QUẢNG VĂN
Cẩm nang
DU LỊCH HÀ NỘI
•
I
NHÀ XUẤT BẢN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN
Hà Nôi-2010
LỜI GIỚI THIỆU
Thủ đô Hà Nội - trái tim của cả nước, củng là niềm
thương nỗi nhớ của bạn bè trong nước và quốc tế, có lẽ
vì Hà Nội không chỉ là trung tăm chính trị - kinh tế
mà còn là vừng đẫt có lịch sử và văn hóa lâu đời.
Chính vì vậy, Hà Nội còn được biết đến như một điếm
hẹn du lịch nổi tiếng với những đặc sắc rất riêng biệt
của nhiều địa danh: Hồ Gươm, đền Ngọc Sơn, chùa
Một Cột, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, phô cổ, Hồ Tây,
làng cô Đường Lâm, chùa Thầy, chùa Hương, các làng
nghề truyền thông... Không gian văn hóa của Hà Nội
không chí bao gồm các di tích lịch sử, các danh lam
thắng cảnh mà còn những công trình kiến trúc cổ và
cận đại, những lễ hội truyền thống, và cả bản sắc "dẫu
không thanh lịch cũng người Tràng An" của Hà Nội
được thê hiện trong phong tục tập quán, thói quen sinh
hoạt, ám thực... Có thế nói, Hà Nội luôn là một điếm
đến đầy hứa hẹn và hấp dẫn với du khách, nó "quyến
rủ" cả những người chưa từng đặt chân tới Hà Nội lẫn
những người đã nhiều lần tới đây.
Đến với Hà Nội, du khách có rất nhiều sự lựa chọn,
mỗi ca nhân có th ể chọn lựa những hình thức du lịch,
những địa điếm du lịch phù hợp với sở thích và diêu
kiện của mình. Nhằm quảng bá văn hóa, du lịch Hà
Nội và giúp các du khách chọn được một lịch trinh phù
hợp với mình nhất, chúng tôi xin được giới thiệu cùng
bạn đọc cuốn c ắ m n a n g du lich Hà Nôi.
Cuốn C ấm n a n g d u lích Hà Nôi được chia làm
bốn phần:
Chương m ở đ ầ u : Tông q u a n vê Hà Nội.
Sách giới thiệu cho bạn đọc cái nhìn tông quát nhất
về Hà Nội, bao gồm: địa lý, thủy văn, khí hậu, dán cư,
kiến trúc và quy hoạch đô thị, các công trình kiến trúc,
hành chính, kinh tế, y tê, giáo dục, giao thông, du lịch,
vần hỏa Thăng Long - Hà Nội, thè thao, các dịa điểm
văn hóa, giải trí, làng nghề, lễ hội truyền thông và ẩm
thực.
Chương 1: Non nước Hà Nội.
Hà Nội sơn thủy hữu tinh. Non và nước đều là
những đặc trưng rất riêng và nó củng góp phần làm
nên về đẹp đắm say lòng người của Hà Nội. c ẩ m
n a n g d u lịch H à N ôi giới thiệu VỚI bạn đọc nhũng
thông tin lý thú về núi và sông Hà Nội. N hững rtỊỊọn
núi, dòng sông đã không chỉ hiện hữu vế mặt địa lý mà
còn được lưu dấu trong văn hóa, thi c.a, phong tục như
ngọn Tản Viên, núi Nùng, Sóc Sơn, hay dòng Nhị Hà sông Hồng, dòng sông Đáy, dòng "sông Đuôhg nghumg
nghiêng"... Sách cung cấp cho quý bạn đọc nhửng
thông tin như kiến giải về tên gọi, sự tích... tên núi, tên
sông đầy thú vị.
6
Chương 2: Theo d ò n g ỉich sử.
Hà Nội được biếi đến ỉà một vung đất giàu lịch sử,
truyền thống, nó mang trên minh rất nhiều những dấu
tích lịch sử, mỗi con đường, hè phô đều là những chứng
nhản sống động cho lịch sử văn minh và hào hùng của
mảnh đất kinh kỳ. C âm n a n g du lịch H à Nội tái
hiện lại lịch sử của Hà Nội một cách ngắn gọn, dễ hiếu
và đầy đủ nhất cho bạn đọc, du khách.
Chương 3: D a n h la m th ắ n g cảnh, d i tích lịch
s ử v ă n hóa.
Tác giả lựa chọn và giới thiệu cho bạn đọc những
thông tin hấp dẫn và cụ thê về những di tích lịch sử,
danh lam thắng cảnh - điểu không thê thiếu trong mỗi
tour du lịch của du khách. Những địa điềm được giới
thiệu và xếp thành từng nhóm như: bảo tàng (Bảo
tàng Cách m ạng Việt Nam, Bảo tàng Chiến thắng
B52, Bảo tàng Hà Nội...), di tích lịch sử (Lăng Chủ
tịch Hồ Chí Minh, khu di tích Phủ Chủ tịch, Cô Loa,
khu di tích Hoàng thành, các thành cổ của Hà Nội...),
các chùa nôi tiếng (chùa Một Cột, chùa Kiến Sơ, chùa
Bộc, chùa Láng), các ngôi đình cổ kính (đình Bát
Tràng, đinh Chèm, đinh Chu Quyến)... Đó đều là
những nơi hội tụ những dấu tích lịch sử, truyền thống
lịch sử và văn hóa lâu đời của thủ đô. Đến với những
danh thắng này, du khách không chỉ được biết thêm về
lịch sử, những huyền thoại... mà còn được đắm mình
trong không gian văn hóa rất riêng của Hà Nội văn
hiến.
7
Phần cuối, C âm n a n g du lich H à Nôi còn giới
thiệu một sô lịch trình tour, giúp bạn đọc và du kho ch
có sự lựa chọn thích hợp.
Với độ dày hơn 200 trang và cách viết giản dị, súc
tích, cung cấp lượng thông tin tương đối đầy đủ, khái
quát, chúng tôi hy vọng cuốn sách sẽ trở thành một phần
không thê thiếu của mỗi du khách trong hành trình tim
hiểu và khám phá, đồng thời là tài liệu tham khảo hữu
ích cho những ai yêu thích và muốn tìm hiếu về vùng đất
ngàn năm văn hiến Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội.
QUẢNG VĂN
8
Mở d ầ u
TỔNG QUAN VỂ HÀ NỘI
Hà Nội là thủ đô, đồng thời cũng là thành phô" lớn
thứ hai của Việt Nam với dàn sô 6,233 triệu người. Hà
Nội thuộc đồng bằng sông Hung trù phú, nơi đây đã
sớm trở thành một trung tâm chính trị và văn hóa
ngay từ những buổi đầu của lịch sử Việt Nam. Năm
1010, Lý Công Ưẩn - vị vua đầu tiên của nhà Lý, quyết
định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) vê Thăng Long.
Trong suốt thời kỳ của những triều đại Lý, Trần, Lê,
kinh thành Thăng Long là nơi buôn bán, trung tâm
văn hóa, giáo dục của cả miền Bắc. Khi triều Tây Sơn
rổi nhà Nguyễn lên nắm q u y ề n trị vì, kinh đô được
chuyển về Huê và Thăng Long bắt đầu mang tên Hà
Nội từ năm 1831, dưối thời vua Minh Mạng. Năm
1902, Hà Nội trở thành Thủ phủ của Liên bang Đông
Dưdng và được người Pháp xây dựng, quy hoạch lại.
Trải qua hai cuộc chiến tranh, Hà Nội là Thủ đô của
miền Bắc đến khi đất nước thông nhất Hà Nội vẫn giữ
vai trò này cho tới ngày nay.
9
Sau đợt mở rộng địa giới hành chính vào tháng 8
năm 2008, Hà Nội hiện nay có diện tích 3.324.92km-,
gồm một thị xã, 10 quận và 18 huyện ngoại thành.
Cùng vối Thành phô Hồ Chí Minh, Hà Nội là một
trong hai trung tâm kinh tê của cả nước. Hà Nội cũng
là một trung tâm văn hóa, giáo dục VỚI các nhà hát,
bảo tàng, các làng nghê truyền thống, những cơ quan
truyền thông cấp quốc gia và các trường đại học lớn.
Nhưng cũng giống như Thành phô Hồ Chí Minh,
việc dân số tăng quá nhanh cùng quá trình đô thị hóa
không được quy hoạch tốt đã khiến Hà Nội đang dấn
mất đi những vẻ đẹp vốn có. Nhiều di sản kiên trúc
của thành phố đang dần biến mất, thêm vào đó là sự
phát triển không đồng đều giữa nội thành và ngoại
thành cũng đang là một vấn đê đáng lo ngại ở Hà Nội
ngày nay.
Địa lý
Nằm trong vùng trung tâm của đồng bằng châu thổ
sông Hồng, Hà Nội có vị trí từ 20°53' đến 21°23' vĩ (tộ
Bắc và 105°44' đến 106°02' kinh độ đông, tiếp giáp vói
các tỉnh Thái Nguyên, Vĩnh Phúc ở phía bắc; Hà Nam,
Hòa Bình phía nam, Bắc Giang, Bắc Ninh và Hưng
Yên phía đông; Hòa Bình cùng Phú Thọ ở phía tây.
Có thê nhận thấy địa hình Hà Nội thấp dần thoo
hướng từ bắc xuống nam và từ tây sang đông vối ctộ
cao trung bình từ 5m đến 20m so với mực nước biển.
Nhò phù sa bồi đắp, ba phần tư diện tích tự nhiên của
10
Hà Nội là đồng bàng, nằm ở hữu ngạn sông Đà, hai
bên sông Hồng và chi lưu các con sông khác. Phần diện
tích đồi núi phần lốn thuộc các huyện Sóc Sơn, Ba Vì,
Quốc Oai. Mỹ Đức, với các đỉnh như Ba Vì cao 1.281m,
Gia Dê 707m, Chân Chim 462m, Thanh Lanh 427m,
Thiên Trù 378m... Khu vực nội ô thành phố cũng có
một sô gò đồi thấp, như gò Đống Đa, núi Nùng.
Thủy văn
Thành phố Hà Nội nằm cạnh sông Hồng và sông
Đà, hai con sông lớn của miền Bắc. Sông Hồng dài
1.183km, bắt nguồn từ Vân Nam, Trung Quốc, chảy
vào Hà Nội ở huyện Ba Vì và ra khỏi thành phố ở khu
vực huyện Phú Xuyên tiếp giáp Hưng Yên. Đoạn sông
Hồng chảy qua Hà Nội dài 163km, chiếm khoảng một
phần ba chiểu dài của con sông này trên đất Việt Nam.
Sông Đà là ranh giới giữa Hà Nội với Phú Thọ, hợp lưu
với dòng sông Hồng ở phía Bắc thành phố, khu vực
huyện Ba Vì. Ngoài hai con sông lón kể trên, qua địa
phận Hà Nội còn nhiều con sông khác như sông Đáy,
sông Đuống. sông Cầu, sông Cà Lồ... Nhiều con sông
nhỏ cũng chảy trong khu vực nội ô như sông Tô Lịch,
sông Kim Ngưu... Những con sông này trở thành những
đưòng tiêu thoát nước thải của thành phô.
Hà Nội là một thành phô" đặc biệt có nhiều
dấu vết còn lại của các dòng sông cổ. Trong
nội thành, Hồ Tây có diện tích lớn nhất,
500ha, đóng vai trò quan trọng trong khung
đầm hồ,
khu vực
khoảng
cảnh đô
11
thị. Ngày nay Hồ Tây được bao quanh bỏi nhiều kli.ich
sạn. biệt thự. Hồ Gươm nằm ỏ trung tám lịch su ,'ủa
thành phô. khu vực sầm uất nhất, luôn giữ một vị trí
đặc biệt đôi với Hà Nội. Trong khu vực nội ô có thê kê
tới những hồ nổi tiếng khác như Trúc Bạch, Thiền
Quang, Thủ Lệ... Ngoài ra, còn nhiêu đẩm hồ lớn nằm
trên địa phận Hà Nội như Kim Liên, Liên Đàm, Ngai
Sơn - Đồng Mô, Suối Hai, Mèo Gù, Xuân Khanh, Tuy
Lai, Quan Sơn...
Do sự phát triển đô thị quá mạnh mẽ trong nhửng
thập niên cuối của thê kỷ XX, đầu thê kỷ XXI. phần
lớn các sông hồ Hà Nội hiện nay đang rơi vào tình
trạng ô nhiễm nghiêm trọng.
Khí hậu
Khí hậu Hà Nội tiêu biểu cho khí hậu vùng Bấc Bộ
với đặc điếm của khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, mùa
hè nóng, mưa nhiều và mùa đông lạnh, ít mua. Thuộc
vùng nhiệt đới, thành phô^ quanh năm tiếp nhận lượng
bức xạ mặt trời rất dồi dào và có nhiệt độ cao. Do tác
động của biển, Hà Nội có độ ẩm và lượng mưa khá lớn,
trung bình 114 ngày mưa một năm. Một đặc điếm rõ
nét của khí hậu Hà Nội là sự thay đổi và khác biệt của
hai mùa nóng, lạnh. Mùa nóng kéo dài từ tháng õ tói
tháng 9, kèm theo mưa nhiều, nhiệt độ trung bình
29,2°c. Từ tháng 11 tới tháng 3 năm sau là khí hậu
của mùa đông với nhiệt độ trung bình 15,2°c. Cùng
với hai thòi kỳ chuyến tiếp vào tháng 4 và tháng 10,
12
khí hậu thành phố có đủ bôn mùa xuân, hạ, thu và
đông.
Khí hậu Hà Nội cũng ghi nhận những biến đổi bất
thường. Vào tháng 5 năm 1926, nhiệt độ tại thành phố
dược ghi lại ở mức kỷ lục 42.8°c. Tháng 1 năm 1955,
nhiệt độ xuống mức thấp nhất 2,7°c. Đầu tháng 11
năm 2008, một trận mưa kỷ lục đổ xuông các tỉnh
miền Bắc và miền Trung khiến 18 cư dân Hà Nội thiệt
mạng và gây thiệt hại cho thành phô" khoảng 3.000 tỷ
đồng.
Dán cư
Vào năm 1954, thành phô Hà Nội chỉ có 53 nghìn
dân trên diện tích 152km-. Có thể nhận thấy một
phần rấ t lốn trong số những cư (lân đang sống ở Hà
Nội hiện nay không sinh ra tại th àn h phô này. Lịch
sử của Hà Nội cũng đã ghi nhận dân cư của thàn h
phố có những thay đổi, xáo trộn liên tục qua thời
gian. Ó những làng ngoại thành, ven đô cũ, nơi người
dân sông chủ yếu nhờ nông nghiệp, thường không có
sự thay đổi lớn. Nhiều gia đình nơi đây vẫn giữ được
gia phả từ những th ế kỷ XV, XVI. Nhưng trong nội ô,
khu vực của phcí phường thương nghiệp và thủ công,
dân cư xáo trộn rất nhiều. Những thương nhân và
thợ thủ công ít khi sông cô định nhiều đời tại một
điểm. Gặp khó khăn trong kinh doanh, những thời
điểm sa sút, họ tìm tới vùng đất khác. Cũng có những
trường hợp, một gia đình có ngưòi đỗ đạt được bổ
13
nhiệm làm quan tỉnh khác và đem theo gia quyên, doi
khi cả họ hàng đi cùng.
Từ rất lâu, Thảng Long đã trở thành điếm đên của
dân cư' khắp mọi miền Tổ quốc. Vào thê ký XV, dân các
trân về Thăng Long quá đông khiến vua Lê Thánh
Tông có ý định buộc tấ t cả phải về nguyên quán.
Nhưng khi nhận thấy họ chính là lực lượng lao động
và nguồn đóng góp thuê quan trọng cho kinh đô, triều
đình đã cho phép họ ở lại. Tìm đến kinh đô Thàng
Long còn có cả những cư dân ngoại quôc. phần lớn là
người Hoa. Trong hơn một ngàn năm Bắc thuộc, rát
nhiều những người Hoa đã ở lại sinh sông tại thành
phô này. Trải qua các triều dại Ly, Tran, Lè, vẫn có
những người Hoa tới xin phép cư ngụ lại Thăng Lon*ĩ.
Theo Dư địa chí của Nguyễn Trãi, trong số 36 phưdng
hợp thành kinh đô Thăng Long có hẳn một phường
người Hoa, là phường Đường Nhán. Tương tự, không ít
những người Chăm cũng tìm tới và ở lại thành phố.
Những thay đổi về dân cư vẫn diễn ra liên tục và kéo
dài cho tới ngày nay.
Các thống kê trong lịch sử cho thấy dân số Hà Nội
tăng mạnh mẽ trong nửa thê kỷ gần đây. Vào thui
điểm năm 1954, khi bộ đội tiếp quản Hà Nội, thành
ph
- Xem thêm -