Tài liệu Chiết xuất, phân lập một số hợp chất từ lá Sa kê

BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI BẠCH THÚY ANH CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP MỘT SỐ HỢP CHẤT TỪ LÁ SA KÊ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƢỢC SĨ HÀ NỘI - 2015 BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI BẠCH THÚY ANH CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP MỘT SỐ HỢP CHẤT TỪ LÁ SA KÊ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP DƢỢC SĨ Người hướng dẫn: 1. PGS.TS. Nguyễn Thái An 2. DS. Nguyễn Thị Thuý An Nơi thực hiện: Bộ môn Dược liệu – Đại học Dược Hà Nội HÀ NỘI - 2015 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện và hoàn thành khóa luận này, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự quan tâm, động viên và giúp đỡ tận tình từ các thầy cô, gia đình và bạn bè. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến: PGS.TS. Nguyễn Thái An, ngƣời thầy đã trực tiếp hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành khóa luận. Đồng thời tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới DS. Nguyễn Thị Thúy An đã cho tôi những đóng góp quý báu về đề tài và trực tiếp hƣớng dẫn tôi hoàn thành khóa luận. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô, các anh chị kỹ thuật viên Bộ môn Dƣợc liệu - Trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội đã hỗ trợ tôi trong quá trình nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, cùng toàn thể các thầy cô giáo, các cán bộ Trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội đã tạo điều kiện để tôi có thể lĩnh hội những kiến thức quý giá về ngành Dƣợc trong suốt 5 năm học. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè đã luôn sát cánh, động viên tôi hoàn thành khóa luận này. Hà Nội, ngày 14 tháng 5 năm 2015 Sinh viên Bạch Thúy Anh MỤC LỤC DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH ĐẶT VẤN ĐỀ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN 3 1.1. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI VÀ ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT 3 1.1.1. Vị trí phân loại của chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. 3 1.1.2. Đặc điểm thực vật của họ Dâu tằm (Moraceae) 3 1.1.3. Đặc điểm thực vật chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. 4 1.1.4. Đặc điểm thực vật và phân bố loài Artocarpus communis (J.R. Forst. & G.Forst.) 4 1.1.4.1. Đặc điểm thực vật 4 1.1.4.2. Phân bố và sinh thái 5 1.1.4.3. Bộ phận dùng 5 1.2. THÀNH PHẦN HÓA HỌC 6 1.2.1. Lá 6 1.2.2. Quả 7 1.2.3. Hạt 7 1.2.4. Thân 8 1.2.5. Vỏ rễ 9 1.3. TÁC DỤNG DƢỢC LÝ CỦA CÂY SA KÊ 9 1.3.1. Tác dụng hạ huyết áp 9 1.3.2. Tác dụng ức chế men chuyển angiotensin 9 1.3.3. Tác dụng chống ung thƣ 9 1.3.4. Tác dụng ức chế α-amylase và α-glucosidase 10 1.3.5. Tác dụng chống oxy hóa 10 1.3.6. Tác dụng hạ lipid máu 10 1.3.7. Tác dụng kháng kí sinh trùng sốt rét và trực khuẩn lao 11 1.3.8. Tác dụng ức chế enzym 5-α-reductase 11 1.3.9. Tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm 11 1.4. CÔNG DỤNG CỦA CÂY SA KÊ CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ THIẾT BỊ 11 13 13 2.1.1. Nguyên liệu 13 2.1.2. Hóa chất và thiết bị 13 2.1.2.1. Hóa chất 13 2.1.2.2. Máy móc thiết bị 13 2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 14 2.2.1. Định tính thành phần hóa học 14 2.2.2. Chiết xuất 15 2.2.3. Phân lập 15 2.2.3.1. Sắc kí cột 15 2.2.3.2. Sắc kí lớp mỏng điều chế 16 2.2.4. Nhận dạng các chất tinh khiết 16 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM, KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN 17 3.1. GIÁM ĐỊNH TÊN KHOA HỌC 17 3.2. CHIẾT XUẤT 17 3.2.1. Xác định độ ẩm dƣợc liệu 17 3.2.2. Chiết xuất 17 3.3. ĐỊNH TÍNH CẮN PHÂN ĐOẠN ETHYL ACETAT 19 3.3.1. Định tính cắn phân đoạn ethyl acetat bằng phản ứng hóa học 19 3.3.2. Định tính cắn phân đoạn ethyl acetat bằng sắc ký lớp mỏng 20 3.4. PHÂN LẬP 23 3.4.1. Phân lập 23 3.4.2. Kiểm tra độ tinh khiết chất phân lập 25 3.4.2.1. Hợp chất AR1 25 3.4.2.2. Hợp chất AR2 26 3.5. NHẬN DẠNG CÁC CHẤT PHÂN LẬP 27 3.5.1. Hợp chất AR1 27 3.5.2. Hợp chất AR2 30 3.6. BÀN LUẬN KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 32 36 DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ABTS 2,20-azino-bis-(3-ethylbenzothiazolin-6-sulfonic acid) ACE Angiotensin converting enzym AR Cắn toàn phần AR-C Cắn chloroform AR-E Cắn ethyl acetat AR-H Cắn n-hexan AR-W Cắn nƣớc AST Ánh sáng thƣờng 13 Carbon (13) Nuclear Magnetic Resonance C-NMR DEPT Distortionless Enhancement by Polarization Transfer DPPH 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl ESI-MS Eletrospray Ionization Mass Spectroscopy EtOAc Ethyl acetat HDL-C High Density Lipoprotein - Cholesterol HMBC Heteronuclear Multiple Bond Correlation 1 Proton Nuclear Magnetic Resonance H-NMR HSQC Hetoronuclear Single Quantum Coherence IC50 Half maximal inhibitory concentration LDL-C Low Density Lipoprotein – Cholesterol MIC Minimum Inhibitory Concentration MS Mass Spectroscopy Rf Hệ số di chuyển SKC Sắc ký cột SKLM Sắc ký lớp mỏng TG Triglycerid TT Thuốc thử UV254nm Ánh sáng tử ngoại bƣớc sóng 254nm UV365nm Ánh sáng tử ngoại bƣớc sóng 365nm DANH MỤC BẢNG Bảng Tên bảng Bảng 3.1 Kết quả định tính cắn ethyl acetat bằng SKLM khai Trang 23 triển với hệ dung môi I Bảng 3.2 Kết quả SKLM của AR1 với 3 hệ dung môi sau khi 25 quan sát ở UV254nm Bảng 3.3 Kết quả SKLM của AR2 với 3 hệ dung môi sau khi 27 quan sát ở UV254nm Bảng 3.4 Dữ liệu phổ NMR của AR1 29 Bảng 3.5 Dữ liệu phổ NMR của AR2 32 DANH MỤC HÌNH Hình Tên hình Trang Hình 3.1 Sơ đồ chiết xuất các phân đoạn từ lá Sa kê. 18 Hình 3.2 Sắc ký đồ của cắn ethyl acetat với 5 hệ dung môi 21 dƣới UV365nm Hình 3.3 Sắc ký đồ của cắn ethyl acetat với hệ I ở các điều 22 kiện quan sát Hình 3.4 Sơ đồ phân lập các hợp chất từ phân đoạn ethyl 24 acetat chiết xuất từ lá Sa kê. Hình 3.5 Sắc kí đồ của AR1 với 3 hệ dung môi ở UV254nm 25 Hình 3.6 Sắc ký so sánh AR1 với cắn EtOAc, hệ dung môi III 26 Hình 3.7. Sắc kí đồ của AR2 với 3 hệ dung môi ở UV254nm 26 Hình 3.8 Ảnh tinh thể của AR1 dƣới KHV vật kính 10, 40 27 Hình 3.9 Cấu trúc hóa học của hợp chất AR1 28 Hình 3.10 Ảnh hợp chất AR2 phân lập đƣợc 30 Hình 3.11 Cấu trúc hóa học của hợp chất AR2 31 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Ngày nay, cùng với sự phát triển của kỹ thuật hiện đại và tiên tiến, nhiều loại thuốc mới đã ra đời. Tuy nhiên đối với các thuốc có nguồn gốc hóa dƣợc, ngoài những ƣu điểm nổi bật nhƣ hiệu quả điều trị, dễ sản xuất, dễ sử dụng và bảo quản, thì vấn đề hạn chế lớn nhất cần phải quan tâm chính là tác dụng phụ của thuốc và tính kháng thuốc khi sử dụng trong thời gian dài. Vì vậy ngày nay việc tìm kiếm các loại thuốc có nguồn gốc từ thảo dƣợc thiên nhiên là mối quan tâm đặc biệt của các nhà hoá sinh và y dƣợc trên thế giới. Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, có hệ thực vật phong phú, đa dạng. Theo ƣớc tính của các nhà thực vật, nƣớc ta có khoảng 12000 loài thực vật bậc cao cũng nhƣ bậc thấp. Trong đó có 3900 loài đƣợc sử dụng làm thuốc [3]. Tuy nhiên phần lớn các vị thuốc đều đƣợc sử dụng theo kinh nghiệm dân gian hoặc theo y học cổ truyền mà chƣa đƣợc nghiên cứu kỹ và đầy đủ. Cây Sa kê Artocarpus communis (J.R.Forst. & G.Forst.), thuộc chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst., họ Dâu tằm (Moraceae) đƣợc dùng trong y học dân gian có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, sát trùng,… dùng điều trị phù thũng, mụn rộp, đinh nhọt, áp xe, kiết lỵ, tiêu chảy, gút, sỏi thận, tăng huyết áp, tiểu đƣờng týp 2,…[5], [6], [12]. Năm 2013 - 2014, nhóm nghiên cứu tại trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội đã khảo sát đặc điểm thực vật, thành phần hóa học của lá Sa kê và bƣớc đầu đã phân lập đƣợc một số hợp chất. Nhằm tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về thành phần hóa học của lá Sa kê, đề tài “Chiết xuất, phân lập một số hợp chất từ lá Sa kê” đƣợc thực hiện với các mục tiêu sau:  Chiết xuất, phân lập một số hợp chất từ lá Sa kê.  Nhận dạng chất phân lập đƣợc dựa trên dữ liệu các phổ. 2 Để thực hiện các mục tiêu đề ra, đề tài đƣợc tiến hành với các nội dung sau: 1. Giám định tên khoa học mẫu nghiên cứu. 2. Chiết xuất và định tính cắn phân đoạn ethyl acetat bằng phản ứng hóa học và SKLM. 3. Phân lập một số hợp chất trong phân đoạn ethyl acetat. 4. Nhận dạng chất phân lập dựa trên dữ liệu các phổ. 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN 1.1. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI VÀ ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT 1.1.1. Vị trí phân loại của chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. Theo [5], chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. đƣợc phân loại nhƣ sau: Ngành Magnoliopsida (Ngọc Lan) Lớp Magnoliopsida (Ngọc Lan) Phân lớp Dilleniidae (Sổ) Bộ Urticanae (Gai) Họ Moraceae (Dâu tằm) Tông Artocarpus (Mít) Chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. 1.1.2. Đặc điểm thực vật của họ Dâu tằm (Moraceae) Họ Dâu tằm (Moraceae) thƣờng phân bố ở khu vực nhiệt đới, cận nhiệt đới, ít ở ôn đới. Ở Việt Nam có 11 chi: Antiaris, Artocarpus, Brosimum, Broussonetia, Dorstenia, Fatoua, Ficus, Maclura (Cudrania), Morus, Streblus (Taxotrophis, Pseudostreblus, Teonongia và Dimerocarpus), Trophis (Malaysia); gần 120 loài [2], [3]. Họ Dâu tằm đƣợc đặc trƣng bởi cây gỗ hay bụi, ít khi là cây cỏ, leo. Có khi có rễ phụ. Các bộ phận có nhựa mủ trắng. Lá đơn, mọc so le. Có lá kèm bọc lấy chồi, rụng sớm và để lại hai vết sẹo dạng nhẫn trên thân. Hoa thƣờng nhỏ, đơn tính cùng gốc hay khác gốc họp thành cụm hoa chùm, bông, tán, đầu hoặc các hoa cái phủ toàn bộ mặt trong của một đế cụm hoa lõm hình quả gioi. Hoa đực có 4 lá đài, không có cánh hoa, 4 nhị đứng đối diện với lá đài. Bộ nhụy hoa cái có 2 lá noãn, bầu trên hoặc dƣới 1 ô, đựng 1 noãn. Quả kép [3]. 4 1.1.3. Đặc điểm thực vật của chi Artocarpus J.R.Forst. & G.Forst. [6] Cây gỗ cao 15 - 20m. Lá mọc so le, nguyên hay chia thùy sâu nhiều hay ít. Hoa cùng gốc, các hoa đực xếp thành bông đuôi sóc, các hoa cái tập hợp trên một đế hoa lồi. Đài của hoa đực gồm 2 hay 4 phiến. Một nhị có chỉ nhị ở giữa, với bao phấn 2 ô mở bởi 2 kẽ nứt. Bao hoa của hoa dính liền, có lộ ở đỉnh và có bầu không cuống ở gốc, ban đầu có 3 ô, sau đó chỉ còn 1 ô. Quả thực, là một quả bế nhƣng tổng thể tất cả các quả bế này đƣợc bao trong một chất bột của đế hoa, tạo thành một quả tụ. 1.1.4. Đặc điểm thực vật, phân bố và sinh thái của loài Artocarpus communis J.R.Forst. & G.Forst. 1.1.4.1. Đặc điểm thực vật Tên khoa học: Artocarpus communis J.R.Forst. & G.Forster [12]. Tên đồng nghĩa: Artocarpus altilis Park Fosberg [6], [9], [12]. Artocarpus camansi Blanco [12]. Artocarpus incisa L. [10]. Tên khác: Cây bánh mì [6], [9], [10], [12]. Tên nƣớc ngoài: Bread-fruit (Anh), Arbre à pain (Pháp) [9], [10], [12]. Cây gỗ, thân to, cao 10 - 12m hoặc hơn, có nhựa mủ trắng. Các nhánh và các thân non hơi khúc khuỷu, có vỏ màu nâu và phủ nhiều lông trắng áp sát. Lá to, mọc so le, chia 3 - 9 thùy, dài 30 - 50cm, có khi đến gần 1m, gốc tròn, đầu nhọn, mặt trên màu lục sẫm, mặt dƣới nhạt và nháp, lá kèm sớm rụng, dài 12 - 13mm [5], [10], [12]. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, đực và cái riêng. Cụm hoa đực hình chùy hoặc tụ hợp thành đuôi sóc dài 20cm, hoa có 1 nhị. Cụm hoa cái xếp trên một đế, hình cầu [5], [6], [10], [12]. 5 Quả phức, hình cầu, có gai, màu lục hay vàng nhạt, thịt trắng, chứa nhiều bột. Hạt vàng nhạt, to 1cm [5], [10], [12]. 1.1.4.2. Phân bố và sinh thái: Cây Sa kê có nguồn gốc từ các đảo phía nam Thái Bình Dƣơng, châu Đại Dƣơng (Châu Úc). Hiện nay Sa kê đã di thực vào các đảo Giava, Sumatra (Indonesia), Malaysia, các vùng Đông Nam Á [10]. Trung tâm đa dạng nhất của các giống Sa kê nằm ở khu vực từ một số đảo thuộc Indonesia đến Papua New Guinea [12]. Ở Việt Nam, Sa kê mới chỉ đƣợc trồng rải rác trong các vƣờn cây ăn quả của gia đình từ Đà Nẵng trở vào. Cây không trồng đƣợc ở các tỉnh phía Bắc [12]. Sa kê là loại cây gỗ lớn, ƣa sáng và khí hậu của vùng nhiệt đới nóng và ẩm, nhiệt độ trung bình từ 23 - 300C. Cây có thể chịu đƣợc thời tiết nắng nóng đến 400C; lƣợng mƣa từ 2000 - 3000mm/năm và độ ẩm không khí trung bình là 70 - 90%. Sa kê sinh trƣởng và phát triển kém ở những vùng có nhiệt độ trung bình năm dƣới 200C hoặc có mùa đông lạnh kéo dài. Cây mọc từ hạt, sau 4 - 5 năm bắt đầu có hoa, quả, vào những năm sau cây sẽ có nhiều quả hơn. Hoa Sa kê thụ phấn nhờ gió hoặc côn trùng, số hoa cái đậu quả thƣờng đạt 75%. Quả non sẽ bị rụng khi gặp mƣa nhiều. Hạt tƣơi có tỷ lệ nảy mầm rất cao khoảng 95%. Cây con ƣa bóng và ƣa ẩm. Từ gốc cây mẹ hằng năm mọc ra nhiều chồi rễ. Cây trồng từ chồi rễ sẽ chóng cho thu hoạch. Cây Sa kê có giống không hạt và giống có hạt. Giống không hạt đƣợc dùng phổ biến hơn [12]. 1.1.4.3. Bộ phận dùng Quả, hạt, lá, vỏ thân, vỏ rễ [12]. Nhựa cũng đƣợc sử dụng [5]. 6 1.2. THÀNH PHẦN HÓA HỌC 1.2.1. Lá Năm 2014, Nguyễn Thị Thúy An đã tiến hành định tính và xác định sự có mặt của 1 số nhóm hợp chất trong lá Sa kê, kết quả cho thấy trong lá Sa kê có chứa các nhóm chất: flavonoid, saponin, anthranoid, tanin, đƣờng khử, acid amin, polysaccharid, sterol [1]. Năm 2007, Wang Y. và cộng sự đã phân lập đƣợc các hợp chất dihydrochalcon bao gồm 1-(2,4-dihydroxyphenyl)-3-{4-hydroxy-6,6,9-trimethyl-6a,7,8,10a-tetrahydro-6H-di-benzo[b,d]pyran-5-yl}-1-propanon; 1- (2,4- dihydroxyphenyl)-3-[3,4-dihydro-3,8-dihydroxy-2-methyl-2-(4-methyl 3-pentenyl)-2H-1-benzopyran - 5-yl]-1-propanon; 1-(2,4-dihydroxyphenyl)-3[8-hydroxy-2-methyl-2-(3,4-epoxy-4-methyl-1-pentenyl)-2H-1-benzopyran-5 -yl]-1-propanon; 1-(2,4-dihydroxy-phenyl)-3-[8-hydroxy-2-methyl-2-(4- hydroxy-4-methyl-2-pentenyl)-2H-1-benzopyran-5-yl]-1-propanon và 2-[6hydroxy-3,7-dimethylocta-2(E),7-di-enyl] - 2',3,4,4' - tetrahydroxydihydrochalcon [41]. Năm 2008, trong quá trình nghiên cứu các hợp chất có hoạt tính sinh học từ lá Sa kê, Lotulung P.D.N. và cộng sự đã phân lập đƣợc 1 hợp chất flavonoid mới là 1-(2,4-dihydroxyphenyl)-3-[8-hydroxy-2-methyl-2-(4-metyl3-pentenyl)-2H-1-benzopyran-5-yl] -1-propanon. Cấu trúc của chất trên đƣợc xác định dựa trên phổ LC-MS, 1D, 2D-NMR và so sánh với dữ liệu phổ trƣớc đó [24]. Năm 2012, Trần Thu Hƣơng và các cộng sự đã tiến hành nghiên cứu và phân lập đƣợc 9 hợp chất từ dịch chiết methanol của lá Sa kê. Trong đó có 1 hợp chất mới là hợp chất auron: artocarpauron, cùng với tám hợp chất đƣợc biết đến bao gồm hai hợp chất chalcon, ba hợp chất flavanon và ba triterpen. Cấu trúc của artocarpauron đã đƣợc xác định là 6-hydroxy-2-[8-hydroxy-2 - 7 methyl-2-(4-methyl-3-pentenyl)-2H-1-benzopyran-5-ylmethylen]-3(2H)benzofuranon dựa vào dữ liệu phổ 1D, 2D-NMR và FT-ICR-MS [18]. Năm 2013, từ dịch chiết dichloromethan của lá Sa kê, nhóm nghiên cứu của Tsai P.W. đã phân lập đƣợc 5 hợp chất bao gồm friedelinol, squalen, βsitosterol, stigmasterol và phytol [39]. Năm 2014, Bùi Quang Huy Hoàng đã tiến hành phân lập đƣợc 2 hợp chất từ phân đoạn ethyl acetat của dịch chiết methanol của lá Sa kê bao gồm kaempferol-3-O-α-L-rhamnopyranosid-7-β-D-glucopyranosid và 3-O-β-Dglucopyranosyl-β-sitosterol. Cấu trúc của 2 hợp chất trên đƣợc xác định dựa vào dữ liệu phổ MS và NMR [8]. 1.2.2. Quả Quả Sa kê có 70% phần múi ăn đƣợc, trong 100g chứa protein 1,2 - 2,4g; chất béo 0,2 - 0,5g; carbohydrat 21,5 - 31,7g; Ca 18 - 32mg; P 52 - 88mg; sắt 0,4 - 1,5mg; vitamin A 26 - 40UI; thiamin 0,10 - 0,14mg; riboflavin 0,05 0,08mg; niacin 0,7 - 1,5mg và vitamin C 17 - 35mg [12]. Trong bột quả Sa kê có 2 - 3 hoặc 6% nƣớc; 3,2% muối vô cơ; 0,2 1,17% chất béo; 1,1 - 4,09% chất đạm; 64 - 85% tinh bột, đƣờng, dextrin; 23% độ tro [10]. Năm 2011, từ cao n-hexan của quả Sa kê thu hái tại Hóc - môn, thành phố Hồ Chí Minh, Nguyễn Trung Nhân và cộng sự đã phân lập đƣợc 4 hợp chất, bao gồm 2-formyl-5-hydroxymethylfural, acid gallic, 5-hydroxy-7,4'dimetoxyflavon, epifriedelanol. Cấu trúc các hợp chất đƣợc xác định dựa vào dữ liệu phổ (1H-NMR, 13C-NMR) và so sánh các tài liệu tham khảo [11]. 1.2.3. Hạt Adeleki R.O. và Abiodun O.A. đã nghiên cứu cho thấy thành phần của hạt Sa kê bao gồm: protein 4,87%; chất béo 3,48%; carbohydrat 26,11%; tro 3,43%; chất xơ thô 1,20%. Hàm lƣợng khoáng chất cao nhất là phospho 8 363mg/kg; kali 325mg/kg và natri 248mg/kg. Acid amin thiết yếu chủ yếu là leucin 392mg/kg, phenylalamin 312mg/kg, arginin 293mg/kg, isoleucin 245mg/kg và lysin 275mg/kg [14]. 1.2.4. Thân Thân cây Sa kê có các flavonoid: isocyclomorusin, isocyclomulberin, cycloaltilisin, cyclomorusin, cyclomuberin và angeletin [12]. Gỗ chứa chất artocarben (3,2',4'-trihydroxy-6'',6''-dimethylpyrano (3'',2'',4,5)-trans-stilben) [12]. Vỏ cây có các phenol artonol A, B, C, D và E, 2 prenylflavon artonin E và F và cycloartobiloxanthon [12]. Cây Sa kê còn có 3 prenylflavonoid cyclomorusin, cycloartonmunin và dihydroisocycloartemunin [12]. Năm 2010, nhóm nghiên cứu của Shamaun S.S. đã phân lập đƣợc 6 prenylflavon, trong đó có một prenylflavon mới phân lập từ vỏ cây Sa kê. Prenylflavon mới là hydroxyartocarpin có cấu trúc là 3-(,-dimethylallyl)-6isopentenyl-5,8,2',4'-tetrahydroxy-7-methoxyflavon. Và 5 hợp chất còn lại là artocarpin, morusin, cycloartobiloxanthon, cycloartocarpin A và artoindonesianin V. Cấu trúc của các hợp chất đƣợc xác định dựa vào dữ liệu phổ (IR, MS, H-NMR và C-NMR) và so sánh với các tài liệu tham khảo [34]. Năm 2013, nhóm nghiên cứu Tsai P.W. đã phân lập đƣợc 3 hợp chất từ dịch chiết dichloromethan của thân cây Sa kê bao gồm polyprenol, cycloartenol và cycloartenol acetat [39]. Năm 2013, Lan W.C. và cộng sự đã phân lập đƣợc 5 hợp chất flavonoid mới bao gồm: 10-oxoartogomezianon , 8-geranyl-3- (hydroxy-prenyl) isoetin, hydroxyartoflavon A, isocycloartobiloxanthon, furanocyclocommunin [20]. 9 1.2.5. Vỏ rễ Năm 2003, Chan S.C. và cộng sự đã phân lập đƣợc 5 hợp chất prenylflavonoid mới từ vỏ rễ Sa kê bao gồm: artocommunols CA, CB, CC, CD và CE. Cấu trúc của các hợp chất đƣợc xác định dựa trên dữ liệu phổ (IR, MS, 1H-NMR và 13C-NMR) [17]. Năm 2006, Weng J.R. và cộng sự đã phân lập đƣợc 4 hợp chất flavonoid mới từ vỏ rễ Sa kê bao gồm: dihydroartomunoxanthon, artomunoisoxanthon, cyclocomunomethonol và artomunoflavanon [42]. Năm 2008, Shireen Shaharina, Mohamed Shamaun đã phân lập đƣợc 2 flavonoid mới từ rễ cây Sa kê gồm hydroxyartocarpin và artocarpinin [33]. 1.3. TÁC DỤNG DƢỢC LÝ CỦA CÂY SA KÊ 1.3.1. Tác dụng hạ huyết áp Năm 2012, Nwokocha C.R. và cộng sự đã tiến hành tiêm tĩnh mạch dịch chiết nƣớc từ lá cây Sa kê cho chuột. Kết quả cho thấy có tác dụng hạ huyết áp và giảm nhịp tim ở chuột thông qua sự hoạt hóa α-adrenegic và sự ức chế kênh Ca2+ [30]. 1.3.2. Tác dụng ức chế men chuyển angiotensin Nghiên cứu của Siddesha J.M. và các cộng sự khảo sát ảnh hƣởng của dịch chiết lá Sa kê với tác dụng ức chế men chuyển angiotensin (ACE). Trong số các dịch chiết thử nghiệm, dịch chiết ethanol nóng ức chế ACE mạnh nhất với mức liều IC50 là 54,08 ± 0,29mg/mL. Dịch chiết ethyl acetat lạnh ức chế ACE với mức liều IC50 là 85,44 ± 0,85mg/mL. Và dịch chiết nƣớc nóng ức chế ACE kém nhất với mức liều IC50 là 765,52 ± 11,97mg/mL [36]. 1.3.3. Tác dụng chống ung thƣ Năm 2007, Boonphong S. và cộng sự đã phân lập đƣợc 9 hợp chất prenylflavon từ rễ cây Sa kê. Các hợp chất này có tác dụng gây độc vừa phải đối với dòng tế bào KB (gây ung thƣ vòm họng ở ngƣời) với mức liều IC50 10 dao động từ 5,1 - 13,4μg/mL và dòng tế bào BC (gây ung thƣ vú ở ngƣời) với mức liều IC50 dao động từ 3,1 - 5,5μg/mL [16]. Năm 2014, Nguyễn Thị Thanh Mai và các cộng sự đã tiến hành nghiên cứu tác động của lá cây Sa kê trên tế bào ung thƣ tuyến tụy của ngƣời. Kết quả cho thấy rằng dịch chiết methanol từ lá Sa kê có khả năng gây độc chọn lọc đối với tế bào ung thƣ tuyến tụy của ngƣời trong điều kiện thiếu dinh dƣỡng ở nồng độ 50mg/mL [25]. 1.3.4. Tác dụng ức chế α-amylase và α-glucosidase Năm 2013, Nair S.S. và các cộng sự đã tiến hành thử nghiệm in vitro đánh giá các hoạt động ức chế α-amylase và α-glucosidase của dịch chiết methanol từ Sa kê ở các nồng độ khác nhau. Dịch chiết Sa kê đã làm ức chế 50% α-amylase với mức liều IC50 là 118,88 ± 11,14µg/mL và ức chế αglucosidase với mức liều IC50 là 129,85 ± 10,29µg/mL [29]. 1.3.5. Tác dụng chống oxy hóa Flavonoid phân lập từ lõi gỗ và vỏ cây Sa kê có tác dụng chống oxy hóa với các cơ chế: loại trừ các gốc 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl (DPPH), cation gốc 2,20-azino-bis (3-ethylbenzothiazolin-6-sulfonic acid) (ABTS +), các anion peroxid ( O2-) và khả năng ức chế sản xuất tyrosinase và melanin [20]. 1.3.6. Tác dụng hạ lipid máu Năm 2013, Adaramoye O.A. và Akanni O.O. đã sử dụng dịch chiết methanol của vỏ cây Sa kê và chất đối chiếu questran để tìm hiểu ảnh hƣởng của dịch chiết methanol từ vỏ cây Sa kê với các chỉ số xơ vữa trên chuột có nồng độ cao cholesterol. Kết quả cho thấy dịch chiết này có ý nghĩa trong tác dụng chống xơ vữa thông qua khả năng làm giảm mạnh các chỉ số lipid (LDL-C, TG) đến gần với giá trị bình thƣờng và làm tăng đáng kể HDL-C [13].