Tài liệu Chuyên đề tốt nghiệp thực trạng và giải pháp của việc sử dụng thẻ thanh toán không dùng tiền mặt tại việt nam giai đoạn 2006 2011

Chuyên đề môn học LỜI MỞ ĐẦU 1.Lí do chọn đề tài môn học Lịch sử loài người trải qua nhiều giai đoạn, xã hội nguyên thủy, xã hội nô lệ, xã hội phong kiến, xã hội tư bản, xã hội chủ nghĩa. Trải qua quá trình phát triển lâu dài như vậy, từ lúc con người chỉ biết săn bắt hái lượm để nuôi sống bản thân đến tự sản xuất ra những lương thực, thực phẩm phục vụ cho nhu cầu của mình rồi con người biết trao đổi các sản phẩm cho nhau để tiếp tục thỏa mãn tốt hơn nhu cầu của mình. Trong quá trình phát triển đó, con người đã nhận thức được vai trò to lớn của tiền tệ, tiền tệ với chức năng thanh toán là cầu nối giữa sản xuất, phân phối lưu thông và tiêu dùng.Và cũng chính sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của kinh tế - xã hội đã tạo cho tiền tệ những hình thức biểu hiện mới phù hợp hơn. Khi một nền kinh tế phát triển cao, số lượng các giao dịch và giá trị giao dịch lớn, ứng dụng của khoa học công nghệ vào ngân hàng đã đưa tới việc sử dụng nhiều hình thức thanh toán trong lưu thông tiền tệ mà không sử dụng tiền mặt như séc, thẻ tín dụng, thẻ ATM... thay thế cho việc sử dụng tiền mặt ngày càng được ưa chuộng. Việt Nam trước ngưỡng cửa hội nhập nền kinh tế thế giới cần hình thành và phát triển một hệ thống thanh toán hiện đại, phù hợp với điều kiện của đất nước đồng thời hội nhập với hệ thống tài chính quốc tế.Việt Nam được coi là nước có tỉ trọng tiền mặt trong lưu thông cao. Chính vì vậy, em đã lựa chọn đề tài "Thực trạng và giải pháp của việc sử dụng thẻ thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 20062011" làm đề tài nghiên cứu. 2.Phương pháp viết. Trong quá trình viết và tìm hiểu chuyên đề các phương pháp được sử dụng là: SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 1 Chuyên đề môn học - Phương pháp phân tích, tổng hợp. - Phương pháp diễn dịch, quy nạp. - Phương pháp thống kê. 3.Nội dung chuyên đề. Nội dung chuyên đề xoay quanh vấn đề sử dụng thẻ thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam giai đoạn 2006-2011. Với kiến thức và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, em mong cô quan tâm đóng góp ý kiến và giúp đỡ em hoàn thiện hơn nữa về chuyên đề này. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn thầy cô trong tổ bộ môn đã giảng dạy, hướng dẫn nhiệt tình để em hoàn thành bài chuyên đề này. SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 2 Chuyên đề môn học NỘI DUNG CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VỀ MÔN HỌC 1.1. Giới thiệu chung về môn học. Môn "Tài chính-Tiền tệ P1" được hình thành trên cơ sở tổng hợp có chọn lọc những nội dung chủ yếu của hai môn học: “Tài chính học” và “Lưu thông tiền tệ-tín dụng” của chuyên ngành Tài chính-Ngân hàng. Những kiến thức của môn học này mang tính tổng hợp, có liên quan đến điều kiện kinh tế vĩ mô trong nền kinh tế thị trường có điều tiết. Do đó, nó trở thành môn học cơ sở cho tất cả sinh viên đại học thuộc các khối ngành kinh tế. Môn học này cung cấp cho sinh viên những kiến thức, những khái niệm và nội dung chủ yếu về Tài chính, Tiền tệ, Tín dụng và Ngân hàng. Nó có tác dụng làm cơ sở bổ trợ cho việc nghiên cứu các môn kinh tế ngành. Chính vì điều này mà việc học tập, nghiên cứu và tìm hiểu về môn học này là rất cần thiết cho mọi sinh viên trong các khối ngành kinh tế, đặc biệt là chuyên ngành Tài chínhNgân hàng. Giáo trình "Tài chính-Tiền tệ P1" của trường Đại Học Công Nghiệp TPHCM được PGS.TS Phan Thị Cúc, TS Nguyễn Trung Trực, ThS Đào Văn Huy... biên soạn. Bố cục môn học gồm có bốn chương: Chương 1: Những vấn đề chung về tiền tệ Chương 2: Các chế độ tiền tệ Chương 3: Cung cầu tiền tệ Chương 4: Lạm phát 1.2. Những kiến thức chính trong môn học. SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 3 Chuyên đề môn học Bản chất của tiền tệ được hiểu là vật ngang giá chung, làm phương tiện để trao đổi hàng hóa, dịch vụ và thanh toán các khoản nợ. Ba chức năng hàng đầu của tiền tệ đó là: phương tiện trao đổi, đơn vị đo lường giá trị và phương tiện dự trữ về mặt giá trị. Trong ba chức năng này chức năng là một phương tiện trao đổi chính là cái phân biệt tiền với các tài sản khác như trái phiếu, cổ phiếu hoặc nhà cửa… Sự phát triển của các hình thái tiền tệ đi từ: Tiền tệ dưới dạng hàng hóa-tiền tệ=>Tiền tệ kim loại=>Tiền giấy (giấy bạc ngân hàng). Ngoài ra còn có thêm một số hình thức tiền tệ khác như tiền ghi sổ, tiền điện tử… Vai trò của tiền trong nền kinh tế thị trường hiện đại bao gồm: là công cụ thực hiện yêu cầu hạch toán kinh tế, là công cụ quản lý kinh tế vĩ mô, tiền tệ là công cụ thể hiện chủ quyền quốc gia. Chế độ tiền tệ là hình thức tổ chức lưu thông tiền tệ của một quốc gia, được qui định bằng pháp luật. Bao gồm ba nhân tố: bản vị tiền tệ, đơn vị tiền tệ, công cụ trao đổi. Các chế độ lưu thông tiền kim loại gồm có: Chế độ bản vị bạc, chế độ song bản vị, chế độ bản vị tiền vàng, chế độ bản vị vàng thỏi,chế độ bản vị vàng hối đoái, chế độ bản vị ngoại tệ và chế độ tiền giấy không chuyển đổi ra vàng có bản vị là sức mua hàng hóa dịch vụ. Các qui định về phát hành tiền giấy và tiền kim loại ở Việt Nam: tham khảo ở mục 2 Luật ngân hàng nhà nước Việt Nam đã sửa đổi bổ sung năm 2003. Cung tiền tệ là khối tiền cung ứng của nền kinh tế đảm bảo các nhu cầu sản xuất lưu thông hàng hóa cũng như các nhu cầu chi tiêu trao đổi khác của nền kinh tế xã hội Cầu tiền tệ là tổng khối tiền tệ mà nhà nước, các tổ chức kinh tế mà cá nhân cần có để thỏa mãn các nhu cầu. SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 4 Chuyên đề môn học Lạm phát là hiện tượng cung tiền tệ tăng lên kéo dài làm cho mức giá cả chung tăng nhanh và kéo dài trong một thời gian Bản chất của lạm phát là một hiện tượng tiền tệ khi những biến động tăng lên của giá cả diễn ra trong một thời gian dài. Nguyên nhân của lạm phát: +/ Xét theo nguồn gốc - Lạm phát xảy ra do nền kinh tế quốc dân bị mất cân đối, cung cấp tiền tệ tăng trưởng quá mức cần thiết, uy tín và sức mua của đồng tiền bị giảm sút - Lạm phát do cầu kéo - Lạm phát do cầu thay đổi - Lạm phát do xuất, nhập khẩu, do chi phí đẩy, do cơ cấu. +/ Nguyên nhân chủ quan và khách quan - Bắt nguồn từ những chính sách quản lý kinh tế không phù hợp của nhà nước. - Thiên tai, động đất, sóng thần, hoặc nền kinh tế bị tàn phá sau chiến tranh. Các chỉ số đo lường lạm phát: Chỉ số giá tiêu dung (CPI), Chỉ số giá sinh hoạt, Chỉ số giá sản xuất, Chỉ số giá bán buôn, Chỉ số giá hàng hóa, Chỉ số giảm phát GDP, Chỉ số giá chi phí tiêu dùng cá nhân. Phân loại lạm phát theo mức độ:Thiểu phát, Lạm phát thấp, Lạm phát phi mã, Siêu lạm phát. Nền kinh tế Việt Nam đã ba lần trải qua giai đoạn siêu lạm phát vào các năm 1986, 1998, 2008. SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 5 Chuyên đề môn học Ngoại trừ lạm phát nhỏ, lạm phát vừa phải có tác động tích cực đến sự phát triểncủa nên kinh tế còn lại nói chung lạm phát đều gây ảnh hưởng xấu đến quá trình phát triển của nền kinh tế xã hội. Biện pháp khắc phục lạm phát, bao gồm: - Biện pháp hạn chế tiền tệ hay đóng băng tiền tệ - Biện pháp dùng lạm phát chống lạm phát - Biện pháp kiềm giữ giá cả - Cải cách tiền tệ SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 6 Chuyên đề môn học CHƯƠNG 2:THỰC TRẠNG SỬ DỤNG DỊCH VỤ THẺ THANH TOÁN TRONG LĨNH VỰC THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2006-2011 Đối với các nền kinh tế phát triển trên thế giới, khái niệm “thanh toán không dùng tiền mặt” là một khái niệm phổ biến và gần như đồng nghĩa với hoạt động “thanh toán” chung của nền kinh tế. Tuy nhiên, với nhiều nước đang phát triển khác, trong đó có Việt Nam thì thực tế lại có sự khác biệt khi mà thanh toán bằng tiền mặt vẫn chiếm tỷ lệ khá lớn và thanh toán không dùng tiền mặt tuy tỷ lệ đang tăng dần, nhưng vẫn đang là mục tiêu được nhắc đến hàng năm của các chính phủ và ngân hàng trung ương. 2.1. Thẻ thanh toán - đòn bẩy cho phát triển thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam Một điều dễ nhận thấy là tại các nước phát triển, sự phát triển của công nghệ, mức thu nhập bình quân đầu người khá cao cộng với sự hỗ trợ của hệ thống chính sách vĩ mô đã khiến hệ thống các công cụ và phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) của các ngân hàng cũng như các tổ chức phi ngân hàng thuận tiện đến mức tiền mặt chỉ còn chiếm một tỷ lệ rất nhỏ (thường chiếm khoảng < 1 - 3%) trong hoạt động của các nền kinh tế này. Còn tại Việt Nam và một số nước đang phát triển lại tồn tại một thực tế tương đối khác, dù cho tỷ lệ tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán của nước ta đã có chiều hướng giảm xuống, từ mức hơn 32% năm 1998 xuống gần 23.7% năm 2002, 17.2% năm 2006 và 14% trong năm 2010 nhưng tỷ lệ này là rất cao khiến cho việc toán bằng tiền mặt tại nước ta vẫn còn rất phổ biến, nhất là các hoạt động thanh toán ở khu vực dân cư. Trong thực tế, với nỗ lực của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tỷ lệ sử dụng công cụ tiền mặt trong hoạt động thanh toán trong vòng khoảng 10 năm từ 2001 - 2010 đã giảm khoảng gần một SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 7 Chuyên đề môn học nửa, còn nếu so với năm 1998, tỷ lệ này đã giảm khoảng 2,2 lần, đây cũng là con số cho thấy một sự tiến bộ đáng kể trong chủ trương đẩy mạnh TTKDTM. Bảng 1: Tỷ lệ tiền mặt trong nền kinh tế qua một số năm ĐVT: (%) STT Năm Năm Tỷ lệ thanh toán bằng tiền Mức độ thay đổi mặt/tổng phương diện thanh toán 1 1998 32 - 2 2002 23,7 -26,0 3 2006 17,2 -27,5 4 2010 14 -18,7 Nguồn: Báo cáo của Hiệp hội thẻ Ngân hàng Việt Nam Số liệu của Bảng 1 cho thấy, tuy thanh toán bằng tiền mặt vẫn chiếm tỷ lệ cao so với nhiều nước trong khu vực như Trung Quốc khoảng 9,7%, Thái Lan khoảng 6,3%... nhưng đã có sự cải thiện đáng kể so với trước đây. Tỷ lệ thanh toán tiền mặt giảm đồng nghĩa với tỷ lệ sử dụng các phương tiện TTKDTM ngày càng được phổ biến, điển hình nhất là sử dụng công cụ Thẻ thanh toán ngân hàng. Có thể nói rằng trong khoảng 5 năm trở lại đây, sử dụng thanh toán bằng thẻ ngân hàng đang trở thành “điểm nhấn” chủ yếu trong công tác triển khai hoạt động TTKDTM trong nền kinh tế nước ta. Sự phát triển của công cụ thẻ thanh toán đã tạo ra một hiệu ứng tích cực cho cộng đồng dân cư trong việc sử dụng dịch vụ ngân hàng - tài chính, tăng tỷ lệ người dân sử dụng dịch vụ ngân hàng - tài chính chiếm khoảng trên dưới 25% dân số tính đến giữa năm 2011. Thẻ thanh toán ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chủ trương của chính phủ về việc đẩy mạnh TTKDTM, cho dù do yếu tố lịch sử, thì hoạt động thanh toán thẻ tại Việt Nam đang còn rất non trẻ, chỉ với gần 20 năm tuổi. Trong những năm đầu triển khai khoảng những năm 1991-1992, các ngân hàng thương mại (NHTM) đi tiên phong về dịch vụ thẻ tại Việt Nam như Vietcombank, ACB SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 8 Chuyên đề môn học mới chỉ thực hiện vai trò là đại lý thanh toán thẻ quốc tế cho các ngân hàng nước ngoài là thành viên của các tổ chức thẻ quốc tế (TCTQT) như Visa và MasterCard. Phải đến năm 1996 - 1997, một số NHTM của Việt Nam mới chính thức trở thành thành viên chính thức của các TCTQT MasterCard và Visa, thiết lập hệ thống nối mạng trực tiếp với các TCTQT đó để song song thực hiện dịch vụ thanh toán và phát hành thẻ quốc tế.Trong giai đoạn 1996 - 2001, tuy đã có một số ngân hàng là thành viên của Visa/Master nhưng nhìn chung, thị trường thẻ Việt Nam còn hết sức sơ khai, nhận thức của người dân về thanh toán thẻ và các phương tiện TTKDTM còn hạn chế nên các sản phẩm thẻ chủ yếu chỉ đáp ứng nhu cầu của tầng lớp dân cư có thu nhập cao và phần lớn chỉ được sử dụng khi mua sắm hàng hoá dịch vụ ở nước ngoài. Bắt đầu từ khoảng năm 2002, trên nền tảng hệ thống ngân hàng “lõi” (core banking) mới hiện đại được các NHTM đầu tư nâng cấp, các NHTM đã lần lượt triển khai các ứng dụng cụ thể, trong đó nổi bật lên là những sản phẩm thẻ ghi nợ nội địa lần đầu tiên được phát hành tại Việt Nam như Connect24 của Vietcombank, F@stAccess của Techcombank, thẻ đa năng của Ngân hàng Đông Á... và cùng với đó là việc Vietcombank triển khai hệ thống giao dịch ATM dựa trên nền tảng kết nối trực tuyến toàn hệ thống, thị trường thẻ Việt Nam bắt đầu thực sự có bước đột phá quan trọng. Theo sau đó, nhiều NHTM khác cũng đã tích cực đầu tư hệ thống công nghệ phục vụ cho phát triển sản phẩm thẻ ghi nợ nội địa. Nhờ đó, người dân đã bắt đầu biết đến và làm quen với một phương tiện thanh toán tiện lợi, nhanh gọn, dễ đăng ký, dễ sử dụng hoạt động dựa trên cơ sở tài khoản cá nhân. Điều này đã giúp cho công cụ thanh toán thẻ có chỗ đứng rất quan trọng trong hoạt động TTKDTM của khu vực dân cư tại Việt Nam hiện nay. 2.2. Thực trạng hoạt động phát hành thẻ thanh toán của các NHTM Việt Nam 2006-2011 Có thể nói trong khoảng hơn 5 năm trở lại đây, thị trường thẻ ViệtNam đã có sự phát triển vượt bậc cả về hoạt động thanh toán và phát hànhthẻ, số lượng các ngân hàng tham gia cung ứng dịch vụ thẻ ngày càng giatăng với việc cho ra SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 9 Chuyên đề môn học đời hàng loạt các sản phẩm thẻ hiện đại, nhiều tính năng, tiện ích đáp ứng yêu cầu của khách hàng. 2.2.2. Hoạt động phát hành thẻ Về số lượng thẻ: Nếu như năm 2006, toàn thị trường mới có khoảng gần 5,1 triệu thẻ và khoảng 70 thương hiệu thẻ các loại thì đến 30/6/2011,con số đó đã lên tới hơn 36,63 triệu thẻ, cao gấp 7 lần so với năm 2006, một mức tăng trưởng rất lớn, trong đó, hơn 89% là thẻ ghi nợ nội địa (32,4 triệu thẻ) (Xem bảng 2). Cùng với 32,4 triệu thẻ ghi nợ nội địa là sự góp mặt của 20 triệu khách hàng mở tài khoản và đang sử dụng thẻ với số dư bình quân khoảng 1,5 triệu VND/tài khoản, hoạt động phát triển thẻ ghi nợ nội địa đã góp phần mang lại nguồn vốn huy động từ dân cư là 30.000 tỷ VND. Đây là một đóng góp đáng kể đối với hoạt động huy động vốn của các NHTM, đặc biệt là trong tình hình huy động vốn dân cư khó khăn như vừa qua. Bảng 2: Số lượng thẻ phát hành và số Ngân hàng phát hành thẻ 2006-2011 STT Năm Số ngân hàng phát Số thương hiệu thẻ Tổng số thẻ phát hành thẻ (Lũy kế) (Lũy kế) hành (Triệu thẻ lũy kế) 1 2006 17 70 5,1 2 2007 22 95 9,34 3 2008 25 160 15,03 Nguồn: Báo cáo của Hội thẻ Ngân hàng Việt Nam Song song với quá trình phát hành các loại thẻ nội địa chủ yếu giao dịch tại hệ thống ATM, dịch vụ phát hành thanh toán thẻ quốc tế đã được các ngân hàng quan tâm thực hiện, trong đó tiên phong trong lĩnh vực triển khai phát hành và thanh toán thẻ quốc tế phải kể đến Vietcombank, Vietinbank, Techcombank, ACB, Sacombank... Đến 30/6/2011, tổng số thẻ quốc tế đạt trên 2,2 triệu thẻ, trong đó có hơn 1,35 triệu thẻ ghi nợ quốc tế và hơn 800 nghìn thẻ tín dụng quốc SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 10 Chuyên đề môn học tế. Thẻ trả trước cũng đã xuất hiện trong một vài năm gần đây với kết quả tính đến tháng 6/2011 là gần 1,03 triệu thẻ, chiếm 2,8% tổng số thẻ toàn thị trường. (Xem biểu đồ1) Biểu đồ 1: Thị phần phát hành thẻ của một số Ngân hàng điển hình đến 30/6/2011. Thị phần thẻ nội địa Thị phần thẻ quốc tế Nguồn: NHNN và Hội thẻ Ngân hàng Việt Nam 2.2.3. Hoạt động phát triển hệ thống thanh toán thẻ Trong hoạt động thẻ, việc phát hành (Issuing) thường phải gắn liền với quá trình mở rộng mạng lưới chấp nhận thanh toán thẻ (Accquring). Trong những năm gần đây, hoạt động mở rộng hệ thống ATM và đơn vị Thị phần thẻ nội địa, thị phần thẻ Quốc tế chấp nhận thanh toán thẻ - POS (ĐVCNT) đã có sự tăng trưởng đáng kể,nhất là giai đoạn 2006 – 2011. Có thể nói hoạt động phát triển hệ thống ATM và POS phục vụ các hoạt động thanh toán thẻ đã được các ngân hàng quan tâm phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, tuy đây là lĩnh vực đầu tư lớn, tốn kém cả chi phí đầu tư và vận hành hệ thống nhưng số lượng đầu tư đã liên tục có sự tăng trưởng vì thế đã tạo điều kiện rất tốt cho các hoạt động thanh toán thẻ được phát triển góp phần cải SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 11 Chuyên đề môn học thiện tỷ lệ đáng kể hoạt động TTKDTM trong nền kinh tế. Các ngân hàng NHTMCP lớn như Techcombank, Đông Á, Sacombank... là những ngân hàng đã rất nỗ lực và tích cực trong việc triển khai hệ thống ATM và POS: (Xem bảng 3). Bảng 3: Mức độ phát triển hệ thống ATM/POS 2006-2011 STT Năm ATM POS Số lượng %Tăng so Số lượng %Tăng so (Lũy kế) với năm N-1 (Lũy kế) với năm N-1 1 2006 3000 - 11000 - 2 2007 4596 53 19616 78 3 2008 7480 62,7 26930 37,2 4 2009 9723 29,9 36620 35,9 5 2010 11696 20,2 53952 47,3 6 30/06/2011 12811 10 63405 17 Nguồn: Báo các của Hiệp hội thẻ Ngân hàng Việt Nam Về phát triển mạng lưới ATM: Ngoài việc cung cấp các dịch vụ cơ bản như rút tiền mặt, chuyển khoản, các ngân hàng còn chủ động nghiên cứu và triển khai nhiều tính năng gia tăng trên hệ thống ATM như thanh toán hoá đơn dịch vụ (điện, nước, viễn thông, bảo hiểm...), góp phần mang lại tiện ích cho khách hàng và qua đó giúp giảm thiểu việc sử dụng tiền mặt trong thanh toán. Về phát triển mạng lưới đơn vị chấp nhận thẻ - POS: nếu năm 2006,cả thị trường mới có hơn 11.000 POS thì đến 30/6/2011, con số đó đã lên tới hơn 63.000 POS, tăng gần 6 lần. Bên cạnh việc gia tăng về số lượng POS, các ngân hàng đã rất tích cực trong việc mở rộng phạm vi ngành hàng phối hợp lắp đặt mạng lưới chấp nhận thẻ, trong đó chú trọng các ngành kinh doanh bán lẻ, các đơn vị cung ứng dịch vụ hàng ngày như dịch vụ taxi, dịch vụ bán vé tàu hoả,... Điểm nhấn đáng kể của công tác phát triển mở rộng mạng lưới chấp nhận thanh toán thẻ trong 3 năm gần đây chính là hoạt động hợp tác kết nối mạng lưới SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 12 Chuyên đề môn học ATM, POS. Trong thực tế, ngay từ khi triển khai hoạt động phát hành và thanh toán thẻ, nói chung, các ngân hàng đều ý thức được tầm quan trọng của hoạt động kết nối liên thông, tận dụng cơ sở hạ tầng để nâng cao hiệu quả của hoạt động đầu tư. Ngay từ những năm 2004 - 2005, liên minh thẻ do Vietcombank và 11 ngân hàng cổ phần và liên doanh đã chính thức đi vào hoạt động liên thông thẻ thông qua sự bảo trợ của Vietcombank để hình thành và xây dựng công ty chuyển mạch thẻ Smartlink hiện nay. Sau đó, tổchức BanknetVn đã ra đời với mục tiêu xây dựng một hệ thống chuyển mạch tài chính quốc gia nhằm kết nối các hệ thống thanh toán thẻ nói chung, hệthống ATM/POS nói riêng của các ngân hàng Việt Nam, có sự tham gia của các ngân hàng lớn như BIDV, Vietinbank, Agribank... Từ năm 2008, thực hiện chỉ đạo của NHNN về việc kết nối với các tổ chức chuyển mạch thẻnhằm tạo ra mạng lưới chấp nhận thẻ thống nhất trên toàn quốc, các ngân hàng Việt Nam đã cùng với các công ty chuyển mạch như Smartlink, BanknetVn và VNBC liên tục mở rộng việc kết nối. Mạng lưới ATM đến nay gần như cơ bản đã liên thông toàn thị trường, chủ thẻ của các ngân hàng đã có thể thực hiện các giao dịch trên ATM của các ngân hàng khác và ngược lại một cách dễ dàng, thuận lợi với mức phí rất hợp lý. Tiếp sau sự thành công của kết nối mạng lưới ATM, bắt đầu từ tháng 10/2010, NHNN đã chỉ đạo và phối hợp với các ngân hàng, các công ty chuyển mạch mở rộng kết nối mạng POS trên địa bàn thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Việc chia sẻ mạng lưới và đẩy mạnh kết nối liên thông hệ thống ATM, POS không chỉ góp phần gia tăng thuận tiện cho chủ thẻ của các NHTM mà còn góp phần nâng cao hiệu quả cho hoạt động thẻ của các NHTM, tiết kiệm chi phí đầu tư cho mỗi ngân hàng và cho toàn xã hội, cũng như giúp hạn chế lượng tiền mặt lưu thông trong nền kinh tế, qua đó thúc đẩy hoạt động TTKDTM... Với các nỗ lực mở rộng mạng lưới trên, doanh số thanh toán thẻ của các NHTM đã không ngừng gia tăng qua các năm. Nếu năm 2006, doanh số thanh SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 13 Chuyên đề môn học toán thẻ quốc tế của toàn thị trường mới chỉ đạt hơn 470 triệu USD thì năm 2010, toàn thị trường đạt gần 1.500 triệu USD, tăng gần 300% chỉ trong vòng 5 năm. Đến nay, mạng lưới thanh toán thẻ tại Việt Nam đã sẵn sang chấp nhận thanh toán các thẻ mang thương hiệu Visa, MasterCard, American Express, JCB, Diners Club, CUP và DiscoverCard, là các thương hiệu thẻ hàng đầu và phổ biến nhất trên thế giới hiện nay. Đối với hoạt động thanh toán thẻ nội địa, thời gian gần đây, các ngân hàng đã chú trọng đầu tư và tích cực mở rộng mạng lưới ĐVCNT nội địa, trong đó chú trọng các ĐVCNT trong các lĩnh vực kinh doanh nhà hàng, khách sạn, trung tâm thương mại, siêu thị,... nhằm tạo cơ sở thuận lợi và dễ dàng cho khách hàng sử dụng thẻ ghi nợ nội địa để thanh toán hàng hoá, dịch vụ. Một số dịch vụ tiện ích thanh toán cá nhân hàng ngày như taxi, mua vé tàu hoả, vé máy bay... cũng bắt đầu được một số ngân hàng hợp tác với đơn vị cung cấp dịch vụ cho phép thanh toán bằng thẻ ghi nợ nội địa.Với lợi thế đặc thù xuất phát từ tính chất phổ biến rộng rãi (hơn 32,4 triệu chủ thẻ ghi nợ nội địa), đơn giản, dễ sử dụng của loại hình thẻ ghi nợ nội địa, dịch vụ thanh toán thẻ ghi nợ nội địa đang thể hiện các đóng góp quan trọng trong việc tạo thói quen và nâng cao nhận thức của người dân về phương tiện thanh toán thẻ hiện đại, qua đó góp phần đẩy mạnh hoạt động TTKDTM trong dân cư. Riêng trong sáu tháng đầu năm 2011, doanh số thanh toán thẻ nội địa tại các ĐVCNT đã hơn 1.300 tỷ VND, tăng trưởng khoảng 150% so với cùng kỳ năm ngoái. 2.3. Một số thuận lợi, khó khăn và thách thức trong việc phát triển thị trường thẻ thanh toán 2.3.1. Những thuận lợi của công tác triển khai thẻ thanh toán Phải nói rằng, dịch vụ thẻ thanh toán tại nước ta cũng như dịch vụ TTKDTM nói chung đang có rất nhiều điểm thuận lợi để phát triển một cách mạnh mẽ, đặc biệt những đặc điểm sau đây là sự minh chứng cho điều này: Thứ nhất, thực tế cho thấy đối tượng phát hành thẻ của các ngân hàng chủ yếu là trong độ tuổi lao động và cư dân đô thị. Theo báo cáo của cácTCTQT và các báo cáo có tên tuổi, đất nước ta có dân số rất trẻ, số người trong độ tuổi lao SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 14 Chuyên đề môn học động chiếm gần 50 triệu người. Nền kinh tế sau nhiều năm tăng trưởng khá đã tạo điều kiện cho thu nhập quốc dân đầu người ở nước ta vượt qua ngưỡng trung bình >1000 USD/người. Trong đó tầng lớp trung lưu ngày càng tăng lên đáng kể và đặc biệt cư dân đô thị tăng lên rất nhanh cùng với quá trình đô thị hoá của nền kinh tế - đây là đối tượng rất tiềm năng cho hoạt động triển khai các dịch vụ ngân hàng - tài chính cao cấp như như thẻ tín dụng, thẻ thông minh... Biểu đồ tốc độ đi thị hoá và tỷ lệ người dân trong độ tuổi lao động tăng nhanh và dự đoán các phân hoá mạnh trong tương lai với xu hướng cư dân đô thị ngày càng tăng lên. Điều này đồng nghĩa với tiềm năng cung cấp các dịch vụ TTKDTM như thẻ thanh toán sẽ nhiều tiềm năng hơn.(Xem biểu đồ 2) Biểu đồ 2: Phân bổ dân số theo khu vực vực theo độ tuổi của Việt Nam Nguồn: United Nations Population Division Thứ hai, các chính sách của Chính phủ và NHNN trong thời gian vừa qua đã có những tác động tích cực và đáng kể cho việc mở rộng triển khai hoạt động TTKDTM. Cụ thể, có hai chính sách được đánh giá cao trong việc tạo điều kiện SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 15 Chuyên đề môn học cho hoạt động phát hành và thanh toán thẻ là Quyết định số 291/2006/QĐ-TTg ngày 29/12/2006 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án Thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2006 - 2010 và định hướng đến năm 2020. Đây là một văn bản quan trọng, khẳng định quyết tâm và định hướng của Chính phủ trong việc đẩy mạnh TTKDTM, hạn chế tiền mặt trong lưu thông, hướng tới một hệ thống thanh toán hiện đại, an toàn và hiệu quả, phù hợp với xu hướng phát triển của khu vực cũng như thế giới trong quá trình hội nhập quốc tế. Tiếp sau đó, để góp phần cụ thể hoá việc triển khai Đề án, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 20/2007/CT-TTg ngày 24/8/2007 về việc trả lương qua tài khoản cho các đối tượng hưởng lương NSNN. Song song với Quyết định này, NHNN đã ban hành Chỉ thị 05/2007/CT-NHNN ngày 11/10/2007 hướng dẫn thực hiện đã góp phần hỗ trợ đáng kể cho các ngân hàng trong việc đẩy mạnh hoạt động trả lương qua tài khoản tại các NHTM. Bên cạnh đó, thông qua các chỉ đạo điều hành khác, các hoạt động TTKDTM khác cũng được quan tâm thực hiện tạo điều kiện cơ bản cho thị trường phát triển. Theo số liệu phân tích của MCI thì sau khi có các chỉ đạo nêu trên, số thẻ ghi nợ nội địa đã tăng khoảng 75%/năm so với mức độ tăng chỉ khoảng 25% của thẻ tín dụng. (Xem biểu đồ 3) SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 16 Chuyên đề môn học Biểu đồ 3: Ảnh hưởng của chính sách chính phủ đối với hoạt động phát hành thẻ Ghi nợ nội địa: Nguồn: Master Card International-Report 2010 Thứ ba, sản phẩm thẻ thanh toán và dịch vụ đại lý thanh toán thẻ được hầu hết các ngân hàng quan tâm phát triển. Đa số các ngân hàng kể cả ngân hàng nội địa và cả ngân hàng 100% vốn nước ngoài đều coi thị trường thẻ là sản phẩm chủ lực, cốt lõi trong dịch vụ ngân hàng bán lẻ. Con số hơn 80% các ngân hàng Việt Nam phát hành thẻ đã cho thấy điều này. (Xem biểu đồ 4) SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 17 Chuyên đề môn học Biểu đồ 4, Số ngân hàng tham gia phát hành và thanh toán thẻ tiếp tục gia tăng qua từng năm: Nguồn: Báo cáo hàng năm của Hội thẻ Ngân hàng Việt Nam Thứ tư, sự quan tâm hưởng ứng của các đơn vị, cơ quan và người dânđối với dịch vụ thẻ đã có sự gia tăng và cải thiện rất đáng kể. Nhờ sự tuyên truyền hiệu quả của các ngân hàng và sự hỗ trợ của các cơ quan truyền thông, sản phẩm thẻ có vẻ như ngày càng được “bình dân hoá” và đang dần trở thành công cụ thanh toán và rút tiền quen thuộc của nhiều người dân. Đặc biệt là sự quan tâm hưởng ứng của các đơn vị hưởng lương ngân sách thông qua tài khoản và thẻ ngày càng tăng lên nhanh chóng. (Xem bảng 4) Bảng 4: Số đơn vị hưởng lương Ngân sách trả lương qua tài khoản STT Chỉ tiêu 1 Số đơn vị hưởng lương 12/2008 12/2009 12/2010 73.277 78.073 81.690 20.838 32,131 43,953 từ NSNN trên toàn quốc 2 Số đơn vị hưởng lương NSNN đã trả lương qua tài khoản SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 18 Chuyên đề môn học 3 Tỷ lệ (%) 28,4 41,1 54 Nguồn: Tạp chí Ngân hàng số 2-3/2011 2.3.2. Một số khó khăn của hoạt động phát hành và thanh toán thẻ. Tuy đã thu được nhiều kết quả đáng khích lệ và có những thuận lợiđáng kể như trên nhưng không có nghĩa là hoạt động thẻ nói riêng cũng như hoạt động phát triển TTKDTM nói chung hoàn toàn “màu hồng”, thậm chí hoạt động này vẫn gặp rất nhiều khó khăn, chưa tương xứng với tiềm năng cũng như kỳ vọng do các nguyên nhân sau đây: Một là, cho đến nay, tuy đã có nhiều sự quan tâm nhưng cơ bản nướcta vẫn chưa có các chính sách nhằm tạo bước đột phá đối với dịch vụ thanh toán thẻ như: - Quy định về các loại hình kinh doanh bắt buộc phải chấp nhận thanh toán qua thẻ; - Chính sách giảm thuế/hoàn thuế cho các giao dịch thanh toán bằng thẻ; - Chính sách miễn/giảm thuế nhập khẩu đối với thiết bị thanh toán thẻ EDC, ATM, phôi thẻ, phần mềm thẻ... hay như việc các cơ quan quản lý nhà nước cũng chưa có chính sách hiệu quả nhằm hạn chế việc sử dụng tiền mặt để mua sắm hàng hoá, dịch vụ, từ đó từng bước hiện thực hoá hiệu quả hơn việc thực hiện định hướng TTKDTM của Chính phủ. Hai là, mặc dù thời gian qua, NHNN đã triển khai một số chươngtrình mang tính định hướng thị trường nhằm mục tiêu thúc đẩy phát triển mạng lưới POS thẻ nội địa, tuy nhiên, việc mở rộng mạng lưới chấp nhận thẻ nội địa vẫn gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại. Do phần lớn khách hàng sửdụng thẻ nội địa là người Việt Nam, vốn quá quen với việc sử dụng tiền mặt và lại luôn có sẵn tiền mặt cũng như dễ dàng tiếp cận với nguồn tiền mặt rất lớn tại các hệ thống máy ATM (theo tính toán của Hội thẻ Ngân hàng Việt Nam là hơn 550.000 tỷ/năm), SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 19 Chuyên đề môn học nên việc sử dụng các phương tiện thanh toán phi tiền mặt, trong đó có thẻ, nhìn chung còn nhiều hạn chế. Đây là lý do chính khiến việc phát triển mạng lưới POS cho thẻ nội địa, thu hút khách hàng sử dụng thẻ ghi nợ nội địa để thanh toán hàng hoá, dịch vụ chưa thu được kết quả như mong đợi. Ba là, do đặc điểm chung và yếu tố lịch sử, nhiều đơn vị kinh doanhkhông muốn chấp nhận thẻ do phải trả phí cho ngân hàng. Đồng thời, việc thanh toán thẻ đồng nghĩa với việc phải công khai doanh thu nên không phù hợp cho nhiều đơn vị kinh doanh chưa muốn sự minh bạch hoặc tránh thuế. Cũng vì thế, ngay cả với một số ĐVCNT, dù đã ký hợp đồng chấp nhận thẻvới ngân hàng, nhưng vẫn tìm nhiều cách hạn chế giao dịch bằng thẻ của khách hàng như để máy cà thẻ vào nơi khuất, gợi ý và ưu tiên cho khách hàng trả tiền mặt, thậm chí còn thu thêm phụ phí đối với khách hàng thanh toán bằng thẻ để hạn chế việc khách hàng yêu cầu chấp nhận thanh toán thẻ. Bốn là, hiện nay, nhiều ngân hàng vẫn chỉ tập trung vào một nhóm cácĐVCNT nhất định mà không nghiên cứu mở rộng, phát triển các đơn vị mới, dẫn đến tình trạng một ĐVCNT có nhiều POS, kéo theo tỷ lệ sử dụng POS không cao, đồng thời gây lãng phí nguồn lực đầu tư chung cho toàn hệthống. Năm là, sự gia tăng của các loại tội phạm thẻ đang đe dọa đến vấn đềđảm bảo an ninh, an toàn cho hoạt động kinh doanh thẻ, qua đó, gây áp lực lớn cho việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng cũng như của ngân hàng. Bên cạnh các loại tội phạm công nghệ cao với các hành vi như gắn thiết bị đánhcắp dữ liệu thẻ tại ATM, gian lận, thông đồng với các ĐVCNT..., thì gần đây, còn xuất hiện và gia tăng loại tội phạm với các hành vi phá hoại trắng trợn, liều lĩnh nhằm ăn cắp tiền tại các máy ATM. Cùng với đó, rủi ro gia tăng trong loại hình giao dịch thanh toán trực tuyến qua internet đang là các thách thức lớn trong quá trình đẩy mạnh hoạt động thanh toán thẻ xét từ phía khách hàng sử dụng thẻ cũng như từ phía ĐVCNT. 2.4. Một số giải pháp thúc đẩy hoạt động TTKDTM thông qua dịch vụ thẻ thanh toán tại ngân hàng Việt Nam trong thời gian tới SVTH: Phạm Thị Thanh - Lớp DHTN7TH Page 20