422
Chuong 7
CÀC HOC THUYÉT CHINH TRI
Ò PHÀP THÒI CÀN DAI
I. Khài quàt chung
Càc bgc thuyét chinh tri cùa Phàp thòi càn dai dàc biét phàt
trién trong giai doan dién ra truóc, trong va sau khi dién ra cuóc
dai càch mang Phàp nàm 1789. Do dò, càn diém qua nhùng sy
kién quan trgng Hèn quan dén cupe càch mang này.
Cupe càch mang Phàp 1789 là cupe càch mang tu san làt dò
nén quàn chù phong kién cùa triéu dai Bourbons, thiét làp chinh
quyén tu san, mó duòng cho sy phàt trién cùa chù nghìa tu bàn ó
Phàp. Lue lugng càch mang chù yéu là dàng càp thù ba góm giai
càp tu san, cóng nhàn, nóng dàn, quy toc lóp duói. Tai Hòi nghj
tam giói thàng 5 nàm 1789, dai biéu dàng càp thù ba dòi quyén
bình dàng truóc phàp luàt. Thài dò ngoan eó eùa nhà vua dàn dén
viéc thành làp Hiép bòi Dàn toc cùa dàng càp thù ba (17.6),
thành làp Quóc bòi Làp hièn (9.7). Dinh cao cùa cupe khòi nghìa
quàn chùng là ngày 14.7.1789 - ngày phà ngyc Bastille. Cupe
càch mang góm ba giai doan. Trong giai doan thù nhàt. phài làp
hién càm quyén (thàng 7.1789 dén thàng 9.1792). còng bó Tuyén
ngón Nhàn quyén va Dàn quyèn (26.8.1789), bau Quóc bòi Làp
423
phàp (1.10.1791). Dàu nàm 1792, Ào va Phó ky hiép uóc lién
minh quàn sy kéu gpi càc nuóc chàu Au tham già chién tranh
cbòng nuóc Phàp càch mang. Truóc nguy co màt nuóc, nhàn dàn
Phàp nói day (10.8.1792) làt dò chinh quyén, thay thè bang chinh
phù Girondins. Giai doan thù bai là giai doan pbài Girondins
nim quyén tu thàng 8.1792 dén thàng 6.1793, thành làp bòi nghi
Quóc uóc va tuyén bó nuóc Phàp theo che dò còng hòa
(22.9.1792), quylt djnh xù tu vua Lui XVI (21.1.1793). Lyc
lugng cành tà, pbài Jaconbins, càc cóng dàn dà tbành làp Còng
xà ó càc dja phucmg dòi hòi tàng cuòng chién dàu cbòng ngoai
xàm va cài tbièn dòi song cùa dàn nghèo, dà nói day làt dò chinh
phù Girondins ngày 2.6.1793. Giai doan thù ba là giai doan pbài
Jacobins nim quyén tu thàng 6.1793 dén thàng 7.1794 do
Robespiene dùmg dàu dà quyét djnh chinh sàch chia ruóng dàt
cho dàn nghèo, soan thào Hién phàp 1793 (chua cóng bó), tbành
làp dói quàn càch mang de tran àp ké thù ben trong va day lui ké
thù ben ngoài bang nhùng bién phàp kién quyét. Nhò vày nuóc
Phàp thoàt khòi nguy co bj xàm lugc. Do sy phàn hóa nói bò,
chinh quyén Jacobins bj làt dò bòi cupe dào chinh Thermidor
ngày 27.7.1794. Robespiene va càc ban chién dàu bj bành quyét.
Cupe nói day cùa phài bào hoàng bj Napoleon de bep va nàm
1796 tbành làp dóc chinh. Nàm 1796, Napoleon chién thàng à
Arcole; Nàm 1797, Babeuf bj bành quyét. Nàm 1798, lién minh
làn thù hai chóng Phàp thàt bai. Nàm 1799, cupe dào chinh cùa
Napoleon va viéc tbành làp Nbìép chinh ngày 9, 10, thàng 11 la
sy kién dành dàu sy kèt thùc cùa càch mang.'
Hpc thuyét chinh trj Pbàp thòi ky này thè hién rò tinh thàn
dàn chù qua càc hpc thuyét ve quyén ty nhién, khé uóc xà hpi.
' Tu dién bàch khoa Lich su thè giài. NXB Tir dién bàch khoa, 2003,
ir. 96-97.
424
chu quyén nhàn dàn. phàn chia quyén lire là ca sd tu tudng quan
trpng cho càch mang Phàp. Tinh thàn dàn chù trong dò tiép tue
dugc phàt trién sau càch mang.
li. Càc hpc thuyét chinh trj tiéu biéu
/. Hoc thuyét chinh tri cùa Charles de Secondai Montesquieu
(1689-1755)
Montesquieu (1689 - 1755) sinh ra trong mot già dinh quy
toc giàu co d Chaateau de la Brède. Nàm 27 tuoi, òng dugc thùa
ké tuóc vj Chành àn tòa àn tinh Bordeaux cùng già tài. Òng dà
hge luàt va làm chành àn trong 10 nàm. Nhiìng quyén rù cùa
cupe song d trj tran bàt dàu làm dng ghé tdm va òng dà bàn chùc
Thàm phàn va dòi di Paris. Nhumg óng khóng ò Paris làu ma di
du beh vòng quanh chàu Au va nhò dò óng eó tu liéu de viét
danh tàc "Tinh thàn phàp luàt". Òng dà di thàm Ào, Hung,
Venice, La Md, Thyy Sì, Ha Lan, va sau cùng là Anh, noi day
óng ò 2 nàm. Tuy eó nhiéu dàc diém cùa nguòi Anh ma òng
khóng uà, nhung óng càm phuc nén ty do cùa hg. Tbyc té, mot
trong nhùng doan quan trgng nhàt trong Tinh thàn phàp luàt
khóng C gì hc7n là mot bài tàn tung Hièn phàp Anh, ma
Ó
Montesquieu tin ràng hién phàp dò là nén tàng cùa nhùmg tó
chùc ty do óng thày ò nuóc này.' Hpc thuyét chinh tri cùa
Montesquieu bao quàt nhièu vàn de tu bàn chat cùa phàp luàt,
dén càc hình thùc chinh quyèn, phàn chia quyén lyc, dia chinh
trj... nhung quan trpng nhàt là hpc thuyét phàn chia quyèn lyc.
Michael B. Fo.ster. Nhùng bàc danh su cùa Iriél ly chinh tri. Sdd, tr.637.
425
Thuyét phàn quyèn cùa Montesquieu khóng phài là mot su
suy luàn phàp ly dièn djch ma là tu sy quan sàt nuóc Anh lùc bay
giò. Sy mò tà Hién phàp Anh chinh là nguón càm hùmg cho suy
luàn cùa Montesquieu ve phàn quyén. '
Nói dung dàu tién trong hpc thuyét phàn quyén eù»
Montesquieu là quyén lyc nhà nuóc dugc càu thành bòi ba hình
thài co bàn (tam quyén): làp pbàp, hành phàp, va tu phàp;
"Trong mói quóc già déu eó ba thù quyén lyc: quyén làp pbàp.,
quyén thi hành nbùmg diéu hgp vói quóc té cóng phàp va quyém
thi hành nhirng diéu hgp vói luàt dàn sy. Vói quyén thù nhàt, nhà
vua bay phàp quan làm ra càc thù luàt cho mot thòi gian bay
vình vien, va sua dói hay huy bó luàt này. Vói quyén lyc thù hai.,
nhà vua quyét djnh hoà hay chién, gtìi dai su di cdc nuóc, tbiétt
làp an ninh, de phòng xàm lugc. Vói quyén lyc thù ba, nhà vuai
hay phàp quan trimg tri tói pham, phàn xù tranh chàp giùa càc cài
nhàn. Nguòi ta gpi day là quyén tu phàp, va trén kia là quyém
hành pbàp quóc già." '
Nói dung tiép theo là quyén lyc nhà nuóc pbài dugc tó chùc
làm sao cho ty do cùa còng dàn dugc bào dàm; "Ty do chinh trii
cùa eóng dàn là su yèn tàm vì mói nguòi nghì ring minh dugc ani
ninh. Muón dàm bào ty do chinh trj nhu vày tbì chinh phù phàii
}km thè nào de mói cóng dàn khóng phài sg mot còng dàn kbàc."^
Montesquieu kjcb liét lén àn che dò quàn chù chuyén che a
Phàp lùc bay gicV. Che dò quàn chù chuyén che là tò chùc quyén
lyc phi ly. Chuyén che là hình thùc càm quyén cùa mot nguòi phù
nhàn phàp luàt. nhà nuóc pby thuòc vào sy long quyén cùa nguòii
' Le Dinh Chàn. Liuii Hién phàp. Sài Gòn. 1966, tr. 220.
^ ' C.L.Montesquieu, Tinh iluin phà/> luàl. NXB Giào dye. Ha Npi. 1996, tr. 100.
426
càm quyén. Che dò chuyén che S(T dì lòi le. phi ly là vi: nhà nucVc
tòn tai vón biéu hién cua y ehi chung nhimg trong che dò chuyén
che nò lai biéu hién y chi dàc thù; che dò ebuycn che veri bàn chat
vó phàp luàt va y ehi tuy lién cùa nò lai trai vdi bàn chat phàp luàt
va nhu càu phàp luàt. Montesquieu nhàn thày phàp luàt góm nhiéu
lình \irc. phàn ngành rò rét. cho nén tàp trung vào mot ngucVi duy
nhàt là trai vói bàn chat cùa nò. Gàn vói bàn chat cùa che dò
chuyén che là tình trang lam quyén. Vi vày, vice thanh toàn hién
tucnig lam quyén chi eò thè là dòng thòi là sy thanh toàn che dò
chuyén che. Theo Montesquieu, mot khi quyén lyc dugc tàp trung
vào mot mòi, ké cà mot nguòi hay mot tò chùc. tbì nguy co
chuyén che vàn con. Tu dò, Montesquieu cho ràng tó chùc quyén
lyc nhà nuóc theo phuang thùc phàn chia quyén lyc nhà nuóc de
chóng lai che dò chuyén che, thanh toàn nan lam quyén. bào dàm
quyén ty do cùa con nguòi..
Montesquieu viét: "Khi ma quyén làp phàp va quyén hành
phàp nhàp lai trong tay mot nguòi bay mot Vién Nguyén lào tbì
khóng con ty do nùa; vì nguòi ta sg ràng chinh óng ta hay vién
ày sè dàt ra nhùng luàt dóc tài de thi hành mot càch dòe tài. Cùng
khòng co gì là ty do néu quyén tu phàp khóng tàch khòi quyèn
làp pbàp va quyén hành phàp. Nèu quyèn tu phàp nhàp 'ai vói
quyén làp phàp, thi nguòi ta sè dóc doàn vói quyén song va
quyén ty do cùa cóng dàn; quan tòa sè là nguòi dàt ra luàt. Néu
quyén tu phàp nhàp lai vói quyén bành phàp, tbì óng quan tòa sè
C cà sue manh eùa ké dàn àp. Néu mot ngiri7Ì bay mot tó chire
Ó
cùa quan chùc, hoàc cùa quy toc. hoàc eùa dàn chùng nàm luón
cà ba thù quyén lyc nói trén thi tàt cà sè màt hét." '
C,L,Montesquieu, Tinh ihàn phàp luàl. Sdd, tr. 101.
427
Chùng nghiém vào nhùmg thyc té, nhàn xét cùa
Montesquieu rat dùng. Ty do sè khóng co néu quyén làp pbàp va
quyèn hành phàp nhàp vào mot bàn tay. Vi nguòi nàm quyén lyc
sè dàt ra nhùng quy tic tbuàn tién cho minh cai tri vd sè khóng
ban hành càc quy tic gay bàt lgi cho minh.
Quyèn làp phàp nhàp vói quyén tu phàp tbì ty do cùng sè bi
de doa. Néu mot nguòi vùa co quyén làp phàp vùa eó quyèn tu
phàp tbì sè: làm luàt cho nhùmg truong hgp hay cà nhàn ma óng
ta muón hai, chàng ban mgt nhà dóc tài làm ra nbùmg dao luàt
riéng nhàm bó tu nhùng ké chóng dói minh; sè khóng dem thi
hành dao luàt cho nhùng cà nhàn ma óng ta bénh vyc hay biét
dai, chàng ban mot nhà dóc tài dóng vai trò thàm phàn sè khóng
phat tu nhùmg ké thàn thuòc dà pham tòi. Nhu vày, luàt khóng
con là luàt nùa vì khóng eó co già tri tòng quàt nùa ma thay dòi
tuy theo y muón chù quan cùa nhà càm quyèn.
Lam quyèn là thuge tinh cùa quyén lyc nhà nuóc. Mgt
nguòi càng eó nhiéu quyèn hành trong tay tbì càng eó khà nàng
lam quyén. Néu mot nguòi hay mot co quan nàm trgn cà ba
quyén làp phàp, bành pbàp, va tu pbàp tbì ty do cùa dàn chùng sé
khóng con gì. Phàn quyèn eó nghìa là ba quyén dò dugc giao cho
nhùmg co quan kbàc nbau, dòe làp vói nhau co phuong thùc bình
hành riéng, càch thùc boat dóng, lình vyc boat dóng riéng.
Tuong img vói ba quyèn dò là ba co quan: co quan làp phàp là
Quóc bòi, co quan bành pbàp là Chinh phù, co quan tu phàp là
Toà àn.
Mot y tuòng tiép theo eùa thuyét phàn quyén là sy bình
ding giùa càc ngành quyén lyc. Montesquieu cho ràng quyèn
lyc tói thugng dugc phàn chia tbành ba hình thài quyén lyc co
428
bàn là làp phàp. hành phàp. va tu phàp nén khóng eó ngành
quyén lue nào dugc ggi là tòi thucTng, Ba ngành quyén lyc này
ngang bang vói nhau, bình dàng vdi nhau. khòng ngành nào cao
hon ngành nào. Thuyét phàn quyén quan niém ràng mói co
quan dai dién quóc già thi hành mot nhiém vu, mot quyén han
va chi C nhiém vy, quyén ban ày ma thòi. Co quan làp phàp
Ó
chi C quyén làp phàp, chi co nhiém vu làm luàt. Co quan hành
Ó
phàp chi C quyén hành phàp, nghìa là nhiém vy thi hành luàt
Ó
lé. Co quan tu pbàp chi eò quyén tài phàn, nhiém vy xét xù de
àp dyng phàp luàt.
Phàn chia quyén han thòi chua dù, ma phài co sy dpc làp
giùa càc co quan. Nghìa là càc ca quan khóng eó hành dóng ho
trg nào. Vi du, quyèn hành pbàp khóng co quyén trình càc sàng
kién làp pbàp lén co quan làp phàp.
Mot khi tam quyén dà dugc phàn làp rói tbì vàn de tiép theo
là làm sao thè ba quyén dò kiém soàt làn nhau. De trành tàp
trung quyén lyc vào tay mot hay mot nbòm nguòi tbì càn phài eó
mot co che kiém soàt quyén lyc, ma khà tbì nhàt là dùng quyén
lyc de kiém soàt quyén lyc. Nhu vày, nguòi ta sè trành dugc rùi ro
là: mot quyèn lyc manh qua sé eó tham vgng trò nén dòe doàn vì
ràng kinh nghiém vình vièn cho hay là: ai cd quyén cùng san sàng
lam quyén. Do dd thuyét phàn quyén cùa Montesquieu dàt ra vàn
de: Phài làm thè nào cho cài viéc quyèn hành ngàn ch^n quyén
bành trd nén mot sy dì nhién. Mot chinh phù ón boa là mot chinh
jphù trong dò sy lam quyén khóng thè xày ra dugc, nhò ò mgt lói
Ito chùc nào, mot tó chùc co thè phàn phòi nhùng thàm quyén cùa
danh nhu là mot nguòi dàt nén móng cho viéc tbièt làp mot dinh
phù hién dai. ' Hién nay dàn chù va ty do dà trò tbành mot già trj
rò ràng, che dò dóc tài dàn dàn dugc day lui, phàn tich cùa
Montesquieu ve viéc phàn quyén nhu là mgt trong nhùng lién
phàp quan trgng de chóng sy dóc tài chuyén che cùa nhiéu nhà
nuóc trén thè giói hién nay.
2. Hoc thuyét chinh tri cùa Jean Jacques Rousseau (I7I21788)
Jean Jacques Rousseau sinh tai Genève ngày 28-6-1712. òng
là mot nhà vdn, mot triét già. Sy nghiép cùa òng dién ra trong boi
cdnh cùa thòi dai khai sdng Phdp vào thè ky XVIII. Bing tàc piàm
"Khè uóc xà hói ", óng ùng bó tu tuòng dàn chù, ùng hp tbayét
khé uóc xà hpi, eó ành huómg Ic^n dén càch mang Pbàp, dugc coi
càc nhà lành dao Càch mang Phàp coi là anh bùng.
Khóng phài ngàu nhién khi Rousseau dàt tén cho tdc piàm
chinb tri chinh yéu cùa minh là "Khè uóc xà hói. " Tu tuòng cùa
óng vàn bành trong mot dòng tu tuòng chung ve mgt khé uóc xà
bòi giùa nhùng nguòi ty do làm càn bàn cho nhà nuóc. ^hu
chùng ta dà biét, nhùng lap luàn ve khè uóc xà bòi dà dugc rién
khai bòi Hobbes va Locke. Néu nhùng ly thuyét già ve khé uóc
xd hgi tình eò khing dinh ld khé uóc giùa nhùng con nguòi thyc
sy xdy ra trong beh su tbì day chi là mot vàn de phy va thto ly
luàn, nò khòng ben quan gì dén myc tièu chinh cùa nò. Muc tiéu
dò là dinh rò loai quéc già nào va loai tuong quan ndo hp cho
' Xem, Già Tan Kinh: Nhùng danh nhàn thè giài co ành huàng dén ntn vàn
hóa hièn dgi, NXB Thanh Hóa, 2008, tr. 61.
434
ràng pbài cd giùa vj chù té va càc thàn dàn. ' Rousseau cùng khdi
su trén mot làp trudng nhu vày, va theo y nghìa này Rousseau
chju ành huang Locke sàu xa. Nhung trong khi Rousseau khdi
su gidng Locke tbì dng lai di dén két luàn rat khàc Locke. Vàn
de là d càch quan niém cùa óng ve tbyc chat con ngudi cd nhùng
diém khàc Locke.
Rousseau khdi dàu tàc phàm trù danh cùa minh bang mdt
luàn de : "Con nguòi sinh ra tu do nhung rói dàu dàu con nguòi
cùng song trong xiéng xich. " Rousseau manh me nói :"Ngudi ta
sinh ra ty do", "ty do là tu bàn chat con ngudi ma cd", "khdng ai
ty nhièn cd quyén uy ddi vdi ddng loai". ^ Nhu vày, con ngudi
'
sinh ra ty do chinb là càn bàn cùa con ngudi, thyc chat cùa con
ngudi. Nhung quan niém cùa Rousseau ve ty do cùa con ngudi
khàc veri Hobbes va Locke. Theo Rousseau, con ngudi sinh ra ty
do nhumg nbùmg quy tàc cùa xà hdi, sy bd buge cùa càc djnh che
chinh tri va kinh tè dà dua con ngudi vào vdng xiéng xich, làm
cho con ngudi ngày càng xa rdi tu do ban so cùa minh.
Khi Rousseau ndi ràng, "Con ngitòi sinh ra tu do, nhung rói
dàu dàu con nguòi cùng song trong xiéng xich " tbì Idi khing
dinh này cd nghìa là con ngudi pbài dugc ty do. Ty do theo dd
khdng C nghìa là con ngudi cd thè làm bàt eù diéu gì minh
Ó
' Michael B. Poster. Nhùng bàc danh su cùa triél ly chinh tri. Sdd, tr.687.
' Jean-Jacques Rousseau. Bàn ve khé uàc xà hgi. NXB. Ly lu§n Chinh trj, H,
2004, tr.52, 53, 58,
' Quan niém này rat giòng vdri quan ni?m cùa Lào - Trang. Lào - Trang m^it
sAx nhàn. nghTa, nhftng thù ma nguòi ta cho là san phàm cùa ddi song vàn
minh nhung lai là nh&ng thir giói han hành vi cùa con nguài, làm cho ngiràri
ti» khóng co du(7c tu do vón co, xa ròi bàn chat tyr do chat phàc nguyén so.
Rousseau cùng nhu Lào Tu, Trang Tu phàn dèi nh&ng djnh che cùa xà hpi
dà làm màt di x\f do x\f nhién cùa con nguòi.
435
mudn, md cd nghìa mói ngudi là mdt yéu td trong mgt y chi
chung, ddi sdng cùa nd là mdt phàn cùa ddi sdng chung. Sy
khing dinh trén cùng cd nghìa là con ngudi it khi dugc ty do
thyc sy vì hàu hét càc nhà nude thyc sy dàt nén tàng trén b?o
lyc, thay vi theo dùng le phài dugc dàt trén y chi chung. Nhu
vày, ty do trong quan niém cùa Rousseau khdng phài là mdt Idi
séng khdng cd gidi ban cùa mdt cà nhàn ddc làp. Trai lai danh tu
dd md tà mdt Idi tham dy vào mdt cudc sdng rdng ldn hon trong
dd tit cà nhùng co quan thàn thè cùng chia sè khi chùng boat
dpng diéu hoà trong mdt co thè khoé manh. '
Ty do theo quan niém cùa Rousseau khdng phài là thù ty do
v|it chit de con ngudi mudn làm gì tbì làm nhu cdch suy nghì cùa
Hobbes, ciing khdng phài là ty do tinh thàn de con ngudi ty phàn
dodn, dinh doat lày minh nhu suy nghì cùa Locke. Vdi Rousseau
mpt ngudi ty do là thài dp va hành vi cùa ngudi dd tuàn theo
nhimg khudn mau do minh ty dàt ra màc dù sy tuàn theo này ddi
khi ddi hdi phài kim che nhùng khàt vpng, nhùng nhu càu Idi kéo
ngudi dd ve nhimg chiéu hudng ddi làp. Ty do là tuàn theo
nhùmg quy luàt. Nhung dd khdng phài là nhiìng quy luàt tu ngoài
àp dàt lén y chi cùa con ngudi. Ty do là ty chàp thuàn nhùng quy
lu|ìt, khi dd ngudi ta dà ddng nhàt vdi quy luàt va khdng cdn càm
thiy bi bd bude hay càn trd bdi quy luàt.
Rousseau cho ràng ty do là tham già vào y chi chung. Óng
phàt biéu ; 'Nhùmg tràt ty xà hpi là mpt quyén thiéng liéng làm
nén tdng cho mpi quyén khdc. Tuy nhién, quyèn dd khdng phdi
ty nhièn ma cd, nd pbài dugc cdn eù trén nhùng quy udc." Thuc
ra, quan niém ty do là sy tham già vào nguyén vgng chung là
' Michael B. Poster. Nhùng bgc danh su cùa triél ly chinh trf. Sdd, tr.694.
436
niàii thuàn vdi tu tudng truyén thdng ve khé udc xà hdi. Khài
niém khé udc xà hdi khdi phàt tu quan niém ve nhàn tinh cho
ràng con ngudi vdn dì tu trj va dòe làp. Càn phài eó khé udc xà
bòi de dua mpi ngudi vào mot mói vì hp vón biét làp. Nhung
qiaai niém ve nhàn tinh ma Rousseau dya vào lai khóng hgp vdi
qua! niém cho ràng mgi ngudi vdn dì ddc làp vdi nbau. Trai lai,
Roisseau cho ràng con ngudi vdn dì phy thudc vào nbau vì hp
càn xà bòi cùa cdng ddng de phàt trién hoàn toàn cà nhàn. Màc
dij jya trén ly thuyét ve khé udc xd bòi cùa Locke nhung
Roisseau dà thay thè y niém khé udc xà bòi nguyén thuy cd
tnayìn bude ludn chàp nhàn hành ddng cùa da sd bang y nipm
m'di là sy gdp phàn lién tyc vào nguyén vpng chung. '
Bàn ve co sd dao due minh djnh chinh quyèn, Rousseau
viièt "Dì nbién là nhiìng dièu khoàn cùa khé udc xà bòi quy ve
m<òt dièu khoàn dpc nhàt: dò là mói xà biéu ty dì nhugng mgi
qiiiycn lgi cùa minh cho doàn thè. Vì thoat dàu mói ngudi ty hién
to.àr thè thàn minh nén tàt cà mgi ngudi déu bình ding, va vì
ditéu kién binh dàng vdi mgi ngudi nén chàng ai cd Igi ich gì de
làim cho nd trd tbành hùu thudng ddi vdi ngudi khàc. Hon nùa,
sy- d nhugng dugc thi bành khdng de ddt, sy kèt hgp bèt sue
h0)àr hào, va khdng mdt xà vièn nào khiéu nai diéu gì cà, vì néu
cdin vài quyén lgi che tu nhàn va vì khdng cd mdt thugng càp
cbiurg de phàn xù giùa bg va dàn chùng, tbì mdi ngudi sé là kè
phiàr nghi cùa chinh minh ve mdt vài diém, sè cho minh cd
qu yen phàn nghi ve mgi phuong dién. Nhu vày trang thài ty
nbiièi vàn tdn tai, va sy két xà bàt buge sè trd nén ddc tài hay vd
ich.... Phàn chù yéu cùa khé udc xà bòi... tdm lai nhu sau, moi
Michael B. Poster. Nhùng bàc danh su cùa triél ly chinh tri. Sdd, tr. 696.
437
ngudi chùng ta dàt chung bàn thàn va tàt cà sue lyc dudi quyèn
diéu khién tdi cao cùa y chi tdng quàt, va nhu vày hgp thành mot
doàn thè, chùng ta tiép nhàn mdi phàn tu nhu mdt phàn tu bàt
khà phàn cùa toàn thè."
Nhu vay, khé udc xd hdi dugc tao tbành tu su ty di nhugng
quyén cùa cà nhàn cho mgt toàn thè mang y chi chung, nguyén
vgng chung va trd thành thành vién cùa toàn thè là co sd chinh
dàng cùa nhà nude, hay ndi càch khàc là co sd hgp phàp cùa
chinb quyén. Tuomg quan giùa mgi thành vièn cùa khè udc xà
bdi trong quan niém cùa Rousseau khà dàc biét, khdng hdn chi là
sy tàp hgp ma mdt khi dà già nhàp khdng thay ddi dugc nùa, vd
chi cdn hiéu lyc khi nd khdng thay ddi. Mdi tuong quan dd là sy
tham già khà lién tyc, ty do, ty nhién va tién trién vào mpt diéu
dugc quan niém là dièu lgi ich thyc sy cho tit cà mgi ngudi
trong tàp hgp. Thù tap hgp ndy khdng phdi chi là mdt sy giao
udc vdi nhùng diéu kién nhàt dinh va do hai ben ddng y ven nhau
vd muu ciu nhùng lgi ich chung do tdp hgp ndy cung ùng. Nd là
cudc sdng thucmg ngdy, gidng nhu cugc sdng cùa cày cd bay bàt
cu mgt sinh vàt ndo. Va cùng gidng nhu co quan khàc nbau cùa
cày: re, là, cành. Chùng gdp phàn vào cudc sdng cùa cày, cùng
nhu nhiìng ddi sdng cà nhàn se vd nghìa, va thyc ra khdng thè
hgp lai vdi nhau dugc trù phi hg cùng chia sè vdi cupe sdng
chung này. '
Toàn thè quyén lyc dugc chuyén giao cho nhà càm quyén
dugc thiét làp tu càc thành vién tham già khè udc; "Mdi ngudi ty
hién cho mgi ngudi, cd ty hién cho ai dàu. Va bdi vì ddi vdi bàt
eù xà vién nào ta ciing thù die dugc quyén bành tuong duong
' Michael B. Poster. Nhùng bgc danh su cùa iriél ly chinh trj. Sdd, tr.703.
438
vdi quyén hành ta phai nbucrng lai, thành ra ta thu hoach dugc
phàn tuong ximg vdi nhiìng diéu ta dà màt, va dugc nhièu sue
lire hon de bào tdn nhùng gì ta dà eó". Doan trich vàn này thè
hién tu tudng cùa Rousseau ve chù quyén thuóc ve nhàn dàn.
Moi mot cà nhàn là thành vièn eùa khé udc xà bòi déu cd phàn
trong tdng thè quyèn lue. Mói ngudi déu cd mot phàn chù quyén.
Tu tudng ve chù quyén nhàn dàn dà eó trudc Rousseau. Song
dng phàt trién nd khi khàng djnh ràng chù quyén nhàn dàn là mdt
thyc thè tàp thè, nd khòng thè dugc dai dién bdi cà nhàn nào dd
ma là quyén lyc dugc bành xù bdi y chi chung khdng thè phàn
chia. Chù quyèn khdng thè chuyén giao cho cà nhàn, nd ludn
ludn thudc ve nhàn dàn va khdng thè bj ban che bdi bàt ky dao
luàt nào. Rousseau dua ra két luàn ve sy khdng thè chàp nhàn dai
dién nhàn dàn càn trd nhàn dàn tbyc hién càc quyén cùa minh.
Làp trudng này phàn bàc này cùa Rousseau va viéc phé phàn bgc
thuyét dai dién nhàn dàn cùa Montesquieu gin lién vdi viéc dành
già càc bình thùc dai dién bj bdp mèo tdn tai thdi ky dd. Tu
tudng dàn chù xuyén sudt toàn bd hge thuyét cùa Rousseau ve
chù quyén nhàn dàn. Quyén lyc thudc ve nhàn dàn, nhirng ngudi
tryc tiép lya chgn nhùng ngudi toàn quyén cho minh va tham già
vào viéc làm luàt. ' Tu tudng ve chù quyén nhàn dàn cùa
Rousseau cd mdt sd dàc diém sau day:
Thù nhàt, chù quyén nhàn dàn là khdng thè chuyén
nhugmg. Rousseau càn eù vào càc nén dàn chù cd dai cho ràng
dàn chù truc tiép mdi thyc là dàn chù. Trong tàc phàm "Khé
udc xà bòi", dng li giài: "Chù quyèn tói cao là su thuc hién y
Luu Kiém Thanh va Pham Hong Thài (dich). Lich su càc hge thuyél chinh
tri irèn thè giài. NXB Vàn hoà Thóng tin. H, 2001. tr. 338.
439
ehi chung nén khóng thè tu nò tu bò nò duge. Ca quan qiyén
lue tói cao là mot con nguòi tàp thè, nén chi tu minh nò dgi
biéu cho nò ma thài. "Vdi Rousseau, néu cd mgt dàn toc trién
thàn, tbì dàn tdc này sè ty cai trj theo dudng Idi dàn chù.
Rousseau quan niém chi nhùng vàn bàn do nhàn dàn nhà: tri
thdng qua mdi trd thành luàt; "Ngudi soan thào dao luàt khóng
cd hay khdng cd nén bàt ky quyén làp phàp nào, va nhàn dai ty
thàn khdng thè, ngay cà khi bg muón, màt di quyén khóng thè
tàch rdi trong viéc làp phàp, bdi le theo thoà tbuàn co bàn. chi
cd y chi chung nhu vày mdi cd tinh chat bit bude ddi vdi nhùng
cd nhàn." Nhu vày, Rousseau quan niém dao luàt là y chi
chung, va nhàn dàn chinh là ngudi làp phàp. Dàn chù tryc tiép
thuàn tuy là khdng tudng trong càc xà bòi phùc tap vdi lành thd
rpng ldn va ddng dàn cu. Rousseau, màc dù cho ràng dàn chù
tryc tiép mdi là dàn chù thyc sy, nhung cùng phài thùa rban
ring dd là mdt binh thùc li tudng, nhàn dàn pbài uy quyén cho
ngudi dai dién, ma khdng thè tryc tiép thyc bién quyén lyc cùa
minh. Òng cùng phài thùa nhàn khà nàng dai dién nhàn làn.
Nhung ngudi dai dién nhàn dàn theo Rousseau, "khóng phd va
khóng thè là nguòi thay mài nhàn dàn dugc; hg chi eó thè là
nguòi uy vién chàp hành chù khóng thè thay màt nhàn dai de
quyét dinh mot vàn de gì dùt khoàt." Do dd, dng quan tipm
ring càc dai biéu là day td cùa nhàn dàn va càc quyét djnh cùa
hp chi ed thè tbành luàt khi dugc dem trung càu dàn y.
Thù bai, chù quyèn nhàn dàn là khdng thè phàn chia. Ibeo
dng, chù quyèn tdi cao khdng thè chuyén nhugng cùng kbdn^ thè
phàn chia, nd thuge ve toàn thè dàn chùng hoàc mgt bd phàn Cà
hai trudng hgp này déu khóng thè phàn chia, dù thuge ve dàn
440
chùng bay thuòc ve mot cà nhàn, bò phàn. Rousseau mia mai hpc
thuyét phàn chìa quyén lue: "Trong chinh tri cita la. luy ve
nguyén tàc thi quyén lue tói cao là khóng thè phàn chia. nhung
irén thuc té ngutri ta vàn chia tàch nò trong dói tugrng. Hg chia
nò thành lue lugng va y chi, thành quyén lue làp phàp va quyén
tue hành phàp, thành quyèn quan thué. quyèn lu phàp, quyén
chién tranh. thành cai tri dai nói va ùng phó dói ngogi: khi thi
nguòi ta tròn làn càc bó phàn, khi thi nguòi ta tàch rari chùng
vói nhau. Hg hién quyén lue tói cao thành mot thù quài di. ghép
lai bang nhiéu mành, gióng nhu hg ghép mot hình ngucri tu nhiéu
ca thè; màt cùa anh này, tay cùa chi ng, chàn cùa ngudi kia.
Nguài ta dòn ràng bgn bàn thuóc rong d Nhàt Bàn xé dùa tré ra
nhiéu mành truóc mài cdng chùng rài tung lén trai; khi càc
mành rai xudng thi nhàp lgi vài nhau thành dùa bé sàng. Cài trà
ào thuàt chinh tri cùa ta ngày nay cùng gióng nhu vày; sau khi
tàch rài càc bd phàn trong ca thè xà hai, hg dùng uy tin xà hói
tgp nham ma ghép càc bó phàn ày lgi mot càch tùy tién, chàng ai
hiéu ra .sao cà."
Tu tu tudng ve chù quyén nhàn dàn, Rousseau tìm dén giài
phàp chinh tri ve mot chinh thè còng hoà. Quyèn làp pbàp luón
luón thupc ve nhàn dàn. Tu dò, Rousseau nghì ràng vdi mot dièu
kién nhu vày nén quàn chù chuyén sang nén cdng boa. Rousseau
dành tbièn càm cho chinh thè cdng boa, là bình thùc càm quyén
nià theo dng là tòt nhàt. trong dò càc quan chùc do nhàn dàn bau
ra. Nhàn dàn sai làm it hon rat nhièu so vdi nhà vua. Viéc thành
làp chinh quyén hành phàp khàc bàn viéc tbành làp chinh quyén
Jean-Jacques Rousseau. Bàn ve khé uàc xà hòi. NXB Ly luàn Chinh trj, H,
2004, tr. 81-82.
441
- Xem thêm -
.PDF 
43 
196 
148 
