Tài liệu Chuẩn đoán nhanh và trị bệnh do ký sinh trùng ở động vật thủy sinh nuôi nước lợ mặn - phần 2

25 Bài 3: Ch!n oán nhanh và tr" bnh trùng m( neo  cá nuôi n$c l% m&n M'c tiêu: - Trình bày  c các bc chn oán nhanh bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn; - Thu  c m$u; quan sát ánh giá  c trng thái c th ca cá; xác nh  c bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn. A. Ni dung: 1. Tác nhân gây bnh: 1.1. Gii thiu: Trùng m' neo (Therodamas sp) là ký sinh trùng rt ph bin, th&ng gp gây bnh cho VTS nuôi nc l mn. Trùng m' neo ch yu ký sinh " da hút máu cá làm cá g!y yu, to i u kin cho tác nhân nguy him xâm nhp vào bên trong c th. 1.2. Quan sát nhn dng: Hình dng ngoài ca trùng m' neo gm 3 ph!n: !u, ng%c, bng. C th trùng kéo dài, các #t h p li thành #ng hi vn mình, ph!n !u kéo dài thành sng gi#ng m' neo âm thng bám ch(c vào t chc vt ch nên còn có tên là trùng m' neo. Hình dng và s# l ng ca sng lng, sng bng có s% sai khác gi)a các loài. Ph!n !u do #t !u và #t ng%c th 1 h p li thành chính gi)a, có lá !u hình na vòng tròn, bên trên có m(t do 3 m(t nh' to thành. Hình 8-16: Trùng m' neo Therodamas sp 2. Du hiu bnh lý: 2.1. Hot ng ca cá bnh trong ao: 26 - Cá mi b c m nhi*m ký sinh trùng m' neo, lúc !u c m thy khó chu, biu hin cá bi li không bình th&ng, kh nng b(t mi gi m d!n. Trùng m' neo ly dinh dzng nên cá b g!y yu và bi li chm chp. 2.2. Du hiu bnh " thân, vây, m(t, ming, mang: - Lúc ký sinh, ph!n !u ca trùng m' neo c(m sâu vào trong t chc ký ch, ph!n sau l lng trong nc nên th&ng b mt s# gi#ng nguyên sinh ng vt, t o, nm bám vào da cá ph mt lp rt bn. - Trùng ký sinh mt s# l ng ln trong xoang ming làm cho ming không óng kín  c, cá không b(t  c thc n và cht. Trùng m' neo ký sinh trên da, vây cá nhi u loài cá nc l mn nht là #i vi cá vy nh', cá còn non vy còn m m, làm t chc g!n ni ký sinh sng ', viêm loét, t bào hng c!u b thm thu ra ngoài, t bào bch c!u " trong t chc tng, s(c t# da bin nht. - Khi t chc b viêm loét, m" &ng cho vi khun, các ký sinh trùng khác xâm nhp cá. Hình 8-17: Trùng m' neo Therodamas sp ký sinh " xoang ming cá b#ng bp (m$u thu Ngh{a Hng, Nam nh, 6/2006) 27 3. Phân b# và lan truy n bnh: Trùng m' neo th&ng ký sinh " cá bin và cá nc l . " nc ta l!n !u tiên phát hin " cá b#ng bp nuôi " Ngh{a Hng, Nam nh (6/2006), t€ l nhi*m trong ao nuôi cá b#ng bp t 30-50%, c&ng  nhi*m khá cao 2040trùng/con cá và ã gây cho cá cht trong ao nuôi. Nhit  phát trin thích h p cho trùng m' neo phát trin là 18-300C. T€ l c m nhi*m cao có th gây cht hàng lot. 4. Chn doán bnh: 4.1. Thu m$u cá b bnh: 4.1.1. Chun b dng c + Chài, li, v t, túi nilon + S ghi chép + B gi i ph$u 4.1.2. Quan sát trng thái cá b bnh trong ao. + Quan sát biu hin bt th&ng ca cá bnh 4.1.3. Thu m$u cá bnh - Thu m$u cá nghi nhi*m trùng m' neo 4.2. Quan sát c th cá: - Bng m(t th&ng có th nhìn thy trùng m' neo bám trên thân, vây và xoang mang, xoang ming. 5. Phòng và tr bnh: 5.1. Phòng bnh: 5.1.1. C i to ao - Lc k~ và kh trùng ngun nc. - Kh trùng áy ao: 10 - 15kg/100m2; kh trùng nc 1,5 – 2 kg/100m3 (mt tháng kh trùng 2 - 4 l!n) và treo túi vôi: 2 – 4 kg/10m3. 5.1.2. Kh trùng cá trc khi th - Trc khi th cá nên sát trùng cá bng dung dch nc ngt trong 10-15 phút nhm hn ch ký sinh trùng bên ngoài cá. - Cá th không nên quá dày, th&ng xuyên theo dõi ch d n và i u kin môi tr&ng ao nuôi  i u chnh cho thích h p. 5.1.3. Qu n lý môi tr&ng nuôi - Th&ng xuyên theo dõi môi tr&ng nuôi, cho n theo "4 nh", hn ch thc n d tha. 5.2. Tr bnh: 5.2.1. Thay nc 28 - Nu có i u kin nên thay toàn b nc trong ao ng th&i kh trùng nc thay. 5.2.2. Ngâm lá xoan trong ao + Dùng lá xoan 0,4-0,5 Kg/m3 nc bón vào ao nuôi cá b bnh có th tiêu dit  c ký sinh trùng Therodamas sp. Do lá xoan phân hy nhanh tiêu hao nhi u ôxy và th i khí c, nht là mùa hè nhit  cao, do ó ph i theo dõi cp nc kp th&i khi thit. 5.2.3. T(m cá trong dung dch thu#c tím + Dùng thu#c tím KMnO4 nng  10 -12 ppm t(m t 1-2 gi&, " nhit  20-30oC. B. Câu h(i và bài t#p th)c hành: - Câu h'i: + Anh ch hãy mô t c im và du hiu bnh lý bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn? + Anh ch hãy k tên các loi thu#c, hóa cht và bin pháp phòng, x lý bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn? - Bài tp th%c hành: + Bài tp 1: Hãy tin hành thu và phân tích bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn " mt ao, lng nuôi c th ti a phng. + Bài tp 2: Th%c hin các bin pháp phòng và tr bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn. C. Ghi nh: - Tác nhân gây bnh trùng m' neo " cá nuôi nc l mn là Therodamas sp, c th gm 3 ph!n: !u, ng%c, bng. C th trùng kéo dài, các #t h p li thành #ng hi vn mình, ph!n !u kéo dài thành sng gi#ng m' neo âm thng bám ch(c vào t chc vt ch. - Trùng m' neo ký sinh trên thân, vây và xoang mang, xoang ming ca nhi u loài cá nc l mn " nhi u la tui, nhng gây bnh nghiêm trng nht là #i vi cá hng, cá gi#ng. -  phòng tr bnh: c!n lc k~ và kh trùng ngun nc, nh k+ bón vôi, ngâm lá xoan, t(m hoc phun thu#c tím KMnO4 vào ao theo úng tiêu chun k~ thut. 29 Bài 4: Ch!n oán và tr" bnh r#n cá  cá nuôi n$c l% m&n M'c tiêu: - Trình bày  c các bc chn oán nhanh bnh rn cá " cá nuôi nc l mn; - Thu  c m$u; quan sát ánh giá  c trng thái c th ca cá; xác nh  c bnh rn cá " cá nuôi nc l mn. A. Ni dung: 1. Tác nhân gây bnh: 1.1. Gii thiu: Rn cá là mt giáp xác ký sinh ph bin, ký sinh " da, mang, hút máu cá làm cá g!y yu, to i u kin cho tác nhân nguy him xâm nhp vào bên trong c th. - Trùng gây bnh bao gm các gi#ng: B Copepoda (B chân chèo) H Caligidae Gi#ng Caligus B Branchiura (B mang uôi) H Argulidae Gi#ng Argulus B Isopoda (B chân  u) H Aegidae Gi#ng Alitropus H Corallanidae Gi#ng Corallana 1.2. Quan sát nhn dng: Hình 8-18: Rn cá Caligus 30 Hình 8-19: Rn cá (Caligus) ký sinh trên cá nc l và nc mn Hình 8-20: Rn cá (Parapetalus) ký sinh trên cá bin (cá giò) 31 2. Du hiu bnh lý: 2.1. Hot ng ca cá bnh trong ao: - Cá b rn cá ký sinh có c m giác nga ngáy, vn ng mnh trên mt nc, bi li lung tung, c&ng  b(t mi gi m. 2.2. Du hiu bnh " thân, vây, m(t, ming, mang: - Trùng ký sinh trên da, vây, n(p mang cá nuôi, có th gây thành bnh làm cá cht. - Rn cá bám trong xoang mang ca cá, phá hy xoang mang và cung mang làm cá ngt th". - Rn cá dùng tuyn c qua #ng ming tit cht c phá hoi ký ch to các vt thng viêm ', xut huyt d* nh!m vi bnh #m ' do vi khun. - Mt khác các gai xp ng c " mt bng rn cá cào rách t chc da cá làm cho da cá b viêm loét to i u kin cho vi khun, nm, ký sinh trùng khác xâm nhp làm cá cht hàng lot. 3. Phân b# và lan truy n bnh: - Trùng ký sinh trên da, vây, n(p mang cá nuôi, khi c m nhi*m vi c&ng  cao có th gây cht cá. - Rn cá ký sinh " tt c các giai on phát trin ca cá nc l mn. 4. Chn doán bnh: 4.1. Thu m$u cá b bnh: 4.1.1. Chun b dng c - Chài, li, v t, túi nilon - S ghi chép - B gi i ph$u 4.1.2. Quan sát trng thái cá b bnh trong ao - Quan sát biu hin bt th&ng ca cá bnh 4.1.3. Thu m$u cá bnh - Thu m$u cá nghi nhi*m rn cá 4.2. Quan sát c th cá: - Chn oán rn cá Caligus, Parapetalus ký sinh gây bnh cho cá có th quan sát bng m(t th&ng hoc dùng kính lúp - Rn cá bám trên da, vây, m(t, trên mang, xoang ming -  phân loi chúng c!n dùng kính hin vi  phóng i kho ng 40-80 x. 5. Phòng và tr bnh: 5.1. Phòng bnh: 5.1.1. C i to ao - Lc k~ và kh trùng ngun nc. 32 - Kh trùng áy ao: 10 - 15kg/100m2; kh trùng nc 1,5 – 2 kg/100m3 (mt tháng kh trùng 2 - 4 l!n) và treo túi vôi: 2 – 4 kg/10m3. 5.1.2. Kh trùng cá trc khi th - Trc khi th cá nên sát trùng cá bng dung dch nc ngt trong 10-15 phút nhm hn ch ký sinh trùng bên ngoài cá. - Cá th không nên quá dày, th&ng xuyên theo dõi ch d n và i u kin môi tr&ng ao nuôi  i u chnh cho thích h p. 5.1.3. Qu n lý môi tr&ng nuôi - Th&ng xuyên theo dõi môi tr&ng nuôi, cho n theo "4 nh: nh cht, nh l ng, nh a im và nh th&i gian". 5.2. Tr bnh: 5.2.1. Thay nc - Nu có i u kin nên thay toàn b nc trong ao ng th&i kh trùng nc thay. 5.2.2. T(m cá trong dung dch thu#c tím - Dùng thu#c tím (KMnO4) t(m cho cá bnh nng  10 ppm th&i gian 30 phút. - Treo túi thu#c tím li u l ng 15-20g/1 m3 lng, m;i tu!n treo 2 l!n. B. Câu h(i và bài t#p th)c hành: - Câu h'i: + Anh ch hãy mô t du hiu bnh lý bnh rn cá " cá nuôi nc l mn? + Anh ch hãy k tên các loi thu#c, hóa cht và bin pháp phòng, x lý bnh rn cá " cá nuôi nc l mn? - Bài tp th%c hành: + Bài tp 1: Hãy tin hành thu và phân tích bnh rn cá " cá nuôi nc l mn " mt ao, lng nuôi c th ti a phng. + Bài tp 2: Th%c hin các bin pháp phòng và tr bnh rn cá " cá nuôi nc l mn. C. Ghi nh: - Tác nhân gây bnh là các gi#ng rn cá Caligus, Parapetalus - Rn ký sinh trên da, vây, n(p mang cá nuôi, khi c m nhi*m vi c&ng  cao có th gây cht cá. - Rn cá ký sinh " tt c các giai on phát trin ca cá nc l mn. 33 -  phòng tr bnh: c!n lc k~ và kh trùng ngun nc, nh k+ bón vôi, ngâm lá xoan, t(m hoc phun mt s# hoá cht nh thu#c tím (KMnO4) , formol, vào ao theo úng nng . 34 Bài 5: Ch!n oán nhanh và tr" bnh trùng qu+ d$a  cá nuôi n$c l% m&n M'c tiêu: - Trình bày  c các bc chn oán nhanh bnh trùng qu da " cá nuôi nc l mn ; - Thu  c m$u; quan sát ánh giá  c trng thái c th ca cá; xác nh  c bnh trùng qu da " cá nuôi nc l mn. A. Ni dung: 1. Tác nhân gây bnh: 1.1. Gii thiu: - Bnh trùng qu da " cá nc l mn là mt bnh ký sinh trùng ph bin. Trùng ký sinh " da, mang, gây nh h"ng nghiêm trng n ngh nuôi cá nc l mn nu không phát hin sm và không bit cách phòng tr bnh. - Tác nhân gây bnh trùng qu da là loài Cryptocaryon irritans. - Trùng có dng rt gi#ng qu da, kích thc c th 180-700Pm. Toàn thân có nhi u lông t nh', trùng m m mi, có th bin i hình dng khi vn ng. " trong nc, u trùng bi li nhanh hn trùng tr"ng thành. - Trùng phát trin " nhit  20-260C (nc m), hin nay có chng phát trin " nhit  12-140C (nc lnh) gây bnh " cá bn (Paralichthyss olivaceus)- Hàn Qu#c. - Chu k+ s#ng ca trùng qu da có hai giai on: giai on dinh dzng ký sinh trn cá bin và giai on bào nang (giai on s#ng t% do) bám vào rong t o s#ng trên áy bin. Th&i gian phát trin ca bào nang " nhit  160C là 1315 ngày, " nhit  240C là 7-12 ngày. 1.2. Quan sát nhn dng: Hình 8-21: Trùng qu da–Cryptocaryon irritans và gây hoi t trên da cá