Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Chính sách bảo hiểm thất nghiệp ở việt nam hiện nay...

Tài liệu Chính sách bảo hiểm thất nghiệp ở việt nam hiện nay

.PDF
114
74
114

Mô tả:

Luận văn ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay Më ®Çu 1. TÝnh cÇn thiÕt cña ®Ò tµi ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn t­îng kinh tÕ - x· héi mµ hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi ph¶i ®­¬ng ®Çu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, thÊt nghiÖp lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ nã ®­îc biÓu hiÖn nh­ mét ®Æc tr­ng vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn, æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mçi quèc gia lµ rÊt lín, nã ®Èy ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp vµo t×nh c¶nh tóng quÉn, l·ng phÝ nguån lùc x· héi, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh trÖ. ThÊt nghiÖp gia t¨ng lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi bÊt æn, c¸c tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m gia t¨ng lµm b¨ng ho¹i c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, v¨n hãa cña gia ®×nh vµ x· héi. ThÊt nghiÖp dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ thu nhËp kinh tÕ quèc d©n, sù l·ng phÝ nguån nh©n lùc do tû lÖ thÊt nghiÖp cao ®i liÒn víi sù gi¶m sót thu nhËp do kh«ng s¶n xuÊt. §ång thêi, thÊt nghiÖp cßn lµm t¨ng chi tiªu cña ChÝnh phñ, cña doanh nghiÖp vµ x· héi cho c¸c trî cÊp thÊt nghiÖp vµ c¸c chi phÝ cã liªn quan nh­ chi phÝ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi d­ìng, dÞch vô viÖc lµm. V× vËy, h¹n chÕ thÊt nghiÖp vµ ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ thÊt nghiÖp lµ môc tiªu chung cña c¸c quèc gia vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc. N­íc ta, tuy míi b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng thÊt nghiÖp ®·, ®ang vµ sÏ lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt mµ §¶ng, Nhµ n­íc vµ toµn x· héi ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt. NhËn thøc ®­îc ®iÒu nµy, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ngay tõ rÊt sím, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh "Tõng b­íc h×nh thµnh quü b¶o trî thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, ®¶m b¶o c«ng ¨n viÖc lµm cho d©n lµ môc tiªu hµng ®Çu, kh«ng ®Ó thÊt nghiÖp trë thµnh c¨n bÖnh kinh niªn…" (NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII, n¨m 1996). TiÕp ®ã, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ b¶o trî thÊt nghiÖp ®· ®­îc kh¶ng ®Þnh l¹i trong nhiÒu v¨n kiÖn cña §¶ng vµ ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng nhiÒu chÝnh s¸ch ®èi víi vÊn ®Ò nµy. §Æc biÖt, Bé luËt Lao ®éng vµ LuËt B¶o hiÓm x· héi (BHXH) ra ®êi lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý quan träng cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp (BHTN) ë ViÖt Nam. Tõ 01/01/2009, ViÖt Nam chÝnh thøc thùc hiÖn BHTN. Qua gÇn hai n¨m thùc hiÖn, chÝnh s¸ch BHTN ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch ®ã ®ang cßn nh÷ng bÊt cËp vµ gÆp khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. ®iÒu ®ã cho thÊy viÖc nghiªn cøu, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt hiÖn nay. ChÝnh v× vËy ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay" ®­îc nghiªn cøu víi mong muèn gãp phÇn gi¶i quyÕt yªu cÇu thùc tÕ vÒ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë n­íc ta hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn luËn v¨n - T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n­íc ThÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t lµ hai vÊn ®Ò cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, ®ång thêi còng lµ hai vÊn ®Ò nan gi¶i vµ khã gi¶i quyÕt ®èi víi chÝnh phñ c¸c n­íc. Bëi vËy, ngay sau khi ra ®êi ILO ®· phª chuÈn c«ng ­íc thÊt nghiÖp vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thÊt nghiÖp nh­ phÇn trªn ®· tr×nh bµy. Cã hai lo¹i chÝnh s¸ch mµ nhiÒu n­íc ®· ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn ®ã lµ: chÝnh s¸ch BHTN vµ chÝnh s¸ch BHXH (trong ®ã cã chÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp). §Ó ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy lµ hoµn toµn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña tõng n­íc. Tuy nhiªn cã mét sè nhµ khoa häc ®· c«ng bè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh liªn quan ®Õn BHTN vµ trî cÊp thÊt nghiÖp, ®iÓn h×nh nh­: ë Céng hßa Liªn bang §øc cã Schmid; ë Mü cã Wernev vµ Wayne Nafziger; ë Anh cã David vµ Pearce; ë Nga cã V.Paplèp;... Nh×n chung nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ míi chØ tËp trung chñ yÕu vµo ph¶n ¸nh thùc tr¹ng thÊt nghiÖp, nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ thÊt nghiÖp trong mét giai ®o¹n nµo ®ã, ë nh÷ng n­íc vµ nh÷ng khu vùc nµo ®ã trªn thÕ giíi. Cã mét sè nghiªn cøu ®· tiÕp cËn víi BHTN vµ trî cÊp thÊt nghiÖp, song míi chØ ®­a ra nh÷ng ®Þnh h­íng vÒ ®èi t­îng tham gia, møc trî cÊp vµ thêi gian h­ëng trî cÊp thÊt nghiÖp. Do ®©y lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi ®Æc thï cña tõng n­íc, cho nªn nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kÓ trªn cã ch¨ng chØ ®Ó tham kh¶o trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. - T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc ë ViÖt Nam, trong thêi kú bao cÊp vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ®­îc coi nh­ kh«ng tån t¹i vµ quan niÖm thÊt nghiÖp kh«ng g¾n víi chñ nghÜa x· héi mµ chØ chñ nghÜa t­ b¶n míi cã thÊt nghiÖp. Së dÜ chóng ta quan niÖm nh­ vËy lµ v× xuÊt ph¸t tõ luËn ®iÓm: Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn cã viÖc lµm, cã nghÜa vô ph¶i lµm viÖc vµ Nhµ n­íc sÏ b¶o ®¶m ®Çy ®ñ chç lµm viÖc cho ng­êi lao ®éng. Do ®ã, trong thùc tÕ còng nh­ trong khoa häc vµ lý luËn kh«ng ®Æt ra ®Ó nghiªn cøu. ChØ tõ khi chóng ta chuyÓn ®èi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ ®Æc biÖt lµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc n¨m 1998 th× vÊn ®Ò nghiªn cøu thÊt nghiÖp vµ BHTN míi thùc sù ®­îc ®Æt ra. BHTN lµ vÊn ®Ò míi cho nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ch­a nhiÒu mµ chñ yÕu lµ nh÷ng bµi viÕt khoa häc vÒ thÊt nghiÖp, x©y dùng chÕ ®é BHTN, hoÆc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy d­íi gãc ®é lý luËn vµ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi nh­: "Tæ chøc b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng", cña TS NguyÔn V¨n §Þnh vµ c¸c céng sù cña bé m«n Kinh tÕ B¶o hiÓm - Tr­êng ®¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n thùc hiÖn, 2000; Cuèn s¸ch "B¶o hiÓm x· héi - nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt", do Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª ph¸t hµnh n¨m 2001; PGS.TS NguyÔn V¨n Kû ®· cã mét bµi viÕt "LuËt B¶o hiÓm x· héi vµ vÊn ®Ò b¶o hiÓm thÊt nghiÖp"; "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp" (thùc hiÖn n¨m 1999) vµ "C¬ chÕ t¹o nguån vµ tæ chøc thùc hiÖn b¶o hiÓm thÊt nghiÖp" (thùc hiÖn n¨m 2003), cña Vô ChÝnh s¸ch Lao ®éng vµ ViÖc lµm, Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi; "Nghiªn cøu x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp theo LuËt Lao ®éng söa ®æi, bæ sung", cña Vô B¶o hiÓm x· héi, Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi (thùc hiÖn n¨m 2002); "Nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp hiÖn ®¹i - vÊn ®Ò lùa chän h×nh thøc trî cÊp thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam" (thùc hiÖn n¨m 2004), do TS. NguyÔn Huy Ban vµ c¸c céng sù t¹i B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam; "Tæ chøc b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam", cña PGS.TS. NguyÔn V¨n §Þnh, Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, 2008... Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, bµi viÕt nh×n chung míi chØ ®Ò cËp tíi tõng khÝa c¹nh riªng lÎ, bøc xóc trong lÜnh vùc viÖc lµm, thÊt nghiÖp vµ BHTN trong ®iÒu kiÖn n­íc ta ch­a thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN. V× thÕ ch­a cã c«ng tr×nh khoa häc nµo nghiªn cøu toµn diÖn vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam, do ®ã cã thÓ nãi ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam hiÖn nay" lµ luËn v¨n th¹c sÜ ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch BHTN ®· ®­îc triÓn khai thùc hiÖn ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch BHTN lµ vÊn ®Ò khã, míi ®­îc triÓn khai thùc hiÖn ë ViÖt Nam vµ lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña c¶ khoa häc ph¸p lý vµ khoa häc kinh tÕ, cho nªn trong luËn v¨n còng cã sö dông nh÷ng t­ liÖu, nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶, c¸c nhµ khoa häc ®i tr­íc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n - Môc ®Ých §Ò tµi cã môc ®Ých ph©n tÝch vµ lµm râ thªm mét sè c¬ së lý luËn, thùc tiÔn vÒ thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. Tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. - NhiÖm vô §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn ®Ò tµi cã nhiÖm vô sau: - HÖ thèng hãa vµ ph©n tÝch lµm râ thªm c¬ së lý luËn vÒ thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN. - Ph©n tÝch thùc tr¹ng thÊt nghiÖp vµ chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn chÝnh s¸ch BHTN cña ViÖt Nam hiÖn nay. 4. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ chÝnh s¸ch BHTN. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: ChÝnh s¸ch BHTN ë ®©y bao gåm hç trî vÒ tµi chÝnh khi mÊt viÖc lµm, hç trî ®µo t¹o nghÒ vµ cung cÊp th«ng tin t×m kiÕm viÖc lµm míi. ChÝnh s¸ch nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng, cã tham gia vµo quan hÖ lao ®éng, cã giao kÕt hîp ®ång lao ®éng vµ ng­êi thÊt nghiÖp ë ®©y lµ ng­êi ViÖt Nam. VÒ kh«ng gian: trªn ph¹m vi toµn quèc. VÒ thêi gian: ®Ò tµi nghiªn cøu chÝnh s¸ch BHTN ë ViÖt Nam (chÝnh s¸ch hç trî ng­êi thÊt nghiÖp tr­íc n¨m 2009) tõ sau khi LuËt Lao ®éng ®­îc söa ®æi, bæ sung vµ cã hiÖu lùc tõ n¨m 2002 ®Õn nay. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt ®Ò tµi, phÐp biÖn chøng duy vËt cña triÕt häc M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh ®­îc sö dông víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng ph¸p luËn cho viÖc nghiªn cøu. Ngoµi ra, nh÷ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, x· héi phï hîp víi tõng vÊn ®Ò cña ®Ò tµi còng ®­îc vËn dông nh­: tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, thèng kª, ®èi chiÕu, diÔn gi¶i, quy n¹p... 6. §ãng gãp cña luËn v¨n - HÖ thèng hãa lý luËn vÒ thÊt nghiÖp, BHTN vµ chÝnh s¸ch BHTN. - Lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ qu¶n lý, x©y dùng chÝnh s¸ch BHTN vµ nghiªn cøu vÒ BHTN. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng, 8 tiÕt. Ch­¬ng 1 Nh÷ng VÊn §Ò Lý LuËn CHUNG VÒ ChÝnh S¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1. Kh¸i Qu¸t VÒ ThÊt NghiÖp, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i, nguyªn nh©n vµ ¶nh h­ëng cña thÊt nghiÖp 1.1.1.1. Kh¸i niÖm thÊt nghiÖp Lao ®éng ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cïng víi x· héi loµi ng­êi. Lao ®éng lu«n ®­îc coi lµ nhu cÇu c¬ b¶n nhÊt, chÝnh ®¸ng nhÊt cña con ng­êi ®ång thêi còng lµ nghÜa vô cao c¶ cña mäi c«ng d©n. Nh­ vËy, mçi ng­êi chóng ta muèn sèng, tån t¹i th× ®Òu ph¶i lao ®éng hay nãi c¸ch kh¸c lµ ph¶i cã viÖc lµm. Tuy nhiªn, ë mäi x· héi, kh«ng ph¶i lóc nµo nhu cÇu lµm viÖc cña c¸c c¸ nh©n ®Òu ®­îc ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ. Trong x· héi lu«n cã mét bé phËn ng­êi kh«ng cã viÖc lµm, bÞ mÊt viÖc lµm, thiÕu viÖc lµm. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ã cã ®­îc coi lµ thÊt nghiÖp hay kh«ng? Cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ thÊt nghiÖp: Theo Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO), thÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i mét sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, muèn lµm viÖc nh­ng kh«ng thÓ t×m ®­îc viÖc lµm víi møc l­¬ng phæ biÕn trong thÞ tr­êng lao ®éng. Cßn ng­êi thÊt nghiÖp lµ ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh­ng kh«ng cã viÖc lµm, kh«ng lµm kÓ c¶ mét giê trong tuÇn lÔ ®iÒu tra, ®ang ®i t×m viÖc lµm, cã ®iÒu kiÖn lµ hä lµm ngay. T¹i ViÖt Nam, Bé LuËt lao ®éng (söa ®æi n¨m 2002), ngoµi viÖc quy ®Þnh vÒ viÖc lµm, ng­êi cã viÖc lµm, ng­êi thiÕu viÖc lµm, ®· quy ®Þnh vÒ thÊt nghiÖp vµ ng­êi thÊt nghiÖp. Ng­êi kh«ng cã viÖc lµm lµ ng­êi hoµn toµn kh«ng lµm c«ng viÖc g× ®Ó h­ëng l­¬ng, tiÒn c«ng hay lîi nhuËn v× nhiÒu lý do kh¸c nhau nh­ kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm, kh«ng muèn lµm viÖc, kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc mÆc dï trong ®é tuæi lao ®éng vµ cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Ng­êi lao ®éng cã viÖc lµm lµ ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, víi thêi gian lµm viÖc kh«ng Ýt h¬n møc chuÈn quy ®Þnh cho ng­êi lao ®éng cã viÖc lµm trong tuÇn lÔ ®iÒu tra. Tïy theo t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi vµ ®Æc ®iÓm cña tõng nhãm ngµnh nghÒ, Nhµ n­íc quy ®Þnh møc thêi gian lµm viÖc chuÈn ®Ó ®­îc coi lµ cã viÖc lµm. Ng­êi lao ®éng thiÕu viÖc lµm lµ ng­êi trong kho¶ng thêi gian ®iÒu tra, cã thêi gian lµm viÖc d­íi møc quy ®Þnh chuÈn cho ng­êi cã ®ñ viÖc lµm vµ cã nhu cÇu lµm viÖc thªm. Møc thêi gian chuÈn tïy thuéc vµo ngµnh nghÒ vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc do Nhµ n­íc quy ®Þnh cô thÓ cho tõng thêi kú. HiÖn t­îng thÊt nghiÖp t¹m thêi th­êng x¶y ra ®èi víi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, ng­ nghiÖp. ThÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i khi cã mét sè ng­êi trong lùc l­îng lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, muèn lµm viÖc nh­ng kh«ng thÓ t×m ®­îc viÖc lµm ë møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Ng­êi thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ng­êi tõ 15 tuæi ®Õn 60 tuæi ®èi víi nam, ®Õn 55 tuæi ®èi víi n÷, lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng, cã nhu cÇu lµm viÖc, v× nh÷ng lý do kh¸c nhau kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang ®i t×m viÖc lµm trong tuÇn lÔ ®iÒu tra. Theo ®Þnh nghÜa nµy, ë ViÖt Nam ng­êi ®­îc coi lµ thÊt nghiÖp bao gåm: - Ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ mÊt viÖc v× c¸c lý do sau: Doanh nghiÖp ph¸ s¶n; Doanh nghiÖp s¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt hoÆc ¸p dông c«ng nghÖ míi; Doanh nghiÖp gi¶i thÓ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; Ng­êi lao ®éng bÞ chÊm døt hîp ®ång lao ®éng tr­íc thêi h¹n, bÞ sa th¶i, hîp ®ång lao ®éng hÕt thêi h¹n mµ doanh nghiÖp th«i kh«ng tiÕp tôc ký hîp ®ång. - Ng­êi lao ®éng míi ®Õn tuæi lao ®éng, häc sinh, sinh viªn míi tèt nghiÖp hoÆc th«i häc nh­ng ch­a t×m ®­îc viÖc lµm. - Bé ®éi xuÊt ngò, thanh niªn xung phong hÕt nghÜa vô qu©n sù, ng­êi lao ®éng ®i xuÊt khÈu lao ®éng vÒ n­íc ch­a cã viÖc lµm. - Nh÷ng ®èi t­îng sau thêi gian qu¶n gi¸o hoÆc ch÷a trÞ bÖnh ®ang cã nhu cÇu vÒ viÖc lµm. - Nh÷ng ng­êi nghØ viÖc t¹m thêi, kh«ng cã thu nhËp do tÝnh thêi vô s¶n xuÊt. Nh÷ng ng­êi kh«ng bÞ coi lµ ng­êi thÊt nghiÖp bao gåm: - Nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm nh­ng hiÖn t¹i kh«ng lµm viÖc v× mét lý do nµo ®ã nh­ nghØ phÐp, nghØ èm, tai n¹n... - Nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh­ng ®ang ®i häc hoÆc ®ang thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ n­íc, lµm néi trî hoÆc kh«ng cã nhu cÇu vÒ viÖc lµm. Nh­ vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm ®Òu lµ ng­êi thÊt nghiÖp. ChØ nh÷ng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm, trong ®é tuæi lao ®éng, cã nhu cÇu t×m viÖc lµm, míi ®­îc coi lµ ng­êi thÊt nghiÖp. Ng­êi thÊt nghiÖp ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt Lao ®éng cña ViÖt Nam bao gåm c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng ®· tõng ®i lµm vµ c¶ nh÷ng ng­êi ch­a tõng ®i lµm, cã nhu cÇu t×m viÖc nh­ng hiÖn kh«ng cã viÖc lµm. Ng­êi lao ®éng thiÕu viÖc lµm theo quy ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng (n¨m 2002) kh«ng ®­îc coi lµ ng­êi thÊt nghiÖp. LuËt BHXH (n¨m 2006) cña ViÖt Nam còng quy ®Þnh ng­êi thÊt nghiÖp lµ: "Ng­êi ®ang ®ãng b¶o hiÓm thÊt nghiÖp mµ bÞ mÊt viÖc lµm hoÆc chÊm døt hîp ®ång lao ®éng, hîp ®ång lµm viÖc nh­ng ch­a t×m ®­îc viÖc lµm". §èi t­îng cña BHTN chØ bao gåm nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp, ®· tõng lµm viÖc cã hîp ®ång lao ®éng (theo Bé luËt Lao ®éng) vµ nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp ®­îc quy ®Þnh trong LuËt BHXH. Nh­ vËy, ng­êi thÊt nghiÖp chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt BHXH lµ c«ng d©n ViÖt Nam, lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng hoÆc hîp ®ång lµm viÖc mµ c¸c hîp ®ång nµy kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n hoÆc x¸c ®Þnh thêi h¹n tõ ®ñ 12 th¸ng ®Õn 36 th¸ng, lµm viÖc trong c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn, cã ®ãng BHTN theo quy ®Þnh vµ v× c¸c lý do kh¸c nhau mµ bÞ mÊt viÖc lµm, chÊm døt hîp ®ång lao ®éng, hîp ®ång lµm viÖc, nh­ng vÉn cã nhu cÇu lµm viÖc vµ ch­a t×m ®­îc viÖc lµm. 1.1.1.2. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp Cã nhiÒu tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i thÊt nghiÖp. a. C¨n cø vµo lo¹i h×nh thÊt nghiÖp, cã thÓ ph©n chia thÊt nghiÖp thµnh nh÷ng lo¹i sau - ThÊt nghiÖp theo giíi tÝnh. - ThÊt nghiÖp theo løa tuæi. - ThÊt nghiÖp theo vïng l·nh thæ. - ThÊt nghiÖp theo ngµnh nghÒ. - ThÊt nghiÖp theo d©n téc, chñng téc. b. C¨n cø vµo lý do thÊt nghiÖp, cã c¸c lo¹i thÊt nghiÖp sau - ThÊt nghiÖp do bá viÖc, hä lµ nh÷ng ng­êi tù ý xin th«i viÖc v× nh÷ng lý do kh¸c nhau nh­ tiÒn c«ng thÊp, c«ng viÖc kh«ng phï hîp, ®Þa ®iÓm lµm viÖc xa,... - ThÊt nghiÖp do mÊt viÖc, lµ ng­êi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm do chñ sö dông lao ®éng cho th«i viÖc vi mét lý do nµo ®ã. - ThÊt nghiÖp do míi vµo, hä lµ nh÷ng ng­êi lÇn ®Çu tiªn tham gia vµo lùc l­îng lao ®éng, nh­ng ch­a t×m ®­îc viÖc lµm, ®ang tÝch cùc t×m kiÕm viÖc lµm. - ThÊt nghiÖp do quay l¹i, hä lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng ®· rêi khái lùc l­îng lao ®éng, nay muèn quay l¹i lµm viÖc nh­ng ch­a t×m ®­îc viÖc lµm. c. C¨n cø vµo nguån gèc thÊt nghiÖp, cã thÓ thÊy nh÷ng lo¹i thÊt nghiÖp d­íi ®©y - ThÊt nghiÖp dai d¼ng, lµ møc thÊt nghiÖp tèi thiÓu kh«ng thÓ gi¶m ®­îc trong mét nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng. D¹ng thÊt nghiÖp nµy gåm nh÷ng ng­êi t¹m thêi kh«ng cã viÖc lµm trong thêi gian chuyÓn c«ng viÖc trong mét nÒn kinh tÕ mµ lùc l­îng lao ®éng vµ c¸c c«ng viÖc t×m ng­êi lu«n thay ®æi. - ThÊt nghiÖp do c¬ cÊu, lµ thÊt nghiÖp do kh«ng cã sù ®ång bé gi÷a tay nghÒ, tr×nh ®é ®­îc ®µo t¹o víi c¬ héi cã viÖc lµm khi nhu cÇu vµ s¶n xuÊt thay ®æi. Nã x¶y ra khi cã sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lµm mÊt c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu côc bé trªn thÞ tr­êng lao ®éng. - ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu x¶y ra khi cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m xuèng. Nguyªn nh©n chÝnh cña hiÖn t­îng nµy lµ do nÒn kinh tÕ suy tho¸i, tæng cÇu gi¶m, kÐo theo cÇu lao ®éng gi¶m. - ThÊt nghiÖp do yÕu tè ngoµi thÞ tr­êng x¶y ra khi tiÒn c«ng bÞ Ên ®Þnh cao h¬n møc tiÒn l­¬ng c©n b»ng, nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho bé phËn lao ®éng yÕu thÕ trªn thÞ tr­êng. Møc tiÒn l­¬ng nµy do ChÝnh phñ Ên ®Þnh hoÆc do søc Ðp cña c«ng ®oµn, nghiÖp ®oµn. - ThÊt nghiÖp do c«ng nghÖ do ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ thay thÕ con ng­êi, chØ cÇn mét sè Ýt ng­êi vËn hµnh, mét bé phËn ng­êi lao ®éng trong c¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt bÞ d«i ra, trë thµnh thÊt nghiÖp c«ng nghÖ. - ThÊt nghiÖp chu kú. XuÊt hiÖn do kinh tÕ ph¸t triÓn mang tÝnh chu kú. Trong giai ®o¹n suy tho¸i, møc cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m vµ do vËy lµm gia t¨ng thÊt nghiÖp. Lo¹i thÊt nghiÖp nµy diÔn ra theo chu kú vµ mang tÝnh quy luËt. d. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i - ThÊt nghiÖp tù nguyÖn lµ thÊt nghiÖp do kh«ng chÊp nhËn møc l­¬ng hiÖn hµnh cña thÞ tr­êng nªn kh«ng ®i lµm, mÆc dï hä vÉn cã nhu cÇu lµm viÖc. - ThÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn lµ thÊt nghiÖp do kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm, mÆc dï cã nhu cÇu t×m viÖc vµ s½n sµng lµm viÖc víi møc l­¬ng hiÖn hµnh cña thÞ tr­êng lao ®éng. - ThÊt nghiÖp tù nhiªn. Lµ møc thÊt nghiÖp x¶y ra khi thÞ tr­êng lao ®éng ë trong tr¹ng th¸i c©n b»ng. ë møc thÊt nghiÖp tù nhiªn, nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i toµn dông lao ®éng. Ngoµi ra, cßn cã c¸c lo¹i thÊt nghiÖp kh¸c nh­ thÊt nghiÖp t¹m thêi, thÊt nghiÖp do thêi vô, thÊt nghiÖp b¸n phÇn, thÊt nghiÖp toµn phÇn,... 1.1.1.3. Nguyªn nh©n thÊt nghiÖp - Chu kú s¶n xuÊt kinh doanh Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh bao giê còng mang tÝnh chu kú. TÝnh chÊt nµy ¶nh h­ëng tíi viÖc lµm ph¸t sinh t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp bëi sù më réng hay thu hÑp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh sÏ lµm cung cÇu trªn thÞ tr­êng lao ®éng thay ®æi. NÕu c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶, më réng s¶n xuÊt kinh doanh th× cÇu lao ®éng t¨ng, c¸c doanh nghiÖp thu hót thªm lao ®éng. Khi c¸c doanh nghiÖp b­íc vµo giai ®o¹n lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, ph¶i thu hÑp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, cÇu lao ®éng gi¶m xuèng, theo ®ã xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng mét sè lao ®éng bÞ d­ thõa. Cung cÇu trªn thÞ tr­êng lao ®éng thay ®æi kh«ng cã sù phï hîp gi÷a cung vµ cÇu lao ®éng, lµm ph¸t sinh hiÖn t­îng thÊt nghiÖp. - Sù gia t¨ng d©n sè §©y lµ nguyªn nh©n ¶nh h­ëng ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong dµi h¹n. D©n sè gia t¨ng hµng n¨m sÏ bæ sung mét lùc l­îng lao ®éng rÊt lín vµo nguån lùc lao ®éng cña mçi quèc gia. D©n sè cµng t¨ng vµ tèc ®é gia t¨ng cµng nhanh th× lùc l­îng lao ®éng d­ thõa sÏ cµng lín. Thªm vµo ®ã, qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa vµ toµn cÇu hãa còng cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng lµm mét bé phËn ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp. Nguyªn nh©n nµy th­êng xuÊt hiÖn phæ biÕn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn, nh÷ng n­íc lu«n cã tû lÖ gia t¨ng d©n sè cao. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam, còng nh­ ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. - Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë tõng thêi kú, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ dÉn tíi thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Theo ®ã, c¬ cÊu cña mét sè ngµnh nghÒ thay ®æi. Nh÷ng ngµnh nghÒ lµm ¨n cã hiÖu qu¶ hoÆc cÇn ph¶i ®­îc më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc xuÊt hiÖn ngµnh nghÒ míi sÏ t¹o c¬ héi thu hót thªm nhiÒu lao ®éng. Nh­ng l¹i cã nh÷ng ngµnh nghÒ ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt, ph¶i sa th¶i ng­êi lao ®éng vµ mét bé phËn ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp. Trong tr­êng hîp nµy, ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp muèn tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ míi ®ßi hái hä ph¶i ®­îc ®µo t¹o l¹i ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng viÖc míi. Trong thêi gian ®ã, hä trë thµnh nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp do c¬ cÊu. - Sù øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt Ngµy nay khoa häc kü thuËt ngµy cµng kh«ng ngõng ph¸t triÓn phôc vô cho ®êi sèng con ng­êi. Nh­ng mÆt tr¸i cña tiÕn bé nµy cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi viÖc lµm gia t¨ng t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra nhanh chãng vµ ngµy cµng phæ biÕn, ®iÒu nµy lµ hiÓn nhiªn. Bëi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, môc tiªu tèi ®a hãa lîi nhuËn lu«n ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu. Do ®ã, c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m c¸ch më réng s¶n xuÊt, ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ, nh»m n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt, n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh nµy lµm cho sè c«ng nh©n bÞ thay thÕ bëi m¸y mãc ngµy cµng gia t¨ng, bæ sung mét l­îng ®¸ng kÓ vµo ®éi qu©n thÊt nghiÖp. - Do c¸c yÕu tè ngoµi thÞ tr­êng Sù thay ®æi thÓ chÕ chÝnh trÞ hay viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vÜ m« cña c¸c n­íc, c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu hµnh kinh tÕ cña ChÝnh phñ còng cã thÓ lµm cho nhu cÇu sö dông lao ®éng cã sù thay ®æi, theo ®ã, lµm cho t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp thay ®æi. ViÖc quy ®Þnh møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cña Nhµ n­íc hoÆc yªu cÇu t¨ng l­¬ng cña c«ng ®oµn, nghiÖp ®oµn cao h¬n møc tiÒn l­¬ng c©n b»ng hiÖn hµnh cña thÞ tr­êng, dÉn ®Õn lµm gia t¨ng thÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn. - Nguyªn nh©n tõ ng­êi lao ®éng ChÝnh b¶n th©n ng­êi lao ®éng còng t¸c ®éng kh«ng nhá tíi t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña m×nh. VÝ dô, do ng­êi lao ®éng kh«ng ­a thÝch c«ng viÖc ®ang lµm, hay ®Þa ®iÓm lµm viÖc, kh«ng b»ng lßng víi vÞ trÝ ®ang ®¶m ®­¬ng hay møc l­¬ng hiÖn cã nªn hä ®i t×m c«ng viÖc míi ®¸p øng yªu cÇu ®ã. - Mét sè nguyªn nh©n kh¸c. Mét lo¹t c¸c nguyªn nh©n kh¸c cã thÓ dÉn ®Õn ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp nh­ ng­êi lao ®éng cã kinh nghiÖm nh­ng bÞ mÊt viÖc v× kû luËt lao ®éng kÐm. Nh÷ng ng­êi lao ®éng trÎ tuæi t×m kiÕm c«ng viÖc lÇn ®Çu tiªn trong ®êi kh«ng thÓ kiÕm ngay ®­îc viÖc lµm hoÆc ng­êi lao ®éng lín tuæi sau mét thêi gian rêi khái thÞ tr­êng lao ®éng nay muèn quay trë l¹i lùc l­îng lao ®éng (nh­ phô n÷ sau khi sinh vµ ch¨m sãc con nhá). Mét nguyªn nh©n còng kh«ng kÐm quan träng ®ã lµ ng­êi lao ®éng kh«ng cßn ®ñ søc kháe ®Ó ®¶m ®­¬ng c«ng viÖc ®ang lµm ph¶i t×m kiÕm c«ng viÖc kh¸c phï hîp h¬n. Trªn ®©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nguyªn nh©n cña thÊt nghiÖp rÊt ®a d¹ng, phong phó vµ kh¸c nhau tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia. ViÖc nghiªn cøu nguyªn nh©n vµ ¶nh h­ëng cña thÊt nghiÖp ®Õn kinh tÕ x· héi lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó ho¹ch ®Þnh còng nh­ tæ chøc triÓn khai chÝnh s¸ch nh»m gi¶m thiÓu thÊt nghiÖp. 1.1.1.4. ¶nh h­ëng cña thÊt nghiÖp ThÊt nghiÖp kh«ng nh÷ng ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä mµ cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi quèc gia. - §èi víi b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä: thÊt nghiÖp cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ rÊt trÇm träng. Bëi v× khi bÞ mÊt viÖc lµm th­êng ®ång nghÜa víi viÖc mÊt ®i nguån thu nhËp chñ yÕu vµ ®­¬ng nhiªn khi thÊt nghiÖp kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn sù khã kh¨n, nghÌo tóng. ThÊt nghiÖp g¾n liÒn víi sù mÊt m¸t thu nhËp vµ dÏ dÉn tíi bi kÞch. HËu qu¶ lµ hä tõng b­íc bÞ r¬i s©u vµo t×nh tr¹ng d­íi møc sèng tiªu chuÈn chung cña x· héi, sau ®ã nÕu kh«ng cã sù trî gióp nµo kh¸c th× ph¶i vay nî vµ nÕu kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn nî nÇn chång chÊt. Sù t¸c ®éng vµo thu nhËp cho gia ®×nh phô thuéc vµo tiÒn thÊt nghiÖp cña b¶n th©n hä nhËn ®­îc còng nh­ thu nhËp cña nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh cßn viÖc lµm. ThËm chÝ hËu qu¶ cña n¹n thÊt ghiÖp cßn kh«ng tù ®éng xãa bá nh÷ng rµo c¶n ®èi víi nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm trë l¹i, hßa nhËp víi ®êi sèng x· héi chung. §iÒu nµy diÔn ra ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng, ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi sau khi thÊt nghiÖp, ph¶i x¸c lËp mét quan hÖ lao ®éng míi, th­êng ®i liÒn víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ ®iÒu kiÖn vÒ tµi chÝnh kÐm h¬n viÖc lµm tr­íc ®ã. N¹n thÊt nghiÖp còng kh«ng chØ lµ hËu qu¶ vÒ tµi chÝnh mµ cßn lµ hËu qu¶ vÒ kh¶ n¨ng nghÒ nghiÖp. Khi thÊt nghiÖp kÐo dµi, hËu qu¶ lµ hä bÞ mÊt ®i kh¶ n¨ng n©ng cao tr×nh ®é nghÒ nghiÖp. §iÒu ®ã sÏ ®e däa kh«ng chØ vÒ phÝa hä, hä s½n sµng bÞ thÊt nghiÖp, mµ cßn ng¨n c¶n viÖc häc nghÒ hay chuyÓn vµo mét nghÒ kh¸c. - §èi víi nÒn kinh tÕ: thÊt nghiÖp chÝnh lµ sù l·ng phÝ nguån lùc x· héi, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh ®èn, chËm ph¸t triÓn. V× khi ®ã cã mét bé phËn ng­êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh­ng v× lý do kh¸ch quan kh«ng cã viÖc lµm th× dÜ nhiªn søc s¶n xuÊt trong n­íc vµ thu nhËp quèc d©n thÊp h¬n so víi khi mäi ng­êi ®Òu co viÖc lµm. Ngoµi ra, khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i chÆt chÏ víi nhau, ®«i khi t¹o thµnh vßng luÈn quÈn kh«ng tho¸t ra ®­îc. Bªn c¹nh ®ã, thÊt nghiÖp cã thÓ lµm cho x· héi bÊt æn. §Õn l­ît nã lµm cho kinh tÕ bÞ suy tho¸i, khñng ho¶ng trÇm träng h¬n vµ cã kh¶ n¨ng phôc håi chËm. - §èi víi chÝnh trÞ, x· héi: khi bÞ thÊt nghiÖp, ng­êi lao ®éng lu«n ë trong t×nh tr¹ng hoang mang, lo l¾ng, c¨ng th¼ng vµ thÊt väng. §Æc biÖt nÕu ng­êi lao ®éng lµ trô cét, nu«i sèng c¶ gia ®×nh th× ¸p lùc t©m lý cµng ®Ì nÆng lªn ng­êi lao ®éng. Tõng c¸ nh©n lµ tÕ bµo cña gia ®×nh, mçi gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, nh­ vËy thÊt nghiÖp t¸c ®éng ®Õn c¸ nh©n ng­êi lao ®éng cã nghÜa lµ ®· t¸c ®éng ®Õn toµn x· héi. Bëi v×, thÊt nghiÖp sÏ dÉn ®Õn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc cña x· héi, ®Èy ng­êi thÊt nghiÖp ®Õn chç bÊt chÊp kû c­¬ng, vi ph¹m ph¸p luËt, hñy ho¹i ®¹o ®øc ®Ó kiÕm kÕ sinh nhai, kiÕm tiÒn trang tr¶i cho cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy nh­ trém c¾p, cê b¹c, m¹i d©m, ma tóy… ThÊt nghiÖp lµm cho t×nh h×nh chÝnh trÞ trë nªn bÊt æn, rèi lo¹n nÕu kh«ng ®­îc can thiÖp kÞp thêi. ThÊt nghiÖp g©y ra c¸c cuéc biÓu t×nh, ®×nh c«ng, lµ c¬ héi cho c¸c thÕ lùc thï ®Þch tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng chèng ph¸ nhµ n­íc, chèng ph¸ §¶ng cÇm quyÒn. ThÊt nghiÖp cßn lµm cho ng­êi lao ®éng gi¶m lßng tin vµo chÕ ®é, gi¶m lßng tin vµo kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña chÝnh phñ cÇm quyÒn. 1.1.2. Mét sè vÊn ®Ò vÒ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp 1.1.2.1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm thÊt nghiÖp Tr­íc thÕ kû thø XIX, nh÷ng h×nh thøc nguyªn thñy ®Çu tiªn cña BHTN ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c thî thñ c«ng thñy tinh ë Bohemia vµ thî s¶n xuÊt ®¨ng ten ë Basel - Thôy SÜ. Nh÷ng h×nh thøc nµy chÝnh lµ khëi thñy cña c¸c ch­¬ng tr×nh BHTN hiÖn ®¹i ngµy nay ®­îc c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ë Ch©u ¢u lóc ®ã ¸p dông nh»m tr¶ trî cÊp mÊt viÖc lµm cho c¸c thµnh viªn cña m×nh. DÇn dÇn quü BHTN cña c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®­îc h×nh thµnh nh»m b¶o vÖ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña m×nh trong khu vùc lµm c«ng ¨n l­¬ng khi gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm. Sau khi c¸c quü thÊt nghiÖp cña c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®­îc thµnh lËp, giíi chñ ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp lín ®· tham gia vµo c¸c ch­¬ng tr×nh BHTN. Nh÷ng ng­êi sö dông lao ®éng nµy mong muèn thóc ®Èy mét lùc l­îng lao ®éng æn ®Þnh vµ gi÷ ®­îc nh÷ng ng­êi lao ®éng cã kü n¨ng ë l¹i víi doanh nghiÖp cña m×nh. Trong ch­¬ng tr×nh BHTN nh­ vËy, ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp cho mét quü liªn kÕt tr¸ch nhiÖm ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho ng­êi lao ®éng cña m×nh bÞ sa th¶i, bÞ thÊt nghiÖp t¹m thêi hoÆc bÞ thÊt nghiÖp mét phÇn. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh nµy lµ c¸c chi phÝ vÒ trî cÊp thÊt nghiÖp ®­îc chuyÓn sang cho ng­êi tiªu dïng nh­ lµ mét phÇn cña chi phÝ s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, víi ch­¬ng tr×nh lo¹i nµy, rñi ro thÊt nghiÖp chØ ®­îc chia sÎ trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp vµ ch­¬ng tr×nh ®· kh«ng mÊy thµnh c«ng gièng nh­ tr­êng hîp c¸c quü BHTN cña c«ng ®oµn mong muèn chi tr¶ trî cÊp cho toµn bé nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng. Nh÷ng yÕu kÐm cña c¸c ch­¬ng tr×nh BHTN trong ph¹m vi hÑp nh­ thÕ nµy ®· t¸c ®éng ®Õn chÝnh quyÒn c¸c cÊp víi mong muèn cñng cè ph¹m vi b¶o trî ®èi víi ng­êi lao ®éng. Mét sè chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®· thµnh lËp c¸c quü BHTN tù nguyÖn cho ng­êi lao ®éng thuéc ®Þa ph­¬ng m×nh. Quü BHTN tù nguyÖn ®Çu tiªn ®­îc thµnh lËp n¨m 1893 t¹i Thôy SÜ. Tuy nhiªn, cïng víi triÓn väng më réng ph¹m vi cña m×nh ®Õn c¸c thµnh viªn c«ng ®oµn, c¸c quü thuéc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng thµnh lËp ®· kh«ng chøng minh ®­îc sù thµnh c«ng do tÝnh tù nguyÖn tham gia cña quü. C¸c quü nµy thu hót chñ yÕu nh÷ng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm æn ®Þnh, dÔ bÞ thÊt nghiÖp nªn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ tµi chÝnh do ph¶i chi tr¶ nhiÒu. Mét sè chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng kh¸c ®· tham gia vµo lÜnh vùc b¶o trî mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc hç trî tµi chÝnh cho mét sè quü BHTN, chñ yÕu do c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®iÒu hµnh, víi môc tiªu n©ng cao møc trî cÊp mÊt viÖc do c¸c quü nµy chi tr¶. Hµng n¨m, kho¶n hç trî tµi chÝnh nµy ®­îc chuyÓn cho quü trªn c¬ së tæng trî cÊp ®· ®­îc tr¶ cña n¨m tr­íc. Kinh nghiÖm cña c¸c ch­¬ng tr×nh BHTN tù nguyÖn ®· ®em l¹i nhiÒu th«ng tin h÷u Ých. Sù thµnh c«ng rÊt h¹n chÕ cña c¸c ch­¬ng tr×nh nh­ thÕ nµy cho thÊy rñi ro thÊt nghiÖp kh«ng thÓ ®­îc gi¶i quyÕt trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp mµ ph¶i ®­îc c©n nh¾c th«ng qua chia sÎ rñi ro trong mét ph¹m vi vµ ®èi t­îng tham gia réng lín h¬n. Mét bµi häc ®­îc rót ra n÷a lµ BHTN ho¹t ®éng trong ph¹m vi mét ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn v× nh÷ng nguy c¬ vèn cã cña sù lùa chän mang tÝnh bÊt lîi cho quü (chñ yÕu nh÷ng ng­êi dÔ gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm míi tham gia ch­¬ng tr×nh). C¸c ch­¬ng tr×nh do c«ng ®oµn ®iÒu hµnh ®· cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, nh­ng th­êng xuyªn ph¶i ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh v× chØ dùa vµo sù ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn cña m×nh. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh nµy kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu khi suy tho¸i x¶y ra ®èi víi mét ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ vµ ph¹m vi ®èi t­îng rÊt h¹n chÕ v× kh«ng ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng ngoµi c«ng ®oµn, còng nh­ nh÷ng ng­êi lao ®éng kh«ng cã tay nghÒ - nh÷ng ng­êi cã nguy c¬ thÊt nghiÖp cao nhÊt vµ ®ßi hái ®­îc quan t©m nhiÒu nhÊt. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh do c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®iÒu hµnh chØ ¸p dông trong mét ph¹m vi ®Þa lý h¹n hÑp vµ do vËy chØ cÇn mét sù c¶n trë rÊt khiªm tèn trong mét khu vùc nhá còng ®ñ lµm c¹n kiÖt c¸c quü ®· cã. V× vËy sù ph¸t triÓn mang tÝnh l«gic cña BHTN ®ã lµ mét hÖ thèng ë cÊp quèc gia. HÖ thèng ph¸p luËt ®Çu tiªn vÒ BHTN ®­îc h×nh thµnh ë Na Uy vµ §an M¹ch trong thËp kû ®Çu tiªn cña thÕ kû 20. HÖ thèng ph¸p luËt nµy ®· h×nh thµnh c¸c quü BHTN dùa trªn nguyªn t¾c tham gia tù nguyÖn vµ cã sù hç trî tµi chÝnh cña Nhµ n­íc. Nh÷ng hÖ thèng ph¸p luËt t­¬ng tù ®· ®­îc ¸p dông ë c¸c quèc gia ch©u ¢u kh¸c trong vµ sau ThÕ chiÕn thø nhÊt. Anh lµ n­íc ®Çu tiªn thùc hiÖn BHTN dùa trªn nguyªn t¾c b¾t buéc (®­îc Quèc héi Anh th«ng qua n¨m 1911). Italy lµ quèc gia thø hai trªn thÕ giíi ¸p dông hÖ thèng b¾t buéc vµo n¨m 1919. Trong nh÷ng n¨m 1920, mét lo¹t c¸c quèc gia ë Ch©u ¢u ®· ban hµnh ph¸p luËt quèc gia vÒ BHTN b¾t buéc. Canada vµ Hoa Kú ®· lµm nh­ vËy vµo nh÷ng n¨m 1930. Trî cÊp b»ng tiÒn mÆt d­íi h×nh thøc trî gióp thÊt nghiÖp ®­îc chi tr¶ cho ng­êi thÊt nghiÖp mµ c¸c nguån thu nhËp kh«ng v­ît qu¸ giíi h¹n quy ®Þnh lÇn ®Çu tiªn ®­îc thùc hiÖn vµo n¨m 1921 ë Luxembourg. N¨m 1938, New Zeala ¸p dông mét ch­¬ng tr×nh BHTN toµn diÖn vµ trî gióp thÊt nghiÖp ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së thÈm tra thu nhËp cña c¸ nh©n. Australia ®· x©y dùng mét hÖ thèng t­¬ng tù vµo n¨m 1944. Tõ ®ã ®Õn nay, BHTN b¾t buéc ®· ®­îc triÓn khai réng ®Õn c¸c quèc gia kh¸c. Trî cÊp BHTN ®­îc chi tr¶ cho nh÷ng c¸ nh©n bÞ thÊt nghiÖp kh«ng do lçi cña hä vµ v× thÕ bÞ mÊt nguån thu nhËp mµ hä vµ gia ®×nh cña hä phô thuéc vµo. Khi bÞ thÊt nghiÖp "kh«ng tù nguyÖn" (nghÜa lµ nh÷ng c¸ nh©n kh«ng tù g©y ra lý do ®Ó bÞ sa th¶i), ng­êi lao ®éng sÏ ®­îc nhËn trî cÊp BHTN, th«ng th­êng chØ ®­îc nhËn trong mét kho¶ng thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n. Tuy nhiªn, h¹n chÕ thêi gian chi tr¶ trî cÊp BHTN kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. NÕu kh«ng cã mét sù kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi nh÷ng ng­êi ®Ò nghÞ h­ëng trî cÊp BHTN, c¸c c¬ quan qu¶n lý BHTN sÏ ph¶i chi tr¶ trî cÊp thÊt nghiÖp trong mét thêi gian kh«ng cã giíi h¹n. §iÒu nµy còng cã thÓ g¾n víi nguy c¬ cña viÖc gi¶m hoÆc thËm chÝ triÖt tiªu ®éng c¬ t×m kiÕm viÖc lµm míi. HiÖn nay cã ba lo¹i h×nh BHTN chñ yÕu trªn thÕ giíi: - BHTN b¾t buéc trong ®ã nh÷ng nhãm ng­êi lao ®éng nhÊt ®Þnh b¾t buéc ph¶i tham gia; - BHTN tù nguyÖn cã sù hç trî tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, sù tham gia lµ tù nguyÖn (chØ trõ tr­êng hîp c¸c thµnh viªn c«ng ®oµn ®­îc yªu cÇu ®ãng gãp cho c¸c quü cña c«ng ®oµn);
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan