Tài liệu Chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh ninh bình

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ LỰU CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI HÀ NỘI, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ LỰU CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số : 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS VÕ KHÁNH VINH HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Thị Lựu MỤC LỤC MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH NINH BÌNH ........ 9 1.1. Những vấn đề lý luận về công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững ................9 1.2. Chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững hiện nay ở Việt Nam .19 Chương 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TẠI TỈNH NINH BÌNH ................29 2.1. Tình hình nghèo tại tỉnh Ninh Bình .........................................................................29 2.2. Tình hình thực hiện chính sách công tác xã hội trong công tác giảm nghèo tại Ninh Bình. .................................................................................................................32 2.4. Phân tích, đánh giá các hoạt động công tác xã hội và vai trò nhân viên công tác xã hội ...................................................................................................................................46 2.5. Đánh giá chung về tình hình thực hiện các chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững tại tỉnh Ninh Bình .......................................................................52 Chương 3. HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG ........................................................................................58 3.1. Định hướng hoàn thiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững ...58 3.2. Các giải pháp hoàn thiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững 62 3.3. Một số kiến nghị ........................................................................................................68 KẾT LUẬN .......................................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................77 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ABCD : (Assets Based for Community Development) ABCD là phương pháp nghiên cứu phát triển dựa vào nội lực của cộng đồng. ASXH : An sinh xã hội BCH : Ban chấp hành BHYT : Bảo hiểm y tế CTXH : Công tác xã hội DTTS : Dân tộc thiểu số HĐND : Hội đồng nhân dân LĐTBXH : Lao động Thương binh Xã hội PRA : (Rapid Rural Appraisal) PRA là phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có người dân tham gia trong phát triển cộng đồng. UBND : Uỷ ban nhân dân XĐGN : Xóa đói giảm nghèo XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BIỂU, HỘP Biểu số 2.1: Tỷ lệ nghèo đa chiều các huyện thành phố năm 2015 ................................30 Hộp số 2.1: Tình hình sử dụng nguồn vốn vay từ quỹ tín dụng ......................................42 Hộp số 2.2: Tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ...........................................................43 Hộp số 2.4: Hỗ trợ cải tạo nhà tạm, nhà dột nát cho hộ nghèo........................................44 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Có lẽ loài người đã bắt đầu giúp đỡ nhau ngay từ khi họ xuất hiện trên trái đất này. Xu hướng trợ giúp người nghèo, ốm đau, yếu đuối, người già, những người khuyết tật... dường như là bản năng của con người và được tất cả các tôn giáo khuyến khích. Khi xã hội phát triển hiện đại hơn, loài người bắt đầu giúp đỡ nhau không chỉ như là một hình thức quyên góp từ thiện đơn thuần. Trong bối cảnh như thế, công tác xã hội với tư cách là một ngành khoa học trợ giúp ra đời nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân bằng những kĩ năng và phương pháp thực hành chuyên nghiệp của mình. Những nhóm đối tượng yếu thế, đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt như: người khuyết tật, người lang thang, cơ nhỡ, người già, người nhiễm HIV..trong đó có người nghèo chính là những trọng tâm trợ giúp của công tác xã hội. Đói nghèo là một vấn đề toàn cầu, đã và đang diễn ra trên khắp các châu lục với những mức độ khác nhau và trở thành một thách thức lớn đối với sự phát triển của từng khu vực, từng quốc gia, dân tộc và từng địa phương. Việt Nam là một nước nông nghiệp với 70% dân số sống ở nông thôn. Với trình độ dân trí, canh tác còn hạn chế nên năng suất lao động chưa cao, thu nhập của nông dân còn thấp, tình trạng đói nghèo vẫn diễn ra ở hầu hết các vùng miền. Do đó, xóa đói, giảm nghèo ở nước ta vẫn đang là vấn đề bức xúc được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm. Xóa đói, giảm nghèo toàn diện, bền vững là mục tiêu xuyên suốt trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần thực hiện phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Quan điểm thống nhất của Đảng và Nhà nước ta trong lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng đất nước theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá những năm qua là tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ xã hội và công bằng xã hội, một mặt là tăng trưởng kinh tế một 1 mặt là cần tập trung cho công tác giảm nghèo, an sinh xã hội. Nhằm cụ thể quan điểm trên, Đề án Phát triển nghề công tác xã hội giai đoạn 2010-2020 ra đời với mục đích chính là nâng cao nhận thức của xã hội về nghề công tác xã hội, xây dựng đội ngũ cán bộ công chức, viên chức và người làm công tác xã hội đủ về số lượng, đạt tiêu chuẩn về chất lượng gắn với phát triển hệ thống cơ sở cung cấp dịch vụ công tác xã hội góp phần xây dựng nền an sinh xã hội tiên tiến. Công tác xã hội có lịch sử lâu dài trong quá trình hỗ trợ giải quyết nghèo đói ở các cấp độ khác nhau từ việc hỗ trợ cá nhân người nghèo đến phát triển thay đổi cộng đồng nghèo và các chính sách, chương trình xã hội hoá xoá đói giảm nghèo của quốc gia. Công tác xã hội tham gia vào lĩnh vực này với ý nghĩa hết sức quan trọng và mang tính nhân văn sâu sắc được dựa trên nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp- đó là phấn đấu cho sự công bằng xã hội. Và nghèo đói được xem là vấn đề chính gây cản trở công bằng xã hội. Ninh Bình là một tỉnh nằm ở phía nam đồng bằng sông Hồng, giao thông thủy, bộ thuận tiện, có tiềm năng kinh tế lớn ở cả 3 vùng: đồng bằng, ven biển, trung du miền núi và 2 thế mạnh: du lịch, vật liệu xây dựng. Ninh Bình cũng có nhiều nghề truyền thống, như trồng, chế biến cói, thêu ren, chế tác đá mỹ nghệ, mộc, sinh vật cảnh... Không chỉ có nguồn lao động dồi dào, người dân Ninh Bình lại cần cù, chăm chỉ và rất có ý chí thoát nghèo, vươn lên làm giàu. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi ấy, Ninh Bình cũng gặp nhiều khó khăn, thách thức. Nhiều xã ở vùng sâu, vùng xa, vùng ven biển điều kiện sản xuất, sinh hoạt còn khó khăn, trình độ dân trí thấp, tỷ lệ hộ nghèo cao. Tính đến hết năm 2010 tỷ lệ hộ nghèo vẫn ở mức 12,39%. Đến cuối giai đoạn 2011-2015 giảm 1.198 hộ nghèo tương ứng tỷ lệ 3,5% . Trung bình mỗi năm giảm được tỷ lệ hộ nghèo là 1,89%. Tuy nhiên tỷ lệ hộ tái nghèo, phát sinh nghèo hàng năm còn cao, chênh lệch mức sống giữa nhóm 2 người giàu và người nghèo ngày càng gia tăng. Vì thế việc nghiên cứu về chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh Ninh Bình một cách hệ thống, khoa học làm cơ sở đưa ra các chính sách trợ giúp xã hội nhằm góp phần xoá đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Ninh Bình được tôi lựa chọn làm đề tài luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu Nghèo và xoá đói giảm nghèo ở nước ta đang là vấn đề được Đảng và Nhà nước, các cấp, các ngành cũng như nhiều cơ quan, nhà khoa học đặc biệt quan tâm nghiên cứu. Hiện nay có khá nhiều nghiên cứu về vấn đề này như: - Tập thể tác giả Nghèo đói và xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam Nxb Nông nghiệp, Hà Nội- 2001; - Tiến sỹ Nguyễn Trọng Xuân Quân đội nhân dân Việt Nam thực hiện nhiệm vụ giúp dân xoá đói giảm nghèo, Nxb Quân đội nhân dân-2008; - Nguyễn Thị Hằng Vấn đề xoá đói giảm nghèo ở nông thôn nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh – 1997. - Luận án Nâng cao hiệu quả sử dụng lao động để góp phần xoá đói giảm nghèo ở nông thôn Việt Nam của Tiến sỹ Vũ Thị Hiểu năm 1966 - Luận văn Thạc sỹ kinh tế Thực trạng và những giải pháp kinh tế chủ yếu nhằm xoá đói giảm nghèo ở vùng định canh, định cư tỉnh Thanh Hoá tác giả Đỗ Thế Hạnh (năm 1998) - Hoàn thiện chính sách xoá đói giảm nghèo chủ yếu của Việt Nam đến năm 2015, Luận văn Thạc sỹ của tác giả Nguyễn Thị Hoa (Năm 2009). Tại Ninh Bình, hiện nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về chính sách công tác xã hội trong công tác giảm nghèo bền vững mới chỉ có các bài viết, sách và đề tài nghiên cứu về vấn đề giảm nghèo như: - 65 năm xây dựng và trưởng thành ngành Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Ninh Bình (28/8/1945-28/8/2010) 3 - Lịch sử ngành Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Ninh Bình, sách và tư liệu do ông Nguyễn Phong Phú –nguyên giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã hội và ông Bùi Văn Trạch, Tổng biên tập Tạp chí Lao động Xã hội chỉ đạo nội dung; Tuy nhiên, chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu vấn đề "chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh Ninh Bình". Đề tài nhằm hệ thống hoá một số vấn đề lý luận về công tác xã hội trong giảm nghèo, phân tích, đánh giá thực trạng giảm nghèo ở tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2011-2015; Đưa ra giải pháp hoàn thiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội ở Ninh Bình giai đoạn 2015-2020. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận về chính sách và thực trạng công tác xoá đói giảm nghèo bền vững và đánh giá thực trạng chính sách công tác xã hội đối với công tác xoá đói giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh Ninh Bình. - Luận văn nghiên cứu hệ thống quan điểm, phân tích một số giải pháp đề hoàn thiện và nâng cao hiệu quả chính sách công tác xã hội trong thực hiện xoá đói giảm nghèo bền vững tại tỉnh Ninh Bình cũng như hỗ trợ bằng phương pháp công tác xã hội để kết nối các nguồn lực với người dân góp phần thực hiện mục tiêu: cơ bản không còn hộ đói, tỷ lệ hộ nghèo giảm xuống mức tối thiểu trên địa bàn tỉnh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững. - Luận văn đi sâu nghiên cứu tình hình thực hiện chính sách công tác xã hội trong công tác giảm nghèo tại Ninh Bình: Chính sách đã thực hiện trong giai đoạn 2011-2015 và Chính sách thực hiện trong giai đoạn 2016 - 2020. 4 - Trên cơ sở các giải pháp đã và đang thực hiện, Luận văn đưa ra kiến nghị hoàn thiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững tại tỉnh Ninh Bình trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh Ninh Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. - Thời gian: từ năm 2011 đến năm 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp luận của luận văn 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu - Trên quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chính Minh khi nghiên cứu đề tài “chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tại tỉnh Ninh Bình”, Luận văn xem xét vấn đề này trong mối liên hệ tác động không ngừng của lịch sử xã hội. Ngày nay khi xã hội càng phát triển sự phân hoá giàu nghèo gia tăng, tỷ lệ nghèo trong cơ cấu dân cư ngày càng tăng. Người nghèo thuộc nhóm người yếu thế trong xã hội, vì thế hơn bao giờ hết xã hội cần cung ứng những sự trợ giúp tốt nhất cho nhóm người này để phát huy vai trò của họ. Khi đánh giá vai trò của chính sách công tác xã hội cần đặt nó trong mối quan hệ với các chính sách trợ giúp khác và tình hình đặc điểm thực trạng người nghèo tại Ninh Bình. - Đồng thời, Luận văn được thực hiện trên các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam trong vấn đề nghèo đói và chính sách xoá đói giảm nghèo của Nhà nước. 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp phân tích tài liệu Là phương pháp dựa trên việc phân tích các tài liệu nội bộ, tài liệu hàn lâm sẵn có để đưa ra nhận định đúng đắn cho vấn đề và hướng giải quyết cho vấn đề. Phương pháp này được sử dụng trong quá trình nghiên cứu, từ thực hiện vấn đề, chọn đối tượng nghiên cứu, thu thập thông tin và phân tích kết quả nghiên cứu… Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả luận văn sử dụng phương pháp phân tích tài liệu nhằm tìm hiểu các thông tin từ các văn kiện, Nghị quyết, Quyết định của Chính phủ, các bộ ngành và tại tỉnh nhà, các công trình nghiên cứu, các báo cáo, số liệu thống kê....: - Báo, tạp chí: Công báo, Tạp chí Lao động xã hội, tạp chí Cộng sản, Báo Nhân dân.... - Mạng internet.... 5.2.2. Phương pháp quan sát Là phương pháp thu thập thông tin xã hội sơ cấp về đối tượng nghiên cứu bằng cách quan sát, ghi chép các yếu tố những vấn đề có liên quan tới đề tài nghiên cứu, có tính hệ thống, có kế hoạch và đặc trưng riêng của phương pháp này. Phương pháp quan sát được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu, kết hợp trong quá trình vãng gia. Trong quá trình thực hiện đề tài tác giả nghiên cứu đã tiến hành quan sát các nội dung sau: Nơi sinh sống, tiện nghi sinh hoạt, các mối quan hệ của các hộ gia đình nghèo.... 5.2.3. Phương pháp định tính, phỏng vấn sâu Là phương pháp thu thập thông tin qua hỏi đáp. Người điều tra đặt câu hỏi cho đối tượng khảo sát, sau đó ghi vào phiếu hoặc sẽ tái hiện nó vào phiếu sau khi kết thúc cuộc phỏng vấn, hoặc người phỏng vấn ghi âm lại cuộc 6 phỏng vấn sau đó nghe lại và phân tích thông tin thu được. Ở đây người phỏng vấn và đối tượng khảo sát tiếp xúc trực tiếp với nhau Phỏng vấn là một công việc có tính chất nghề nghiệp và đòi hỏi nhân viên CTXH phải chuẩn bị kĩ lưỡng những nội dung, câu hỏi phỏng vấn đối với thân chủ. Nhân viên CTXH luôn phải để ý những thông tin thiếu sót, những còn mơ hồ cần làm rõ và các nhầm lẫn, thiếu sót của nhân viên xã hội cần được xử lí bằng các kĩ năng giải quyết vấn đề. Tác giả luận văn đã tiến hành 5 phỏng vấn sâu trong quá trình thực hiện đề tài: Bảng phỏng vấn sâu số 1, 2: Phỏng vấn hộ gia đình nghèo Bảng phỏng vấn sâu số 3: Phỏng vấn cán bộ, người làm công tác xã hội tại cộng đồng Bảng phỏng vấn sâu số 4: Phỏng vấn chính quyền địa phương Bảng phỏng vấn sâu số 5: Phỏng vấn cán bộ quản lý nhà nước về thực hiện chính sách an sinh xã hội. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài này có ý nghĩa về mặt lý luận, người học nghiên cứu, bổ sung kiến thức lý thuyết về chính sách công tác xã hội đối với giảm nghèo bền vững từ đó đưa ra những định hướng góp phần hoàn thiện chính sách hỗ trợ công tác giảm nghèo bền vững. Kết quả nghiên cứu đề tài chứng minh cho việc ứng dụng chính sách công tác xã hội đối với công tác an sinh xã hội là vô cùng cần thiết nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả thực thi công tác giảm nghèo bền vững đã ban hành. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần nâng cao nhận thức của các cấp lãnh đạo chính quyền, các hội đoàn thể địa phương từ huyện đến xã đặc 7 biệt là người dân hiểu rõ về vai trò chính sách công tác xã hội đối với giảm nghèo bền vững. Kết quả nghiên cứu đưa ra định hướng chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững, đem lại hiệu quả thiết thực giúp người nghèo tiếp cận gần hơn với công tác xã hội và cùng tham gia với nhà nước để đưa các chính sách công tác xã hội giảm nghèo đi vào thực tiễn cuộc sống hàng ngày, góp phần sự phát triển kinh tế của tỉnh. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu và kết luận kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của Luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về chính sách công tác xã hội trong giản nghèo bền vững Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững tại tỉnh Ninh Bình Chương 3: Hoàn thiện chính sách công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TỪ THỰC TIỄN TỈNH NINH BÌNH 1.1. Những vấn đề lý luận về công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững 1.1.1. Khái niệm chính sách công tác xã hội Theo Từ điển tiếng Việt thì “chính sách” là “sách lược và kế hoạch cụ thể nhằm đạt một mục đích nhất định, dựa vào đường lối chính trị chung và tình hình thực tế mà đề ra”. Theo tác giải Vũ Cao Đàm thì “chính sách là một tập hợp biện pháp được thể chế hóa, mà một chủ thể quyền lực, hoặc chủ thể quản lý đưa ra, trong đó tạo sự ưu đãi một hoặc một số nhóm xã hội, kích thích vào động cơ hoạt động của họ nhằm thực hiện một mục tiêu ưu tiên nào đó trong chiến lược phát triển của một hệ thống xã hội”. Theo tác giả thì khái niệm “hệ thống xã hội” được hiểu theo một ý nghĩa khái quát. Đó có thể là một quốc gia, một khu vực hành chính, một doanh nghiệp, một nhà trường. Cũng có một định nghĩa khác, “chính sách là chuỗi những hoạt động mà chính quyền chọn làm hay không làm với tính toán và chủ đích rõ ràng, có tác động đến người dân”. Như vậy, phân tích khái niệm “chính sách” thì thấy: - Chính sách là do một chủ thể quyền lực hoặc chủ thể quản lý đưa ra; - Chính sách được ban hành căn cứ vào đường lối chính trị chung và tình hình thực tế. - Chính sách được ban hành bao giờ cũng nhắm đến một mục đích nhất định; nhằm thực hiện một mục tiêu ưu tiên nào đó; chính sách được ban hành đều có sự tính toán và chủ đích rõ ràng. Đối với đề tài nghiên cứu của Luận văn, khái niệm chính sách ở đây được hiểu là chính sách công. Hiện nay trên thế giới khái niệm chính sách 9 công cũng được hiểu theo nhiều cách khác nhau. Qua nghiên cứu, khái niệm chính sách công chúng ta chấp nhận được đối với Việt Nam: " Chính sách công là một tập hợp các quyết định chính trị có liên quan của nhà nước nhằm lựa chọn mục tiêu cụ thể và giải pháp, công cụ thực hiện giải quyết các vấn đề của xã hội theo mục tiêu tổng thể đã xác định [ 16, 28] Ở Việt Nam, quy trình chính sách là một quy trình quản lý nhà nước biểu hiện qua sơ đồ sau (1) Hoạch định chính sách (2) Tổ chức triển khai (5) Điều chỉnh chính sách (3) Phối hợp thực hiện (4) Kiểm tra, giám sát Như vậy, để một một chính sách "đi vào cuộc sống" và khẳng định được tính hiệu quả của mình thì chính sách đó cần đảm bảo các yếu tố: Đặt con người vào vị trí trọng tâm xem con người là nguồn lực quan trọng nhất; có tính hài hoà, tính thực tiễn, tính hệ thống, tính đồng bộ và phải dựa trên nhu cầu của người dân. * Khái niệm công tác xã hội Có rất nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm công tác xã hội tuỳ theo bản sắc văn hoá và định hướng trợ giúp đặc thù của từng quốc gia dân tộc, vùng miền. 10 Theo Hiệp hội Quốc gia NVCTXH (NASW): Công tác xã hội là hoạt động nghề nghiệp giúp đỡ các cá nhân, nhóm hay cộng đồng để nhằm nâng cao hay khôi phục tiềm năng của họ để giúp họ thực hiện chức năng xã hội và tạo ra các điều kiện xã hội phù hợp với các mục tiêu của họ CTXH tồn tại để cung cấp các dịch vụ xã hội mang tính hiệu quả và nhân đạo cho cá nhân, gia đình, nhóm, cộng đồng và xã hội giúp họ tăng năng lực và cải thiện cuộc sống. Theo tác giả Nguyễn Thị Oanh: Định nghĩa cổ điển: CTXH nhằm giúp cá nhân và cộng đồng tự giúp. Nó không phải là một hành động ban bố của từ thiện mà nhằm phát huy sứ mệnh của hệ thống thân chủ (cá nhân, nhóm và cộng đồng) để họ tự giải quyết vấn đề của mình [19, 15] Theo Liên đoàn Chuyên nghiệp Xã hội Quốc tế: CTXH chuyên nghiệp thúc đẩy sự thay đổi xã hội, tiến trình giải quyết vấn đề trong mối quan hệ con người, sự tăng quyền lực và giải phóng cho con người, nhằm giúp cho cuộc sống của họ ngày càng thoải mái và dễ chịu. Vận dụng các lý thuyết về hành vi con người và các hệ thống xã hội. CTXH can thiệp ở những điểm tương tác giữa con người và môi trường của họ [19, 16] Tuy nhiên đối với đề tài nghiên cứu, tác giả sử dụng khái niệm theo đề án 32 về phát triển nghề công tác xã hội đến năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ: CTXH góp phần giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa con người và con người, hạn chế phát sinh các vấn đề xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của thân chủ xã hội, hướng tới một xã hội lành mạnh, công bằng, hạnh phúc cho người dân và xây dựng hệ thống an sinh xã hội tiên tiến. Từ việc khái quát các định nghĩa về khái niệm chính sách và khái niệm công tác xã hội cho chúng ta thấy cái nhìn tổng quát chung về khái niệm chính sách công tác xã hội: Chính sách công tác xã hội là tập hợp các quyết định của Đảng và Nhà nước nhằm lựa chọn những giải pháp, công cụ để giải 11 quyết hài hòa mối quan hệ giữa con người và con người, hạn chế phát sinh các vấn đề xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của thân chủ xã hội, hướng tới một xã hội lành mạnh, công bằng, hạnh phúc, dân chủ và tiên tiến. 1.1.2. Khái niệm giảm nghèo bền vững * Khái niệm nghèo Quan niệm về nghèo của từng quốc gia hay từng vùng, từng nhóm dân cư nhìn chung không có sự khác biệt đáng kể. Tiêu chí chung nhất để xác định nghèo vẫn là mức thu nhập hay chi tiêu để thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con người về ăn, ở, mặc, y tế, giáo dục, văn hoá, đi lại và giao tiếp xã hội. Sự khác nhau chỉ là thoả mãn ở mức cao hay mức thấp. Điều này tuỳ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội cũng như phong tục tập quán của từng vùng miền, từng quốc gia. Từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia " Nghèo là sự thiếu cơ hội để có thể sống một cuộc sống tương ứng với các tiêu chuẩn tối thiểu nhất định. Thước đo các tiêu chuẩn này và các nguyên nhân dẫn đến nghèo nàn thay đổi tuỳ theo địa phương và theo thời gian" Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nghèo được xác định là " nghèo theo thu nhập. Người nghèo là người có thu nhập hàng năm ít hơn một nửa mức thu nhập bình quân trên đầu người hàng năm của quốc gia" Định nghĩa của Ngân hàng Thế giới đề cập đến nghèo ở khía cạnh rộng hơn không chỉ là thiếu thốn về điều kiện vật chất mà còn là những vấn đề khác nhau như giáo dục, sức khoẻ hay khả năng dễ bị tổn thương. Theo tổ chức này " Nghèo là khái niệm vượt khỏi phạm vi túng thiếu về vật chất; nghèo không chỉ gồm các chỉ số dựa trên thi nhập mà còn gồm các vấn đề liên quan đến năng lực như dinh dưỡng, sức khoẻ, giáo dục, khả năng dễ bị tổn thương, không có quyền phát ngôn hay không có quyền lực" Tại Việt Nam, theo quan niệm cũ "nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư chỉ có khả năng thoả mãn một phần các nhu cầu cơ bản của con người và 12 có mức sống ngang bằng với mức sống tối thiểu của cộng đồng xét trên mọi phương diện". Khái niệm trên cho thấy cách đo lường và đánh giá nghèo chủ yếu thông qua thu nhập. Chuẩn nghèo được xác định dựa trên mức chi tiêu đáp ứng những nhu cầu tối thiểu và được quy thành tiền. Nếu người có thu nhập thấp dưới mức chuẩn nghèo thì được đánh giá thuộc diện hộ nghèo. Đây chính là chuẩn nghèo đơn chiều do Chính phủ quy định. Tuy nhiên, chuẩn nghèo này của Việt Nam được đánh giá là thấp so với thế giới. Trên thực tế, nhiều hộ dân thoát nghèo nhưng mức thu nhập vẫn nằm cận chuẩn nghèo, do đó số lượng hộ cận nghèo vẫn rất lớn, tỷ lệ tái nghèo còn cao, hàng năm cứ 3 hộ thoát nghèo thì lại có 1 hộ trong số đó tái nghèo. Thực tế cho thấy sử dụng tiêu chí thu nhập để đo lường nghèo đói là không đầy đủ. Về bản chất, đói nghèo đồng nghĩa với việc bị khước từ các quyền cơ bản của con người, bị đẩy sang lề xã hội chứ không chỉ là thu nhập thấp. Có nhiều nhu cầu tối thiểu không thể đáp ứng bằng tiền. Nhiều trường hợp không nghèo về thu nhập nhưng lại khó tiếp cận được các dịch vụ cơ bản về y tế, giáo dục, thông tin. Mặc dù một số hộ không có tên trong danh sách hộ nghèo nhưng lại thiếu thốn các dịch vụ y tế, nước sạch, ở vùng sâu vùng xa học sinh phải học trong những căn nhà lá đơn sơ, bốn bề gió lùa… Do đó, nếu chỉ dùng thước đo duy nhất dựa trên thu nhập hay chi tiêu sẽ dẫn đến tình trạng bỏ sót đối tượng nghèo, dẫn đến sự thiếu công bằng, hiệu quả và bền vững trong thực thi các chính sách giảm nghèo. Ngày 15/9/2015 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1614/QĐ-TTg về phê duyệt Đề án tổng thể chuyển đổi phương pháp tiếp cận đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020. Chuẩn nghèo giai đoạn 2016 - 2020 của Việt Nam được xây dựng theo hướng: sử dụng kết hợp cả chuẩn nghèo về thu nhập và mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản [22, 2]. Theo đó, tiêu chí đo lường nghèo được 13 xây dựng dựa trên cơ sở: (1) Các tiêu chí về thu nhập, bao gồm: chuẩn mức sống tối thiểu về thu nhập, chuẩn nghèo về thu nhập, chuẩn mức sống trung bình về thu nhập. (2) Mức độ thiếu hụt trong tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, bao gồm: tiếp cận về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và vệ sinh, tiếp cận thông tin. Nghèo đa chiều là cách tiếp cận mới nhằm hạn chế việc bỏ sót những đối tượng tuy không nghèo về thu nhập nhưng lại nghèo về các chiều cạnh khác. Thay vì xem xét nghèo thu nhập, những ai không được khám chữa bệnh, không được đến trường, không được tiếp cận thông tin cũng được xác định là nghèo. Cái nghèo gắn liền với sự thiếu thốn thu nhập/chi tiêu mà còn là việc không được thỏa mãn các nhu cầu cơ bản khác. Với mục đích tác động tốt hơn, toàn diện hơn đến người nghèo, việc chuyển đổi đánh giá nghèo từ đơn chiều sang đa chiều nhằm hạn chế việc bỏ sót những đối tượng tuy không nghèo về thu nhập, nhưng lại nghèo về các chiều khác. Đây là phương pháp khắc phục những bất cập và hạn chế của chính sách hiện tại. Phương pháp này giúp bảo đảm mức sống tối thiểu, đồng thời đáp ứng các dịch vụ xã hội cơ bản, từng bước giảm nghèo bền vững. Tuy nhiên, song song với việc tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ, gia tăng mức độ che phủ thì yêu cầu xuyên suốt là phải nâng cao chất lượng các dịch vụ cơ bản, trong đó có y tế, giáo dục hiện nay. * Giảm nghèo bền vững Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI (tháng 1/2011), Đảng ta đã nêu rõ quan điểm: Phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội từ năm 2011 đến năm 2020. Định hướng phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hoá, xã hội hài hoà với phát triển kinh tế, cụ thể là " Thực hiện có hiệu quả hơn chính sách giảm nghèo phù hợp với từng thời kỳ; đa dạng hoá các nguồn lực và phương thức để đảm bảo giảm nghèo bền vững, nhất là tại các huyện nghèo 14