Tài liệu Cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của phạm hổ_khóa luận tốt nghiệp qlgdth

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Qua một bài viết của nhà thơ Xuân Diệu, tôi tình cờ được đọc những vần thơ dịch của Victor Hugo có nhan đề “Khi trẻ con xuất hiện” Đẹp sao con trẻ! Với môi chúm chím đáng yêu Lòng em dịu hiền tin cậy, giọng em muốn nói muôn điều Tiếng khóc em dễ dàng chóng nín Đưa mắt khắp nơi nhìn ngạc nhiên thương mến Bốn phía hiến dâng cho đời cả tâm hồn, Và sẵn sàng đưa má đón hôn! Và quả thực đúng như Xuân Diệu nói: “Với những câu thơ như thế đưa chúng ta vào thế giới trẻ con. Thế giới của mầm non, măng non, của chồi nụ, của gà con, vịt con mới nở, chú bê con, của những hừng đông…”. Thế giới trẻ con nguyên sơ và giản dị. Nhưng đó là sự bắt đầu cho cả thế giới. Ai cũng từng có, trải qua rồi mới thành người lớn. Nhưng khi đã thành người lớn rồi “Mỗi tâm hồn con người phải nhập môn, phải giác ngộ về cái thế giới trẻ con kì diệu ấy.” (Xuân Diệu). Với những người nghệ sĩ sáng tác văn học cho thiếu nhi đó không chỉ dừng lại ở sự “nhập môn giác ngộ đơn thuần” mà phải như sự “hoá thân thành trẻ con”. Trong những người hoá thân ấy tôi muốn nhắc đến nhà thơ, nhà văn Phạm Hổ. Con người mà cả cuộc đời mình chỉ nuôi dưỡng, chăm chút cho ước mơ được làm Những bài thơ nho nhỏ: Tôi chỉ mơ trong suốt cuộc đời Được làm thơ cho các em tôi Những bài thơ nho nhỏ Như những hòn bi xanh đỏ Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Các em chơi Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Suốt cuộc đời làm thơ tặng các em là niềm vui đơn sơ mà trọn vẹn của Phạm Hổ. Đó cũng là lý do giúp ông dựng nên trong thơ mình một thế giới trẻ thơ đầy khám phá bất ngờ thú vị. Thế giới đầy “phong vị trẻ thơ” mà các em bước vào là nhận ra thế giới của mình, rồi tự nhiên vui chơi chạy nhảy. Với người lớn lại thấy đó như là tuổi thơ của chính mình. Cả người lớn, trẻ nhỏ đều bị cuốn vào thế giới trẻ trung, vui tươi, sống động. Điều gì đã giúp nhà thơ tạo dựng nên cả một thế giới diệu kì nhường ấy? Phải chăng đó là do nhà thơ đã “đắc đạo” trở thành trẻ con, làm thơ với cách cảm cách nghĩ của trẻ? Và chính cái nhìn trẻ thơ ấy đã giúp nhà thơ xứ Bình Định đến và ở trong lòng các em? Là một bạn đọc rất yêu thơ Phạm Hổ đồng thời là một giáo viên tiểu học yêu trẻ, muốn truyền tình yêu thơ ông đến các em nhỏ, tôi đã quyết định chọn đề tài khoá luận tốt nghiệp của mình là: “Cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ”. 2. Mục đích nghiên cứu Với đề tài “Cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ” người viết không có tham vọng đi sâu vào phân tích 20 tập thơ của nhà thơ để tìm ra mọi biểu hiện nhỏ nhất của cái nhìn trẻ thơ trong thơ ông. Mục đích của khoá luận là: - Tìm hiểu và đưa ra một số biểu hiện rõ nét nhất của cái nhìn trẻ thơ trong thơ Phạm Hổ về mặt nội dung và nghệ thuật. - Tìm hiểu con đường hình thành phong cách thơ Phạm Hổ. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Phạm Hổ được mệnh danh là cây đại thụ của nền văn học thiếu nhi Việt Nam. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa có một công trình nghiên cứu lớn nào tìm hiểu toàn bộ sự nghiệp và thơ của ông, có chăng chỉ dừng lại là những bài Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 nhận định trên sách, báo, tạp chí, website. Trong những bài viết ấy các tác giả Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học đều dành tặng nhà thơ niềm ưu ái, sự mến mộ, cảm phục trước một tấm lòng hết mình vì tuổi thơ. Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Bình nhận định: “Võ Quảng và Phạm Hổ cùng viết cho nhi đồng và về thế giới tự nhiên lắm, bầu bạn gần gũi với trẻ nhỏ nhưng đã tạo cho mình một phong cách rất riêng.Võ Quảng ưa vẽ thiên nhiên nhiều hình vẻ, nhiều màu sắc trong dạng động. Phạm Hổ lại say mê cái hồn nhiên tươi mát, cái dí dỏm đến tinh nghịch trong cách nhìn cách nghĩ của trẻ thơ” [8, tr30]. Và theo ông chính bởi nhờ sự say mê ấy đã giúp Phạm Hổ sáng tác nên được những bài thơ như Xe cứu hỏa mà tứ thơ có sức “thấu đằng sau giấy” sống mãi trong lòng bạn đọc. Nhà văn Nguyên Ngọc lại nhấn mạnh “Bằng những tác phẩm bao giờ về kích thước cũng nhỏ bé, anh đã tạo nên được một thế giới của riêng anh,Thế giới ấy của anh mà anh tặng cho các em và đã trở thành thế giới của các em, phong phú ngày càng phong phú hơn, rộng và sâu hơn, đẹp đẽ hơn” [6]. Trong thơ Phạm Hổ có một thế giới mang đậm phong cách của nhà thơ. Nhưng nhà thơ không chiếm giữ lấy làm của riêng mà với cả tấm lòng ông dành tặng cho trẻ. Thật kì diệu thay, thế giới ấy ngay lập tức được các em đón nhận và yêu quí. Các em thỏa sức hồn nhiên vui chơi, khám phá những bất ngờ thú vị, thậm chí tô vẽ cùng nhà thơ để tạo nên “một thế giới của tưởng tượng đầy những nhầm lẫn và thắc mắc. Sự truyền cảm của thơ Phạm Hổ chính là ở chỗ đó”[7, tr153]. Đoàn Giỏi nói: Đọc thơ Phạm Hổ thấy “toát lên một ý vị nồng nàn như mùi hương không trông thấy của những bông hoa đẹp khiến ta bâng khuâng nhớ mãi …” Lã Thị Bắc Lý lại thấy “tươi mát và trẻ trung”. Sự ý vị nồng nàn và sự tươi mát trẻ trung ấy có từ đâu nếu không phải là từ “sự hòa nhập của thế Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 giới thơ với thế giới trẻ thơ làm một ” [7, tr155]. Sự hòa nhập này đã giúp Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học cho thơ Phạm Hổ đến và ở trong trái tim trẻ, thôi thúc các em vươn tới cái đẹp, cái tốt trong cuộc sống. Đi lý giải về điều tạo nên thế giới trẻ thơ trong thơ Phạm Hổ, Tế Hanh cho rằng: “Anh có một hồn thơ đa dạng, rung động với tất cả gợi lên trong không gian và thời gian”[10, tr18]. Theo nhà thơ Trần Đăng Khoa “chính là nghệ thuật hóa thân vào trẻ thơ hay Phạm Hổ đã tìm được chìa khóa mở cửa tâm hồn trẻ thơ “. Đến Lã Thị Bắc Lý “Ngoài lòng nhiệt tình say mê còn đòi hỏi Phạm Hổ phải nắm bắt được đặc điểm tâm lý lứa tuổi để lựa chọn cách viết cho phù hợp”[5, tr110]. Như vậy trong các bài viết, bài nghiên cứu các tác giả đã nhắc đến thế giới trẻ thơ trong thơ Phạm Hổ và coi đó là điểm tạo nên sức hút trong thơ ông. Tuy nhiên các tác giả chưa đề cập đến vấn đề để dựng nên thế giới trẻ thơ như vậy Phạm Hổ cần có một cái nhìn trẻ thơ. Cái nhìn thơ trẻ của tuổi nhỏ đã được nhà thơ gìn giữ trong bao năm. Cái nhìn ấy biểu hiện xuyên suốt các tác phẩm ở cả nội dung và nghệ thuật trong mảng thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ. Nó góp phần làm nên phong cách của nhà thơ xứ Bình Định này. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Trong khoảng thời gian ngắn tác giả khóa luận chỉ giới hạn nghiên cứu trong phạm vi 111 bài thơ của nhà thơ được lựa chọn đưa vào “Tuyển tập Phạm Hổ”,(1999), Nxb Văn học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Tìm ra biểu hiện rõ nét nhất của cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 thiếu nhi của Phạm Hổ. Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học - Tìm hiểu con đường hình thành phong cách thơ Phạm Hổ. 6. Giả thuyết khoa học Đi tìm hiểu cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ cũng như con đường hình thành phong cách nghệ thuật của nhà thơ sẽ giúp bản thân tác giả đề tài nâng cao được năng lực cảm thụ, phân tích thơ Phạm Hổ. Đồng thời thiết kế được một số giờ học ngoại khóa giúp trẻ thêm yêu thích thơ Phạm Hổ nói riêng và thơ văn nói chung, từ đó góp phần phát triển tư duy, tình cảm cho trẻ. 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp. - Phương pháp so sánh. Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 - Phương pháp nghiên cứu tài liệu, SGK. Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học NỘI DUNG CHƯƠNG 1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1.1.Thơ 1.1.1. Khái niệm Thơ là thể loại văn học chiếm được đông đảo cảm tình của nhiều bạn đọc nhưng để đưa ra một khái niệm chính xác thơ là gì thật khó. Bởi có bao nhiêu nhà thơ, nhà nghiên cứu, người yêu thơ lại có bấy nhiêu định nghĩa khác nhau về thơ. Ở đây tôi chọn khái niệm về thơ theo Từ điển thuật ngữ văn học: “Thơ là hình thức sáng tác văn học phản ánh cuộc sống thể hiện những tâm trạng, những cảm xúc mạnh mẽ bằng ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh và nhất là có nhịp điệu” [3, tr309]. Thơ mang chức năng của Văn học nghệ thuật nói chung là phản ánh cuộc sống. Thơ không nằm trong địa hạt huyền bí xa xôi tránh xa cuộc sống con người. Ngược lại, thơ ở đó giữa cuộc đời như hoa giữa nắng. Đời sống là ngọn nguồn sáng tạo, nuôi dưỡng và là điểm đến của thơ. Thơ thiên về thể hiện đời sống tâm hồn cảm xúc của con người. Thơ chỉ có khi con người có nhu cầu tự biểu hiện một cách mãnh liệt. Nhưng tình cảm trong thơ không phải là thứ tình cảm cá nhân hạn hẹp. Tình cảm đó trước tiên mang dấu ấn cá nhân của chính tác giả nhưng khi đọc lên người khác có thể thấy được tiếng lòng của mình nơi đó. Tình cảm xã hội cao đẹp mà thơ hướng đến giúp tô điểm cho thế giới tâm hồn của con người. 1.1.2. Đặc trưng của thơ Vẫn theo Từ điển thuật ngữ Văn học: “Thiên về biểu hiện cảm xúc, hàm súc cô đọng, ngôn ngữ có nhịp điệu là những đặc trưng cơ bản của thơ”[3, tr310]. Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 1.1.2.1. Thơ là tiếng nói của tình cảm Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Đây là đặc trưng cơ bản đầu tiên của thơ. Nói tới thơ là nói tới những xúc cảm mạnh mẽ. Tình cảm không phải là yếu tố duy nhất trong thơ nhưng đó là yếu tố trước nhất, sau cùng và có ở mãi trong thơ. Không một ai có thể sáng tác thơ và đọc thơ với một trái tim khô cằn cảm xúc. M.Gorki cho rằng “Thơ trước hết phải mang tính chất tình cảm”. Nhà thơ Tố Hữu khẳng định: “Thơ chỉ tràn ra khi trong tim ta cuộc sống đã thật đầy”. Tạo hóa ban tặng cho con người có một trái tim để yêu. Ở nhà thơ trái tim ấy khi yêu thương hay căm giận, ước mơ và khát vọng, thứ tha…tất cả đòi hỏi sự mãnh liệt của cảm xúc. Nhà thơ phải biết thao thức, rung cảm đến từng tế vi trước những điều của cuộc sống cùng với nhu cầu khao khát tự biểu hiện khi đó thơ mới được hình thành. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là ai cũng có thể làm thơ và được gọi là nhà thơ. Để trở thành nhà thơ cần có tài năng, niềm say mê, sự lao động không mệt mỏi cống hiến hết mình cho nghệ thuật. Làm thơ không bao giờ là công việc dễ dàng. Đó là công việc mà người nghệ sĩ để có được một câu thơ hay, một bài thơ đẹp đã phải trả bằng bao mồ hôi nước mắt, bằng cả máu của chính bản thân mình. 1.1.2.2. Thơ là sự hàm súc cô đọng. Trong văn chương nghệ thuật đòi hỏi sự hàm súc cô đọng. Trong thơ sự đòi hỏi ấy ở mức độ cao hơn. Thơ yêu cầu “ý tại ngôn ngoại”. Hình thức số lượng câu chữ của bài thơ có thể rất ngắn nhưng khi khép lại nó phải để lại trong người đọc bao dấu ấn xúc cảm, bao suy nghĩ về cuộc sống con người. 1.1.2.3. Ngôn ngữ thơ Ngôn ngữ là chất liệu, là phương tiện biểu hiện mang tính chất đặc trưng của Văn học nói chung và thơ ca nói riêng. Trong đó ta có thể xem ngôn ngữ thơ ca là ngôn ngữ biểu hiện rõ nhất cho đặc trưng của ngôn ngữ văn học. Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Đặc điểm của ngôn ngữ Văn học: tính chính xác, tính hình tượng, tính hàm Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học súc, tính biểu cảm đều được thể hiện tập trung với yêu cầu cao nhất trong ngôn ngữ thơ ca. Ngôn ngữ thơ ca giàu sức biểu cảm và là ngôn ngữ có nhịp điệu. Nhịp điệu ấy tạo nên sự cảm giác vận động của sự sống, chống lại sự đơn điệu, đơn nhất của văn bản nghệ thuật. Đọc câu thơ của nhà thơ Tố Hữu: Em ơi/Ba Lan/mùa tuyết tan Đường Bạch Dương/sương trắng /nắng tràn Với ngắt nhịp 2/2/3 và 3/2/2 kết hợp gieo vần “an” nhà thơ cho ta cảm nhận được về sự vận động của thế giới: sự tan ra của từng khối băng, làn sương giăng giăng cùng sự lan tỏa của nắng. Ngôn ngữ thơ là ngôn ngữ tiêu biểu cho Văn học nghệ thuật. Nhà thơ phải là người cần mẫn nhất, chăm chỉ nhất để lựa trong ngôn ngữ cuộc đời tìm ra những hạt ngọc cho tác phẩm của mình. Nguyễn Du là người đã rất thành công khi làm được điều đó. Chỉ một chữ dùng “tót” của thi sĩ thôi cũng đủ lột tả được hết bản chất của nhân vật Mã Giám Sinh: “Ghế trên ngồi tót sỗ sàng” Hay với Hồ Tôn Hiền chỉ qua một chữ “ngây” thôi: “Lạ cho mặt sắt cũng ngây vì tình” Người đọc đã nhận thấy sự tráo trở, phản trắc của Hồ Tôn Hiến sau này cũng là điều dễ hiểu, điều tất nhiên. 1.1.3. Điểm nhìn nghệ thuật 1.1.3.1. Theo Từ điển thuật ngữ Văn học “Vị trí từ đó người trần thuật nhìn ra và miêu tả sự vật trong tác phẩm là điểm nhìn nghệ thuật” [9, tr113]. Điểm nhìn nghệ thuật chiếm giữ một vai trò quan trọng trong sáng tạo Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 nghệ thuật. Bởi vì nó thể hiện sự chú ý, quan tâm cùng đặc điểm của chủ thể Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học người nghệ sĩ. Cùng một sự vật trong thế giới nhưng mỗi người nghệ sĩ có điểm nhìn khác nhau, mang dấu ấn phong cách khác nhau sẽ đem lại cho người thưởng thức những cái nhìn mới đối với cuộc sống .Chính bởi vậy “Sự đổi thay của nghệ thuật bắt đầu từ sự đổi thay điểm nhìn” [3, tr113] 1.1.3.2.Điểm nhìn nghệ thuật có thể được phân chia thành các kiểu điểm nhìn khác nhau Nhìn xa, gần, trên, dưới, lệch, thẳng… là điểm nhìn không gian. Nhìn từ hiện tại, quá khứ, tương lai… là điểm nhìn thời gian Nhìn theo tầm mắt của nhân vật có đặc điểm giới tính lứa tuổi hoặc quan hệ thân sơ là điểm nhìn tâm lý. Ngoài ra còn có điểm nhìn quang học, điểm nhìn theo một mô hình văn hóa, điểm nhìn theo một hệ tư tưởng… Trong một tác phẩm điểm nhìn nghệ thuật biểu hiện qua các phương tiện nghệ thuật, ngôi kể, cách xưng gọi sự vật, cách dùng từ ngữ, kiểu câu và bởi vậy nó cung cấp cho người đọc một phương diện để tiếp cận tác phẩm, một cơ sở để nhận ra đặc điểm phong cách người nghệ sĩ. 1.2. Văn học thiếu nhi 1.2.1. Khái niệm “Theo nghĩa hẹp, văn học thiếu nhi gồm những tác phẩm văn học hoặc phổ cập khoa học dành riêng cho thiếu nhi. Tuy vậy, khái niệm văn học thiếu nhi cũng thường bao gồm một phạm vi rộng rãi những tác phẩm văn học thông thường(cho người lớn) đã đi vào phạm vi đọc của thiếu nhi, như: ĐônKi-hô-tê của M.Xéc-van-tex, Rô-bin-xơn Cơ-ru-xô của Đ.Đi-phô, Gu-li-vơ du kí của Gi.Xuýp-tơ, Túp lều bác Tôm của H.Bi-sơ- Xtâu,…” [3, tr412]. Ở nước ta đã có từ rất sớm những thể loại và tác phẩm văn học được Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 sáng tác mục đích dành cho thiếu nhi. “Văn học viết cho thiếu nhi chỉ thực sự Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học hình thành với tư cách một bộ phận văn học từ khi nhà xuất bản Kim Đồng được thành lập (17-6-1957)” [6, tr94]. Văn học thiếu nhi bao gồm văn học dành cho thiếu nhi và sáng tác văn học của chính các em nhỏ. Ở đây trong bài viết của mình tôi chỉ đề cập tìm hiểu những sáng tác thơ viết cho thiếu nhi cùng một số đặc trưng riêng của thể loại này. 1.2.2. Thơ viết cho thiếu nhi Thơ viết cho thiếu nhi nằm trong sáng tác nghệ thuật nói chung và văn học thiếu nhi nói riêng vì thế nó cũng mang đầy đủ những đặc điểm sáng tác nghệ thuật ngôn từ. Nhưng do đối tượng phục vụ của nó chủ yếu là trẻ mầm non và tiểu học - lớp bạn đọc nhỏ tuổi nên thường có những nét đặc thù riêng. 1.2.2.1. Thơ viết cho thiếu nhi thường ngắn gọn, rõ ràng. Những bài thơ viết cho các em về mặt nội dung không đề cập đến những vấn đề quá lớn lao của đời sống mang tầm tư tưởng rộng lớn và hàm chứa nội dung triết lý sâu sắc. Chủ đề của các tác phẩm chỉ là các sự vật của thế giới thiên nhiên: cây cỏ, hoa lá, loài vật…Hoặc đó là quan hệ thân thuộc trong gia đình giữa trẻ với ông, bà, cha, mẹ, anh, chị, thầy, cô giáo…Qua chủ đề đó các tác giả dạy cho trẻ tình yêu với thiên nhiên, với loài vật vốn gần gũi trong đời sống của các em. Qua thơ dạy cho trẻ một số cách ứng xử mà lứa tuổi thiếu nhi cần có. Bài thơ Ai dậy sớm của Võ Quảng: Ai dậy sớm Bước ra vườn Cau ra hoa Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Đang chờ đón! Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Ai dậy sớm Đi ra đồng Cả vừng đông Đang chờ đón! Ai dậy sớm Chạy lên đồi Cả đất trời Đang chờ đón! (Ai dậy sớm) Nhà thơ không nặng nề đưa ra những lời khuyên, dạy bảo trẻ phải dậy sớm. Tác giả đưa ra phần thưởng của người dậy sớm, của em bé dậy sớm là hương hoa, là ánh bình minh, là cả đất trời mênh mông buổi sáng chờ đợi… Được chào đón như vậy các em thấy thú vị xiết bao! Từ niềm vui thích ấy các em sẽ lập tức muốn dậy sớm và yêu thích tập thể dục. Cứ thủ thỉ tâm tình, thủ thỉ trò chuyện, từng bước dẫn dắt các em vào cuộc sống, hướng các em tới những tình cảm yêu thương tốt đẹp, những rung động thẩm mĩ trong sáng là nét đặc trưng của những trang thơ viết cho thiếu nhi. Sự ngắn gọn không chỉ thể hiện ở dung lượng tác phẩm mà còn thể hiện trong cả câu văn, câu thơ, phù hợp đặc điểm sinh lý của trẻ. Câu thơ thường ngắn, sử dụng thể thơ 2 chữ, 3 chữ, 4 chữ, 5 chữ hoặc lục bát mang âm hưởng cúa các bài vè dân gian: Cây dây leo Bé tẻo teo Ở trong nhà Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Lại bò ra Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Ngoài cửa sổ Và nghển cổ Lên trời cao Hỏi “Vì sao?” Cây trả lời: - Ra ngoài trời Cho dễ thở… (Cây dây leo) Các tác giả thường sử dụng những câu thơ ngắn kết hợp với sự biến hóa của những hình ảnh, nhịp điệu cùng với việc đưa vào đó các yếu tố vui tươi hóm hỉnh, ngộ nghính của tuổi thơ… làm cho bài thơ sinh động, vui tươi và có sức hấp dẫn, lôi cuốn mạnh với trẻ. 1.2.2.2.Thơ viết cho các em từ ngữ được sử dụng rất chọn lọc, giản dị, trong sáng và dễ hiểu. Các tác giả không sử dụng những biện pháp tu từ hàm ngôn, ẩn dụ, ngôn từ đa nghĩa khó hiểu mà chú ý sử dụng nhiều từ tượng hình, tượng thanh, nhiều động từ, nhiều tính từ miêu tả. Việc sử dụng này vừa tạo nên sắc thái vui tươi lại vừa có tác dụng khêu gợi, kích thích trí tưởng tượng ở trẻ. Ví dụ như trong bài thơ Bắp cải xanh: Bắp cải xanh Xanh mát mắt Lá cải sắp Sắp vòng tròn Búp cải non Nằm ngủ giữa Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 (Bắp cải xanh) Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Hay như trong bài thơ Hoa kết trái nhà thơ đã sử dụng hàng loạt các tính từ miêu tả và các tính từ chỉ màu sắc (tim tím, vàng vàng, đỏ, trắng…) vẽ lên trước mắt bé một khu vườn thật sinh động: Hoa cà tim tím Hoa mướp vàng vàng Hoa lựu chói chang Đỏ như đốm lửa Hoa vừng nho nhỏ Hoa đỗ xinh xinh Hoa mận trắng tinh Rung rinh trước gió… (Hoa kết trái) Đọc bài thơ các bé có thể tưởng tượng ra khu vườn và hình dung ra từng loại hoa với màu sắc, hình dáng rất cụ thể. 1.2.2.3. Yếu tố truyện trong thơ và yếu tố thơ trong truyện Đặc điểm này là yếu tố nổi bật trong sáng tác văn học cho thiếu nhi. Bởi khác với thơ viết cho người lớn, thuần túy là hình tượng cảm xúc. Thơ viết cho các em có thể dễ dàng đem “kể” cho người khác nghe. Một cô giáo đã dựa vào bài thơ “Mời vào” của nhà thơ Võ Quảng để dựng lại và kể thành một câu chuyện Ai gọi đấy? nhằm dạy trẻ biết cảnh giác khi trông nhà cho ba cho mẹ. Các bài thơ khác như: Dàn hoa tặng mẹ, Chiếc cầu mới, Chú bò tìm bạn, Xe chữa cháy, Bướm em hỏi chị, Gạch đỏ… là những bài thơ đọc xong có thể “kể” lại được. Chất thơ bay bổng hòa quyện với chất truyện giúp cho những sáng tác cho trẻ thơ không hề bị khô khan, cứng nhắc mà nhẹ nhàng, thấm sâu, nuôi Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 dưỡng tâm hồn trẻ, theo các em đi suốt cả cuộc đời. Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học CHƯƠNG 2. CÁI NHÌN TRẺ THƠ TRONG THƠ VIẾT CHO THIẾU NHI CỦA PHẠM HỔ 2.1. Cái nhìn trẻ thơ trong thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ 2.1.1 Cái nhìn bầu bạn yêu thương Với người lớn chúng ta sự nhận thức về vị trí của con người trong thế giới tự nhiên là rất rõ ràng. Ta nhận thức: trong nấc thang tiến hóa của tự nhiên con người là động vật cao cấp nhất, thông qua lao động của bàn tay và khối óc đã chinh phục được tự nhiên, bắt tự nhiên phải thuần phục mình. Từ sự nhận thức như vậy dẫn đến khi nhìn thế giới người lớn mang cái nhìn của kẻ bề trên, khát khao chiếm lĩnh. Nhưng với trẻ nhỏ lại khác. Trẻ mới bước đầu nhận thức: có một thế giới vô cùng rộng lớn và đầy bí ẩn ở xung quanh các em. Các em ở bên trong, ở giữa thế giới ấy với rất nhiều mối quan hệ: quan hệ giữa người với người, giữa người với sự vật, giữa người với truyện đã qua, chuyện chưa tới, giữa kỉ niệm với ước mơ, giữa cái có thực và cái không bao giờ có, giữa cái tốt với cái xấu… Những quan hệ thật là giàu có và với một sức sống tràn trề, trẻ muốn tìm hiểu khám phá tất cả mối quan hệ ấy. Nhu cầu giao tiếp của bé với thế giới là rất lớn. Một đặc điểm khác trong tâm lý tính cách trẻ là các em rất sợ một mình. Trẻ rất cần bạn bè để cùng nhau chia sẻ khám phá thế giới diệu kì. Và thế là với trẻ thơ cái nhìn đầu tiên của các em trước thế giới là cái nhìn bầu bạn yêu thương. Trong thơ Phạm Hổ bao trùm toàn bộ tác phẩm thơ viết cho thiếu nhi của nhà thơ ta nhận ra một cái nhìn bầu bạn yêu thương. Hiện lên qua sáu tập thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ: Chú bò tìm bạn, Bạn trong vườn, Những người bạn im lặng, Những người bạn nhỏ, Ai kêu đấy, Bạn nào thích nhảy… là hình ảnh của một em bé rất thèm bạn, luôn muốn đi tìm để kết thêm được Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 nhiều bạn mới. Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Người bạn đầu tiên là một chú bò rất ngộ nghĩnh đáng yêu thật đáng để làm quen và kết thân: Mặt trời rúc bụi tre Buổi chiều về nghe mát Bò ra sông uống nước Thấy bóng mình, ngỡ ai Bò chào: “Kìa anh bạn” Lại gặp anh ở đây!” Nước đang nằm nhìn mây Nghe bò cười nhoẻn miệng Bóng bò chợt tan biến Bò tưởng bạn đi đâu Cứ ngoái trước nhìn sau “Ậm ò” tìm gọi mãi… (Chú bò tìm bạn) Quan sát một hình ảnh rất thực trong cuộc sống: Chú bò uống nước bên bờ sông một buổi chiều. Bằng cái nhìn thân ái “Phạm Hổ đã khéo léo tạo ra một không gian đông đúc, ấm áp của tình bạn giữa bò và mặt trời, nước, mây, và cả bóng của bò nữa ”(Lã Thị Bắc Lý). Đọc bài thơ ai cũng có cảm giác thú vị! Đằng sau điều đó, ta thấy chú bò này được Phạm Hổ gửi gắm một tâm trạng rất trẻ nhỏ là thèm bạn và muốn đi tìm kết bạn. Những người bạn nhỏ trong thơ Phạm Hổ còn là một chú ngựa con, chú bê, mèo, gà, vịt, ngan, ngỗng, chim, rong và cá, thỏ, gấu trắng, gấu đen … Đó là những con vật trong cuộc sống hàng ngày trẻ vẫn thường gặp, thường chơi đùa cùng. Sự gần gũi với loài vật cùng sự quan sát tỉ mỉ đã giúp nhà thơ Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 khám phá ra một tình bạn rất đẹp: Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Tro bếp làm đệm Mèo ta khoanh tròn Cả hai cùng ấm Cùng ngủ thật ngon ( Mèo và tro bếp ) Chú mèo nhỏ xưa nay vẫn thường nằm xó bếp có ai để ý. Với cái nhìn thơ trẻ tác giả đã chú ý quan sát hình ảnh đó, phát hiện ra giữa tro bếp và mèo con có một tình thân gắn bó rất đáng yêu. Cả hai người bạn đang cùng chia sẻ những điều tốt đẹp và cùng trở nên thật ngoan. Giữa chó và mèo có phải chỉ là sự gầm gừ, đuổi bắt không ngừng như trong câu thành ngữ “ Cắn nhau như chó với mèo ”? Trong suy nghĩ của trẻ nhỏ không có sự bất đồng ấy, ngược lại chó và mèo con lại là những người bạn vô cùng thân thiết qua trò chơi ú tim: Rủ nhau chơi ú tim Giờ đến phiên chó trốn Mèo đảo mắt nhìn quanh Chó nấp đâu giỏi gớm! Bỗng òa chỗ khe tủ Chó để lộ cái đuôi Rón rén mèo đến nơi Òa! Chộp ngay lưng bạn Chó vẫn thú vị lắm Cứ nhe răng ra cười “Không! mình nấp giỏi thật Lỗi chỉ tại cái đuôi!” Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 (Chơi ú tim ) Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Chơi ú tim là một trò chơi dân gian được các em nhỏ rất yêu thích và hay chơi. Theo các em cảm giác ẩn náu, đi tìm, rồi “òa” lên khi phát hiện chỗ bạn nấp thật vô cùng thú vị. Sức hấp dẫn của bài thơ Chơi ú tim là ở chỗ tác giả đã dựng lại rất sống động trò chơi này. Trong bài thơ chú chó và mèo cùng rủ nhau chơi. Mèo chốn trước và đã bị phát hiện, giờ đến phiên mình chó trốn thật kĩ. Nhưng dù đã ẩn nấp rất kín đáo thì chó con vẫn bị mèo phát hiện. Nguyên nhân là do để lộ cái đuôi. Lẽ ra chó con phải thấy buồn nhưng chú chó này vẫn “ Nhe răng ra cười ”.Vì sao? Vì chú có lí lẽ của riêng mình “Mình trốn giỏi thật - Lỗi chỉ tại cái đuôi” . Cái lí lẽ nghe có có vẻ rất vô lý nhưng thật ra lại rất có lý. Bởi nó phù hợp với logic ngây thơ, rất đúng với tâm lý dễ tin dễ hồ hởi trước mọi điều của trẻ. Nếu không yêu trẻ, không giữ cho mình cách nhìn của trẻ nhà thơ sẽ không dựng lại được trò chơi thú vị cùng cái lí lẽ đáng yêu đến như vậy. Những người bạn nhỏ không chỉ có các con vật mà còn là biết bao cây cối trong vườn. Trong khu vườn tình bạn có Bạn hàng rào đứng xung quanh làm nhiệm vụ bảo vệ mà khi mở ra là: Một màu xanh êm đềm Trăm hương thơm vị ngọt Qua con mắt nhà thơ cây thị, lựu, na, chuối, ổi, bưởi, roi, dứa, nhãn, vải, cam, dưa hấu, sầu riêng,… không còn là các loại cây quả vô tri nữa mà như được khoác lên mình sự màu nhiệm của phép thần cổ tích. Mỗi loại cây đều được thổi vào đó một linh hồn, thức dậy trò chuyện cùng nhau, thủ thỉ cùng với trẻ. Này đây là một quả thị với niềm ước mong: Người qua nhìn lên Thị thơm nhìn xuống Thị muốn theo về Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Chơi cùng trẻ xóm Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Những bông hoa khế cũng điệu đà yêu tắm gội: Hoa từ cành cao Rủ nhau xuống giếng Tắm xong hoa tím Theo gầu nước lên (Khế) Cây sung già góc vườn theo năm tháng vẫn tự hào về ích lợi của mình: Sung ghế cùng cơm Sung ngâm dưa muối Sung tôi ngày xưa Qua ngày túng đói (Sung) Rồi Củ cà rốt, Bắp cải xanh, cô Lang, cô Muống,… những loài rau củ vốn rất bình thường giản dị rất ít khi có mặt trong thơ, cũng được Phạm Hổ nhắc tới và qua con mắt nhà thơ hiện lên thật ngọt ngào và hấp dẫn. Trong suốt các tập thơ Phạm Hổ người ta thấy mọi ranh giới giữa người và thế giới tự nhiên đều bị xóa bỏ. Hay nói đúng hơn trong con mắt của Phạm Hổ không hề tồn tại ranh giới giữa người và vật chỉ có một thế giới duy nhất. Thế giới của bạn bè được dựng nên gồm những Người bạn nhỏ, Bạn trong vườn, Những người bạn im lặng, Những người bạn ồn ào. Trong thế giới của tình bạn đó bạn Phạm Hổ không chỉ dừng lại ở việc biết đến, gọi tên đơn thuần mà còn hiểu rõ đặc điểm, tính cách riêng của từng người bạn. Chú Đinh được miêu tả đầy yêu mến, từ hình dáng tới ích lợi và đặc biệt là tính cách không thể trộn lẫn cùng ai: Chân nhọn, đầu tà Thân hình thẳng tuột Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Chôn mình vào cột Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Chôn mình vào tường Cho chị treo gương Cho em treo ảnh Xong rồi, hóm hỉnh Đinh ta tươi tỉnh Nhô đầu nhìn quanh ( Đinh ) Trong hai câu thơ tác giả đã khéo léo dùng tới hai từ láy gieo vần inh là “hóm hỉnh”, “ tươi tỉnh”. Chiếc Đinh treo tường vô tri vô giác lập tức biến mất thay vào đó là một cậu bé vui vẻ, tinh nghịch. Đặc biệt chú Đinh cũng mang niềm khao khát khám phá thế giới. Bằng chứng là sau khi hoàn thành tốt công việc của mình thì “Đinh ta tươi tỉnh – Nhô đầu nhìn quanh”. Bạn thước chăm chỉ, bạn chổi điệu đà, bạn dao và kéo biết yêu ông đá mài, rế ngoan biết đợi chờ, cầu chì biết bắc cầu cho điện qua, loa truyền thanh biết hát biết cười mà đôi khi bị cúm giọng cũng khàn khàn. Và người bạn thật không thể quên là Xe chữa cháy: Mình đỏ như lửa Bụng chứa nước đầy Tôi chạy như bay Hét vang đường phố Nhà nào bốc lửa Tôi dập liền tay Ai gọi chữa cháy? “Có … ngay! Có… ngay!” Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 ( Xe chữa cháy ) Khóa luận tốt nghiệp Khoa Giáo Dục Tiểu Học Phạm Hổ đã để cho người bạn này xuất hiện thật ấn tượng. Xe chữa cháy tự miêu tả về mình: mình đỏ rực, bụng chứa đầy nước, chạy nhanh như bay và nhất là tiếng hét thì thật to khiến ai đi trên đường cũng phải sợ. Và nếu dừng lại ở đó hẳn không một ai dám làm bạn với Xe chữa cháy. Nhưng đến khổ thơ thứ hai khi biết nhiệm vụ của xe chữa cháy và nhất là tinh thần nhiệt tình với công việc của cậu “Ai gọi chữa cháy - Có ngay! có ngay!” thì ai cũng đều quí mến người bạn ồn ào này. Bài thơ có chứa yếu tố truyện bởi thế có thể kể lại được. Nhưng người kể nào đó phải thật khéo để không làm mất đi cái nhìn hài hước, dí dỏm trong cách miêu tả của Phạm Hổ. Chính cái nhìn tinh nghịch, hài hước theo cách nhìn cách nghĩ của trẻ là bí quyết giúp Phạm Hổ tạo nên tứ thơ có “sức thấm đằng sau trang giấy”(Vũ Ngọc Bình). Song hành cùng cái nhìn bầu bạn trong thơ ông là cái nhìn trong trẻo tràn đầy tình yêu thương. Cái nhìn của một em bé khi thấy u ốm muốn ở nhà mà vẫn phải đến trường nên bé thấy con đường hàng ngày gần là vậy nay bỗng thật xa: Em vẫn đi học Trường xa càng xa Người em ở lớp Bụng em ở nhà Và khi có trống tan trường là: Em vội ra trước Quên cả bạn bè Em vượt con đê Theo đàn cò trắng Thiếu u trên đồng Nguyễn Thị Thanh Thảo 2 Nhiều người vẫn vắng