Chù
n g h ĩa h i ệ n d ạ i
l à một p hong t r à o mỹ học -
t r i ể t học t r o ù g v ặ n h ọ c , n gh ệ t h u â t ra cĩòà
ỏ* phương Tà 51
t r o n g những năm c u ố i t h ế kỷ XIX, dầu t h ế kỷ XX và t i ế p
tụ c kéo d à ỉ d u ớ i n h iề u b i ế n t h ể t r o n g t h ế g ió 'i h i ệ n đ ạ i
Ngay t ừ khỉ- ra d ờ i ,
th u ạ t
n h iề u
n h iề u t r à o
lư u v ă n học n gh ệ
của ch ủ n g iiĩa h i ệ n đ a ỉ từ ch âu Âu đã thâm nhạp
nưức t r ê n t h ế g i ớ i ,
tr o n g đó có V iệ t Item.
L ịch aử và phạm v i củ a dề t à i
K hái n iệm ch ủ n g h ĩa h i ệ n đ ạ i không p h ả i do c á c ni:
v a n tr o n g đương th ò 'i d ặ t r a f mà c ă n cú’ v à o những dặc đ i ầm
củ a n ó ,
n h iề u nhà n g h iê n cứ u l ị c h
sử v ă n học s a u này đê
k h á i q u á t t ừ th ư c t i ễ n v ă n học đó mà c h ỉ đ ịn h t ừ c h ủ
n g h ĩa h i ệ n đ ạ i . Từ Pháp n h iề u t r à o lư u củ a c h ủ n g h ĩa hj
đ ạ i dã ả n h hưởng đ ế n n h i ề u n u ớ c , v ì v ây n g ư ờ ỉ t a CÌIG đ£
là
mọt h i ệ n t il i n g quổc t ể .
N g o à i nhữr],3 t ừ " văn h ọc m ới" ,
"văn h ọc h i ệ n đ a i ’1
được aử dụng dễ c h i nền văn học từ c u ố i t h ể kỷ XIX,
t r o n g Bách khoa to à n th ư P l é i a d e . Gae t a n P ic o n đã dùng
c á c t ừ "chu n g h ĩa h i ệ n đ ạ i" , " t r à o lư u h i ệ n đ ạ i ch ủ
n g h ĩa " , "văn học h iệ n đ ạ i chủ n g h ĩa ” .
ỏ l/jỹ - Tây ban nha ( M ỹ -la --tin h ) , raôt nền ván học
mới x u ấ t h i ệ n v ớ i những n é t dặc t h ù , nhưng c ũ n g mang
n h iề u dặc đ iềm củ a v ă n h ọ c P h á p , c h o n ê n c ũ n g mang t ê n
chủ agh ĩa h iệ n đ ạ i (m odernism o) .
ỏ Táy b a n n h a , một p h on g t r à o
tiiang t ê n ch ủ n g h ĩa h i ệ n đ ạ i .
tho' mới ra đù:i c iin í
- 2 ỗ I - t a - l i - a , M a r in e tti cũng dùng từ chủ n g h ĩa h iệ n
d a i dề c h ỉ chủ n gh ĩa v ị l a i muốn đoạn t u y ệ t v ớ i c á i g iả h i ệ• n t h ựi c cồ đ i ể n .
ỏ T iêp k h ắ c , tò ’ T c h e r v e n đã k ế t hcỵp chủ n g h ĩa h i ệ n
đ ạ i vó’i chủ n g h ĩa h o a t lư c và ch ủ n g h ĩa ấ n tư ợ n g .
JMhu’ rầy ch ủ n g h ĩa h i ệ n d ạ i x u ấ t h i ệ n không p h ả i như
mọt trưcrag p h á i mà như raôt t r à o lư u , môt phon£ tr à o văn
học n g h ệ t - h u â t .
iỉg o à i c á c n en văn h ọ c , cá c níià v ă n n ó i t r ê n , t ô i
bước d ầ u b i ế t dược các c ô n g t r ì n h
s a u đây n g h i ê n c ứ u c h ủ
nghỉa h iệ n d ạ i .
ỏ L iê n x ô , ĩ ừ d i ễ n b ách khoa v ấ n học g i ả i t h í c h
r ằ n g : Chủ n g h ĩ a h i ệ n đ ạ i l à một phong t r à o mỹ h ọ c - t r i ế t
h ọ c . V .I a . I v b o u l i s v i ế t c u ố n Chủ n ^ h ĩa h i ệ n d a i và ch ủ
n g h ĩa h ậu h iệ n d a i ĩ những t ìm t ò i t ư tư ừ ng thắm mỹ (ỷ
phuo’Dg ĩ â y .
ổ Anh và kỹ, cu ố n Chủ n g h ĩa h i ê n d a i (M o d ern ism )
do Malcolm B r a d b u r y và James Mc P a r l a n e c h ủ b i ê n , t â p bo’p
n h iề u nhà n g h iê n cứ u c h u n g h ĩa h i ệ n d ạ i ỏ' Lỹ và Ânh .
Cuổn Chỉ dãn, nhập laôn về c h ủ n g h ĩ a h ả u c ấ u t r ú c và
c h ủ n g h ĩa hậu h i ệ n d ạ i ( An I n t r o d u c t o r y G uide t o P o s t s tr u c tu x a lia m e and P ostraodernism e ) của ìãadan Sarup tr o n g
dó dầ c â p tcri q u a n niệm của ĩ . I
1
T _
Yfì chu n g h i a
lũ i
3ống
số
lư ợ n g v . v . . . ) .
Đ ối v ớ i chù n g h ĩa duy l ý t h ì t h ế g i ớ i dưừng
nnư dạũ t o a sư h à i h ò a , cân bằng hoàn t o à n .
bằng dó c h ín h l à kỷ n gu yên côn g n g h iệ p ,
th ư c ch ứ n g,
Sư c â n
kỷ n g u y ên
r ề i kỷ nguyên của xã h ộ i không g i a i c ấ p ,
của nền dân ch ủ phổ qu át V . Y . . . Cho n ên đ ũ i v o a ch ủ
nghía duy l ý , h iên tàưc là lạ c quan.
Chủ n g h ĩa h iệ n đ ạ i từ c h ố i c á i
h iệ n th ư c mà nó
g ọ i l à th ụ đông đ ó , c h ổ i bỏ, n ó i t h e o -Renan, " c á i
ch â n l ý ch á n ngấy ấ y " . Đổi lâ p v ớ i ch ủ n g h ĩa l ạ c
ouan của ch ủ n g h ĩa duy l ý l à
"raôt t ì nil cảm b i t h i ế t
v ề cu ôc d ờ i ” , l ằ mọt quan n iệm nsu y t à n ” v ề c u ộ c đ ờ i
mà i i i e t z s c h e ,
S o e n g le r ,
Unamuno, P ég u y , S o r e l và
n h iề u n g ư ờ i khác cùng c h ia s ẻ .
Sư t á n dưcmg b i thảm
l à một g i ả i pháp đ ố i VỚI h iệ n th ự c ,
su y đ ồ i : vô v o n g , t r ố n c h ạ y ,
hưc*ng, n ổ i l o ạ n .
l à một mỹ học
s i ê u t h o á t , nhớ quê
Tất cả những t h á i độ mâu th u ẫ n đó
đã đưa l ạ i . môt hê số quan t r o n g ,
môt t r ọ n g lư ơ n g
nào đó ch o cuộc s ố n g .
Chủ n g h ĩa h iệ n d ạ i ,
mộ'c n ền Tăn học mó’± ra
d ờ i ở c u ố i t h ế kỷ XIX. Trươc d ó , chủ n g n ĩa h iệ n
th ự c v ớ i t ư c á c h môt xu hướng, một tr ư ò n g p h á i v ă n
học đã o h á t t r i ề n ca o ở g iữ a t h ế kỷ XIX. Quả t h ự c ,
ch ủ n g h ĩa h iệ n tà ư c ấy c h ỉ c ó t h ể ra đ ờ i t r o n g d iề u
k iệ n chủ n g h ĩa tư bản dã p h á t t r i ể n .
Nhưng cũn g
c h ín h sự p h á t t r i ề n c a o ấ y của nó và củ a x ã h ộ i t ư
bản chủ n g h ĩa dã bôc l ô những hạn c h ể mà ch ủ n g h ĩa
h iêr. đ a i muốn v ư ợ t l ê n ,
muốn Dhê Dhán và c h ố i b ỏ .
->*U0EL xìr c h ố i nó bởi v ì th eo chủ nghĩa h iệ n đ ẹ i , nó
hoặc l à một ch ủ n g h ĩa lạ c
q u an , hoăc l à một sư th ụ
đ ô n g . Cho n ê n n ền văn học mới đã l ấ y chủ n g h ĩa b i
-«■ 1 1 ■>-»
quaa,
l ế v t ì n h cảra b i t h ả m .
vó"ỉ c h ủ n g h ĩ a i a c
t ứ c c á i p h i 1.7 , d ũ i l ậ p
quan c à í n à thức
t h ự c . L ịch sử còn dang t i ế p á i e n .
cúa chủ n g h ĩ a h i ệ r
Chưa c ó đủ căn cứ
đề khẩng d ịn h sự p h á t t r i ể n của chủ n g h ĩa h iệr: thực
l à rnôt q u i l u â t ,
là raôt n ền văn aọc mẫu !ĩiưc và cao
n h ấ t của l o à i n g ư ^ i.
Không 3 h ả i t ớ i ngày nay mới có chủ n g h ĩa p h i
lý .
lĩ ó cũng cổ XUB, như bản th â n t ư duy t r i ế t
Cung không p h ả i đến bây g iò ’ B e r g so n ,
N i e t z s c h e , i'reud
moo. khám phả ra c á i bản năng mà nghê t h u ậ t ,
ittj’i
h ọ c.
th ơ ca
kho’i nguồn t ừ d ó . cùng v ớ i th ơ c a , nó đã ra dò’i
từ b u ổ i b ìn h minh của l o à i n g u ờ i k h i t r á i t im con
nguời bất dầu rung đông trưcrc c á i deio. líhưng chủ
n g h ĩa p h i l ý n gày n ay c ó một v ị t h ế khác x ư a .'T r o n g
kỷ n g u y ên cô n g n g h iê p , nó p h ả i x u ấ t h iệ n để tr á n h
đuxỵc t ì n h t r ạ n g , như E.
Pronnai n ó i "Con ngưòá đã chế
c o n nguò’i đã c ó nguy cơ
b i ể n th à n h c á i
máy không hồr
Chủ n g h ĩa duy l ý và ch ủ n g h ĩa p h i l ý d ổ i lậ p
n h a u , nhưng l ạ i cùng chung s ố n g , c á i tr u ơ c t ạ o cơ 30
bêu t r o n g ch o c á i s a u p h á t t r i ể n . Căp đ ố i xứng chủ
n g h ĩa duy l ý / /
chủ n g h ĩa p h i l ý t ạ o n ên t h ế câ n
bo.Bg bảo dảm sự " h à i hòa xã h ộ i" ciio t h ế g icn . công
n g h iê p h i ê n d ạ i .
Trong lịc h 3Ử, Không i t nhà thơ-
dã
-’íh ơ ì giòng
cảm hứng t ừ c õ i vô t h ứ c .- Nhưng p h ả i đ ển t h ế kỷ n à y ,
c á i nguồn pàong phú vô t â n ấ y n ớ i dược đánh th ứ c dể
tu ô n ch ả y ào ạ t ,
bo’i v ì v ă n h ọ c -n h â n học n à y p h ả i
cùng v ớ i c á c h ìn h th ứ c khác của ch ủ n g h ĩa p h i l ý
(c h ủ n g h ĩa p h i l ý t r i ế t
học,
chủ n g h ĩa p h i
học và ch ủ n g h ĩa p h i l ý
th ô n g t ụ c ) đ ố i
raàt
n g h ĩa duy l ý đề bảo v ê c u ộ c số n g tâm l i n h
lý
khoa
vó’i ch ủ
của con
ngưòâ đ ang n gày một b ị uy h iế p b ở i " th ế g ic r i những
dồ v â t " .
*
N goài sư g ầ n g ũ i
và xã n ộ i,
những d iề u k iệ n l ị c a sử
của
c o n p h ả i kề t ớ i
aư g i a o lư u v ă n h óa, dã
làm ch o c á c t r à o lư u của ch ủ n g h ỉa h iê n đ ạ i la n rộn;
ở n h iề u nước t r ê n t h ể 2i ớ i . Người t a n ó i rằn g văn
học h iê n d ạ i chủ n g h ĩa l à v á n học của những khách
dường x a , l à
ttột nền v ă n hóa n h iề u th ứ t i ế n g -
^ác
nhà vân đã t i ế p xúc v ớ i c á c t á c phẩm của nhau :
P r o u s t đọc J a m e s. V i r g i n i a
iVoolf đọc ? r o u s t ,
ư id e
d ịch Conrad, rà Tagor, iialraujc gicýi t h iệ u Faulkner,
o a r tr e ,
D os P a s s o s , i.ia u r ia c , G rah am G reene v . v . r .
lilhiều nhà
v ă n phổ b iể n sá n g t á c của mình ở nuớc
n g o à i làm
ch o n h i e u tò* báo
mang t i n h quốc t ế .
Đ iề u quan t r o n s l à v ă n học h iệ n đ ạ i ch ủ n g h ĩa
c ầ n có raôt t iu o ’ng h o ạ t d ông lc m ,
không t á c h k h ỏ i
những g ì bao
quanh m ìn h . Chủ n g h ỉa cổ đ i ể n vừa lò n g
vo’i v i ê c
vào một t r u y ề n th ố n g h ạn h ẹp .C h ủ n g h ĩa
dựa
lãn g aian tư c o i là môt 3UT tư phát thuần tú y ,
ở
dây
3U' khám vhá của t a t r o n g quá khứ không c ó g io ã Aạn
và t a muốn tìm ổ' nó mọi g i ả i p h á p , c ò n ch ủ n g h ĩa
h iê n d ạ i,
th e o 3 1 io t,
là
một " t r ệ t tiì’ t o à n t h ể " , ơ
đó nsõi Dỉiong
t r à o v ă n học t ư khám p h á ,
tư tạ o
lâ p
một quá khứ,
dưa l a i môt' c á c h đọc mới đ ố i v ớ i những
nhà v ă n t r u ớ c m in h. Không một t r u y ề n th ố n g nào áp
đ à t cho a i
h ế t.
rỉhà v ă n ý t h ứ c v ề t ự à o ,
về
SU’
dưn
dộc của m ình và tim c á c h bù l ạ i d iề u dó b ằn g " tr ò
cno’i
của những sư ohục s i n h ” .
- 13 CHỦ NGHĨA ĨỨỐNG ĨRỨUG VÀ CHU -MGHĨA Sĩ ÈU
thục
Chủ n g h ĩa tương trư n g và chủ n g h ĩa s i ê u thưc l à
h a i t r à o lư u của chủ
c ó ảnh hưởng sâ u rộng
n g h ĩa h iê n đ ạ i n ổ i b â t và
ho’n cả
Trước h ế t n ó i về sợ ra đò’i của th ơ mtýi.
Phong tr à o th ơ mới b ắt đầu từ chủ n g h ĩa tương
trư n g ỏ’ c u ố i t h ế kỷ, t r ả i qua n h iề u b iể n d ổ i và c u ố i
cùng đã đ i t ớ i chủ n g h ĩa s i ê u th ự c .
Trên t ờ F ig a r o (n g à y 1-9-1886^ Jean M oréas ra
tu y ê n ngôn v e phong t r à o th ơ mang t ê n chủ n g h ĩa tư ợ ig
tr ư n g , và B a u d e la ir e , M all^armé l à những nhà tho' ý ■
thức đầy đủ n h ất v ề sư b iế n đ ổ i t o lớ n cua tho’.
Suy ngẵm về E .A . Poe và v ề ĩ r i ế t hoc k ế t c ấ u ,
lầ n đầu t i ê n B a u d e la ir e đã c ó raột nhận th ứ c mới v ề
bản t í n h của th ơ ca đề từ đó hướng t ớ i aự sá n g t ạ o .
Thơ của chủ n g h ĩa lã n g taạn cũng như của Le P a r n a sse
l à thứ c ăn của l ý t r í hcra l à sự sa y sưa cu a t r á i t im .
Bẩn th â n " h iê n thưc lu ô n lu ô n l à x ấ u " . G iớ i tự n h iề n
c h í l à cuốn tư đ iề n tr o n g t a y nhà th ơ mà B a u d e la ir e
g o i l à n gư ờ i -d ịch , n gư ời tìm ra sự nl o ạ i su y phổ quát"
,Chức năng đ íc h thực cua tho* l à
không p h ả i nhà tho’ sán g t ạ o ra
khám phá ra một s i ê u h iệ n thưc
l ạ i cho t i n h th ầ n một sức mạnh
tượng trư n g cho n ên
một th ế g i á i ả o , mà
tr o n g th ế g io ’i , đem
đặ; b i ệ t khả d ĩ n h ìn
t h ể g i ớ i không p h ả i ở chỗ nó h iệ n r a , mà 0’ chỗ nó t o
l ộ ra tr o n g t h ế g i ớ i bằng những l o ạ i auy b ấ t ngờ
g iữ a những cảm g i á c và tr o n g sự tương hơp sâ u hon
nữa g iữ a c á i cảm t í n h và c á i t i n h th ầ n . Moi đ ể i tưcyn^
đều g ấ n v ớ i sơ ch u yển dộng của tâm l i n h , đ lu h iệ n ra
ch o chúng t a như mọt tưcỊHg trư n g vó*i mọi c h i ề u sâ u
của cuộc s ố n g . Thưc r a , t ư tưởng v e l o a i su y phổ
q u át không p h ả i m ái, nó dã c ó mặt từ t h ế kỷ XVII
t r o n g chủ n g h ĩa lã n g mạn, nhưng B a u d e la ir e dã k iê n
14 ” r l d á t no tiia n n iiiot c u i cnả cua th ơ , nêu l ẻ n t i n h
: '
_"he
I •* nnam
* -Iláu.
f
’
'
'
icacELe;
cua
sang
t ẹ o thơ -oang
cacn lo ạ i
»
I
■
*
*
a o i y ếu t ố không dồng c h ấ t : phương pháp mới t r o n g
sá n g t ạ o th ơ ca là a c t d ổ i tưọmg nhân t ạ o ,
p h ả i tư ơ n g ho’p vừa vo"'i t h ế g i ớ i ,
n ếu th ơ
vừa v ớ i t i n h t h ầ n ,
tu y nó không t h ề h iệ n tr ự c t i ế p và t á c h b i ệ t c á i này
v ớ i c á i k ia ,
b iể u
t h i nó đảo c á i dác t h o a i t h o a i của sự
h iệ n t ì n h cảm và của sư m iêu t ả
vậy một c á c h ngược
khêu g ợ i ,
h iệ n th ự c và như
d ò n g , nó sán g tạ o ra một ina
vừa chứa đ ố i tircras và chủ t h ể ,
lự c
vừa l à t h ế
aicri bên n g o à i đ ố i v ớ i nguừ i nghê 3Ĩ và b ản th â n
nguòá ngnệ s ĩ .
Lỵ lu ậ n v ề sư khêu g ợ i của chủ n g h ĩa tưcrag
trưng đ ô i lầ z dã đưưc i/iallarmé làm rõ thêm. Theo ông,
vẩĩì dề không phải thay hiên thực bề ngoài bằng một
h iệ n th ự c ìchác v ó i những cảm g i á c , những l i ê n
hệ b ấ t
ngò’ và tin h t ế , bằng những nphẩn ảnh qua lạ i" mà là
ih a i thác SU' x ó i mòn gây nên bởi sự khêu gọ*i, c á i trò
chc’i lỏ n g ấy đã g ây cho t h ế g io ’i để xóa DỎ
h iệ n
thực hòng cu ối cung xác lập sư "ngư t r ị của l à i nói";
"Hầy nhuừng 3ấng kiến cho những từ". Lằm cho hoa b iến
mất ỏ’ mọi bó (hoa) ichông phải là cất g iấ u hoa h iên
thưc ở dằng sau sư khêu go’i , mà ià Dhá hủy nó bằng
từ : ẩn dụ-không phải là 3ư tỏ lộ hay v iệ c sử dụng
c ó tin h c h ấ t th o ’ d ố i vc'i sự• v ậ• t cuối cìms; đươc * zem xét một cách cảm tín h , 1vật*
chất rõ ràng không dối lâ p , nnà gắn ch ă t, như Baude
l a i r e đã n ó i, vcýi sư vân đông trữ tìn h của tâm l in h .
'ĩháng 3 - 1 9 1 9 , Andre Breton, Louis Aragon và
P h ilip p e Soupauit sáng lâp tờ L itte r a tu r e tr ở thành
CO’ quan củ a phong t r à o dada do T rista n Tsara th à n h
lậ p ở Zurich năm 1916- Chủ nghĩa s iê u thực dã sin h
ra từ chủ nghĩa dada. cũng trong năm đó, Breton và
Soupault v iế t Chung Những từ trưcmg;, mọt tá c phẩm
đầu t i ê n của chủ n g h ĩa s i ê u t h ư c . ìíăm 1524 B r e to n
công bố ĩuyên ngôn về chủ nghĩa siê u thưc về "cuộc
cách mang s iê u thự c” . TÙ 1 524 dến 1926 là th ờ i kỳ
huy hoàng của chủ nghĩa s iê u th ư c. ỉỉhimg từ Ban
tuyên ngôn thứ hai ( 1 9 3 0 ), ngọn duốc s iê u thưc đã
hạ dần. Du sao dây vãn là sư kiên tho’ ca quan trọn g
nhất của nửa dầu th ể kỷ.
Những nhà lã n g mạn Đức, những n g ư ờ i t h e o ch ủ
n g h ĩa tư ơ n g tr ư n g Pháp đã x â y dưrụg tho’ t r ê n 30’ mộng,
tr ê n c á i phi lý ,
t r ê n " t r ò cho’i
vô t ư ,
khôrụg v ụ l ợ i
củ a t ư d u y " . ĐÓ l à một cu ộ c c á c h ĩìiang t r o n g th ơ ;
nhưng c á c h mạng ấ y đã hoàn th à n h . Theo n g h ĩa đ ó ,c h ủ
n ghĩ*, s i ê u thự c l à ngưcả đ ến 3 a u .
]
.
Hê tư tưởng s iê u thưc có cnôt diễm hoàn toàn
m ớ i, c ó t í n h c h ấ t q u y ế t đ ịn h
d ổ i v ớ i sá n g t ạ o .
ĐÓ
là "tư đông tâm l ý thuần túy" raà tuyên ngôn đã nhấn
rnạnh. Sư vân hành đó của tư duy lo ạ i trừ mọi kiểm
so á t của lý t r í , ở bên ngoài mọi định k iến thẩm mỹ
v à tâm l ý .
:.iọt k h i xâ y dưng th o’, c ả a hứng t h ơ dựa
tr ê n c á i ngôn ngừ nguyên khai đó, đ i truức moi lý
do,
oiọi muc dxch;khô*i£ c h ịu sư kiềm s o á t n à o h ế t
t h ì c á i vo th ứ c c h ỉ r,ói
v ơ i m inh, tứ c bằng l ò ’i
nói
-
của mõi
19 -
lú c , bằng l ờ i nói của mỗỉ người, bằng lò ’i nói
vừa vô t â n không bao giò' c ạ n ,
vừa thÔEg th ư ờ n g và một
khi th ơ dã không p h ả i l à môt sư v â t
g iâ y p h ú t b ấ t
th ư ờ n g , n g o a i l ê
b ỉ ê t d ã i , l à nhưng
t h i nó s i h iê n ra như
một b ơ i th ở của c h in h co n n g ư ờ i. ĐÓ l à đ iểm độc d áo
của chủ n g h ĩa
"Sự• v ậ« n
s i ê u thự c v ề t h ơ .
hành h iệ• n th ự
duy"
b i ể u l ộ• t ừ
» c của t ư
V
đo sâ u cua t i n h than* cua c a i vô t h ư c . Sang c a c h đ o ,
ch ủ n g h ĩa s i ê u th ư c dã đưa l ạ i cho cuôc số n g tâm l i n h
môt g i á
t r ị r i ê n g b ỉ ê t . ĩỉhữug c á i
tâm l ý
s â u không
phải là
tâm l i n h c ó t í n h c h ấ t c á nhân : " th ơ đươc làm
ra cho t ấ t c ẩ M. Thể g i ớ i củ a v ô th ứ c không t á c h r ờ i
c á i h iê n t h ự c , không c h i g ắ n v ớ i c á i cảm t í n h b i ê t
đ ã i (như ch ủ n g h ĩa tưcỵng tr ư n g ) mà v o a m oi c á i cảm
tín h
: t ấ t cả h i ệ n th ự c d eu ở t r o n g t h ế g i ớ i YÔ th ứ c
ấ y . B r e to n dã đ ể i lậ p c á i h u yền d iệ u , một đặc t í n h
th ơ của h i ệ n th ự c v ớ i c á i a i ê u n h iê n , c á i hư ảo :
Ifadj a v à Ngup’i nông dán P a r is dã gọ’i n ên một kỳ t í c h
thường kỳ t r o n g mọt t h ể g icýi h iệ n t h ự c . Nhưng dây
không p h ả i l à một h iệ n th ư c bề n g o à i . Tuyên rựrôa đã
k ế t á n .chủ n g h ĩa h iệ n th ư c m iêu t ả như những t i ế u
t h u y ế t dã v i ế t
s ẵ n . P h ải v ư ơ t qua những tầ n g be
n g o à i củ a một tâm l ý c á nhân và v ư ợ t qua th ự c t ế
như nó thường dưa l ạ i ch o chúng t a dề đ ạ t t o a những
c h iề u sâ u
; c h ỉ e u sâ u cda mo’ tư ở n g , củ a c á i vô t h ứ c ,
của sư tuởrig tư c n g t ư d o , ở dó c o n nguò’!
ở g iữ a vũ t r ụ .
cái
s ẽ đuơc d ă t
s i ê u th ự c vừa l à h iê n t h ự c , vừa
l à my tưo’n g , vừa l à t i n h t h ầ n , vừa l à t h ế g io ’i
:
ỉchông tưcrag phản, không phân c á c h , c á i s i ê u th ự c l à
to à n v e n b ở i v ì nó l à t í n h
s i ê u duy l ý .
P h ả i c ó mọt
no lư c manh mẽ đề c h iế n t h ẩ n g c á i t h ể g ic r i b ị c h ia
Cat
bo’i
l ý t r í đề d ạ t t o a h iê n th ự c t u y ê t d ố i ,
tứ c
h iê n th ự c " m ô t ^ h iê n th ự c duy n h ấ t . B r e to n khẳng
d in h rằ n g h a i t r ạ n g t h á i b ề n ^ o à i mâu th u ẫ n đó - mo’
tưởng và h iê n tìiư c - c h ỉ l à một h i ệ n th ư c t u y ệ t đ ố i ,
một
s i ê u h i ệ* n 9t h ự c .
*
J
i
" 20
B r e to n h ỉề u sư s i ê u th ư c không c h ỉ l à môt l ĩ n h
vưc r i ê n g làm nẩy s in h th o ’ ca mới l ạ
(như B a u d e la ir e ,
A p o l l i n a i r e n ó i v ề t í n h h iê n d a i ) mà l à một tr ư n g tâm
ỏ’ đó mọi c á ỉ đ ều h ộ i t u , l à
một n ơ i ở đó d i ễ n ra sự
họ*p n h ấ t , c á i p h ỉ l ý duxj'c đề c a o đế tr ỏ ’ th à n h một
q uyền 'hòa nhâp ; c á i duy l ý b ị t ố c á o như môt phương
t i ê n dể t á c h b i f t . B r e to n v i ế t
: " T inh t h ằ n c ó raôt
diềm nào đó mà ở đây SU’ số n g và c á i c h ế t ,
và tư ỏ n g tu ơ n g ,
quá khứ và tư ơ n g l a i ,
h iê n th ư c
c á i có th ể
tr u y e n đ ạ t và c á i không th ể tru yền đ ạ t J c á i cao và c á i
th ấ p không cò n mâu th u ẫ n n h a u , v ì v â y s ẽ l à vô í c h
k h i t a tlm tr o n g h o ạ t dộng s i ê u th ự c môt đông lự c nào
khác n g o à i hy vọng c h ỉ ra c á i điềm đ ó ” . Chủ n g h ĩa
s i ê u tb ư c đã góp thêm c á i h u yền d i ệ u v à o c é i h i ê n
t h ự c , c á i hằng n g à y , v à như v â y , nó đ i hòa nhập m ọỉ ô
c h i ề u cua phep b i ê n chứng mà c h ín h ch ủ n g h ĩa lã n g man
dã d ẵn nó t ớ i th ơ c a . Chủ n g h ĩa lã n g mạn đã t ìm dưcỵc
sư t o à n v ẹ n đ ó . A p o l l i n a i r e ,
C la u d e l, P égu y cũ ng đã
b ắ t găp n ó . Công l a o của c h ủ n g h ĩa s i ê u th ự c l à đã
chứng minh v à k ế t th ú c c á i quá t r i n h dã c ó ấ y .
P h ả i làm g ì dề đ a t t o a s i ê u th ự c ? P h ả i g i ả i
phóng h oàn t o à n ý th ứ c k h ỏ i m ọi q u i t ắ c ,
m oi ý định, t r a
nó,
l ạ i ch o nó "cuộc sống tứ c th ò ’i n của
sự t ư p h á t t r ầ n
s i ê u th ự c l à
m ọi q u i ư ớ c,
ề
t r u i củ a "nó. iĩhư v â y ch ủ n g h ĩa
"một g i ả i pháp r i ê n g cho vấn àe v ề cu ộc
số n g củ a chúng ta'*! l à môt d ạo đ ứ c, nhưng l à môt dạo
đức của sư không đồng k ế t ,
là
số n g th ự c chứ không p h ả i
sư dồng k ế t t i n h th ằ n dã được x â y dưng s ẵ n .
như t h ế , n ó l à một mỹ h ọ c , nhưng môt mỹ học c a t đirt
v ớ i nghê t h u â t ,
văn h o c , l ò á n ó i , những trình''thức" d ã 1
t h i ế t lâ p sẵn :
c á i dẹp duy n h ấ t
củ a nó l à
" c á i d ẹp
th ổ n t h ứ c 11 - l o ạ i t r ừ n o i " c h ỉ huy t i n h t h ầ n ” , m ọi
c á i g ì muốn " xếp d ă t th à n h th o ,n , m ọi ”đ ịn h k i ế n thẩm
mỹ vằ lu â n lý " - v ọ t l ê n t ừ s ự t ự p h á t củ a sư h ỗn
mang n g u y ên th ủ y củ a n ó .
róm l ạ i ch ủ n g h ĩa s i ê u th ự c muổn th ự c 'h iê n m ôt
s ự tổE 2 họ’p h iệ n th ự c và t i n h t h ằ n , muốn c ó đu-o-c một
- Xem thêm -