Tài liệu Chuyên đề Ai đã đặt tên cho dòng sông – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC TRƯỜNG THPT VĨNH TƯỜNG CHUYÊN ĐỀ AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG? (Hoàng Phủ Ngọc Tường) Đối tượng bồi dưỡng: Học sinh lớp 12 Dự kiến số tiết bồi dưỡng: 6 tiết. Tác giả: Phạm Thị Toàn Chức vụ: Giáo viên Ngữ văn Năm học: 2013 - 2014 GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường Chuyên đề: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG? (Hoàng Phủ Ngọc Tường) A. MỤC ĐÍCH- YÊU CẦU 1. Kiến thức: - Nắm chắc kiến thức về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. - Nắm chắc được nội dung và nghệ thuật của tác phẩm trên cái nhìn đa diện. 2. Kĩ năng: Rèn cho học sinh kĩ năng làm các dạng đề: - Tái hiện kiến thức về tác giả, tác phẩm. - Phân tích đặc điểm của hình tượng, nhân vật trong tác phẩm bút kí. - Phân tích một khía cạnh nghệ thuật của tác phẩm. 3. Tư duy, thái độ: Trau dồi tình yêu với văn học và tình yêu quê hương đất nước. B. NỘI DUNG I. Kiến thức cơ bản: 1. Tác giả: - Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế. - Quê : Làng Bích Khê, xã Triệu Phong, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. - Là một trí thức yêu nước có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực. - Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. - Nét đặc sắc trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí ... Tất cả được diễn đạt trong lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm, tài hoa. - Những tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971); Rất nhiều ánh lửa(1979); Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986); Hoa trái quanh tôi (1995); Ngọn núi ảo ảnh (1999) ... 2. Tác phẩm: a. Hoàn cảnh ra đời: - "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là bài bút kí xuất sắc viết tại Huế ngày 4/1/1981, in trong tập sách cùng tên. Bài tùy bút có ba phần: + Phần 1: Cảnh quan thiên nhiên xứ Huế. + Phần 2 + 3: Phương diện lịch sử và văn hóa của sông Hương. - Đọan trích nằm ở phần thứ nhất và lời kết của toàn bộ tác phẩm. b. Giá trị nội dung: - Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của Sông Hương từ nhiều góc độ: Từ thượng nguồn tới khi qua kinh thành Huế; từ tự nhiên, lịch sử đến văn hóa nghệ thuật. Qua đó ca ngợi thành phố Huế và rộng hơn là ca ngợi quê hương đất nước . - Bộc lộ con người tác giả: Lịch lãm, tài hoa, có tình yêu tha thiết với mảnh đất cố đô. c. Giá trị nghệ thuật: - Bộc lộ ngòi bút tài hoa, uyên bác: + Huy động nhiều vốn kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật ; GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường + Sử dụng hiệu quả các biện pháp nghệ thuật nhân hóa, so sánh, ẩn dụ... + Ngôn ngữ phong phú, gợi hình, gợi cảm, câu văn giàu nhạc điệu. - Liên tưởng rất mực phóng túng. - Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, giữa chủ quan và khách quan. - Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa. d. Chủ đề: Từ những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp bằng vốn kiến thức phong phú về địa lí, lịch sử, văn hóa... tác giả đã khám phá và ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương, kinh thành Huế cũng là vẻ đẹp của quê hương, đất nước . II. Hệ thống đề luyện: 1. Hệ thống đề 2,0 điểm: Đề 1: Trong bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường, ở phần nói về thượng nguồn, Sông Hương được ví với hình ảnh hai người phụ nữ nào ? Ý nghĩa của những hình ảnh ấy ? Gợi ý : * Ở phần nói về thượng nguồn, Sông Hương được ví với hình ảnh hai người phụ nữ: + Cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại; + Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. * Ý nghĩa của những hình ảnh ấy: - Về nội dung: + Hình ảnh cô gái Di- gan thể hiện vẻ đẹp vừa huyền bí, dữ dội , vừa tự do, trong sáng của sông Hương giữa lòng Trường Sơn- một vẻ đẹp còn đầy tính bản năng. + Hình ảnh người mẹ phù sa tô đậm vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ của sông Hương khi ra khỏi rừng – một vẻ đẹp của sự trưởng thành mang cốt cách văn hóa . - Về nghệ thuật: Hình ảnh ví von đặc sắc khiến sông Hương hiện ra như một sinh thể có hồn, có cốt cách và làm nổi bật những nét đối cực trong tính cách của sông Hương, gia tăng chất trữ tình, chất thơ cho lời văn tùy bút. Đề 2: Cách giải thích tên sông, cách đặt tiêu đề và kết thúc bằng một câu hỏi trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tườnggợi cho anh/chị suy nghĩ gì? Gợi ý: - Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” + Câu hỏi tu từ đặt ra “với trời, với đất” đưa nhà văn và độc giả đế với hành trình lịch sử tìm về cội nguồn và văn hóa dân tộc. Từ đó dòng sông Hương hiện ra trên nhiều phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa thi ca… + Lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông. + Gợi lên lòng biết ơn với người đã khai phá và đặt tên cho sông Hương. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường - Kết thúc tùy bút là một huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư: Con người ở hai bờ đã “nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi”. + Huyền thoại ấy như một câu trả lời cho câu hỏi Ai đã đặt tên cho dòng sông? + Tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử. => Nhan đề và kết thúc tác phẩm thể hiện rõ chủ đề và phong cách bút kí của tác giả giàu sức gợi, thấm đẫm chất thơ. Qua đó tác giả ca ngợi cảnh vật sông Hương – con sông gắn bó với lịch sử, văn hóa Huế của dân tộc ta. Tác phẩm thể hiện lòng yêu mến say mê cảnh vật, văn hóa đất nước. Hình ảnh dòng sông đất nước được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu chất trí tuệ, chất văn hóa và ngôn ngữ trong sáng chọn lọc, tinh tế. Đề 3: Trong bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với những con sông nào trên thế giới? So sánh như vậy để làm gì? Gợi ý: a. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với những con sông: sông Xen, sông Đa- nuýp, sông Nê-va. b. Tác dụng: Làm nổi bật lên sự tương đồng và vẻ đẹp độc đáo của sông Hương. - Tương đồng + Đều là những con sông đẹp nổi tiếng của mỗi đất nước. + Đều chảy qua thành phố của các quốc gia: Sông Xen của Pa- ri (Pháp); sông Đanuýp của Bu-đa-pét (Hung-ga-ri); sông Nê-va của Lênin Grát (Nga); sông Hương của Huế (Việt Nam). - Vẻ đẹp độc đáo của sông Hương: + Các dòng sông đều có dòng chảy nhanh, mạnh, đặc biệt là sông Nê- va. Sông Nê-va “trôi đi quá nhanh”, “cuốn trôi những đám băng lô xô”, giống như “đoàn tàu tốc hành”. + Còn sông Hương chảy thật chậm “cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, đấy là “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, là sự “vấn vương của một nỗi lòng”, không nỡ rời xa thành phố yêu thương của mình. => Hoàng Phủ Ngọc Tường rất yêu mến và tự hào về vẻ đẹp của sông Hương. Đề 4: Trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh dòng chảy của sông Hương như thế nào khi dòng sông đang xa dần thành phố Huế rồi “đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”. Ý nghĩa của sự so sánh ấy? Gợi ý: GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường - Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có ba so sánh bắc cầu: Khúc ngoặt của sông Hương ở thị trấn Bao Vinh xưa cổ để gặp lại thành phố Huế lần cuối – Thúy Kiều trong đêm tình tự gửi lời nguyện thề cùng Kim Trọng - người dân Châu Hóa mãi chung tình với quê hương xứ sở. - Ý nghĩa: + Từ dòng chảy khác lạ của dòng sông, tác giả liên tưởng tới mối tình kín đáo, e ấp, trước sau như nhất của Kim – Kiều, so sánh với tình yêu quê hương xứ sở tha thiết của người Huế. + Mượn tình cảm riêng để khái quát mối tình chung, làm cho tình yêu đất, yêu nước không chung chung, to tát mà mềm mại, ý vị, tinh tế mà đằm thắm, thiêng liêng, sâu sắc. 2. Hệ thống đề 5,0 điểm Đề 5: Cảm nhận về vẻ đẹp của sông Hương trong tác phẩm " Ai đã đặt tên cho dòng sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh quan thiên nhiên và lịch sử, văn hóa. Qua đó làm nổi bật phong cách sáng tác của tác giả: tài hoa, uyên bác và tình cảm nồng nàn với Huế. - Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh, so sánh, bình luận. - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? * Dàn ý: I. Mở bài: - Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Trong văn học Việt Nam hiện đại, nói đến những người viết tùy bút có thực tài bao giờ người ta cũng nghĩ đến Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường. Cả hai đều say mê kiếm tìm và diễn tả cái đẹp nhưng nếu Nguyễn Tuân ưa thích những cái đẹp đập mạnh vào giác quan nghệ sĩ với tất cả tính chất dữ dội, khác thường của nó thì với Hoàng Phủ Ngọc Tường, cái đẹp phải thơ mộng, dịu dàng. - Nêu vấn đề nghị luận: Bài " Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là một trong những bài kí đặc sắc thể hiện phong cách trữ tình hướng nội súc tích và tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Với ngòi bút tài hoa, uyên bác, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tái hiện sống động những vẻ đẹp quyến rũ của con sông Hương- con sông thuộc về một thành phố duy nhất. II. Thân bài: 1. Tổng quan: - Sông Hương là hình tượng trung tâm của bài tùy bút. Giá trị của bài tùy bút chủ yếu nằm ở những phát hiện của người viết về những vẻ đẹp của sông Hương. - Ở đoạn trích này, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tái hiện vẻ đẹp của sông Hương qua nhiều điểm nhìn, nhiều góc độ: Sông Hương là hình ảnh thiên nhiên nhưng sông GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường Hương cũng là dồng sông của lịch sử, của văn hóa, vì thế dòng sông lấp lánh nhiều vẻ đẹp khác nhau, vừa quen thuộc, gần gũi, vừa mới mẻ, bất ngờ với mọi người. 2. Vẻ đẹp của sông Hương. a. Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên: - Sông Hương cũng giống như nhiều dòng sông đẹp trên thế giới, nằm ngay trong lòng thành phố và hình thành bên nó một đô thị vẫn giữ nguyên được nét cổ kính cho đến tận hôm nay. Nhưng dường như chỉ có duy nhất Hương giang là con sông trọn vẹn thuộc về một thành phố duy nhất như một người tình thủy chung của Huế. - Tác giả đã nhìn sông Hương theo chiều dài địa lí để thấy từ thượng nguồn chảy về biển cả, mỗi khúc, dòng sông mang những vẻ đẹp khác nhau. * Sông Hương ở vùng thượng nguồn: - Sông Hương nhìn từ thượng nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn. Trong mối quan hệ đặc biệt này, Sông Hương tựa như " một bản trường ca của rừng già"với nhiều tiết tấu hùng tráng dữ dội. Khi thì " rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn", lúc " mãnh liệt vượt qua ghềnh thác", khi " cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn", lúc" dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng". Bằng bút pháp nghệ thuật nhân hóa, Sông Hương không phải là thiên nhiên vô tri, vô giác mà hiện ra tựa " cô gái Di - gan phóng khoáng và man dại", với " một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do phóng khoáng". - Khi ra khỏi rừng, sông Hương đã chế ngự và nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. => Bằng cái nhìn say đắm, sông Hương ở thượng nguồn toát lên một vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt và hoang dại, đầy cá tính nhưng cũng dịu dàng và say đắm. Nó sinh động như một cơ thể sống đầy hấp dẫn. Theo tác giả, "nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành mà không chú ý tìm hiểu Sông Hương từ nguồn cội, người ta khó mà hiểu hết cái vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm của dòng sông mà chính nó đã không muốn bộc lộ". * Sông Hương về vùng châu thổ: - Sông Hương đến ngoại vi thành phố : + Đoạn tả sông Hương ở đồng bằng và ngoại vi thành phố bộc lộ một nét lịch lãm và tài hoa trong lối hành văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Độc giả khó cưỡng lại một sức hấp dẫn toát lên từ hàng loạt các động từ diễn tả cả cái dòng chảy qua những địa danh khác nhau của xứ Huế. Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, Sông Hương là một “cô gái đẹp ngủ mơ màng", nhưng sau khi ra khỏi vùng núi thì cũng như nàng tiên được đánh thức , Sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ và mềm khao khát của tuổi thanh xuân trong sự chuyển dòng liên tục, vòng giữa những khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm. Từ ngã ba Tuần, sông chảy theo hướng Nam - Bắc qua điện Hòn Chén, rồi chuyển hướng Tây- Bắc qua Nguyệt Biều- Lương Quán rồi đột ngột vẽ hình cung thật tròn về phía Đông Bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế. Hành trình của sông giống như cuộc tìm kiếm có ý thức để đi gặp thành phố tương lai của nó. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường + Với những so sánh đậm chất thơ, với sự phong phú về ngôn ngữ và hình tượng, tác giả còn cho người đọc thấy được vẻ đẹp biến ảo của dòng sông. Sông Hương có lúc "mềm như tấm lụa" khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai , Lưu Bảo. Có khi sông Hương như một tấm gương phản chiếu nhiều màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố "sớm xanh, trưa vàng, chiều tím". Sông Hương có khi lại có một "vẻ đẹp trầm mặc" khi chảy dưới chân những rừng thông u tich với những lăng mộ âm u và kiêu hãnh của vua chúa triều Nguyễn. + Sông Hương lại có " vẻ đẹp triết lí cổ thi" khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông Thiên Mụ . => Với bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật sông Hương khi đi qua ngoại vi thành phố không chỉ đẹp ở vóc dáng, đường nét, hình khối mà nó còn đẹp bởi sự phối cảnh kì thú giữa nó với thiên nhiên xứ Huế phong phú mà hài hòa . - Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế: + Dường như tiếng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ và tiếng gà trưa vùng trung du đã làm sông Hương bừng tỉnh, thoát ra khỏi tâm trạng trầm mặc. Nó nhận ra mình đã gặp thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. Dòng sông hân hoan “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam- Đông Bắc” để gặp “chiếc cầu trắng ... in ngần trên nền trời.... như những vành trăng non”. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có một so sánh độc đáo diễn tả chính xác những vành cung của nhịp cầu Tràng Tiền, phù hợp với ánh sáng bầu trời gợi vẻ dịu dàng và duyên dáng của những cô gái Huế. Cầu Tràng Tiền như một nét bừng sáng chân trời diễn tả một niềm vui kín đáo chứ không ồn ào. Gặp Huế, sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ” như “một tiếng vâng không nói ra của tình yêu” - một sự thuận tình mà không nói ra vì e lệ. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dùng tiếng nói của tình yêu để tả cảnh nhưng đây là ngôn ngữ tình yêu của cô gái Huế e lệ, duyên dáng, kín đáo để diễn tả cái vẻ uốn lượn của dòng sông. So sánh như thế quả là tài hoa mà cũng thật tình tứ. + Sông Hương với những chi lưu của nó tạo thành những đường nét thật tinh tế, làm nên vẻ đẹp của đất cố đô. Vẻ đẹp hình như ta đã gặp trong Đường thi, trong thơ Chương Kế: “ Trăng tà tiếng quạ kêu sương Lửa chài cây bến sầu vương giấc hồ” Những chi lưu của sông Hương làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước “trôi đi thực chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ là một mặt hồ yên tĩnh” đẹp như một điệu slow chậm rãi, trữ tình dành riêng cho Huế. Điệu chảy ấy khiến ta có thể cảm nhận bằng thị giác qua trăm ngàn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội trăng rằm tháng Bảy. Tác giả so sánh dòng chảy của sông Hương với dòng chảy tốc hành của sông Nê- va để quý hơn điệu chảy lặng tờ của sông Hương khi qua thành phố Huế. Điệu chảy ấy khiến bao người mê đắm: “Con sông dùng dằng, con sông không chảy GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường Sông chảy vào lòng Huế rất sâu” Dòng sông qua Huế chảy ngập ngừng như vấn vương một nỗi lòng muốn đi, muốn ở. Dòng sông cứ chùng chình như chờ, như đợi, mơ màng suy ngẫm như muốn Huế lưu giữ lại những giá trị cổ xưa trước khi ra biển cả. => Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế được tác giả cảm nhận như một cuộc hội ngộ tình yêu. Tác giả đã nhìn sông Hương từ góc độ hội họa, âm nhạc và thấy sông Hương giống như một cô gái đẹp, không phải là cái đẹp chung mà là cái đẹp của cô gái Huế kín đáo, dịu dàng. - Tạm biệt Huế để ra biển cả: Rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương chếch về hướng chính Bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến .... đang xa dần thành phố.... đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau của vùng ngoại ô Vĩ Dạ” rồi đột ngổt rẽ ngoặt lại để gặp lại thành phố thân yêu lần cuối.ở thị trấn Bao Vinh. Những khúc quanh bất ngờ được tác giả cảm nhận như “một nỗi vấn vương và cả một chút lẳng lơ, kín đáo của tình yêu”. Sông Hương cũng như nàng Kiều trong đêm tình tự ở ngã rẽ này dã chí tình trở lại tìm Kim Trọng để nói lời thể trước khi về biển cả. Như vậy, trong cái nhìn đắm say, trái tim đa tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương và Huế chẳng khác nào một cặp tình nhân quyến luyến, ngập ngừng, dùng dằng trong lúc chia tay. Sông Hương đúng là người tình dịu dàng và thủy chung của Huế. => Có thể nói Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa vừa am hiểu kiến thức về địa lí của thành phố Huế, hiểu rất rõ về bản đồ của Sông Hương, cùng với tim đa tình, nhạy cảm và sự liên tưởng, tưởng tượng tài hoa, ông đã miêu tả thủy trình của sông Hương tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Sông Hương không chỉ đẹp trong thần thái mà còn đẹp trong sự chung tình, chung thủy. b. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ góc độ lịch sử : - Trong cái nhìn đa diện của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương không chỉ là một thục nữ mà còn là một anh hùng ghi dấu ấn nhiều thế kỉ vinh quang. Từ thuở các vua Hùng dựng nước cho đến " Dư địa chí" của Nguyễn Trãi, với cái tên "Linh giang", dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ Trung đại. Đến thế kỉ XVIII nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ ; "Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX" ; "Nó đi vào thời đại cách mạng Tháng tám với những chiến công rung chuyển"; "Nó chứng kiến cuộc tổng tiến công nổi dậy Mậu Thân năm 1968" và cuộc tổng tấn công năm 1975. - Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Nó là chứng nhân của một giai đoạn lịch sử hào hùng. Sông Hương không chỉ là bản hùng ca tấu lên bao chiến công của lịch sử, sông Hương còn là một nhân chứng nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời. Tuy nhiên, điều làm nên vẻ đẹp khác thường của dòng sông là ở chỗ khi nghe lời gọi nó “biết tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước”. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường b. Vẻ đẹp cuả sông Hương nhìn từ góc độ văn hóa: - Sông Hương chẳng những tạo nên vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên xứ Huế mà còn góp phần tạo nên vẻ đẹp tâm hồn của người Huế. Cô gái Huế đẹp nhất, kín đáo nhất là trong sắc áo điều lục. Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, màu áo ấy cũng bắt nguồn từ vẻ đẹp đặc trưng của sông Hương. Tác giả gọi đó là màu của sương khói trên sông Hương. Vẻ trầm mặc như triết lí, như cổ thi của dòng sông phải chăng đã tạo nên nét riêng trong tâm hồn người Huế “nét dịu dàng pha lẫn trầm tư”. - Trong thi ca Việt Nam, dù là một con ngòi, một con kênh nhỏ vô danh hay dòng sông Hồng ngầu đỏ phù sa, dòng sông Lô gắn với những chiến công hiển hách trong lịch sử của dân tộc đều là nguồn cảm hứng của các nghệ sĩ và ít nhất một lần đi vào các tác phẩm của thi ca dân tộc. Nhưng có lẽ sông Hương là dòng sông được nhắc đến nhiều nhất, được các nghệ sĩ quan tâm nhiều nhất và thật đặc biệt là “dòng sông ấy không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Nó là nguồn thi hứng bất tận, nó vẫn mãi là “nỗi hoài vọng về một cái đẹp nào đó chưa đạt tới” để bao thế hệ lãng tử đến đây thả hồn ngụp lặn. Trong mắt của Tản Đà, từ dòng sông xanh biếc bỗng trở thành “dòng sông trắng, lá cây xanh”. Từ một Linh Giang mơ màng với bóng hoàng hôn bảng lảng trong nỗi quan hoài vạn cổ của bà Huyện Thanh Quan bỗng thoắt thành “thanh kiếm dựng trời xanh” đầy khí phách trong thơ Cao Bá Quát. Rồi nó đột khởi thành sức mạnh phục sinh tâm hồn cho kĩ nữ trong thơ Tố Hữu: “Răng không, cô gái trên sông Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài Thơm như bông nhụy hoa nhài Sạch như nước suối ban mai giữa rừng” Suy cho cùng chính vẻ đẹp muôn màu của sông Hương trong thực tế đã làm nên điều kì diệu trong mỗi trang thơ. Sông Hương sẽ mãi còn tuôn chảy ngọt ngào, dạt dào trong nguồn mạch thi ca dân tộc. - Sông Hương quả đúng là nguồn đề tài phong phú của thi ca. Không những thế, sông Hương còn là dòng sông của âm nhạc. Tác giả đã gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế "sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya". Tác giả khẳng định “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya". Đàn ca Huế chỉ nghe vào lúc đêm khuya thanh vắng, dưới “phiến trăng sầu” và ngàn sao lung linh in trên mặt nước mới thấy hết được tiếng lòng của người tài nữ. Phải có một độ nhạy cảm về âm thanh, hiểu biết về âm nhạc Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này. Bằng ngòi bút tài hoa cùng với sự rung cảm mạnh mẽ, Hoàng Phủ Ngọc Tường từ dòng sông Hương đã liên hệ đến Nguyễn Du và “Truyện Kiều" Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với những phiến trăng sầu và từ đó những bản đàn đã đi suốt đời Kiều". Chính sông Hương đã khơi nguồn cảm hứng cho Nguyễn Du miêu tả tiếng đàn của Kiều: “Trong như tiếng hạc bay qua Đục như nước suối mới sa nửa vời". GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường III. Kết bài: - Bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú, sự uyên bác về các phương diện: địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật..., ngôn từ phong phú, giàu hình ảnh,sử dụng nhiều biện pháp tu từ như; ẩn dụ, nhân hóa, so sánh độc đáo, tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến cho nó trở nên lung linh đa dạng như đời sống tâm hồn con người . Sông Hương hiện lên thật đẹp đẽ, thơ mộng, quyến rũ. Nhà văn đã nhìn Sông Hương như một cô gái Huế dịu dàng mà sâu sắc, đa tình mà kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình, khéo trang sức mà không phô phang giống như những cô dâu Huế ngày xưa trong sắc áo điều lục. Vẻ đẹp của sông Hương cũng chính là vẻ đẹp của con người Huế. - Đọc bài kí, ta càng thêm yêu và tự hào về thiên nhiên, đất nước mình. Từ đó, ta càng có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn và bảo vệ đất nước. Đề 6: Những hình dung của em về nhân vật “tôi” trong tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ những đặc điểm của nhân vật tôi – hình tượng tác giả: tài hoa, uyên bác và yêu thiết tha thiên nhiên và con người của mảnh đất cố đô. - Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh, so sánh, bình luận. - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? * Dàn ý: I. Mở bài: - Giới thiệu tác giả, tác phẩm: “Ai đã đặt tên cho dòng sông”? thực chất thuộc thể tùy bút. Đặc điểm của tùy bút là hết sức tự do không theo một quy phạm chặt chẽ nào và nhân vật trung tâm của tùy bút chính là cái tôi của tác giả. Sự hấp dẫn của tùy bút, xét đến cùng là sự hấp dẫn của cái tôi ấy. - Nêu vấn đề nghị luận: Qua bài tùy bút ta có thể hình dung rõ ràng, đậm nét về nhân vật “tôi”. II. Thân bài: 1. Tổng quan: - Nhân vật tôi trong bài kí chính là cái tôi của người cầm bút. - Cách xây dựng nhân vật tôi: Nếu hình tượng nhân vật trong truyện ngắn được xây dựng theo nguyên tắc hư cấu, được miêu tả theo một quan niệm nghệ thuật về con người thì hình tượng ác giả trong tùy bút được thể hiện theo nguyên tắc tự biểu hiện. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã thể hiện rõ phong cách của Hoàng Phủ Ngọc Tường - một cây bút tài hoa, uyên bác, thiết tha gắn bó với mảnh đất và con người cố đô. 2. Đặc điểm của nhân vật tôi: a. Uyên bác: Tác phẩm đã thể hiện sự uyên bác của chủ thể sáng tạo bời Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn sông Hương qua nhiều mối quan hệ khác nhau: quan hệ giữa GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường dòng sông với lịch sử, dòng sông với thi ca, nhạc họa và con người xứ Huế, dòng sông trong mối quan hệ với địa lí. * Chủ thể sáng tạo am tường địa lí: Thiên bút kí là cuộc hành trình đi tìm cội nguồn của dòng sông Hương thơ mộng. Bằng sức tưởng tượng phong phú kết hợp với tư duy nghiên cứu, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã cung cấp cho người đọc nhiều tri thức địa lí phong phú về con sông Hương từ thượng nguồn ra tới biển. Hóa ra giữa lòng Trường Sơn, “sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình”, hóa ra những gì chúng ta biết về khuôn mặt ở kinh thành của dòng sông mới chỉ là một nửa. Giữa đại ngàn Trường Sơn, sông Hương phóng khoáng và man dại như một cô gái Di- gan, như một bản trường ca của rừng già. Đồng hành cùng nhân vật tôi trong tác phẩm người đọc mới biết những thăng trầm của dòng sông trong hành trình đầy gian truân của nó. Ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục theo hướng Nam- Bắc, lúc chuyển sang Tây- Bắc rồi vẽ một hình cung thật tròn về phía Đông- Bắc, từ đó mới có thể xuôi dần về Huế. Người đọc cảm thấy nhận thức của mình được thỏa mãn nhờ những thông tin khoa học địa lí được tác giả tra cứu tỉ mỉ, nghiêm túc. * Chủ thể sáng tạo am hiểu sâu sắc về lịch sử: Hoàng Phủ Ngọc Tường lật tìm trong tư liệu lịch sử những sự kiện có liên hệ với dòng sông và ông thấy sông Hương đã sống hết những thế kỉ vinh quang với nhiệm vụ lịch sử. Dòng sông như người dũng sĩ chắn giữ biên thùy đã nhiều lần chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới của tổ quốc Đại Việt, rồi vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ. Nó cũng chứng kiến những giây phút hào hùng của hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ. Để cuối cùng nó trở về với cuộc sống đời thường làm người con gái dịu dàng của đất nước. * Chủ thể sáng tạo am hiểu sâu sắc về văn hóa: - Về văn hóa: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có những hiểu biết tường tận, sâu sắc về văn hóa xứ Huế. Ông đã phát hiện ra sông Hương không chỉ góp phần tạo nên vẻ đẹp tâm hồn của con người xứ Huế. Cô gái Huế đẹp nhất, kín đáo nhất là trong sắc áo điều lục. Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, màu áo ấy cũng bắt nguồn từ vẻ đẹp đặc trưng của sông Hương. Tác giả gọi đó là màu của sương khói trên sông Hương. Vẻ trầm mặc như triết lí, như cổ thi của dòng sông phải chăng đã tạo nên nét riêng trong tâm hồn người Huế “nét dịu dàng pha lẫn trầm tư”. - Đối với thi ca: Dòng sông đã khơi nguồn cho cả một dòng sông thi ca phong phú. Tác giả không liệt kê trong bài tùy bút tất cả những sản phẩm nghệ thuật về sông Hương mà chỉ đưa ra những dẫn chứng tiêu biểu để người đọc nhận ra sông Hương mang vẻ đẹp đa dạng, biến hóa, sông Hương không lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ, vì thế mỗi người viết đều có thể khám phá một sắc thái riêng của dòng sông. Ở thơ Tản Đà, nó là “dòng sông trắng, lá cây xanh”, ở thơ Cao Bá Quát thì nó là “thanh kiếm dựng trời xanh”, ở thơ bà Huyện Thanh Quan nó là “nỗi quan hoài vạn cổ” với bóng chiều bảng lảng, ở thơ Tố Hữu nó là sức mạnh phục sinh của những kiếp giang hồ trên dòng Hương Giang. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường - Đối với âm nhạc: Hoàng Phủ Ngọc Tường gọi sông Hương là “người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Ai đã đến Huế đều được nghe nhạc Huế. Nghe nhạc Huế phải nghe trên sông Hương vào lúc đêm khuya mới cảm nhận được linh hồn của nó. Theo tác giả toàn bộ âm nhạc cổ điển Huế đã sinh thành trên dòng sông này vào những đêm khuya tĩnh lặng. b. Tài hoa: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết về sông Hương không chỉ bằng vốn kiến thức sâu rộng. Ngòi bút thi sĩ thực sự tài hoa khi khắc họa hình ảnh sông Hương, vì thế sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường mang một vẻ đẹp hấp dẫn riêng rất khó cưỡng lại. - Nét tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện về một dòng sông vốn đã quen thuộc với tất cả mọi người. Xưa nay nói đến sông Hương và Huế, người ta nghĩ đến vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng, trữ tình “Huế đẹp và thơ” (Nam Trân), “đây xứ mơ màng đây xứ thơ”(Tố Hữu) nhưng do tìm hiểu sông Hương từ cội nguồn của nó giữa lòng Trường Sơn, do gắn sông Hương với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra vẻ đẹp hùng tráng của dòng sông thơ mộng này. - Nét tài hoa của ngòi bút Hoàng Phủ Ngọc Tường chủ yếu bộc lộ ở cách nhà thơ miêu tả vẻ đẹp của sông Hương. + Hình tượng sông Hương được diễn tả bằng những hình ảnh so sánh, những liên tưởng tài tình, độc đáo. Nhìn sông Hương trong mối quan hệ với dãy Trường Sơn hùng vĩ, tác giả thấy sông Hương giống như một bản trường ca của rừng già với những tiết tấu: khi thì rầm rộ, mãnh liệt, khi thìdịu dàng say đắm. Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di- gan phóng khoáng và mạn dại. Hình như chưa có ai liên tưởng như thế về sông Hương. Ngẫm kĩ ta mới thấy những so sánh của Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa độc đáo vừa rất mực chính xác. Cuộc hội ngộ giữa sông Hương với Huế được miêu tả bằng những liên tưởng thấm đẫm chất thơ. (Với hình ảnh “chiếc cầu trắng ... in ngần trên nền trời.... như những vành trăng non”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có một so sánh độc đáo diễn tả chính xác những vành cung của nhịp cầu Tràng Tiền, phù hợp với ánh sáng bầu trời gợi vẻ dịu dàng và duyên dáng của những cô gái Huế. Hay khi gặp Huế, sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ”. Đường cong ấy khiến Hoàng Phủ Ngọc Tường cảm nhận như “một tiếng vâng không nói ra của tình yêu”. Đó là vẻ đẹp e lệ, duyên dáng, kín đáo của cô gái Huế trong tình yêu). + Những liên tưởng phóng túng, tài hoa của người viết khiến dòng sông không còn là vật thể địa lí vô tri vô giác nữa. Nó đã trở thành một nhân vật có tâm hồn, có sức sống mãnh liệt. Hành trình của sông Hương từ thượng nguồn ra tới biển là hành trình của tâm hồn người Huế với những cung bậc “mãnh liệt và lắng sâu, trữ tình và bình thản, trí tuệ” (Trần Đình Sử) + Bài tùy bút cũng đã cho thấy vốn ngôn ngữ phong phú của người viết. Dưới bàn tay Hoàng Phủ Ngọc Tường, ngôn ngữ được sử dụng chính xác, có giá trị biểu cảm cao, gợi ra vẻ đẹp riêng của sông Hương, vẻ đẹp của xứ Huế. Chẳng hạn, miêu tả GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường sông Hương giữa lòng Trường Sơn, Hoàng Phủ Ngọc Tường dùng những chữ “rầm rộ, mãnh liệt, dịu dàng”, “say đắm”. Khi nói về những rừng thông, những lăng tẩm của vua chúa triều Nguyễn, chữ dùng của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi ra vẻ riêng của một miền đất u tịch, âm u, kiêu hãnh, đồ sộ. + Câu văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường có tiết tấu, có nhịp điệu riêng trầm bổng, ngân nga. “Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương như triết lí, như cổ thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”. Lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã mang được vẻ đẹp ngôn ngữ thơ bởi rất giàu âm hưởng, nhạc điệu. c. Yêu tha thiết với con người và mảnh đất cố đô. - Tất cả những phát hiện về vẻ đẹp của sông Hương xét đến cùng bắt nguồn từ tình cảm tha thiết, đắm say của tác giả với cảnh và người xứ Huế. Nếu không yêu đến mê đắm con sông này liệu Hoàng Phủ Ngọc Tường có nhìn thấy chất sử thi của nó. Có thể sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn đẹp như ta vẫn thường thấy trong những. Đọc bài kí ta gặp hàng loạt hình ảnh gợi cảm: sông Hương là cô gái Digan phóng khoáng và man dại; sông Hương là là người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya; điệu chảy lặng tờ của con sông gióng như một điệu slow chậm rãi, trữ tình. Những liên tưởng tài hoa, phóng túng của người viết có được là do đâu? Do trí tưởng tượng phong phú. Nhưng có trí tưởng tượng bay bổng mà không có sự gắn bó tha thiết liệu Hoàng Phủ Ngọc Tường có thể gợi ra hàng loạt liên tưởng kì thú về dòng sông. - Tình yêu với mảnh đất cố đô đã thôi thúc tác giả tìm hiểu cặn kẽ về dòng sông từ nơi sinh thành ra nó là đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, khám phá hành trình đầy gian truân của sông Hương, tìm hiều nó trong đời sống văn hóa xứ Huế, với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Tình yêu với dòng sông đã được nhân lên nhiều lần. Niềm tha thiết đắm say của người viết đã tạo nên một giọng điệu thật trữ tình, lãng mạn. Giọng điệu ấy khiến người đọc có cảm giác không phải Hoàng Phủ Ngọc Tường đang viết mà là đang đắm chìm trong những xúc cảm miên man, da diết về dòng sông. III. Kết bài: - Nhiều người đã thử sức ở thể văn này nhưng không biết rằng tùy bút rất “kén “người. Nếu người viết thực sự tài hoa, uyên bác, có phong cách nghệ thuật riêng tùy bút mới có sức hấp dẫn. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đáp ứng được những yêu cầu khắt khe của thể loại. Vì thế tác phẩm của ông đã có chỗ đứng trong văn chương đương đại. - Như vậy, để có được một bài tùy bút xuất sắc đòi hỏi người viết phải rất mực tài hoa, uyên bác, độc đáo trong cảm nhận, độc đáo trong diễn tả. Do tùy bút là thể văn đậm chất trữ tình nên người viết không thể cầm bút với thái độ bình thản, khách quan. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một minh chứng thuyết phục. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường Đề 7: Phân tích vẻ đẹp độc đáo của các dòng sông Việt Nam qua Người lái đò Sông Đà của Nguyễn Tuân và " Ai đã đặt tên cho dòng sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Từ đó so sánh phong cách nghệ thuật của hai tác giả. * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ những vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương.Từ đó rút ra được điểm giống nhau và khác nhau về phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường. - Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận. - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho dòng sông? * Dàn ý: I. Mở bài: - Giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm. - Nêu vấn đề: Vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương. Qua đó thấy được điểm giống nhau và khác nhau về phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường. II. Thân bài: 1. Vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương. a. Sông Đà: - Với điểm tựa cảm xúc từ hai câu thơ “Chúng thủy giai đông tẩu, Đà giang độc bắc lưu” và “ Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông”, Nguyễn Tuân ca ngợi, khám phá vẻ đẹp và sự hùng vĩ, khác thường của Sông Đà. - Vẻ đẹp của hình tượng: Nguyễn Tuân khai thác hai mặt nổi bật tạo nên hai vẻ đẹp trữ tình và hung bạo của dòng sông. + Sông Đà hung bạo từ cảnh đá bờ sông, ghềnh sông, hút nước, thác nước và đá Sông Đà. + Sông Đà mang vẻ đẹp trữ tình thơ mộng từ dáng sông, màu nước đến khung cảnh ven bờ. => Nguyễn Tuân đã làm nổi bật vẻ đẹp của dòng sông đầy cá tính, lúc như một bầy thủy quái (hung bạo), lúc như một cố nhân (trữ tình), khám phá con sông đầy tiềm năng cho sự phát triển của đất nước. - Nguyễn Tuân khám phá con sông bằng những trải nghiệm thực tế, trực tiếp của chính tác giả, diễn tả bằng ngôn ngữ tạo hình, nhân hóa, so sánh, liên tưởng kì thú, phô diễn những kiến thức tổng hợp điện ảnh, hội họa, quân sự, lịch sử, địa lí, văn hóa. - Sông Đà là một nhân vật, một hình tượng trong thiên tùy bút. Ca ngợi dòng sông, ca ngợi thiên nhiên đất nước, Nguyễn Tuân ca ngợi người lao động – ca ngợi chất vàng mười của con người Tây Bắc. b. Sông Hương: - Với điểm tựa cảm xúc: từ huyền thoại về một cái tên, cảm xúc “sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất” – sông Hương của Huế, trong mối tình với Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khám phá vẻ đẹp của dòng Hương. Nếu Nguyễn Tuân khao khát GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường đến với sông Đà bằng sự khao khát khám phá, sự say mê trước cái đẹp thì Hoàng Phủ Ngọc Tường đến với dòng Hương trước hết bằng tình yêu. Nếu cảm hứng của Nguyễn Tuân là ngợi ca thì cảm hứng của Hoàng Phủ Ngọc Tường là cắt nghĩa. - Vẻ đẹp của hình tượng: Sông Hương được cảm nhận như một người con gái đẹp, khi là “cô gái Di- gan phóng khoáng và man dại”, khi là người con gái kín đáo, dịu dàng trong tình yêu với Huế. Dòng Hương được hiên lên với nhiều vẻ đẹp khác nhau: + Vẻ đẹp trong cảnh sắc thiên nhiên. + Vẻ đẹp lịch sử. + Vẻ đẹp thi ca. + Vẻ đẹp âm nhạc. => Tất cả in nét đẹp của thiên nhiên xứ Huế, mang vẻ đẹp tâm hồn, lịch sử, văn hóa Huế. Ta có cảm nhận sông Hương không đơn thuần chỉ là một dòng chảy mà là một dòng thời gian, dòng tâm hồn, dòng văn hóa. - Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng dùng nhân hóa, so sánh, sử dụng ẩn dụ, những liên tưởng kì thú ... nhưng chủ yếu sử dụng tri thức văn hóa khám phá vẻ đẹp của dòng Hương trong hành trình không gian, thời gian, tâm hồn Huế. 3. Phong cách nghệ thuật của hai tác giả qua hai bài kí a. Điểm giống nhau: - Hai tác giả đều viết tùy bút về các dòng sông (bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? thực sự là một thiên tùy bút- một áng văn xuôi tự sự trữ tình. - Hai bài kí đều thể hiện kiến thức lịch sử, địa lí, văn hóa... sâu rộng. Cả hai con sông đều được khám phá ở vẻ đẹp trữ tình và mạnh mẽ, hoang sơ. - Hai tác giả đều thể hiện cái tôi trữ tình khi khám phá vẻ đẹp của những con sông quê hương đất nước, kết đọng trong đó tình yêu xứ sở. Đó là sự gặp gỡ của những tâm hồn Việt, những tài năng tùy bút bậc thầy. b. Điểm khác nhau: - Đều là những nhà văn viết tùy bút thành công: Tùy bút của Nguyễn Tuân giàu chất kí, chất truyện. Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu chất trữ tình- chất tùy bút. - Cùng tài hoa, uyên bác nhưng Nguyễn Tuân là tài hoa kiêu bạc, còn Hoàng Phủ Ngọc Tường thì tài hoa sâu lắng. - Nguyễn Tuân đến với Sông Đà như đến với một sự thử thách để bộc lộ cái tôi độc đáo tài hoa, thể hiện cảm hứng mãnh liệt trước cái đẹp, cái khác thường, phi thường thì Hoàng Phủ Ngọc Tường đến với sông Hương như một sự tương giao linh diệu của một tâm hồn Huế, với chiều sâu văn hóa của đất quê hương. - Nguyễn Tuân là phù thủy ngôn từ, câu văn co duỗi nhịp nhàng, giàu giá trị tạo hình, dựng cảnh, tả người đặc sắc. Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu liên tưởng, tưởng tượng, lối văn đậm chất thơ, thiên về thể hiện cảm xúc, ngẫm suy mang chiều sâu văn hóa. Đề 8: Phân tích vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà và sông Hương qua hai tùy bút Người lái đò Sông Đà của Nguyễn Tuân và Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ vẻ đẹp trữ tình của con Sông Đà và sông Hương. - Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh... - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Người lái đò Sông Đà và Ai đã đặt tên cho dòng sông? i. Mở bài: - Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường là những nhà văn thành công ở thể loại tùy bút. Nếu Nguyễn Tuân khẳng định phong cách của mình qua Người lái đò Sông Đà thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại đánh dấu phong cách bằng tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?. - Nêu vấn đề nghị luận: Ở hai tác phẩm này, người đọc được chiêm ngưỡng vẻ đẹp trữ tình của hình tượng con Sông Đà và sông Hương. II. Thân bài: 1. Vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà: + Được gợi ra từ lời đề từ: “Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông” + Nhìn từ trên cao xuống: Sông Đà mềm mại thướt tha với vẻ đẹp xuân sắc: “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban, hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi mèo đốt nương xuân”. + Sự biến ảo của sắc nước Sông Đà qua các mùa: mùa xuân dòng xanh ngọc bích, mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt người bầm đi vì rượu bữa. + Qua kỉ niệm, Sông Đà như một cố nhân xa lâu thì nhớ, gặp lại thì nghẹn ngào cuống quýt mừng vui: “Bờ sông Đà, bãi sông Đà, chuồn chuồn bươm bướm trên sông Đà...” + Cảnh hai bên bờ sông: vẻ đẹp lặng tờ hoang dại, trong trẻo, nguyên sơ: “Thuyền trôi trên sông Đà, cảnh ven sông ở đây lặng tờ ... cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp ..... con hươu thơ ngộ ngẩng đầu nhưng khỏi áng cỏ sương...”. * Nhận xét: - Miêu tả sông Đà trữ tình, ngòi bút của Nguyễn Tuân biến hóa liên tục với những hình ảnh so sánh, nhân hóa, những liên tưởng độc đáo thú vị. Câu văn của Nguyễn Tuân co duỗi nhịp nhàng, chuyển đến người đọc những cảm giác của cảm xúc. - Không phân biệt đâu là ngoại giới đâu là tâm giới, tiếng lòng của thiên nhiên hòa hợp với tiếng lòng yêu thương của người nghệ sĩ. - Cùng với Sông Đà trữ tình ta bắt gặp một Nguyễn Tuân tình nhân, thi nhân. 2. Vẻ đẹp trữ tình của sông Hương : + Là dòng sông chảy giữa thành phố Huế, tạo nên vẻ đẹp riêng cho Huế, tạo nên vẻ đẹp riêng cho Huế: Dạ thưa xứ Huế bây giờ Vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương + Trong rừng thượng nguồn: sông Hương sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di- gan phóng khoáng và man dại, một tâm hồn tự do và trong sáng. Nhưng rừng GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường già đã chế ngự sức mạnh bản năng của sông Hương, tạo cho nó một vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ. => Tác giả đã nhấn mạnh đến hai đặc điểm quan trọng của sông Hương: một con sông tạo nên bản sắc văn hóa của Châu Hóa; một thiếu nữ đẹp sống hết mình, say đắm trong tình yêu. + Trên đường đến Huế: sông Hương chuyển dòng liên tục như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của người con gái đẹp trong câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Tác giả lần theo dòng chảy của sông Hương như một nhà địa lí, như một chàng trai khám phá tính cách của người đẹp (sắc nước xanh thẳm, dòng sông mềm như tấm lụa, sắc nước thay đổi, vẻ kiêu hãnh âu u...). => Sông Hương như một cô gái đẹp làm duyên: vốn đã có vẻ đẹp dịu dàng, trí tuệ nay lại càng quyến rũ hơn với vẻ đẹp lịch lãm, kiêu sa và trầm mặc. + Trong lòng Huế: Sông Hương chảy thực chậm. Đó là điệu slow tình cảm mà sông Hương dành riêng cho Huế. => Sông Hương đẹp một cách hạnh phúc. Nó đã bị Huế chinh phục, ngả trọn vào vòng tay của Huế. Tình yêu với Huế tạo nên bản sắc văn hóa của dòng sông: “Con sông dùng dằng con sông không chảy Con sông chảy vào lòng Huế rất sâu” (Thu Bồn) + Khi rời xa Huế: Như sực nhớ ra điều gì chưa kịp nói, dòng sông đột ngột đổi dòng rẽ ngoặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phố ở thị trấn Bao Vinh xưa cổ cũng như nàng Kiều trong đêm tình tự ở ngã rẽ này dã chí tình trở lại tìm Kim Trọng để nói lời thể trước khi về biển cả. Như vậy dòng sông mang vẻ đẹp của người con gái lưu luyến với tình nhân. * Nhận xét: - Sông Hương được miêu tả sát với bản đồ địa hình. Nó tạo nên không gian văn hóa đôi bờ với vẻ đẹp quyến rũ. - Cách so sánh sông Hương như một thiếu nữ đẹp cùng với Huế làm nên một tình yêu nồng thắm, say mê. - Ngôn ngữ giàu hình ảnh, mượt mà, nhiều liên tưởng độc đáo tạo nên một dòng sông quyễn rũ, đắm say lòng người. 3. Đánh giá: - “Người lái đò Sông Đà” và “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là những trang hoa, tờ hoa thể hiện tình yêu quê hương đất nước, tinh thần dân tộc của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường. - Điểm gặp gỡ trong phong cách viết tùy bút của hai tác giả: + Một cái tôi uyên bác với những hiểu biết sâu sắc về Sông Đà và sông Hương xứ Huế. + Vốn hiểu biết về lịch sử, địa lí, thi ca, âm nhạc ... soi chiếu đối tượng ở nhiều góc độ khác nhau tạo nên những liên tưởng độc đáo. + Một cái tôi tài hoa tinh tế với trí tưởng tượng phong phú, kì diệu. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường + Ngôn từ: phong phú, gợi cảm đêm đến cho người đọc cảm giác câu văn như những câu thơ trữ tình. III. Kết bài: - Bằng tài năng và tình yêu của mình đối với thiên nhiên và con người Việt Nam, Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường đã xây dựng nên hình tượng con sông quê hương với những vẻ đẹp đa dạng, phong phú. - Cảm nhận được vẻ đẹp trữ trình của hai dòng sông khiễm mỗi con người chúng ta càng thêm yêu hơn và có trách nhiệm hơn với quê hương mình. Đề 9: Cảm nhận của anh/ chị về hai đoạn văn sau : " Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình , đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân. ..... Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước sông Đà không xanh màu xanh canh hến của sông Gâm, sông Lô. Mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ của một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về . .." (Người lái đò sông Đà - Nguyễn Tuân) (...) Từ tuần về đây sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường sơn, vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm , và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách , với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai , Lưu Bảo mà từ đó , người ta luôn luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa , với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi. Những ngọn đồi này tạo nên những mãng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, " sớm xanh, trưa vàng, chiều tím"như người Huế thường miêu tả (...) (" Ai đã đặt tên cho dòng sông?" - Hoàng Phủ Ngọc Tường) (Đề thi Đại học- Khối C, năm 2010) * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ những đặc điểm giống nhau và khác nhau về nội dung và nghệ thuật của hai đoạn văn trong hai bài kí " Người lái đò Sông Đà" và "Ai đã đặt tên cho dòng sông?” - Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận. - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho dòng sông? * Dàn ý: (Đáp án của Bộ Giáo dục và Đào tạo) 1. Vài nét về tác giả, tác phẩm: - Nguyễn Tuân là một nghệ sĩ lớn với phong cách nghệ thuật độc đáo, nổi bật là nét tài hoa, uyên bác, đặc biệt sở trường về tùy bút. " Người lái đò sông Đà" là một tùy bút đặc sắc , kết tinh nhiều mặt của phong cách Nguyễn Tuân, viết về vẻ đẹp và tiềm năng của con người Tây Bắc. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường - Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nghệ sĩ tài hoa, mang đậm chất Huế, có nhiều thành tựu về kí. " Ai đã đặt tên cho dòng sông" là một tùy bút giàu chất trữ tình viết về vẻ đẹp sông Hương với bề dày lịch sử và văn hóa Huế, rất tiêu biểu cho phong cách của ông. 2. Vể đoạn văn tác phẩm " Người lái đò sông Đà" - Nội dung : + Đoạn tập trung miêu tả vẻ đẹp đầy chất tạo hình của sông Đà với hình tượng thơ mộng, đường nét mềm mại, ẩn hiện, màu sắc dòng nước biến đổi tương phản theo mùa, gây ấn tượng mạnh. + Hiện tượng một cái tôi Nguyễn Tuân đắm say, nồng nhiệt với cảnh sắc thiên nhiên, tinh tế và độc đáo trong cảm nhận cái đẹp. - Nghệ thuật : + Hình ảnh, ngôn từ mới lạ, câu văn căng tràn, trùng điệp mà vẫn nhịp nhàng về âm thanh và nhịp điệu. + Cách so sánh, nhân hóa táo bạo mà kì thú , lối tạo hình giàu tính mĩ thuật , phối hợp nhiều góc nhìn theo kiểu điện ảnh . 3. Về đoạn văn trong tác phẩm " Ai đã đặt tên cho dòng sông" - Nội dung : + Đoạn văn miêu tả vẻ đẹp sông Hương theo thủy trình của nó, với những vẻ uyển chuyển , linh hoạt của dòng chảy; vẻ biến ảo của màu sắc; vẻ uy nghi trầm mặc của cảnh quan đôi bờ . + Toát lên một tình yêu xứ sở sâu nặng, đằm thắm , một cách cảm nhận bình dị mà tinh tế của Hoàng Phủ Ngọc Tường. - Nghệ thuật : + Hình ảnh chân thực mà gợi cảm, câu văn kéo dài mà khúc chiết, thanh điệu hài hòa, tiết tấu nhịp nhàng. + Lối so sánh gần gũi và xác thực, sử dụng nhuần nhuyễn các địa danh và cách nói của người Huế. 3. Về sự tương đồng và khác biệt giữa hai đoạn văn * Tương đồng: Cùng miêu tả vẻ đẹp phong phú và biến ảo của sông nước, cùng bộc lộ tình yêu mãnh liệt dành cho thiên nhiên xứ sở với một mĩ cảm tinh tế, dồi dào; cùng bao quát sông nước trên nền cảnh khoáng đạt của không gian và thời gian ., cùng được viết bằng một thứ văn xuôi đậm chất trữ tình, giàu hình ảnh, âm thanh và nhịp điệu. * Khác biệt : + Đoạn văn của Nguyễn Tuân trội về cảm xúc nồng nàn , cảm giác sắc cạnh, liên tưởng phóng túng, so sánh táo bạo; cảnh sắc được bao quát từ nhiều góc nhìn khác nhau, theo nhiều mùa trong năm. + Đoạn văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường trội về cảm xúc sâu lắng, cảm giác gắn với suy tư; cảnh sắc được bao quát từ cùng một gốc nhìn mà nương theo thủy trình để nắm bắt sự biến đổi của sông nước qua từng chặng, từng buổi trong ngày. GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường Đề 10: “Kí Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú” (Ngữ văn 12 – Tập I). Anh /chị hãy phân tích bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường để làm rõ nhận định trên. * Tìm hiểu đề: - Vấn đề nghị luận: Làm rõ đặc điềm thể kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường: + Giàu chất trí tuệ + Giàu chất thơ + Nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú. - Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận. - Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? * Dàn ý: I. Mở bài: - Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những cây bút kí tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại. Với thể loại kí, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện trên từng trang văn vốn kiến thức uyên bác và cách viết tài hoa. - “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương , thiên nhiên và con người xứ Huế với những trang văn “vừa giàu chất trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội dung thông tin về văn hóa, lịch sử rất phong phú”. II. Thân bài: 1. Khái quát: - “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rút từ tập bút kí cùng tên, được xuất bản năm 1984. Tập bút kí gồm tám bài viết về nhiều đề tài. Có những bài đậm chất sử thi với cảm hứng anh hùng, ca ngợi đất nước, con người Việt Nam. Có những bài thiên về miêu tả thiên nhiên, qua đó nhà văn bộc lộ lòng gắn bó với quê hương đất nước và niềm tự hào về truyền thống, văn hóa, lịch sử của dân tộc. Đặc biệt là những bài viết về Huế. - Trong số những bút kí đó, “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là bài kí độc đáo về sông Hương. Dòng sông khơi gợi cảm hứng cho thơ ca, nhạc họa đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường cảm nhận từ nhiều góc nhìn, đặc biệt là góc nhìn tâm linh, mang những nét riêng của “văn hóa Phú Xuân”. 2. Phân tích: a. Chất trí tuệ của một cái tôi uyên bác: Viết về sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mọi mặt: văn hóa, lịch sử, địa lí, văn học nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc một lượng thông tin đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông Hương và thiên nhiên, con người Huế. * Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí: GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường