Tài liệu CHUYÊN ĐỀ ÔN THI ĐẠI HỌC MÔN NGỮ VĂN BÀI THƠ TÂY TIẾN

Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 SỞ GD & ĐT VĨNH PHÚC TRƯỜNG THPT TAM ĐẢO 2 CHUYÊN ĐỀ ÔN THI ĐẠI HỌC MÔN NGỮ VĂN BÀI THƠ: TÂY TIẾN Tác giả: Lê Thị Thoa Chức vụ: Giáo viên Trường THPT Tam Đảo 2 Tam Đảo, tháng 3 năm 2014 CHUYÊN ĐỀ ÔN THI ĐẠI HỌC MÔN NGỮ VĂN BÀI THƠ: TÂY TIẾN 0 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 I. Tác giả: Lê Thị Thoa- giáo viên trường THPT Tam Đảo 2 II. Đối tượng học sinh bồi dưỡng: lớp 12 Dự kiến số tiết bồi dưỡng: 10 tiết III. Hệ thống kiến thức sử dụng trong chuyên đề: - Kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa: bao gồm văn bản, hệ thống các câu hỏi nâng cao, các bài tập nâng cao. - Các tài liệu hướng dẫn giảng dạy và sách tham khảo dành cho giáo viên. - Các đề thi đại học và thi thử đại học trong những năm gần đây. III. Hệ thống các dạng đề đặc trưng của chuyên đề: 1. Hệ thống câu hỏi tái hiện. 2. Nghị luận về một đoạn thơ 3. Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học. 4. Dạng đề so sánh hai đoạn thơ trong hai bài thơ... IV. Hệ thống các phương pháp cơ bản để giải các dạng đề trong chuyên đề. 1. Kiểu bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ. 1.1. Khái niệm: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ là quá trình sử dụng tổn hợp các thao tác lập luận để làm rõ nội dung tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ. 1.2. Cách làm: bài làm cần phải đảm bảo các nội dung sau a. Mở bài: - Giới thiệu về tác giả, tác phẩm. - Nêu ấn tượng về bài thơ, đoạn thơ b. Thân bài: - Phân tích bài thơ, đoạn thơ theo bố cục hoặc theo nội dung mạch cảm xúc: (phân tích kết hợp giữa nội dung và nghệ thuật) Khi phân tích cần chú ý: + Thể loại cụ thể. + Cách lựa chọn và sử dụng từ ngữ, đặt câu. + Nhịp điệu, âm điệu, thanh điệu. + Các biện pháp nghệ thuật. + Cách xây dựng hình tượng thơ. - Đánh giá chung về nội dung tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ + Nội dung: Bài thơ thể hiện vẻ đẹp gì? Tâm trạng của nhân vật tữ tình như thế nào?... + Nghệ thuật : Bài thơ sử dụng những bút pháp, biện pháp nghệ thuật nổi bật nào? c. Kết bài: Nêu giá trị của bài thơ đối với thơ ca và đời sống. 2. Kiểu bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học. 2.1. Khái niệm: Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học là quá trình vận dụng tổng hợp các thao tác lập luận để làm cho người đọc hiểu rõ hiểu sâu về ý kiến bàn về văn học ở nhiều góc độ khác nhau. 2.2.Cách làm: bài làm cần phải đảm bảo các nội dung sau 1 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 * Mở bài. - Giới thiệu vấn đề có liên quan đến ý kiến. - Giới thiệu tác giả tác phẩm - Trích dẫn ý kiến * Thân bài - Giải thích ý kiến: Giải thích các từ ngữ, các hình ảnh để thấy được nội dung ý nghĩa của ý kiến. - Chứng minh ý kiến: Ý kiến được thể hiện như thế nào trong tác phẩm văn học. - Đánh giá ý kiến: Đúng sai tác dụng của ý kiến đối với văn học và đời sống như thế nào? * Kết bài: - Khái quát nội dung phân tích. - Ý nghĩa của ý kiến. 3. Kiểu bài so sánh văn học. 3.1. Khái niệm: - Là quá trình vận dụng tổng hợp các thao tác lập luận ( chủ yếu lá so sánh và phân tích) để giúp cho người đọc hiểu đúng về sự giống và khác nhau của hai đối tượng văn học. Từ đó nhìn nhận rõ hơn về đặc điểm và giá trị của mỗi đối tượng. - Khi thực hiện so sánh cần tách đối tượng thành ác bình diện khác nhau để khảo sát. Lưu ý các bình diện đưa ra phải có sự tương đồng nhất định. VD: Hình tượng với hình tượng, tư tưởng với tư tưởng, nghệ thuật với nghệ thuật. 3.2. Cách làm: * Mở bài: - Giới thiệu về hai đối tượng văn học. - Giới thiệu về hai bình diện so sánh. * Thân bài: - Phân tích từng đối tượng. - So sánh điểm tương đồng và khác biệt + Điểm tương đồng + Điểm khác biệt: Từ sự khác biệt chỉ ra đặc sắc riêng của mỗi đối tượng. - Đánh giá: Nhìn nhận toàn diện tổng hơp vấn đề: Phải là những nhận xét có tính khái quát tránh việc phân tích hay bàn luận cụ thể. * Kết bài: Khái quát và nêu ý nghĩa của mỗi đối tượng. V. Hệ thống các đề minh họa. 1. Câu hỏi tái hiện. Câu 1: Trình bày vài nét về tác giả Quang Dũng, hoàn cảnh ra đời bài thơ Tây Tiến ? a. Tác giả - Quang Dũng (1921-1988), tên khai sinh là Bùi Đình Diệm, quê ở làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây. - Sau cách mạng tháng Tám, ông tham gia quân đội. - Ông là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh và soạn nhạc. 2 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 - Hồn thơ của ông phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa - đặc biệt khi ông viết về người lính Tây Tiến. - Năm 2001, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. - Tác phẩm chính: “Mây đầu ô” (thơ), “Thơ văn Quang Dũng” (tuyển thơ văn), “Đường lên Châu Thuận” (truyện kí)… b. Hoàn cảnh ra đời bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. - Tây Tiến là đơn vị quân đội được thành lập năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt - Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở Thượng Lào, cũng như ở miền tây Bắc Bộ Việt Nam. - Địa bàn đóng quân và hoạt động của Tây Tiến khá rộng từ vùng rừng núi Tây Bắc Việt Nam đến Thượng Lào. - Chiến sĩ Tây Tiến phần đông là thanh niên Hà Nội, chiến đấu trong hoàn cảnh rất gian khổ, vô cùng thiếu thốn về vật chất, bệnh sốt rét hoành hành dữ dội. Tuy vậy, họ vẫn phơi phới tinh thần lãng mạn anh hùng. - Đoàn quân Tây Tiến sau một thời gian hoạt động ở Lào trở về Hòa Bình thành lập trung đoàn 52. Quang Dũng là đại đội trưởng ở đó từ đầu năm 1947 đến cuối năm 1948 thì chuyển sang đơn vị khác. Một ngày ở Phù Lưu Chanh nhớ về đơn vị cũ, tác giả viết bài thơ “Tây Tiến” Câu 2: Nêu bố cục bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng? Nêu ý chính mỗi đoạn và chỉ ra mạch liên kết giữa các đoạn? - Bài thơ tự nó chia làm 4 đoạn, 3 đoạn chính và một đoạn kết -> bố cục tự nhiên, tuân theo dòng mạch cảm xúc gắn liền với những hồi ức và kỉ niệm sâu sắc trong nỗi nhớ về một thời Tây Tiến. Mỗi đoạn là một khung cảnh, một thế giới nghệ thuật bởi nó gợi về những miền kí ức rất riêng trong cuộc đời hành quân chiến đấu của người chiến sĩ Tây Tiến năm xưa. + Đoạn l: Những cuộc hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ và dữ dội. + Đoạn 2: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng. + Đoạn 3: Chân dung của người lính Tây Tiến. + Đoạn 4: Lời thề gắn bó với Tây Tiến và miền Tây. - Mạch liên kết giữa các đoạn của bài thơ là mạch cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ. Bài thơ được viết trong một nỗi nhớ da diết của Quang Dũng về đồng đội, về những kỉ niệm của đoàn quân Tây Tiến gắn liền với khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, đầy thơ mộng. Bài thơ là những kí ức của Quang Dũng về Tây Tiến; những kí ức, những kỉ niệm được tái hiện lại một cách tự nhiên, kí ức này gọi kí ức khác, kỉ niệm này khơi dậy kỉ niệm khác như những đợt sóng nối tiếp nhau. Ngòi bút tinh tế và tài hoa của Quang Dũng đã làm cho những kí ức ấy trở nên sổng động và người đọc có cảm tưởng đang sống cùng với nhà thơ trong những hồi tưởng ấy. Câu 3: Có ý kiến cho rằng bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng có tính chất bi lụy. Em có đồng tình với ý kiến đó không ? 3 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 - Bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng nói nhiều tới mất mát, hi sinh. Mặc dù vậy, bài thơ có phảng phất buồn, có bi thương nhưng vẫn không bi lụy. - Người lính Tây Tiến tự nguyện hiến dâng tuổi trẻ của mình cho Tổ quốc. Họ coi thường gian khổ, hiểm nguy, coi cái chết nhẹ tựa như lông hồng. Người lính Tây Tiến bệnh tật đến nỗi tóc không mọc, da xanh màu lá nhưng hình hài vẫn chói ngời vẻ đẹp lí tưởng vẫn toát lên vẻ đẹp dữ oai hùm. Vẻ đẹp của người lính Tây Tiến mang đậm tính chất bi tráng. Câu 4 : Hãy cho biết những nét nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng? - Dòng cảm xúc thiết tha, mãnh liệt. - Ngôn ngữ giàu chất tạo hình và giàu tính nhạc với âm điệu, nhịp thơ biến hóa linh hoạt. - Sự kết hợp hài hòa giữa giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn. - Từ Hán Việt gợi lên âm hưởng cổ kính ; những kết hợp từ độc đáo ; những từ ngữ in đậm dấu ấn đời lính tạo nên tính chân thực, cụ thể, vừa sinh động vừa hấp dẫn. - Giọng thơ thay đổi theo dòng cảm xúc, khi tha thiết bồi hồi với nỗi nhớ vời vợi, khi bừng lên với đêm hội núi rừng, khi lắng lại trong kỉ niệm bâng khuâng, khi trang nghiêm, bi hùng gắn với hình ảnh những đồng đội một thời chiến đấu và hi sinh. Câu 5: Bài thơ Tây Tiến lúc đầu có tên là Nhớ Tây Tiến sau đổi thành Tây Tiến. Hãy so sánh ý nghĩa hai nhan đề? - Nhan đề Nhớ Tây Tiến làm cho trọng âm rơi vào chữ Nhớ => cảm xúc đuối đi; nói nhớ cụ thể quá làm mất cái hay ,“Tây Tiến” không nói “nhớ” mà nỗi nhớ vẫn da diết - Nhan đề “Tây Tiến” trùng với tên binh đoàn, gợi âm hưởng khúc quân hành đầy dũng khí, đọc lên nghe hào hùng; nghe như tiếng gọi thường trực trong lòng những người lính khi đã rời xa. => Nhan đề Tây Tiến chúa đựng chủ đề và chiều sâu tư tưởng của toàn bộ thi phẩm 2. Dạng đề nghị luận. Câu 1: Anh (chị) hãy cảm nhận về đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng. “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời! 4 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi” 1. Mở bài: - Giới thiệu khái quát về tác giả -> nhấn mạnh: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài, mang hồn thơ phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa - đặc biệt khi viết về người lính Tây Tiến và xứ Đoài của mình. - Giới thiệu khái quát về bài thơ: Tây Tiến là một bài thơ hay của Quang Dũng, bài thơ được sáng tác khi Quang Dũng nhớ về đơn vị cũ (đoàn quân Tây Tiến) tại làng Phù Lưu Chanh. Bài thơ là nỗi nhớ về những kỉ niệm của một thời chiến đấu đầy hi sinh gian khổ gắn với núi rừng miền Tây. - Đoạn thơ mở đầu gồm 14 câu đã tái hiện lại cho ta thấy được những chặng đường hành quân vất vả gian lao nhưng không kém phần thơ mộng và trữ tình. 2. Thân bài: a. Khái quát - Bài thơ được cấu trúc theo diễn biến tự nhiên của nỗi nhớ. Nhớ về Tây Tiến, nhà thơ Quang Dũng nhớ về thiên nhiên miền Tây với những vùng đất mình đã đi qua, trên những con đường hành quân gian khổ, nhớ về những kỉ niệm đẹp của đời chiến binh, để rồi nhớ về người lính Tây Tiến- những đồng chí đồng đội của mình. - Đoạn thơ mở đầu của bài thơ là nỗi nhớ của tác giả về thiên nhiên, núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ vừa mĩ lệ và trên nền của bức tranh ấy là hình ảnh người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng. b. Phân tích đoạn thơ. b1. Nỗi nhớ về dòng sông Mã với núi rừng miền Tây: Hai câu đầu - Đoạn thơ mở đầu bằng những câu thơ chan chứa nỗi nhớ: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi” - Khi nhớ về đơn vị cũ nhà thơ nhớ đến dòng sông Mã đầu tiên. Dòng sông ấy hiện lên trong bài thơ như một nhân vật, chứng kiến mọi gian khổ, nỗi buồn, niềm vui, mọi chiến công và mọi hy sinh của đoàn binh Tây Tiến. Con sông ấy hiện về trong nỗi nhớ cùng tiếng gọi thân thương “ Tây Tiến ơi” như gọi một người thân yêu. - Không chỉ có dòng sông Mã mà núi rừng Tây Bắc cũng có nhiều ấn tượng ám ảnh mãi trong tâm hồn nhà thơ. Nỗi nhớ núi rừng đựơc diễn tả một cách cụ thể “nhớ chơi vơi” một nỗi nhớ không có hình , không có lượng, lơ lửng mà da diết vô cùng. Từ láy ‘chơi vơi” kết hợp với điệp từ “nhớ” và âm ‘ơi” ở cuối hai dòng thơ tạo ra âm hưởng nhẹ tênh, khơi gợi một nỗi nhớ sâu lắng mênh mông như tỏa vào không gian và thấm tận tâm hồn. Nỗi nhớ ấy thắm thiết tình yêu cuộc sống kháng chiến, tình đồng đội. b.2. Nỗi nhớ con đường hành quân vừa gian khổ vừa thơ mộng của người lính Tây Tiến: Mười câu thơ tiếp theo * Những chặng đường hành quân. 5 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 - Hai câu thơ: Sài khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi đêm hơi Câu thơ vẽ ra hình ảnh đoàn quân mệt mỏi sau khi lội qua sương rừng khí độc. Đó là hình ảnh chân thực về cuộc sống mà lính Tây Tiến đã trải qua được Quang Dũng ghi lại bằng bút pháp hiện thực. Nhưng hình ảnh đoàn quân đi trong mờ sương lại gợi cho ta cảm giác êm nhẹ tạo ra bức tranh huyền ảo mơ màng, nên cuộc chiến đấu dù gian khổ nhưng vẫn có những vẻ đẹp riêng. Khi những bông hoa rừng trên ba lô theo các anh về Mường Lát thì hơi thở của đêm sâu sẽ lộng ngát hương hoa thật thi vị và lãng mạn biết bao. - Bốn câu thơ tiếp là ấn tượng về những con đường đèo dốc nơi núi rừng hiểm trở, hùng vĩ: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi + Ba câu thơ tác giả sử dụng rất nhiều thanh trắc, nhịp ngắn nên điệu thơ gấp, âm hưởng nặng, trắc trở làm cho câu thơ gập ghềnh như dáng núi lô nhô, như con đường lên xuống; những từ láy tượng hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút... gợi ra đường nét ngoằn ngoèo, gấp khúc, mở ra không gian nhỏ hẹp. Câu thơ thứ ba tác gải lại sử dụng phép tương phản như gấp khúc giữa chiều đi lên thăm thẳm như thẳng đứng với vực sâu hun hút khi đi xuống. Với cách diễn đạt ấy càng gợi ra thế núi trập trùng, cheo leo, ghềnh thác hiểm trở, những dãy núi như dựng đứng xếp trồng lên nhau, tựa lưng vào nhau giống như câu thơ trong Chinh Phụ Ngâm: “Hình khe thế núi gần xa Đứt đôi lại nối thấp đà lại cao”. + Hình ảnh “súng gửi trời” thật mới mẻ và độc đáo, vừa diễn tả độ cao tột cùng của đỉnh núi vừa diễn tả nét tinh nghịch hồn nhiên của người lính đồng thời còn gợi cho ta thấy được vóc dáng lớn lao kì vĩ đầu đội trời của lính Tây Tiến. => Bằng ngôn ngữ giàu giá trị tạo hình, tác giả đã dựng lên bức tranh thiên nhiên núi đèo thật hùng vĩ nhưng cũng thật hoang vu hiểm trở, dữ dội và khắc nghiệt. Con đường hành quân vì thế vừa hấp dẫn thi vị vừa nguy hiểm gian nan. Âm hưởng câu thơ không chỉ miêu tả được không gian thế núi, đường đèo mà còn diễn tả được hơi thở nặng nhọc của người chiến sĩ. + Nếu như ở ba câu thơ trên tác giả sử dụng rất nhiều thanh trắc thì đến câu thơ thứ tư tác giả lại sử dụng toàn thanh bằng làm cho câu thơ giống như một tiếng thở phào nhẹ nhõm của người chiến sĩ khi dừng lại ở đỉnh núi phóng tầm mắt ra xa để chiêm ngưỡng cảnh dưới núi. Câu thơ gợi cảm giác êm nhẹ mở ra một không gian mênh mang, xa xa những bản làng chìm trong màn mưa giăng mắc. Đó là một vẻ đẹp thật êm ả, thanh bình khác với khung cảnh trong những câu thơ trên. => Đây là bốn câu thơ tả cảnh đặc sắc, giàu chất hội họa của Quang Dũng thông qua cách sử dụng thanh điệu một cách đắc dụng. Nhà thơ Tản Đà cũng có những câu thơ tài hoa như thế: “Tài cao phận thấp chí khí uất Giang hồ mê chơi quên quê hương” 6 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 Nhưng điểm khác là Tản Đà dùng thanh điệu để tả tình còn Quang Dũng dùng để tả cảnh. - Những câu thơ trên đã mở ra không gian núi rừng hoang vu, hiểm trở mà kì vĩ, thì những câu thơ sau tác giả chú tâm nói về thời gian qua âm thanh: “Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” Câu thơ đầu đổ xuống cả dòng thác âm thanh, nhưng câu thơ thứ hai bỗng im bặt. Rừng khuya như nín thở, vạn vật ngủ yên, cảnh trở nên thanh vắng sâu lắng và yên tĩnh đến lạnh người. Ta như nghe được bước chân nặng nề của con cọp dữ đi tìm mồi. Những hình ảnh và âm thanh ấy không chỉ gợi cảnh hoang vu, mà còn gợi không khí thiêng liêng, huyền bí của rừng thiêng. Cái tài hoa trong tả cảnh của Quang Dũng là không chỉ dựng lên bức tranh sống động mà còn gợi được không khí, linh hồn của cảnh vật. => Đoạn thơ đưa người đọc lạc vào thế giới của mưa rừng, sương núi, cọp gầm thác dữ, đèo cao dốc hiểm với những địa danh xa xôi: Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu...tất cả góp phần dựng lên cảnh núi rừng hoang vu, xa xăm, cách trở...Ai đã một lần qua thì không thể nào quên. * Hình ảnh người lính trên con đường hành quân. - Bằng bút pháp tài hoa và cảm hứng lãng mạn Quang Dũng đã mô tả được con đường hành quân của lính Tây Tiến dữ dội hiểm trở mà cũng nên thơ, huyền bí. Vì thế cuộc đời chiến đấu của lính Tây Tiến có nhiều niềm vui mà cũng lắm gian nan, nhiều khi quá sức chịu đựng: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời” - Có người thì cho rằng người chiến sĩ đã hi sinh nhưng câu thơ không hề đơn giản như vậy. Hình ảnh chân thực này đã nói rõ hơn về cuộc đời chiến đấu gian khổ mà họ phải chịu đựng và vượt qua. Tác giả viết về sự mệt mỏi của họ để thấy được nỗi vất vả gian lao của cuộc đời chiến đấu nhưng không làm giảm đi vể đẹp anh hùng của những người lính. Bởi dù họ đang nghỉ ngơi hay đã chìm vào giắc ngủ ngàn thu thì họ vẫn rất thanh thản như đang trong tư thế sẵn sàng chiến đấu. b.3 Những kỉ niệm ấm áp tình quân dân: Hai câu cuối Đoạn thơ kết lại với một nỗi nhớ thơm tho gợi ra khung cảnh yên vui, thanh bình ấm áp tình quân dân: “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi” Lời thơ, ý thơ như gợi nên cảm giác nồng nàn ấm áp. Những kỉ niện tuy nhỏ, đơn xơ nhưng thật ấm lòng người lính xa nhà. Hương thơm ấy không chỉ là thơm nếp xôi mà hơn nữa nó có thể là hương thơm từ đôi bàn tay của cô gái Mai Châu xinh đẹp. c. Đánh giá - Với bút pháp kết hợp hài hòa giữa tả thực và lãng mạn, tác giả đã tái hiện lại chặng đường hành quân của đoàn quân Tây Tiến. Qua đó dựng nên bức tranh khá hoàn chỉnh và sinh động về thiên nhiên miền tây vừa hùng vĩ, hiểm trở vừa ấm áp nên thơ. 7 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 - Những đường nét tạo hình như khắc sâu vào lòng người đọc ấn tượng khó phai về thiên nhiên Tây Bắc. Sự phối thanh nhịp nhàng khiến đoạn thơ nghe như âm vang một khúc nhạc lâng lâng nhung nhớ về một vùng đất Tây Bắc xa xôi bỗng trở nên thân thương gần gũi. 3. Kết luận. - Đoạn thơ chỉ là khúc nhạc dạo đầu của nỗi nhớ chảy dọc mạch thơ Tây Tiến, song cũng đã ghi lại những vẻ đẹp riêng của thiên nhiên, cuộc sống, nhất là vẻ đẹp của người lính Tây Tiên. - Nỗi nhớ mà Quang Dũng gửi gắm trong bài thơ, đoạn thơ cũng là nỗi nhớ chung của những ai đã từng đi qua mảnh đất miền Tây, đã từng trải qua những năm tháng chiến đấu đầy gian lao của cuộc kháng chiến chống Pháp. Sự gắn bó của nhà thơ với thiên nhiên, với con người nơi ấy là biểu hiện của tấm lòng gắn bó với quê hương, đất nước. Đó chính là tình cảm yêu nước cao đẹp trong thơ ca Cách Mạng Việt Nam. Câu 2: Cảm nhận đoạn thơ sau trong bài Tây Tiến của Quang Dũng: “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa” 1. Mở bài: Nghệ thuật bắt nguồn từ con tim nhưnmg phải là con tim tha thiết yêu quê hương đất nước, nhân dân của mình thì mới cất lên những lời ca sống mãi với thời gian. Tình yêu cuộc sống kháng chiên, những kỉ niệm về đồng đội đã giúp Quang Dũng viết lên được bài thơ xuất sắc: Tây Tiến. Bài thơ được viết vào một ngày cuối năm 1948 khi Quang Dũng đang nhớ về đơn vị cũ của mình. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ về cuộc đời chiến đấu gian khổ mà thi vị nơi núi rừng Tây Bắc, những kỉ niệm về đoàn quân Tây Tiến lãng mạn mà anh hùng. Nếu đoạn thơ đầu mở ra khung cảnh thiên nhiên núi rừng Tây Bắc với dáng vẻ hoang dã dữ dội, chứa đầy bí mật thì đoạn thơ thứ hai mở ra một thế giới khác hẳn: mĩ lệ, thơ mộng duyên dáng vui tươi và ấm áp. Đó là cảnh một dêm lửa trại bập bùng và cảnh chiều sương trên sông nước mênh mang. Những bức tranh này cho thấy tâm hồn tài hoa lãng mạn của người lính Tây Tiến và thể hiện bút pháp tài hoa của Quang Dũng. 2. Thân bài a. Phân tích * Cảnh đêm liên hoan lửa trại: Bốn câu thơ đầu. - Tình cảm giữa quân và dân là một đề tài quen thuộc trong thơ ca. Nếu như tình quân dân trong thơ của Nguyên Hồng, Tố Hữu, Hoàng Trung Thông nghiêng về chất hiện thực, giản dị: Các anh về 8 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 Xôn xao làng tôi bé nhỏ Nhà lá đơn xơ Tấm lòng rộng mở Nồi cơm nấu dở, bát nước chè xanh Ngồi vui kể chuyện tâm tình bên nhau (Hoàng Trung Thông) Thì đến Quang Dũng, nhà thơ đã thổi vào trong tình cảm đó vẻ đẹp lãng mạn hào hoa: Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ - Mở đầu là cảnh đêm liên hoan văn nghệ thắm thiết tình quân dân. Đêm buông màn, sân doanh trại bỗng bừng sáng bởi “hội đuốc hoa”. Vòm trời được lấp đầy bởi ánh sáng tươi vui, rạng rỡ. Đuốc cầm tay được xem là đuốc hoa, một chi tiết rất thực mà cũng rất mộng. Hình ảnh “hội đuốc hoa” đã được thi vị hóa bởi bút pháp lãng mạn nên có vể đẹp đơn xơ mà mĩ lệ. Bên cạnh đó hai từ “bừng lên” vừa tả thực được không gian núi rừng sáng bừng trong đêm lửa trại vừa tả được không khí sôi nổi náo nhiệt của đêm liên hoan lại vừa lột tả được niềm vui hân hoan háo hức của lòng người. Vì thế hai tử “bừng lên” đã trở thành điểm sáng của câu thơ và hình ảnh lửa trại đã trở thành điểm sáng trong lòng nhà thơ. - Xen giữa không khí tưng bừng đó là âm thanh của tiếng khèn trong điệu nhạc hoang dã. Nhà thơ đã diễn tả âm thanh ấy bằng từ “man điệu” thật chính xác và thật đắt giá. Nó đã góp phần gợi tả đúng cái thần thái, độc đáo của âm nhạc vùng cao: hoang dã, bí ẩn mà đầy quyến rũ. Câu thơ với năm thanh bằng như thể lột tả được sự mềm mại của tiếng hát, tiếng khèn và nhất là tiếng lòng của nghững con người trong đêm liên hoan. Con người đang ngây ngất nghiêng ngả trong âm thanh của tiếng khèn, điệu múa. - Nhân vật trung tâm của đêm liên hoan văn nghệ là những cô sơn nữ lộng lẫy, e thẹn, tình tứ trong xiêm áo mới, trong mạn điệu đã hút hồn những chàng lính Tây Tiến vốn trẻ trung và lãng mạn. - Bốn câu thơ không chỉ gợi tả cảnh liên hoan mà phần nào đã lột tả được tâm trạng, cảm xúc của những chàng lính Tây Tiến. Nếu như ở câu thơ đầu từ “bừng” đã góp phần diễn tả tâm trạng bừng nở niềm vui trước hội hoa đăng thì ở câu thơ thứ hai từ “kìa em” lại cho thấy cái nhìn của người lính vừa ngỡ ngàng, ngạc nhiên, vừa rạng rỡ niềm vui bất ngờ trước sự xuất hiện đột ngột của những cô gái. Họ còn bị hấp dẫn, mê say, quyến luyến trước nhạc khúc, vũ điệu đẫm màu sắc xứ lạ phương xa. Với khúc nhạc ru hồn trong điệu chơi vơi, người lính như quên đi thời khắc của hiện tại mà thả hồn trôi đi trong ảo mộng: Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ. câu thơ có giọng mềm mại, êm ái gợi cảm giác lâng lâng, mơ màng khi hướng về miền đất xa xăm. Ý thơ đã làm lộ rõ tâm hồn tài hoa, giàu mơ mộng của người chiến sĩ Tây Tiến. 9 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 =>Với nghệ thuật miêu tả thật đặc sắc, tác giả chỉ ghi lại vài ba nét về đường nét, hình dáng, âm thanh nhưng đã dựng được không khí của cảnh lại lột tả được thế giới tâm hồn của người chiến sĩ. * Cảnh sông nước mây trời Tây Bắc. - Nếu như cảnh một đêm liên hoan văn nghệ đem đến cho người đọc không khí mê say, ngây ngất thì cảnh sông nước Tây Bắc lại gợi được cảm giác mênh mang mờ ảo: “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”. - Không gian dòng sông trong buổi chiều giăng mắc một màn sương mỏng, mờ ảo, bến bãi lặng tờ với ngàn lau phất phơ theo gió nhẹ đẩy đưa. Một bờ sông hoang dại như có hồn phảng phất trong gió, trong cây. Tác giả không chỉ gợi tả cái đẹp của tự nhiên, của cảnh vật mà còn gợi được cái hồn thiêng liêng của cảnh vật. cảnh hoang xơ xa lạ như có quyền năng riêng mà vẫn có chút gì quyến luyến với hồn người. - Nổi bật nên trên khung cảnh nhẹ nhàng sương khói là hình dáng uyển chuyển của cô gái Thái trên chiếc thuyền độc mộc, làm cho bức tranh đã nên thơ lại thêm phần duyên dáng tình tứ. Những đóa hoa đong đưa làm duyên làm dáng trên dòng nước lũ càng tô điểm thêm sắc màu và vẻ sống động cho cảnh. Cảnh vật và con người hòa hợp trong vẻ duyên dáng thật đáng yêu, đáng nhớ. => Thiên nhiên trong đôi mắt người chiến sĩ Tây Tiến là tác phẩm hội họa tuyệt vời. Với những nét vẽ thật nhẹ nhàng, ngôn ngữ mềm mại: “chiều sương”, “hồn lau”, “đong đưa”, nhạc thơ êm ái, bức tranh thơ hiện lên êm ả, thơ mộng khác với những nét vẽ gân guốc, ngôn ngữ mạnh mẽ ở đoạn đầu khi phác họa núi cao rừng thẳm. đó chính là cái tài hoa của ngòi bút Quang Dũng. b. Đánh giá. - Nghệ thuật: Cảm hứng lãng mạn, ngôn ngữ hình ảnh thơ đẹp, thơ mộng, sáng tạo gợi nhiều liên tưởng thú vị, sử dụng các biện pháp tu từ, câu hỏi tu từ kết hợp với chất thơ, chất họa, chất nhạc thấm đẫm hòa quện đến mức khó mà tách biệt. - Đoạn thơ là dòng hoài niệm của Quang Dũng về những kỉ niệm năm xưa, làm sống dậy những phút giây hiếm có của thời chiến tranh và bức tranh sông nước mây trời hoang sơ mà mĩ lệ. 3.Kết luận. - Đoạn thơ tả cảnh sinh hoạt và thiên nhiên nhưng tác giả không tả mà chỉ gợi, chỉ ghi lại những nét phóng túng, tự nhiên nhưng đó là những nét thần nên làm sống dậy đường nét, hình dáng và cả không khí. - Đoạn thơ đã đưa người đọc vào thế giới âm nhạc và thiên nhiên thơ mộng để cùng say mê, ngây ngất với tâm hốn chiến sĩ Tây Tiến trước vẻ đẹp vừa kì vĩ vừa hấp dẫn nơi xứ lạ phương xa. Đồng thời những câu thơ này còn giúp ta hiểu thêm tài năng nghệ thuật của Quang Dũng và sức sống của bài thơ Tây Tiến. Câu 3: Cảm nhận của em về hình tượng người lính TT trong đoạn thơ sau: 10 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” 1. Mở Bài: Mọi cuộc chiến tranh rồi cũng sẽ qua đi, bụi thời gian có thể phủ dày lên hình ảnh của những người anh hùng. Nhưng văn học với xứ mệnh thiêng liêng của nó đã khắc tạc một cách vĩnh viễn vào tâm hồn người đọc hình ảnh những con người anh hùng của Đất Nước đã ngã xuống vì độc lập của tổ quốc. Bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng đã khắc tạc được một bức tượng đài như thế về người lính trong kháng chiến chống Pháp, đó là người lính Tây Tiến những người lính trẻ trung hào hoa và lãng mạn. 2. Thân bài: a. Phân tích * Vẻ đẹp ngoại hình: - Nếu như đoạn đầu bài thơ nhắc về những chặng đường hành quân gian khổ mà thi vị, đoạn hai nhắc lại những đêm liên hoan văn nghệ hấp dẫn thì đoạn thứ ba chủ yếu khắc họa một cách chân thực cuộc đời chiến đấu và lãng mạn hóa phẩm chất anh hùng, tinh thần hi sinh của đoàn quân. Trên cái nền hùng vĩ và diễm lệ của núi rừng Tây Bắc, người lính xuất hiện với tư thế và tầm vóc tương xứng: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Ngoại hình của người chiến sĩ được gợi tả bằng những nét bút chân thực với hình ảnh độc đáo, ấn tượng: đầu không mọc tóc, da xanh màu lá, đó là di chứng của những trận sốt rét rừng. Theo tài liệu cho biết đoàn binh Tây Tiến hi sinh vì trận mạc thì ít mà chết vì sốt rét rừng hoành hành thì nhiều, nên những chi tiết này đã khái quát được cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ thiếu thốn của những người lính Tây Tiến. Hơn nữa hình ảnh đầu không mọc tóc còn gợi cho ta liên tưởng đến hình ảnh của những anh vệ trọc một thời xông pha trận mạc tả xung hữu đột, gan góc dũng mãnh oai hùng. Vì vậy hình ảnh này hiện lên vừa bi lại vừa hùng. - Tương phản với ngoại hình xanh xao là tinh thần xông trận mạnh mẽ, dữ dội của đoàn quân: dữ oai hùm. Họ có nét dữ dằn như chúa tể sơn lâm. Cái tài của Quang Dũng là mô tả người lính với những nét khắc khổ tiều tụy mà vẫn gợi ra được dáng vẻ kiêu hãnh, hào hùng. Hơn nữa từ Hán Việt “đoàn binh” cũng phần nào giúp ta liên tưởng về một đội ngũ những người lính nghiêm trang hùng dũng. Cách miêu tả này làm cho ta nhớ đến hình ảnh người anh hùng với Hào khí Đông A trong câu thơ của Phạm Ngũ Lão xưa: “Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu. Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” 11 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 => Bằng bút pháp hiện thực Quang Dũng đã không né tránh mà diễn tả một cách chân thực cuộc sống chiến đấu gian khổ, dáng hình kì dị của lính Tây Tiến, nhưng bằng bút pháp lãng mạn tác giả đã phi thường hóa phẩm chất anh hùng, thể hiện sức mạnh chiến đấu vô địch, lay chuyển núi sông áp đảo quân thù của họ. Vì thế chân dung người lính Tây Tiến hiện lên vừa chân thực vừa độc đáo. * Vẻ đẹp tâm hồn: - Ca ngợi vẻ đẹp hào hùng nhưng cũng rất đỗi hào hoa lãng mạn của con người Việt Nam, nhà thơ Huy Cận đã viết: Sống vững chãi bốn nghìn năm sừng sững Lưng đeo gươm, tay mềm mại bút hoa Trong và thật sáng hai bờ suy tưởng Sống hiên ngang mà nhân ái chan hòa - Hình tượng người lính Tây Tiến còn đẹp hơn khi Quang Dũng tô điểm bằng những phẩm chất hào hoa lãng mạn trong tâm hồn của họ: Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm - Đêm mơ, ngày mộng là biểu hiện của những tâm hồn giàu mơ mộng, trẻ trung. Hình ảnh “mắt trừng gửi mộng” là hình ảnh sinh động thể hiện tâm trạng tập trung cao độ vừa bộc lộ niềm căm thù hừng hực, một khí thế chiến đấu, một giấc mộng lập công. Dường như bao suy nghĩ, bao nhiêu cảm xúc, bao nhiêu ước vọng đều hướng về phía trước qua biên giới, hướng về chiến trường. Mộng ở đây là mộng ước, đánh đuổi quân thù ra khỏi lãnh thổ. - Ý chí của người lính Tây Tiến mạnh mẽ như thế, nhưng tâm hồn họ cũng thật mộng mơ. Từ giấc mộng ấy hiện lên một dáng kiều thơm nơi quê hương đô thành. Hình ảnh thơ đẹp làm cho giấc mộng của người chiến sĩ thêm thi vị. Giấc mộng ấy như ngọn gió trong lành xua tan đi bao khắc khổ nơi chiến trường khói lửa. Nỗi nhớ người yêu ấy cho thấy tâm hồn người chiến sĩ vừa trẻ trung vừa hào hoa. Đó không phải là cái nhớ chân chất giản dị về giếng nước gốc đa hay đồng ruộng, gia đình của người chiến sĩ ra đi từ làng quê: Ba năm rồi gửi lại quê hương Mái lều gianh Tiếng mõ đêm trường Luống cày đất đỏ Ít nhiều người vợ trẻ Mòn chân bên cối gạo canh khuya. ( Nhớ - Nguyên Hồng) - Anh hùng phải có bóng giai nhân, chàng hiệp sĩ xông pha nơi sa trường có khuê nhân ở đô thành ngày đêm ngóng đợi. Ý nghĩ mang đậm chất tiểu thuyết ấy làm cho tâm hồn người chiến sĩ càng thêm lãng mạn, bay bổng. Tinh thần lạc quan ấy trong điều kiện chiến đấu khắc nghiệt, thiếu thốn là biểu hiện của tinh thần chiến thắng hoàn cảnh, của tính cách anh hùng. => Câu thơ là sự lắng dịu của tâm hồn, là phút giây người lính Tây Tiến nhớ về Hà Nội với trái tim rạo rực, khao khát yêu đương. Như vậy người lính đâu chỉ có tinh thần thép, đâu chỉ có ý chí kiên cường mà còn có cả một trái tim luôn dào dạt cảm xúc. Giữa chiến trường miền Tây Bắc khốc liệt, nếu người lính không 12 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 mộng mơ, không có tình yêu thôi thúc, không có chất men say lãng mạn thì không thể có sức mạnh vượt lên hiện thực khắc nghiệt ấy. Câu thơ một thời từng bị phê phán là những câu thơ mộng rớt tiểu tư sản nhưng thực ra đó chỉ là những ước mộng giản dị và đời thường. Người lính Tây Tiến ra đi chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc, họ vì mục đích chung mà cũng có những khát vọng riêng tư về cuộc sống hạnh phúc lứa đôi. Biết đâu chính dáng kiều thơm của cô gái Hà Thành là ngọn nguồn động viên giúp người lính vượt qua gian khổ. Những ước vọng đó ta đã từng gặp trong thơ của Nguyễn Đình Thi: Những đêm dài hành quân nung nấu Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu Thậm chí có người lính còn rất lãng mạn: Có những lúc tì tay trên báng súng Anh giật mình thảng thốt viết tên em Thực ra tình yêu gia đình và tình yêu đất nước luôn hòa quện, bổ sung, nâng đỡ tâm hồn người lính vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để chiến thắng kẻ thù, chứ không hề tách biệt bởi: Anh yêu em như anh yêu đất nước Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần. Quang Dũng diễn tả rất tinh tế tâm hồn người lính Tây Tiến trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nói riêng và người lính trong các cuộc chiến tranh li tán nói chung. Bởi các anh ai cũng có một trái tim biết yêu tha thiết đất nước, quê hương, một trái tim biết căm thù quân xâm lược thật đẹp, thật hào hùng, thật lãng mạn. * Tinh thần chiến đấu anh dũng và sự hi sinh: - Trong thơ lãng mạn trước 1945, người ta thấy xuất hiện những chinh phu, tráng sĩ cưỡi ngựa, vung gươm, áo bào đỏ thắm, phong độ hào hoa ra đi không hẹn ngày về. Trong quan niệm lãng mạn hồi ấy đã là người anh hùng thì phải như Kinh Kha sang đất Tần một đi không trở về. Chủ nghĩa lãng mạn cũng thường thích nói đến cái buồn đau, cái chết, cái sinh li tử biệt như một biểu hiện riêng của cái đẹp. - Hình tượng người lính Tây Tiến cũng phảng phất bóng dáng của người anh hùng như thế nhưng nhà thơ Quang Dũng còn nói đến người lính với nét hào hoa lãng mạn, lấp lánh vẻ đẹp bi tráng, thấm đẫm chất anh hùng ca của thời đại Hồ Chí Minh: Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành + Nhà thơ không ngần ngại khi nói đến sự mất mát không thể tránh khỏi của chiến tranh. Hình ảnh những nấm mồ hoang lạnh nằm rải rác giữa có cây lau lách nơi biên ải xa xôi, heo hút, lặng lẽ dưới bóng tà dương gợi không khí thê lương ảm đạm. Đó là sự thật đau xót, phũ phàng. Có những chiến sĩ ngã xuống không áo quan, không manh chiếu chỉ có mảnh áo cuốn thân khi khâm niệm. Hình ảnh cái chết vì thế thật bi thương. Nhưng Quang Dũng không dừng lại ở việc tả thực mà đẩy lên thành cảm hứng lãng mạn, coi chiếc áo đơn xơ thành chiếc áo bào làm cho sự ra đi ấy trở nên tôn nghiêm cổ kính, một cái chết sang trọng, đẹp lẫm liệt. Nhà 13 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 thơ còn bất tử hóa những người lính bằng cụm từ “anh về đất”. Với họ cái chết nhẹ nhàng như sự yên nghỉ, sự trở về với đất mẹ thân yêu. Chiến sĩ Tây Tiến hiện lên với vẻ đẹp như những hiệp sĩ phong kiến ngày xưa. Do vậy cái chết có bi thương nhưng không bi thảm mà bi hùng, sự hi sinh thắm đượm chất lãng mạn. + Vẻ đẹp của lính Tây Tiến còn hùng tráng hơn với tinh thần sẵn sàng hi sinh cả cuộc đời cho tổ quốc: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” Tinh thần xả thân vì nước là biểu hiện của lí tưởng chiến đấu cao đẹp. Họ là những tấm gương yêu nước anh hùng, trở thành tượng đài đẹp tạc vào thời gian lịch sử. đọc câu thơ nghe như cái ngoảnh mặt muốn gạt đi tất cả những vướng bận của đời tư để hướng về lí tưởng chiến đấu. Thái độ khinh thường cái chết đó bộc lộ tính cách kiêu hùng, tinh thần trượng phu vì nghĩa quên thân của những tráng sĩ thời phong kiến: Chí làm trai dặm nghìn da ngựa Gieo thái sơn nhẹ tựa hồng mao Giã nhà đeo bức chiến bào Thét roi cầu Vị ào ào gió thu (Chinh phụ ngâm) => Đoạn thơ sử dụng nhiều từ Hán Việt: mồ viễn xứ, biên cương, áo bào gợi không khí trang nghiêm, cổ kính làm cho hình ảnh người lính Tây Tiến mang dáng dấp của nghững tráng sĩ phong khiến thời xưa. Hình ảnh anh bộ đội cụ Hồ lại mang dáng dấp và tinh thần hiệp sĩ làm cho hình tượng thơ có vẻ đẹp lãng mạn, hào hùng. - Đoạn thơ khép lại bằng âm hưởng hùng tráng của thiên nhiên: Sông mã gầm lên khúc độc hành Thiên nhiên như tấu lên khúc nhạc oai hùng để đưa tiễn linh hồn người chiến sĩ về nơi chín suối với bao thương tiếc ngậm ngùi. Hình ảnh thơ vừa đau đớn, vừa dữ dội càng tô đậm thêm tinh thần bi tráng của đoàn binh Tây Tiến. Thiên nhiên đã nghiêng mình bên linh cữu của chiến sĩ làm cho hình tượng người lính càng trở nên kì vĩ, hùng tráng. Âm hưởng câu thơ đã mở ra hào khí của một thời đánh Pháp: Đoàn vệ quốc quân một lần ra đi Nào có xá chi đâu ngày trở về ra đi ra đi bảo tồn sông núi ra đi ra đi thà chết chớ lui. Tóm lại hình ảnh đoàn quân Tây Tiến xuất hiện trong hoàn cảnh thiếu thốn nhưng tinh thần chiến đấu dũng cảm vô song sẵn sàng hi sinh vì tổ quốc nên họ là những người yêu nước anh hùng. b. Đánh giá. - Nghệ thuật: Bút pháp vừa hiện thực vừa lãng mạn, thể thơ thất ngôn trường thiên, các hình ảnh cổ kính gợi sự sang trọng, ngôn ngữ tài hoa qua việc sử dụng từ Hán Việt kết hợp với các từ thuần Việt... - Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến được khắc họa vừa chân thực vừa phi thường, lẫm liệt; vừa hào hùng vừa lãng mạn hòa hoa và nổi bật là tinh thần bi tráng. 14 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 3. Kết luận. - Đọan thơ có giá trị nhất trong bài thơ, Quang Dũng đã rất thành công khi xây dựng hình tượng người lính Tây Tiến. Họ vừa có vẻ đẹp tiêu biểu của một dân tộc anh hùng vừa mang vẻ đẹp riêng của anh bộ đội cụ Hồ hào hoa nghệ sĩ. Hình ảnh của họ đã minh chứng cho một dân tộc mạnh mẽ, hùng cường. - Đoạn thơ cũng như bài thơ còn giúp người đọc sống về một thời quá khứ oai hùng đã qua. Câu 4: Phân tích vẻ đẹp hình tượng người lính trong bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng 1. Mở bài: - Hình tượng người chiến sĩ trong cuộc kháng chiến chống Pháp là đề tài thu hút nhiều bút lực. Đó là những con người dũng cảm, anh hùng, sẵn sàng hi sinh cả tính mạng của mình cho Tổ quốc. Vì thế nhiều nhà thơ đã viết về họ như: "Lên Tây Bắc", "Hoan hô chiến sĩ Điện Biên" (Tố Hữu), Đồng chí (Chính Hữu), Đèo Cả (Hữu Loan), Lên Cấm Sơn (Thôi Hữu), Nhớ (Hồng Nguyên)… Trong đó phải kể đến "Tây Tiến" của Quang Dũng. - Tây Tiến là một đơn vị quân đội thành lập đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với quân đội Lào, bảo vệ biên giới Việt - Lào… Quang Dũng là đại đội trưởng ở đó. Chiến sĩ Tây Tiến phần đông là những thanh niên Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên (như Quang Dũng). Họ chiến đấu trong hoàn cảnh gian khổ, thiếu thốn cả vật chất lẫn tinh thần, bệnh sốt rét hoành hành dữ dội. Tuy vậy, họ vẫn sống rất lạc quan, yêu đời, chiến đấu dũng cảm. Viết về họ, Quang Dũng đã tạc nên bức tượng đài về người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp với hai vẻ đẹp: bi tráng và lãng mạn, hào hoa. 2. Thân bài: a. Khái quát - Hình tượng người lính: Hình tượng người lính là nguồn cảm hứng lớn của thơ ca Cách Mạng Việt Nam. Tuy nhiên hình tượng người lính được cảm nhận từ nhiều phương diện với nhiều cảm xúc khác nhau: Có hình tượng người lính được viết theo cảm hứng hiện thực mang vẻ đẹp hồn nhiên chân chất, giản dị; có hình tượng người lính được viết theo cảm hứng lãng mạn với vẻ đẹp oai phong, sang trọng hào hoa. - Khái quát về vẻ đẹp của người lính Tây Tiến: Từng sống và chiến đấu trong đoàn quân tây Tiến, Quang Dũng có cơ hội thấu hiểu những già mà bản thân và đồng đội đã trải qua. Từ đó trong những trang thơ của mình, Quang Dũng đã làm sống dậy hình ảnh người lính Tây Tiến có sự kết hợp kì diệu của hai vẻ đẹp vừa thật hào hùng vừa rất đỗi hào hoa. b. Phân tích vẻ đẹp của người lính Tây Tiến trong bài thơ. * Hình tượng người lính Tây Tiến ẩn hiện trong bức tranh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, dữ dội: Đoạn một - Trong đoạn thơ, Quang Dũng nhắc tới hàng loạt các địa danh : Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Lai Châu… không theo một trình tự nhất định nào, nó hiện về trong nỗi nhớ vơi đầy và ấn tượng về những chặng đường Tây Tiến đã phải hành quân niếm trải bao gian khổ, hi sinh. 15 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 + Trong tâm trí nhà thơ, ông không thể quên được những cuộc hành quân phải leo dốc núi, cả đoàn quân chìm lấp trong sương rừng mây núi dày đặc: "Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi - Mường Lát hoa về trong đêm hơi". + Người lính không chỉ mệt mỏi vì bị vùi lấp trong những đám mây dày đặc, mà còn phảo trải qua bao núi, dốc, vực, rừng vô cùng dữ dội, hiểm ác: "Dốc lên khúc khủy dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi" Nói đến cái cao, sâu, heo hút, hiểm trở của núi rừng cũng là để nói lên cái gian khổ của người lính. Những câu thơ nhiều thanh trắc đọc lên nghe trúc trắc, gồ ghề, cảm giác như nghe thấy được cả hơi thở gấp gáp, mệt nhọc của người lính đang hành quân, lúc leo lên, lúc trượt xuống, dốc dựng đứng vách thành biết bao hiểm nguy. Nhưng nét vẽ của nhà thơ không để hình ảnh người lính bị chìm trong bi lụy mà vút lên bằng cụm từ "súng ngửi trời" thật bạo, thật lạ và đầy sức gợi. Chẳng phải khi người lính đạt tới đỉnh cao của những ngọn núi chót vót thì cả người và súng tưởng như chạm vào mây trời đó sao! Hình ảnh người lính khi đạt được độ cao như bay giữa ngàn mây, tâm hồn nhẹ lâng trút hết mọi mệt nhọc để phóng tầm mắt ra bốn hướng ngắm nhìn: "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi". Dường như câu thơ được phủ lên màn sương lãng mạn của những nốt nhạc, những vần thơ biên tái xưa, đẩy tâm hồn người lính vượt lên cái khốc liệt của chiến tranh. Trong bài thơ "Lên Tây Bắc", nhà thơ Tố Hữu cũng vẽ lên hình ảnh rất đẹp và lãng mạn của người lính: "Rất đẹp hình ảnh lúc nắng chiều Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo Núi không đè nổi vai vươn tới Lá ngụy trang reo với gió đèo" - Trong chiến tranh, người lính phải chịu đựng gian khổ, hi sinh nhiều nhất nhưng qua cái nhìn lãng mạn, Quang Dũng nói về điều đó thật nhẹ nhàng: "Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời" + Câu thơ trước đó, nhà thơ nói đến hình ảnh "đoàn quân mỏi". Thực tế, trên bước đường hành quân, người lính mỏi mệt tới kiệt sức vì dãi dầu mưa nắng ngày này đêm khác, vì đói rét, bệnh tật. Trong bài thơ "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi, nhà thơ cũng đã nói thật chân xác về những hi sinh mất mát đó của các anh: "Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội Mỗi bước đường mỗi bước hi sinh" + Đúng vậy! Mỗi bước đường là mỗi bước hi sinh nhưng Quang Dũng không nhìn sự mất mát ấy ở chiều quá lụy. Nhà thơ nói rất nhẹ nhàng: "không bước nữa", "Gục lên súng mũ bỏ quên đời". Các anh "gục lên súng mũ” chìm vào giấc ngủ tạm thời để lấy lại sức, hay chìm hẳn vào giấc mộng nghìn thu, bỏ lại phía sau bao sự mất - còn? 16 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 Dù thế nào thì các anh đã hiểu dấn thân là sự chấp nhận, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng ("Gieo Thái Sơn nhẹ tựa hồng mao"). Đó là vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến nói riêng và người lính trong các cuộc chến tranh vệ quốc nói chung. + Cuối đoạn thơ, xua tan đi tất cả nỗi ám ảnh về những ngày hành quân gian khổ, ta lại thấy trong tâm hồn người lính chất chứa bao cảm xúc khi được sưởi ấm trong cuộc sống vui vầy, đầm ấm tình gia đình của nhân dân: "Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi" * Hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hoa lãng mạn: Đoạn hai - Trong chiến tranh, thật hiếm có cảnh dừng chân bên xóm núi, được giao lưu văn nghệ giữa quân với dân đầm ấm, tươi vui, bình yên như thế này. + Cả doanh trại bừng lên như một ngày hội, ngày cưới (hội đuốc hoa). Các chiến sĩ say sưa bên lửa đuốc bập bùng ngắm nhìn các sơn nữ rực rỡ trong áo xiêm đủ các sắc màu. + Các em thì dịu dàng, e ấp trong vũ điệu, tiếng nhạc đậm sắc màu xứ lạ. + Tâm hồn người lính như bốc men say ngất ngây, đâu đây dư âm chiến tranh khốc liệt tạm lắng xuống, lùi xa để chỉ còn phút giây được sống trong hòa bình, hạnh phúc. Những vũ điệu, giai điệu xứ lạ đã đưa hồn thơ của người lính đến với mộng mơ, bay bổng: "Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ". - Giã từ đêm liên hoan văn nghệ, giã từ những phút giây êm đềm thắm tình quân dân cá nước, Tây Tiến lại lên đường, lặng lẽ hành quân trong chiều sương ấy. Lòng "người đi" trào dâng nỗi nhớ niềm thương: nhớ "hồn lau nẻo bến bờ", "nhớ dáng người trên độc mộc", nhớ "dòng nước lũ hoa đong đưa". Đời lính nay đây mai đó nhưng "nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương?", "Khi ta ở chỉ là nơi đất ở / Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn " (Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên). Rời xa thiên nhiên, con người miền Tây biết bao quyến luyến, thiên nhiên thơ mộng, thi vị, thấm vào hồn người hay chính tâm hồn con người mộng mơ nhạy cảm trước cảnh đẹp của thiên nhiên đất nước? Để từ đó càng thêm yêu cuộc sống, càng thôi thúc hơn ý chí ra đi bảo vệ sự bình yên của đất nước muôn đời. => Lời thơ mênh mang, bay bổng thể hiện nét đẹp trong tâm hồn hào hoa lãng mạn của người lính Tây Tiến. * Hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng và bi tráng: Đoạn ba - Nếu như ở các đoạn trước, hình ảnh người lính còn ẩn hiện trong bức tranh hùng vĩ, dữ dội và thơ mộng của thiên nhiên miền Tây thì ở đoạn thơ này, hình ảnh người lính được hiện lên rõ nét. Quang Dũng đã tinh lọc những nét tiêu biểu nhất của người lính Tây Tiến để tạo nên bức tượng đài tập thể, khái quát được gương mặt chung của cả đoàn quân. Cái hùng, cái bi, cái hào hoa lãng mạn là những chất liệu chủ yếu tạo nên vẻ đẹp bi tráng của bức tượng đài. + Trong thực tế, không riêng gì Tây Tiến, đã là đời lính chinh chiến hầu như ai cũng phải niếm trải bệnh sốt rét rừng. Căn bệnh hiểm nghèo, quái ác biến các anh thành "vệ trọc", hình hài tiều tụy. Nhưng với bút pháp bi tráng của Quang Dũng, chân dung người lính được khắc họa thật lẫm liệt, oai phong: "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm" 17 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 Trong mắt nhà thơ, cái bi và cái hùng đều đẹp. Cái bi được tô vẽ bởi ngôn ngữ nghệ thuật trang nhã và tình tế "không mọc tóc", "xanh làu lá", nhưng cái hùng thì thật mạnh mẽ "dữ oai hùm". Bởi thế, cái bi nghiệt ngã những không hền lấn át cái hùng. Cái nhìn đó xuất phát từ ý chí kiên cường, bất khuất của người lính chứ không phải từ cái nhìn lạc quan tếu. + Hai câu sau, Quang Dũng tiếp tục đặt hình tượng người lính trong thế đối lập: hào hùng - hào hoa, lãng mạn: "Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm" + Hình ảnh “mắt trừng” là thể hiện ý chí, khát vọng giải phóng của Tây Tiến: “Ra đi, ra đi báo thù sông núi … thề chết chớ lui”. + Ý chí thù sắt đá nhưng tâm hồn của những chiến sĩ Tây Tiến lại mộng mơ, hào hoa: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Khi họ ra đi “giếng nước gốc đa” còn “nhớ người ra lính”, sao trong trái tim họ lại không mang theo một bóng hồng, nhất lại là trai Hà thành? + Người lính ra trận luôn phải đối mặt giữa cái sống và cái chết, nhưng họ không nghĩ đến cái chết, trái tim “vẫn mơ tình thiên thu”, bởi “Anh yêu em như yêu đất nước / Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần”. Tình yêu riêng tư quyện hòa với tình yêu đất nước đã nâng đỡ tâm hồn, tinh thần người lính vượt qua mọi gian khổ, hi sinh chiến thắng kẻ thù. - Bốn câu sau: Hình tượng người lính lấp lánh vẻ đẹp bi tráng: + Trong thơ lãng mạn trước và sau năm 1945, người ta thấy xuất hiện những chinh phu, tráng sĩ cưỡi ngựa, vung gươm, áo bào đỏ thắm, phong độ hào hoa ra đi không hẹn ngày về. Trong quan niệm lãng mạn hồi ấy, đã là người anh hùng nơi chiến địa thì phải như Kinh Kha sang đất Tần “một đi không về”. Vả lại chủ nghĩa lãng mạn cũng thường thích nói đến cái buồn đau, cái chết, cái sinh li tử biệt như một biểu hịên riêng của cái đẹp. + Hình tượng người lính trong bài Tây Tiến của Quang Dũng cũng phảng phất bóng dáng của người anh hùng ấy trong dòng thơ lãng mạn nói trên: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” Chúng ta đều biết người lính Tây Tiến sinh hoạt và chiến đấu trong hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn, cực khổ, các chiến sĩ chết vì sốt rét nhiều hơn chết vì chiến trận. Vì thế, trên đường các anh đi vẫn thấy rải rác nhưng nấm mồ biên ảu xa xôi, lạnh lẽo, cô quạnh, bi thương quá đỗi. Trong bài thơ, hơn một lần Quang Dũng nói về sự mất mát tột cùng của người lính. Nhưng nhà thơ không để nỗi bi thương ấy bị lùa đi đến tận cùng mà luôn nâng đỡ bằng đôi cánh lí tưởng của thời đại: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”. Đó cũng chính là lí tưởng cao cả, lối sống đẹp của trai thời loạn, sẵn sàng hiến dâng tuổi thanh xuân của mình cho quê hương, đất nước: “Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình / Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc / Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc” (Thanh Thảo). Thật tự hào và xúc động biết bao! + Người lính đã hào hùng trong tư thế chiến đấu thì khi ngã xuống cũng phải trong tư thế hào hùng, sang đẹp: 18 Chuyên đề ôn thi ĐH môn ngữ văn- Tây Tiến- Lê Thị Thoa- Trường THPT Tam Đảo 2 “Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” Sự thật khốc liệt của chiến tranh hồi đó người lính ngã xuống có khi không có cả tấm áo lành lặn, manh chiếu để khâm liệm, tiễn đưa đồng đội về nơi an nghỉ cuối cùng. Nhưng Quang Dũng đã biến cái đau thương ấy qua hình ảnh “áo bào” thật sang trọng để các anh về với đất Mẹ nhẹ nhàng, thanh thản, bình yên. Hình ảnh cái chết bỗng trở nên hùng tráng, bi tráng chứ không bi thương, bi lụy: “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”. => Trong chiến tranh, nhà thơ không chỉ biết ca hát về chiến công oanh liệt của người lính mà còn phải biết hát ca về cái đau thương. Đau thương để hát ca, hát ca cho tâm hồn, tinh thần thêm sức mạnh vượt lên, chiến thắng tất cả. * Hình tượng người lính được hướng tới cái cao cả, sẵng sàn hi sinh vì Tổ Quốc: Đoạn cuối. “Tây Tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi” Dường như đây là ý chí, tư thế của tất cả những anh vệ quốc quân trong hồi đầu kháng Pháp. Thái độ dứt khoát, kiên quyết “một đi không về”, “không hẹn ước”, “một chia phôi”, “chẳng về xuôi”, thề hi sinh để bảo vệ quê hương, đất nước. Đó là lí tưởng cao đẹp của “chí làm trai” thời đại cách mạng”. Giọng thơ pha chút buồn pha chút bâng khuâng nhưng vẫn toát lên vẻ hào hùng đầy khí phách của người lính Tây Tiến. c. Đánh giá. - Nghệ thuật xây dựng hình ảnh người lính Tây Tiến: có sự kết hợp một cách hài hòa giữa cái nhìn hiện thực với cảm hứng lãng mạn. Thể thơ bảy chữ chắc khỏe mang giọng điệu hào hùng như một khúc quân hành. Thủ pháp đối lập tương phản đặc trưng của chủ nghĩa lãng mạn được sử dụng triệt để, phát huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng những yếu tố cường điêu để tô đậm vẻ đẹp khác thường, phi thường của người lính. Hình ảnh thơ, ngôn ngữ vừa gân guốc, khỏe khuắn vừa mềm mại trữ tình. Những vần thơ giàu chất nhạc chất họa... - Vẻ đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ giúp mỗi chúng ta hôm nay thêm hiểu và càng tự hào về dân tộc trong quá khứ. Từ đó giúp ta nhận rõ hơn trách nhiệm của bản thân trước hiện tại và tương lai của đất nước. 3. Kết bài. Đã đi qua hơn nửa thế kỉ nhưng bài thơ Tây Tiến vẫn mãi mãi khắc ghi trong tâm trí người đọc bức tượng đài thi ca về người lính bất tử. Hình ảnh người lính trong cõi sống cả cõi chết đều lãng mạn , bi tráng, hào hùng, hào hoa. Vẻ đẹp ấy không chỉ là vẻ đẹp riêng của người lính Tây Tiến mà còn là tinh thần, vẻ đẹp chung của hình tượng người lính trong các cuộc trường chinh vệ quốc vĩ đại của dân tộc. Câu 5: Phân tích vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. 19