các thời kỳ lịch sử nhất định, con người phải nghiên cứu các quy luật tự nhiên và quy luật kinh tế - xã hội. Đó là sự đòi hỏi bức thiết. Nghiên cứu hoạch định và dự báo cơ cấu kinh tế hiện tại và trong tương lai là việc làm cần thiết của các nhà lý luận và những người quản lý. Từ đó yêu cầu trước hết phải đặt ra là nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn các chính sách vĩ mô, các mô hình kinh tế cụ thể, những vấn đề kinh tế vi mô [11]. Từ sự phân tích trên có thể khái quát cơ cấu kinh tế như sau: Cơ cấu kinh tế là một tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế của mỗi nước. Các bộ phận đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và biểu hiện ở các quan hệ tỷ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng trong những không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện kinh tế - xã hội nhất định, nhằm đạt được hiệu quả kinh tế - xã hội cao [3]. Nền kinh tế quốc dân là một tổ hợp đa ngành, đa lĩnh vực. Trên góc độ không gian lãnh thổ của mỗi nước, người ta phân chia ra thành kinh tế nông thôn và kinh tế thành thị. Sự phân biệt giữa kinh tế nông thôn và kinh tế thành thị dựa vào sự khác nhau về địa lý, gắn liền về trình độ phát triển lực lượng sản xuất, phân công lao động xã hội và những đặc thù của các ngành. Khu vực nông thôn bao gồm một không gian rộng lớn, ở đó cộng đồng dân cư sinh sống và hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp với các hoạt động kinh tế - xã hội gắn liền với lĩnh vực đó. Kinh tế nông thôn là một tổng thể các ngành kinh tế trong khu vực nông thôn. Kinh tế nông thôn gồm các ngành liên quan mật thiết với nhau: Nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp và bao gồm cả công nghiệp, dịch vụ trong nông nghiệp [3]. Các ngành kinh tế đó quan hệ chặt chẽ với nhau theo những tỷ lệ nhất định về số lượng và liên quan chặt chẽ về mặt chất lượng. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một bộ phận của hệ thống cơ cấu kinh tế quốc dân, phụ thuộc vào cơ cấu kinh tế quốc dân, nhưng nó cũng mang tính độc lập tương đối. Vậy cơ cấu kinh tế nghiệp được hiểu: Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các mối quan hệ theo tỷ lệ về số lượng và chất lượng tương đối ổn định của các yếu tố kinh tế xã hội liên quan đến sản xuất nông nghiệp trong một khoảng thời gian và không gian nhất định. Cơ cấu kinh tế phản ánh quá trình phát triển, sự phù hợp, hợp lý trong phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, mỗi ngành và mỗi thành phần kinh tế. Muốn có một cơ cấu kinh tế hợp lý, cần có những biện pháp cụ thể nhằm chuyển dịch cơ cấu