Cải cách thể chế chính trị ở Trung Quốc từ 1978 đến nay và ý nghĩa của nó đối với đổi mới hệ thống chính trị ở Việt Nam.
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Häc viªn chÝnh trÞ quèc gia
Hå ChÝ minh
TiÓu luËn
M«n: ChÝnh trÞ so s¸nh
C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc
t õ 1 97 8 ® Õn na y v µ ý n g h Ü a c ñ a n ã ® è i v íi
viÖc
® æ i m í i h Ö t h è ng c h Ý nh t r Þ ë V i Öt Na m
Ngêi thùc hiÖn:
Líp:
Hµ Néi
0
Môc lôc
Trang
Më ®Çu
1
Néi dung chÝnh
3
I.
3
Sù cÇn thiÕt, ph¬ng híng, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña c¶i
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc
1. Sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
3
2. Ph¬ng híng, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña c¶i c¸ch thÓ chÕ
5
chÝnh trÞ
II.
Nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
9
ë Trung Quèc
1. Nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu
9
2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ khã kh¨n ®ang ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i
14
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
III. Nh÷ng kinh nghiÖm chñ yÕu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
18
ë Trung Quèc vµ ý nghÜa cña nã ®èi víi viÖc ®æi míi hÖ
thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam
1. Nh÷ng kinh nghiÖm chñ yÕu
18
2. ý nghÜa ®èi víi viÖc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam
20
KÕt luËn
23
Tµi liÖu tham kh¶o
24
Më ®Çu
ThÕ giíi trong nh÷ng thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû XX ®Çy biÕn
®éng. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ diÔn ra hÕt søc m¹nh mÏ, t¸c
®éng s©u s¾c ®Õn hÇu hÕt c¸c quèc gia d©n téc, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh
quèc tÕ hãa nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Chñ nghÜa t b¶n (CNTB) vËn dông ®îc
nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, tiÕp tôc ph¸t triÓn.
Chñ nghÜa x· héi (CNXH) béc lé nh÷ng yÕu kÐm khuyÕt tËt, r¬i vµo khñng
ho¶ng vµ sôp ®æ ë Liªn X« vµ §«ng ¢u.
Nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 70, ®Çu nh÷ng n¨m 80, trong quan hÖ
quèc tÕ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn xu thÕ ®èi tho¹i chÝnh trÞ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, tranh thñ
vèn, kü thuËt vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña c¸c quèc gia tiªn tiÕn lµ thêi c¬
vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã Trung Quèc vµ
ViÖt Nam.
Trªn c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh quèc tÕ vµ ý thøc ®Çy ®ñ vÒ xuÊt ph¸t
®iÓm kinh tÕ l¹c hËu cña ®Êt níc, Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh c¶i
c¸ch më cöa vµ ®æi míi.
H¬n 20 n¨m qua, Trung Quèc tiÕn nhanh trªn con ®êng c¶i c¸ch
më cöa vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Ngay trong thêi gian gÇn ®©y,
khi mµ nhiÒu quèc gia trong khu vùc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n do hËu qu¶
cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ th× Trung Quèc vÉn tiÕp tôc gi÷
v÷ng tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ ë møc kh¸ cao, søc m¹nh ®Êt níc ®îc t¨ng
cêng, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, vÞ thÕ quèc tÕ ®îc n©ng cao.
Nguyªn nh©n ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín nªu trªn lµ do Trung
Quèc ®· tiÕn hµnh c«ng cuéc c¶i c¸ch toµn diÖn ®Êt níc, trong ®ã c¶i c¸ch
thÓ chÕ kinh tÕ ®îc coi lµ nhiÖm vô träng t©m; ®ång thêi tiÕn hµnh tõng bíc
c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ c¸c lÜnh vùc t¬ng øng kh¸c.
1
ViÖt Nam vµ Trung Quèc lµ hai níc l¸ng giÒng, cã nhiÒu nÐt t¬ng
®ång vÒ lÞch sö, v¨n hãa, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. C«ng cuéc c¶i c¸ch ë Trung
Quèc vµ ®æi míi ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®îc tiÕn hµnh ®Òu do §¶ng céng
s¶n cña hai níc khëi xíng vµ l·nh ®¹o. Trong lÜnh vùc c¶i c¸ch thÓ chÕ
chÝnh trÞ, §¶ng Céng s¶n Trung Quèc nªu lªn môc tiªu lµ: X©y dùng nÒn
d©n chñ x· héi chñ nghÜa (XHCN) cã ®Æc s¾c Trung Quèc; cßn §¶ng Céng
s¶n ViÖt Nam còng chØ râ: "môc tiªu cña ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ
nh»m thùc hiÖn tèt d©n chñ x· héi chñ nghÜa, ph¸t huy ®Çy ®ñ quyÒn lµm
chñ cña nh©n d©n" (1).
Nh viÖc, viÖc nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc
kh«ng chØ cã ý nghÜa khoa häc, gãp phÇn quan träng vµo viÖc t×m hiÓu c«ng
cuéc c¶i c¸ch toµn diÖn ë ®Êt níc nµy; mµ cßn cã ý nghÜa gîi më nh÷ng suy
nghÜ vÒ viÖc tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë níc ta hiÖn
nay.
(
1) V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr. 71.
2
Néi dung chÝnh
I. Sù cÇn thiÕt, ph¬ng híng, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña
c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc
1. Sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
ThÓ chÕ chÝnh trÞ cña Trung Quèc tríc ®©y ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn trong thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung cao ®é. Nã ®· tån t¹i nhiÒu
khuyÕt tËt vµ ngµy cµng tá ra kh«ng thÝch øng víi c«ng cuéc x©y dùng hiÖn
®¹i hãa trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa... trãi buéc nghiªm
träng sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, v× vËy tÊt yÕu ph¶i c¶i c¸ch.
- C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ lµ do yªu cÇu cña viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n. Khi tiÕn hµnh c«ng cuéc c¶i c¸ch
më cöa, «ng §Æng TiÓu B×nh ®· nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh ®Õn viÖc ph¸t triÓn
søc s¶n xuÊt. Theo «ng, b¶n chÊt cña CNXH lµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt,
ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt. Muèn thóc ®Èy søc s¶n xuÊt th× ph¶i ph¸t huy ®Çy
®ñ tÝnh tÝch cùc, tÝnh s¸ng t¹o cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng. V× vËy, theo c¸c
nhµ khoa häc Trung Quèc, cÇn ph¶i c¶i c¸ch nh÷ng kh©u, nh÷ng ph¬ng diÖn
trãi buéc vµ c¶n trë viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña quÇn chóng
nh©n d©n trong thÓ chÕ chÝnh trÞ, thiÕt thùc x©y dùng nÒn chÝnh trÞ d©n chñ
XHCN, x©y dùng mét thÓ chÕ míi; cã thÓ ph¸t huy vµ ®¶m b¶o ®îc quyÒn
lµm chñ cña nh©n d©n.
- TiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ cßn do ®ßi hái cña c¶i c¸ch
thÓ chÕ kinh tÕ. KhuyÕt tËt trong thÓ chÕ chÝnh trÞ cã quan hÖ nh©n qu¶ víi
nh÷ng khuyÕt tËt cña thÓ chÕ kinh tÕ. C¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ cµng ph¸t
triÓn, cµng ®Æt ra nh÷ng ®ßi hái ®èi víi c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ. Nh÷ng
®ßi hái nµy ®îc thÓ hiÖn trªn ba mÆt lµ:
+ Cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, ®ßi hái
ChÝnh phñ ph¶i thay ®æi chøc n¨ng, c¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ vµ chÕ ®é
3
nh©n sù c¸n bé. ChÝnh phñ trong thÓ chÕ truyÒn thèng kh«ng nh÷ng lµ ngêi
n¾m gi÷ thùc tÕ toµn bé tµi s¶n toµn d©n, mµ cßn bao biÖn mäi ho¹t ®éng
kinh tÕ vÜ m« vµ vi m«, tõ ®ã ®Î ra khuyÕt tËt nh hiÖu qu¶ thÊp, quan liªu
chñ nghÜa. Giê ®©y, viÖc x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng vÒ mÆt kh¸ch
quan ®ßi hái ChÝnh phñ ph¶i thay ®æi chøc n¨ng cña m×nh, chuyÓn biÕn tõ
®iÒu tiÕt trùc tiÕp mäi ho¹t ®éng kinh tÕ sang ®iÒu tiÕt gi¸n tiÕp ®èi víi kinh
tÕ vÜ m«. Cïng víi viÖc ®ã, viÖc s¾p xÕp bé m¸y vµ nh©n sù cña ChÝnh phñ
còng ph¶i phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
+ Nh÷ng thµnh qu¶ cña c¶i c¸ch kinh tÕ ®ßi hái thÓ chÕ chÝnh trÞ
ph¶i ®îc cñng cè. Kh«ng c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ sÏ kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®îc nh÷ng thµnh qu¶ cña c¶i c¸ch kinh tÕ. Bëi v× c¶i c¸ch kinh tÕ ®ßi hái
ph¶i níi réng quyÒn lùc, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña c¸c doanh nghiÖp. Nhng
nÕu c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng thÝch øng, bé m¸y vÉn ph×nh to, th©u
tãm quyÒn lùc... nh vËy bªn díi rÊt khã ho¹t ®éng. Mét bªn níi réng quyÒn
lùc, mét bªn th©u tãm quyÒn lùc, ®¬ng nhiªn sÏ c¶n trë c¶i c¸ch thÓ chÕ
kinh tÕ. Nh÷ng thµnh qu¶ mµ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ ®· ®¹t ®îc còng
kh«ng thÓ cñng cè vµ ph¸t huy.
+ Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn d©n chñ
hãa chÝnh trÞ. Trong thÓ chÕ chÝnh trÞ cña Trung Quèc tríc ®©y ®· tån t¹i
nhiÒu khuyÕt tËt. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¨n b¶n lµ kinh tÕ thÞ trêng
cha ph¸t triÓn. TiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng lµ d©n chñ hãa
kinh tÕ. D©n chñ hãa kinh tÕ mét mÆt ®ßi hái ph¶i ®îc b¶o ®¶m b»ng d©n
chñ hãa chÝnh trÞ, mÆt kh¸c còng t¹o ®iÒu kiÖn cho d©n chñ hãa chÝnh trÞ.
Bëi v×, mét khi ngêi d©n ®· tiÕp nhËn ®îc nh÷ng bµi häc vÒ tù do c¹nh
tranh, b×nh ®¼ng trong ®êi sèng kinh tÕ, th× n¨ng lùc lý gi¶i vÒ d©n chñ
chÝnh trÞ vµ thùc hiÖn quyÒn d©n chñ sÏ ®îc n©ng cao.
V× vËy, ®Ó thÝch øng víi yªu cÇu kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ trêng,
cÇn ph¶i tÝch cùc vµ thËn träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh d©n chñ hãa vÒ chÝnh trÞ.
- TiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ cßn do nhu cÇu n©ng cao tr×nh
®é qu¶n lý cña toµn bé ®Êt níc Trung Quèc, bao gåm tr×nh ®é qu¶n lý cña
4
c¸c c¬ quan §¶ng vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng.
Muèn vËy, ph¶i x©y dùng thÓ chÕ l·nh ®¹o hiÖn ®¹i, bao gåm hÖ thèng
quyÕt s¸ch, hÖ thèng chÊp hµnh, hÖ thèng gi¸m s¸t vµ hÖ thèng t vÊn, sao
cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, chÊp hµnh nghiªm chØnh, gi¸m s¸t cã hiÖu
qu¶ vµ t vÊn kh¸ch quan.
Muèn ®¹t nh÷ng ®iÒu trªn, ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i, c«ng cuéc c¶i c¸ch më cöa vµ tiÕn hµnh x©y dùng hiÖn ®¹i hãa
XHCN ë Trung Quèc ®· ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ®ßi hái ph¶i tiÕn hµnh c¶i
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ. Ngîc l¹i, c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ sÏ lµm cho kiÕn
tróc thîng tÇng phï hîp víi yªu cÇu kh¸ch quan cña c¬ së kinh tÕ, tõ ®ã
ph¸t huy tÝnh u viÖt cña chÕ ®é XHCN.
2. Ph¬ng híng, môc tiªu vµ nhiÖm vô cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh
trÞ
a) Ph¬ng híng chung vµ môc tiªu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
Sau Héi nghÞ Trung ¬ng 3 khãa XI (1978), §¶ng Céng s¶n Trung
Quèc ®· nhËn thøc l¹i vÒ CNXH, thay ®æi c¨n b¶n khuynh híng coi nhÑ
x©y dùng nÒn chÝnh trÞ d©n chñ, tõ ®ã ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng nÒn chÝnh trÞ d©n
chñ XHCN ë møc ®é cÇn thiÕt. N¨m 1979 §Æng TiÓu B×nh ®· nªu lªn luËn
®iÓm quan träng: kh«ng cã d©n chñ sÏ kh«ng cã CNXH, kh«ng cã hiÖn ®¹i
hãa XHCN.
Trong mét bµi ph¸t biÓu kh¸c, «ng l¹i chØ ra: "Cuéc c¶i c¸ch chÕ ®é
chÝnh trÞ vµ chÕ ®é kinh tÕ cña Trung Quèc ph¶i tiÕp tôc tiÕn hµnh kiªn
®Þnh, cã bíc ®i. Ph¬ng híng chung cña nh÷ng c¶i c¸ch lÇn nµy lµ nh»m
ph¸t huy vµ b¶o ®¶m d©n chñ cña nh©n d©n" (1). §©y lµ lÇn ®Çu tiªn, «ng ®Æt
vÊn ®Ò ph¸t triÓn nÒn d©n chñ XHCN thµnh ph¬ng híng chung cña c¶i c¸ch,
bao gåm c¶ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ vµ c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ.
C¨n cø vµo t tëng cña §Æng TiÓu B×nh, c¸c v¨n kiÖn quan träng cña
§¶ng vµ cña Nhµ níc Trung Quèc sau nµy ®Òu coi viÖc x©y dùng nÒn d©n
(
1) V¨n tuyÓn §Æng TiÓu B×nh 1975-1982, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 282.
5
chñ XHCN thµnh môc tiªu c¬ b¶n vµ nhiÖm vô c¨n b¶n cña Trung Quèc.
§¹i héi XIII §¶ng Céng s¶n Trung Quèc (1986) ®· coi nh÷ng luËn ®iÓm
trªn lµ t tëng chØ ®¹o c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ, chÝnh thøc ®a vÊn ®Ò c¶i
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ vµo ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña §¶ng.
§¹i héi XIII nªu lªn môc tiªu l©u dµi cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
lµ "x©y dùng thÓ chÕ chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa d©n chñ cao ®é, ph¸p chÕ
hoµn bÞ, cã hiÖu qu¶ cao, trµn ®Çy søc sèng" (1).
§©y lµ môc tiªu ®ßi hái ph¶i cã thêi gian nhÊt ®Þnh míi thùc hiÖn ®îc. "D©n chñ cao ®é" lµ néi dung thùc chÊt cña nÒn chÝnh trÞ d©n chñ
XHCN, lµ yªu cÇu cña CNXH. "Ph¸p chÕ hoµn bÞ" lµ sù b¶o ®¶m cña nÒn
d©n chñ cao ®é, lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò "ph¸p trÞ"
vµ "nh©n trÞ". "Cã hiÖu qu¶ cao" chØ sù vËn hµnh chÝnh trÞ cã thÓ ph¸t triÓn
lµnh m¹nh hµi hßa, lµm cho c«ng t¸c cña c¸c c¬ quan §¶ng vµ Nhµ níc ®¹t
hiÖu qu¶ cao. "Trµn ®Çy søc sèng" chØ c¬ chÕ vËn hµnh cña thÓ chÕ chÝnh trÞ
cã tÝnh thÝch øng m¹nh mÏ.
§¹i héi XIII (1986) cßn ®Ò ra môc tiªu ng¾n h¹n cña c¶i c¸ch thÓ
chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc. §¹i héi chØ râ: "X©y dùng thÓ chÕ l·nh ®¹o cã
lîi cho viÖc n©ng cao hiÖu suÊt, t¨ng cêng søc sèng vµ tÝnh tÝch cùc cña
nhiÒu ph¬ng diÖn". ViÖc ®Ò ra môc tiªu ng¾n h¹n chÝnh lµ c¨n cø vµo yªu
cÇu tæng thÓ cña môc tiªu l©u dµi, vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ nhÊt lµ nh÷ng
khuyÕt tËt cña thÓ chÕ chÝnh trÞ Trung Quèc. Môc tiªu ng¾n h¹n lµ nh÷ng bíc ®i cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu l©u dµi. Nh vËy, §¹i héi XIII §¶ng Céng
s¶n Trung Quèc ®· chÝnh thøc nªu lªn vÊn ®Ò x©y dùng nÒn chÝnh trÞ d©n
chñ XHCN cã ®Æc s¾c Trung Quèc, ®ång thêi ®Ò ra môc tiªu l©u dµi vµ
ng¾n h¹n cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ.
§¹i héi XIV (1992) vµ §¹i héi XV (1997) ®· ph©n tÝch mét c¸ch
s©u s¾c vµ ®Þnh ra quy ho¹ch râ rµng vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ. B¸o c¸o
chÝnh trÞ t¹i §¹i héi XV chØ râ: TiÕp tôc thóc ®Èy c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ,
më réng h¬n n÷a d©n chñ XHCN, kiÖn toµn ph¸p chÕ XHCN, dùa vµo luËt
(
1) C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr. 68.
6
mµ trÞ níc, x©y dùng Nhµ níc ph¸p trÞ XHCN. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn, §¶ng
Céng s¶n Trung Quèc thèng nhÊt mét c¸ch h÷u c¬ gi÷a c¶i c¸ch thÓ chÕ
chÝnh trÞ vµ x©y dùng nhµ níc ph¸p trÞ XHCN, chØ ra nhiÖm vô c¨n b¶n vµ
m« h×nh, môc tiªu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc.
b) Nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
§¹i héi XV (1997) ®Ò ra nhiÖm vô chñ yÕu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ
chÝnh trÞ lµ: Ph¸t triÓn d©n chñ, t¨ng cêng ph¸p chÕ, thùc hiÖn chÝnh quyÒn
vµ xÝ nghiÖp t¸ch rêi nhau, tinh gi¶n bé m¸y, hoµn thiÖn chÕ ®é gi¸m s¸t
d©n chñ, duy tr× æn ®Þnh, ®oµn kÕt.
- VÒ kiÖn toµn chÕ ®é d©n chñ, B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi XV
kh¼ng ®Þnh: §¶ng céng s¶n cÇm quyÒn chÝnh lµ l·nh ®¹o vµ ñng hé nh©n
d©n n¾m quyÒn qu¶n lý nhµ níc, thùc hiÖn bÇu cö d©n chñ, quyÕt s¸ch d©n
chñ, qu¶n lý d©n chñ vµ gi¸m s¸t d©n chñ, b¶o ®¶m cho nh©n d©n dùa vµo
ph¸p luËt hëng c¸c quyÒn lîi vµ tù do réng r·i, t«n träng vµ b¶o ®¶m nh©n
quyÒn. Ph¸t huy d©n chñ XHCN, chÕ ®é cµng ph¶i cã tÝnh c¨n b¶n, tÝnh
toµn côc, æn ®Þnh vµ l©u dµi.
§èi víi chÕ ®é §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n: Kiªn tr× vµ hoµn thiÖn chÕ
®é §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n, b¶o ®¶m cho §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n vµ
Ban thêng vô cña nã dùa vµo ph¸p luËt thùc hiÖn chøc n¨ng cña c¬ quan
quyÒn lùc nhµ níc, t¨ng cêng c«ng t¸c lËp ph¸p vµ gi¸m s¸t, liªn hÖ mËt
thiÕt gi÷a ®¹i biÓu nh©n d©n víi nh©n d©n; Ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a lËp
ph¸p víi nh÷ng quyÕt s¸ch quan träng cña c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn, dÇn dÇn
h×nh thµnh c¬ chÕ quyÕt s¸ch hiÓu râ d©n t×nh, ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ ý kiÕn cña
nh©n d©n, tËp trung réng r·i trÝ tuÖ cña nh©n d©n.
§èi víi chÕ ®é hîp t¸c nhiÒu ®¶ng: kiªn tr× vµ hoµn thiÖn chÕ ®é hîp
t¸c nhiÒu ®¶ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ chÕ ®é hiÖp th¬ng
chÝnh trÞ.
Trong qu¸ tr×nh kiÖn toµn chÕ ®é d©n chñ, §¶ng Céng s¶n Trung
Quèc rÊt coi träng viÖc më réng d©n chñ ë c¬ së. Quan ®iÓm cña §¶ng
7
Céng s¶n Trung Quèc lµ: Më réng d©n chñ ë c¬ së, b¶o ®¶m cho quÇn chóng
nh©n d©n trùc tiÕp thùc hiÖn quyÒn d©n chñ, dùa vµo ph¸p luËt qu¶n lý c«ng
viÖc cña m×nh, t¹o nªn cuéc sèng h¹nh phóc cho m×nh, ®ã chÝnh lµ thùc tiÔn
réng r·i nhÊt cña nÒn d©n chñ XHCN. C¸c c¬ quan chÝnh quyÒn c¬ së vµ tæ
chøc chÝnh trÞ quÇn chóng c¬ së ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®Òu ph¶i kiÖn toµn
chÕ ®é bÇu cö d©n chñ, thùc hiÖn c«ng khai c¸c c«ng viÖc, tµi vô c«ng khai
®Ó quÇn chóng tham gia th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc chung.
- VÒ nhiÖm vô t¨ng cêng ph¸p chÕ: T¨ng cêng c«ng t¸c lËp ph¸p,
n©ng cao chÊt lîng lËp ph¸p, ®Õn n¨m 2010 h×nh thµnh hÖ thèng ph¸p luËt
XHCN cã ®Æc s¾c Trung Quèc; b¶o vÖ sù t«n nghiªm cña HiÕn ph¸p vµ
ph¸p luËt, mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt; t¨ng cêng ý thøc ph¸p
luËt cña toµn d©n, kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a x©y dùng ph¸p chÕ víi v¨n minh
tinh thÇn.
- VÒ nhiÖm vô c¶i c¸ch bé m¸y chÝnh quyÒn: §©y lµ mét néi dung
quan träng cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ. NhiÖm vô c¶i c¸ch bé m¸y lµ ph¶i
c¨n cø theo yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ trêng XHCN, chuyÓn biÕn chøc n¨ng
cña ChÝnh phñ, thùc hiÖn chÝnh quyÒn vµ xÝ nghiÖp t¸ch rêi nhau, giao
quyÒn qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cho xÝ nghiÖp; C¨n cø vµo nguyªn t¾c
tinh gi¶n, thèng nhÊt, hiÖu qu¶ mµ tiÕn hµnh c¶i c¸ch bé m¸y, x©y dùng hÖ
thèng hµnh chÝnh lµm viÖc hiÖu qu¶ cao; §i s©u c¶i c¸ch thÓ chÕ hµnh
chÝnh, thùc hiÖn quy ho¹ch hãa tr×nh tù tæ chøc, chøc n¨ng, biªn chÕ, tr×nh
tù c«ng t¸c cña bé m¸y nhµ níc, khèng chÕ chÆt chÏ viÖc bé m¸y ph×nh to,
kiªn quyÕt c¾t gi¶m nh©n viªn; §i s©u c¶i c¸ch chÕ ®é nh©n sù, chÊp nhËn
c¬ chÕ khuyÕn khÝch c¹nh tranh, hoµn chØnh chÕ ®é c«ng vô viÖn, x©y dùng
®éi ngò c¸n bé qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc chuyªn nghiÖp hãa cã tr×nh ®é
cao.
- VÒ nhiÖm vô hoµn thiÖn chÕ ®é gi¸m s¸t d©n chñ:
B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi XV nªu râ: quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n
d©n, chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n vµ ph¸p luËt; §i s©u c¶i c¸ch hoµn thiÖn
ph¸p chÕ gi¸m s¸t, x©y dùng kiÖn toµn c¬ chÕ dùa vµo luËt ph¸p chÕ íc
8
quyÒn lùc; Kiªn tr× nguyªn t¾c c«ng b»ng, c«ng chÝnh, c«ng khai, c¸c
ngµnh trùc tiÕp liªn quan ®Õn lîi Ých thiÕt th©n cña quÇn chóng ®Òu ph¶i
thùc hiÖn chÕ ®é c«ng khai lµm viÖc; kÕt hîp chÆt chÏ gi¸m s¸t trong §¶ng,
gi¸m s¸t cña ph¸p luËt vµ gi¸m s¸t cña quÇn chóng, ph¸t huy vai trß cña
gi¸m s¸t d luËn; T¨ng cêng sù gi¸m s¸t ®èi víi viÖc thùc thi HiÕn ph¸p vµ
ph¸p luËt, duy tr× ph¸p chÕ thèng nhÊt cña Nhµ níc; T¨ng cêng sù gi¸m s¸t
®èi víi viÖc qu¸n triÖt ph¬ng ch©m chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc, b¶o
®¶m chÝnh lÖnh th«ng suèt; T¨ng cêng sù gi¸m s¸t ®èi víi c¸n bé (nhÊt lµ
c¸n bé l·nh ®¹o c¸c cÊp), ®Ò phßng lîi dông quyÒn lùc, trõng trÞ nghiªm
kh¾c ph¹m ph¸p...
Tãm l¹i: B»ng viÖc nªu lªn nh÷ng nhiÖm vô c¨n b¶n cña c¶i c¸ch
thÓ chÕ chÝnh trÞ, §¹i héi XV §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®· gãp phÇn
thóc ®Èy c«ng cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ cña Trung Quèc bíc sang giai
®o¹n míi trªn tiÕn tr×nh thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng Nhµ níc ph¸p trÞ
XHCN.
II. Nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña c¶i c¸ch thÓ chÕ
chÝnh trÞ ë Trung Quèc
1. Nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu
Tõ Héi nghÞ Trung ¬ng 3 khãa XI (1978) ®Õn nay, c«ng cuéc c¶i
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu, thÓ
hiÖn trªn mét sè lÜnh vùc:
a) C¶i c¸ch thÓ chÕ l·nh ®¹o §¶ng
- T×nh tr¹ng tæ chøc cña §¶ng bao biÖn, lµm thay trong c¸c c¬ quan
hµnh chÝnh sù nghiÖp ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n. Trong c¸c doanh nghiÖp
thùc hiÖn chÕ ®é phô tr¸ch cña gi¸m ®èc, cßn trong c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp
thùc hiÖn chÕ ®é phô tr¸ch cña ngêi l·nh ®¹o hµnh chÝnh díi sù l·nh ®¹o
cña §¶ng ñy. §¶ng ñy c¸c cÊp vµ tæ chøc c¬ së cña §¶ng trong c¸c c¬ quan
nhµ níc kh«ng l·nh ®¹o c«ng t¸c nghiÖp vô cña c¸c ®¬n vÞ nµy.
9
VÒ quan hÖ gi÷a §¶ng víi c¸c c¬ quan nhµ níc vµ c¸c tæ chøc kh¸c,
®· thay ®æi t×nh tr¹ng chøc tr¸ch kh«ng râ rµng tríc ®©y, bíc ®Çu lµm hµi
hßa mèi quan hÖ gi÷a §¶ng víi c¸c c¬ quan lËp ph¸p, c¬ quan hµnh chÝnh,
c¬ quan t ph¸p cña nhµ níc vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, c¸c ®¬n vÞ vµ
doanh nghiÖp cïng víi c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, c¸c ®¬n vÞ vµ doanh
nghiÖp cïng víi c¸c tæ chøc x· héi kh¸c, mçi c¬ quan cã chøc tr¸ch riªng;
®ång thêi ®Þnh râ §¶ng ph¶i ho¹t ®éng trong ph¹m vi HiÕn ph¸p, ph¸p luËt.
VÒ vÊn ®Ò d©n chñ trong §¶ng, còng cã nh÷ng c¶i c¸ch quan träng:
§· x©y dùng ®îc chÕ ®é l·nh ®¹o tËp thÓ, chÕ ®é gi¸m s¸t vµ chÕ ®é bÇu cö.
§¶ng cßn quy ®Þnh râ rµng nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cÇn ph¶i c¨n cø vµo
t×nh h×nh thùc tÕ ®a ra tæ chøc §¶ng th¶o luËn xem xÐt quyÕt ®Þnh, kh«ng
®Ó cho c¸ nh©n ®éc ®o¸n quyÕt ®Þnh. Tæ chøc §¶ng c¸c cÊp tõ Trung ¬ng
®Õn ®Þa ph¬ng ®Òu ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é kÕt hîp lÉn nhau gi÷a l·nh ®¹o tËp
thÓ víi ph©n c«ng phô tr¸ch c¸ nh©n. ë Trung ¬ng lµ c¬ quan c«ng t¸c hµng
ngµy díi sù l·nh ®¹o cña Bé ChÝnh trÞ; X©y dùng chÕ ®é b¸o c¸o ®Þnh kú
gi÷a Ban thêng vô Bé ChÝnh trÞ víi Bé ChÝnh trÞ, gi÷a Bé ChÝnh trÞ víi Ban
ChÊp hµnh Trung ¬ng, cïng víi c¸c quy t¾c vµ chÕ ®é sinh ho¹t cña Bé
ChÝnh trÞ, Ban Thêng vô Bé ChÝnh trÞ vµ Ban BÝ th Trung ¬ng, tõ ®ã lµm cho
l·nh ®¹o ®îc chÕ ®é hãa, t¨ng cêng sù gi¸m s¸t vµ chÕ íc ®èi víi ngêi l·nh
®¹o cña §¶ng. Ngoµi ra, nh»m b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn ®iÒu lÖ §¶ng vµ c¸c
quy ®Þnh cña §¶ng, t¨ng cêng sù gi¸m s¸t ®èi víi ®¶ng viªn, §¶ng ñy c¸c
cÊp tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ®Òu thµnh lËp Ban KiÓm tra kû luËt ®Ó
thanh läc nh÷ng phÇn tö tho¸i hãa biÕn chÊt trong tæ chøc §¶ng.
Theo sè liÖu cña TiÕn sÜ §ç TiÕn S©m - Trung t©m Nghiªn cøu Trung
Quèc (Trung t©m Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia), trong nhiÖm kú tõ
§¹i héi XIV ®Õn §¹i héi XV, c¬ quan kiÓm tra kû luËt c¸c cÊp cña §¶ng
trong c¶ níc ®· lËp h¬n 731.000 vô ¸n, kÕt ¸n h¬n 121.500 ngêi, sè ngêi
võa bÞ khai trõ khái §¶ng võa chÞu xö lý h×nh sù lµ 37.492 ngêi.
Nh vËy: Thêi gian qua, Trung Quèc ®· tõng bíc xãa bá hiÖn tîng
§¶ng thay thÕ chÝnh quyÒn; VÊn ®Ò quyÒn lùc qu¸ tËp trung còng cã nh÷ng
10
thay ®æi nhÊt ®Þnh; VÊn ®Ò d©n chñ trong §¶ng bíc ®Çu ®îc ph¸t huy. C¶i
c¸ch chÕ ®é l·nh ®¹o cña §¶ng ®· gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é l·nh ®¹o,
tr×nh ®é cÇm quyÒn cña §¶ng, b¶o ®¶m cho §¶ng xøng ®¸ng ngang tÇm víi
thêi kú lÞch sö míi.
b) Hoµn thiÖn chÕ ®é §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n (Quèc héi)
ChÕ ®é §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n lµ chÕ ®é chÝnh trÞ c¨n b¶n cña
Trung Quèc. ViÖc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn chÕ ®é nµy lµ tiªu chÝ quan träng
thÓ hiÖn møc ®é d©n chñ hãa ®êi sèng chÝnh trÞ cña Trung Quèc. Tõ sau Héi
nghÞ Trung ¬ng 3 khãa XI (1978), chÕ ®é §¹i biÓu nh©n d©n ®· bíc vµo thêi
kú míi, ph¸t huy vai trß ngµy cµng lín trong ®êi sèng chÝnh trÞ Trung Quèc.
Cô thÓ lµ:
- B¶n th©n chÕ ®é §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n ®· kh«ng ngõng ®îc
ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn.
VÒ mÆt x©y dùng chÕ ®é tæ chøc vµ c¬ cÊu c«ng t¸c, §¹i héi §¹i
biÓu nh©n d©n ®¹t nh÷ng thµnh tùu sau: C¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn chÕ ®é bÇu
cö, më réng ph¹m vi bÇu cö trùc tiÕp ®¹i biÓu nh©n d©n ®Õn cÊp huyÖn.
HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc
®îc thiÕt lËp thªm c¸c ñy ban chuyªn m«n, phô tr¸ch nghiªn cøu thÈm ®Þnh
c¸c dù ¸n cã liªn quan. Tõ khãa VI ®Õn khãa XI, c¸c ñy ban chuyªn m«n
cña §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc ®· t¨ng tõ 6 lªn 9 ñy ban nh hiÖn
nay.
- Vai trß cña §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n vµ Ban Thêng vô cña nã
trong ®êi sèng chÝnh trÞ Trung Quèc kh«ng ngõng ®îc t¨ng cêng.
NhiÖm vô chñ yÕu cña §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n vµ Ban Thêng vô
cña nã lµ lËp ph¸p vµ gi¸m s¸t.
+ VÒ c«ng t¸c lËp ph¸p: Tõ n¨m 1979 ®Õn th¸ng 12-1998, §¹i héi
§¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc vµ Ban Thêng vô ®· th«ng qua ®îc 343 v¨n
b¶n bao gåm HiÕn ph¸p, luËt vµ c¸c quy ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan
11
®Õn ph¸p luËt. Nhê vËy, ®êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi ë Trung Quèc
®· cã luËt ®Ó dùa vµo.
+ VÒ mÆt gi¸m s¸t: C«ng t¸c gi¸m s¸t cña §¹i héi §¹i biÓu nh©n d©n
chñ yÕu lµ gi¸m s¸t ph¸p luËt. Kú häp thø III cña Ban Thêng vô §¹i héi §¹i
biÓu nh©n d©n toµn quèc khãa VIII ®· th«ng qua v¨n b¶n "Nh÷ng quy ®Þnh
vÒ t¨ng cêng gi¸m s¸t t×nh h×nh thùc thi ph¸p luËt", lµm cho c«ng t¸c kiÓm
tra chÊp hµnh ph¸p luËt ®îc quy ph¹m hãa, chÕ ®é hãa thªm mét bíc.
c) C¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ
Tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay, Trung Quèc ®· tiÕn hµnh bèn lÇn
c¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ víi quy m« lín. Mçi lÇn c¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh
phñ ®Òu ®îc triÓn khai trong nh÷ng thêi ®iÓm mÊu chèt cña c«ng cuéc c¶i
c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Bèn lÇn c¶i c¸ch nµy ®Òu cã mét môc tiªu gièng nhau lµ tinh gi¶n
bé m¸y, c¾t gi¶m nh©n viªn, chuyÓn biÕn chøc n¨ng. C¸c nhµ l·nh ®¹o
Trung Quèc coi cuéc c¶i c¸ch nµy lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thùc sù.
- C¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ lÇn thø nhÊt n¨m 1982 ®¹t thµnh qu¶
cô thÓ lµ:
+ C¶i c¸ch thÓ chÕ l·nh ®¹o Quèc vô viÖn. Sè Phã Thñ tíng Quèc
vô viÖn ®· tõ 13 ngêi gi¶m xuèng cßn 2 ngêi; ®ång thêi ®Æt thªm chøc danh
ñy viªn Quèc vô, Héi nghÞ Thêng vô Quèc vô viÖn gåm Thñ tíng, c¸c Phã
Thñ tíng, ñy viªn Quèc vô vµ Tæng th ký Quèc vô viÖn.
+ Tinh gi¶n c¬ cÊu vµ nh©n viªn. Bé m¸y c«ng t¸c cña Quèc vô viÖn
tõ 100 ngêi gi¶m xuèng cßn 61; nh©n viªn gi¶m tõ 18 v¹n xuèng cßn 12
v¹n ngêi.
+ §æi míi ®éi ngò l·nh ®¹o, quy ®Þnh râ sè lîng chøc vô, tuæi ®êi
vµ tr×nh ®é v¨n hãa cña ban l·nh ®¹o c¬ quan c¸c cÊp; thùc hiÖn ph¬ng
ch©m trÎ hãa, trÝ thøc hãa vµ chuyªn nghiÖp hãa.
Tuy nhiªn, cuéc c¶i c¸ch bé m¸y lÇn nµy do tiÕn hµnh trong hoµn
c¶nh cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ cha ®îc ph¸t triÓn toµn diÖn, cho nªn nã
12
míi chØ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò næi cém tríc m¾t, cha cã ®îc nh÷ng
®ét ph¸ thùc chÊt.
- N¨m 1988, Trung Quèc tiÕp tôc c¶i c¸ch lÇn thø hai.
Qua ®iÒu chØnh, bé m¸y c«ng t¸c cña Quèc vô viÖn lµ 72 gi¶m
xuèng cßn 68 ®Çu mèi (trong ®ã sè Bé vµ ñy ban tõ 45 gi¶m xuèng cßn 41;
bé m¸y trùc thuéc tõ 22 gi¶m xuèng cßn 19; sè c¸n bé c«ng chøc gi¶m tõ 6
v¹n xuèng 5 v¹n ngêi.
- C¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ lÇn thø ba n¨m 1993 ®¹t kÕt qu¶ lµ: sè
Bé, ñy ban vµ c¬ cÊu trùc thuéc Quèc vô ViÖn tõ 86 gi¶m xuèng cßn 59
mèi, tinh gi¶n 20% trong tæng sè 48.000 c¸n bé c«ng chøc cña Quèc vô viÖn.
- Th¸ng 3/1998, kú häp thø nhÊt §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n toµn
quèc th«ng qua ph¬ng ¸n c¶i c¸ch quèc vô viÖn. §©y ®îc xem lµ bíc ®ét
ph¸ quan träng trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc. So
víi nh÷ng lÇn c¶i c¸ch tríc, lÇn nµy cã sù thay ®æi lín, sè ngêi bÞ ®iÒu
chØnh kh¸ ®«ng.
Tríc c¶i c¸ch, sè c¸c c¬ quan trùc thuéc vµ gióp viÖc cña Quèc vô
viÖn lµ 59 ®Çu mèi, trong ®ã gåm V¨n phßng Quèc vô viÖn, 40 Bé vµ ñy
ban, 13 c¬ quan trùc thuéc, 5 v¨n phßng gióp viÖc. Sau c¶i c¸ch, sè c¬ quan
trùc thuéc vµ gióp viÖc cña Quèc vô viÖn gi¶m xuèng cßn 53, trong ®ã bao
gåm V¨n phßng Quèc vô viÖn, 29 Bé vµ ñy ban, 17 c¬ quan trùc thuéc vµ 6
v¨n phßng gióp viÖc kh¸c (1).
§iÒu quan träng lµ §¶ng, ChÝnh phñ vµ ®«ng ®¶o nh©n d©n Trung
Quèc ®Òu nhËn thøc ®îc sù cÊp thiÕt vµ cÊp b¸ch cña vÊn ®Ò, nÕu kh«ng
tiÕn hµnh c¶i c¸ch th× còng kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c ®Ó ®a ®Êt níc tiÕp
tôc tiÕn lªn.
d) Hoµn thiÖn chÕ ®é hiÖp th¬ng chÝnh trÞ vµ hîp t¸c nhiÒu ®¶ng
díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n
Héi nghÞ HiÖp th¬ng chÝnh trÞ vµ chÕ ®é hîp t¸c nhiÒu §¶ng lµ
nh÷ng trô cét lín cña thÓ chÕ chÝnh trÞ Trung Quèc.
1) §ç TiÕn S©m, Hai m¬i n¨m c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc, T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc,
sè 5, 1999.
(
13
Sau Héi nghÞ Trung ¬ng 3 khãa XI (1978), hai tæ chøc nµy ngµy
cµng hoµn thiÖn vµ ph¸t huy vai trß ngµy cµng lín trong ®êi sèng chÝnh trÞ
Trung Quèc. BiÓu hiÖn cô thÓ nh sau:
- TÝnh chÊt, ®Þa vÞ cña chÕ ®é HiÖp th¬ng chÝnh trÞ vµ hîp t¸c nhiÒu
§¶ng ®îc lµm râ.
Th¸ng 10/1992, §¹i héi XIV §¶ng céng s¶n Trung Quèc ®a "ChÕ
®é HiÖp th¬ng chÝnh trÞ vµ hîp t¸c nhiÒu §¶ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng
céng s¶n" vµo b¶n "§iÒu lÖ §¶ng céng s¶n Trung Quèc"; ®ång thêi x¸c
®Þnh môc tiªu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc lµ: LÊy viÖc hoµn
thiÖn chÕ ®é §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n, chÕ ®é HiÖp th¬ng chÝnh trÞ vµ hîp
t¸c nhiÒu §¶ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n lµ néi dung chñ yÕu cña
c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ, ph¸t triÓn nÒn chÝnh trÞ d©n chñ XHCN.
- T¨ng cêng c«ng t¸c HiÖp th¬ng chÝnh trÞ nh©n d©n.
- ñng hé c¸c nh©n sÜ cña c¸c ®¶ng ph¸i d©n chñ vµ kh«ng ®¶ng ph¸i
tham gia ®¶m nhËn chøc vô l·nh ®¹o cña c¬ quan Nhµ níc. Nh vËy, Héi
nghÞ HiÖp th¬ng chÝnh trÞ nh©n d©n ®· trë thµnh tæ chøc mÆt trËn thèng nhÊt
réng r·i nhÊt ë Trung Quèc. Sè ñy viªn cña tæ chøc nµy ®· lªn tíi 50 v¹n
ngêi. ChÕ ®é hîp t¸c nhiÒu ®¶ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n lµ mét
nÐt ®Æc s¾c cña thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc. Tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn
nay, §¶ng céng s¶n Trung Quèc thêng th«ng qua c¸c h×nh thøc nh Héi nghÞ
HiÖp th¬ng chÝnh trÞ, Héi nghÞ täa ®µm víi nh©n sÜ thuéc c¸c ®¶ng ph¸i d©n
chñ vµ nh©n sÜ kh«ng ®¶ng ph¸i ®Ó bµn chung viÖc níc, gãp phÇn thóc ®Èy
qu¸ tr×nh d©n chñ hãa chÝnh trÞ ë Trung Quèc.
2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ khã kh¨n ®ang ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i
c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ
H¬n 20 n¨m qua, c«ng cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ë Trung Quèc
®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu rÊt quan träng. Tuy nhiªn, muèn thùc hiÖn
môc tiªu x©y dùng Nhµ níc ph¸p trÞ XHCN, Trung Quèc vÉn ph¶i tiÕp tôc
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò rÊt c¨n b¶n.
14
a) VÊn ®Ò "quyÒn lùc qu¸ tËp trung"
§©y lµ mét vÊn ®Ò lín vµ rÊt khã gi¶i quyÕt. Tõ khi c¶i c¸ch më cöa
®Õn nay, vÊn ®Ò nµy vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt vÒ c¨n b¶n.
¤ng §Æng TiÓu B×nh cho r»ng hiÖn tîng quyÒn lùc qu¸ tËp trung
chÝnh lµ díi khÈu hiÖu t¨ng cêng sù l·nh ®¹o nhÊt nguyªn hãa cña §¶ng, ®·
th©u tãm quyÒn lùc vµo trong tay ®¶ng ñy, quyÒn lùc cña §¶ng ñy l¹i tËp
trung vµo mÊy vÞ BÝ th, ®Æc biÖt lµ BÝ th thø nhÊt. Sù l·nh ®¹o nhÊt nguyªn
hãa cña §¶ng v× thÕ trë thµnh sù l·nh ®¹o cña c¸ nh©n. VÊn ®Ò nµy kh«ng
®îc gi¶i quyÕt c¨n b¶n th× sÏ dÉn ®Õn chñ nghÜa quan liªu lµm tæn h¹i ®Õn
sinh ho¹t d©n chñ, l·nh ®¹o tËp thÓ, chÕ ®é tËp trung d©n chñ vµ chÕ ®é
ph©n c«ng phô tr¸ch c¸ nh©n cña §¶ng vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp.
b) VÊn ®Ò "§¶ng vµ chÝnh quyÒn kh«ng t¸ch rêi"
§©y lµ vÊn ®Ò ®· tån t¹i l©u dµi ë Trung Quèc, ®ång thêi còng lµ vÊn
®Ò mÊu chèt cÇn gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ.
Tuy nhiªn, trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ trong thêi gian
qua, viÖc c¶i c¸ch nµy gÆp kh¸ nhiÒu khã kh¨n vµ tr× trÖ. ThËm chÝ nh÷ng
n¨m tríc ®©y ë Trung Quèc cßn xuÊt hiÖn chñ tr¬ng vµ c¸ch lµm "hîp nhÊt
§¶ng víi chÝnh quyÒn", "nhÊt thÓ hãa §¶ng víi chÝnh quyÒn"; cã ý kiÕn
cßn cho r»ng t¸ch rêi §¶ng vµ chÝnh quyÒn lµ kh«ng phï hîp, kh«ng khoa
häc.
HiÖn nay vÊn ®Ò nµy vÉn tiÕp tôc ®îc ®Æt ra, song gi¶i quyÕt th×
hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n.
c) VÊn ®Ò ®i tõ "nh©n trÞ" tíi "ph¸p trÞ"
Trung Quèc lµ níc cã truyÒn thèng chuyªn chÕ phong kiÕn l©u dµi,
th©m c¨n cè ®Õ, tµn d cña rÊt nÆng nÒ.
Sau khi lËp níc, mÆc dï §¶ng céng s¶n Trung Quèc ®· cÇm quyÒn
(1949), nhng trong mét thêi gian dµi vÉn tån t¹i nhËn thøc cho r»ng: Ph¸p
luËt lµ do con ngêi chÕ ®Þnh ra, cuèi cïng còng dùa vµo con ngêi ®Ó chÊp
hµnh vµ tu©n thñ. Do vËy, trong quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi con ngêi, cÇn
15
ph¶i chñ yÕu dùa vµo con ngêi, ph¸t huy vai trß cña con ngêi. Do ¶nh hëng
cña nhËn thøc nµy nªn trong mét thêi gian dµi, Trung Quèc coi nhÑ viÖc x©y
dùng ph¸p chÕ XHCN, thËm chÝ trong gÇn 30 n¨m kÓ tõ khi lËp níc, trong
lÞch sö lËp ph¸p cña Trung Quèc chØ vÎn vÑn 2 bé luËt lµ b¶n HiÕn ph¸p vµ
LuËt h«n nh©n. Thêi kú C¸ch m¹ng v¨n hãa, HiÕn ph¸p còng bÞ chµ ®¹p
nghiªm träng, cuèi cïng kh«ng cßn luËt ph¸p, x· héi rèi lo¹n, kinh tÕ ®×nh
trÖ. Bi kÞch cña c¸ch m¹ng v¨n hãa kh«ng rêi t×nh tr¹ng mét thêi gian dµi
Trung Quèc coi nhÑ d©n chñ, xem thêng ph¸p luËt.
ViÖc chuyÓn tõ "Nhµ níc nh©n trÞ" sang x©y dùng "nhµ níc ph¸p
chÕ" vµ cuèi cïng lµ x©y dùng "nhµ níc ph¸p trÞ" ®¸nh dÊu sù thay ®æi ph¬ng thøc cÇm quyÒn cña §¶ng céng s¶n Trung Quèc, ®ång thêi chøng tá
§¶ng céng s¶n Trung Quèc ®· nhËn thøc vµ n¾m v÷ng mét c¸ch s©u s¾c ®Þa vÞ,
chøc n¨ng vµ vai trß cña ph¸p luËt trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.
Tuy nhiªn, ®i tõ "nh©n trÞ" tíi "ph¸p trÞ" kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ
thay ®æi kh¸i niÖm, mµ lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ thÓ chÕ "nh©n trÞ" tËp
quyÒn cao ®é cña c¸ nh©n sang thÓ chÕ "ph¸p trÞ" d©n chñ. Nã ®ßi hái ph¶i
lÊy x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt lµm c¬ së. Thùc tiÔn cho thÊy,
c«ng t¸c lËp ph¸p cña Trung Quèc thêi gian qua tuy ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu
t¬ng ®èi lín, nhng so víi yªu cÇu x©y dùng Nhµ níc ph¸p trÞ th× vÉn cßn
nhiÒu ®iÒu bÊt cËp: Mét sè luËt cÇn ph¶i chÕ ®Þnh nhng vÉn cha ra ®êi, lµm
cho nhiÒu lÜnh vùc ®ßi hái ph¸p luËt quy ph¹m vÉn bÞ bá trèng, nhÊt lµ mét
sè lÜnh vùc cña kinh tÕ thÞ trêng vÉn cha cã luËt ®Ó dùa vµo; Trong mét sè
bé luËt hiÖn hµnh vÉn cßn mang theo mµu s¾c cña kinh tÕ kÕ ho¹ch, ngµy
cµng tá ra kh«ng thÝch øng víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ, chÝnh trÞ hiÖn
nay; mét sè luËt do h¹n chÕ vÒ ®iÒu kiÖn lËp ph¸p, cha tÝnh ®Õn yªu cÇu
ph¶i tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nªn tån t¹i t×nh tr¹ng kh«ng ¨n nhËp
hoÆc m©u thuÉn víi tËp qu¸n th«ng lÖ cña thÕ giíi v.v...
Nh vËy: T¨ng cêng c«ng t¸c lËp ph¸p, bao gåm chÕ ®Þnh, söa ®æi vµ
hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ®· vµ ®ang ®Æt ra nh mét yªu cÇu bøc thiÕt
cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ hiÖn nay ë Trung Quèc.
16
d) VÊn ®Ò c¶i c¸ch bé m¸y: Tinh gi¶n c¬ cÊu, c¾t gi¶m nh©n viªn,
chuyÓn biÕn chøc n¨ng cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp
Nh ®· tr×nh bµy, tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay, Trung Quèc ®· tiÕn
hµnh 4 lÇn c¶i c¸ch bé m¸y ChÝnh phñ. Ba lÇn c¶i c¸ch quy m« t¬ng ®èi lín
diÔn ra vµo n¨m 1982, 1988 vµ 1983; lÇn c¶i c¸ch n¨m 1998 ®îc coi lµ cã
quy m« lín nhÊt, møc ®é lín nhÊt, song kÕt qu¶ ®Òu kh«ng ®îc lý tëng.
Thùc tÕ, Trung Quèc ®ang ph¶i ®èi mÆt víi kh«ng Ýt khã kh¨n vµ
th¸ch thøc:
- Mét trë lùc kh«ng thÓ xem thêng lµ sè ngêi hëng lîi Ých vµ cã thÕ
lùc vÉn tån t¹i kh¸ch quan. NÕu hä cha th«ng th× sÏ chèng l¹i, trë thµnh lùc
c¶n ngµy cµng lín. MÊy lÇn c¶i c¸ch tríc v× vÊp ph¶i lùc c¶n lín nªn cuèi
cïng trë l¹i ®iÓm ban ®Çu.
Bªn c¹nh ®ã, vÊn ®Ò s¾p xÕp nh©n viªn d«i thõa còng ®ang ®Æt ra.
NÕu kh«ng s¾p xÕp c«ng viÖc cho sè c¸n bé bÞ tinh gi¶n, tû lÖ thÊt nghiÖp bÞ
t¨ng lªn sÏ dÔ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi.
- Mét trë lùc kh¸c lµ vÊn ®Ò chuyÓn biÕn chøc n¨ng cña ChÝnh phñ:
Theo c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc, c¶i c¸ch bé m¸y lµ ph¶i ®iÒu
chØnh vµ hîp lý hãa c¸c chøc n¨ng quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ. Sau c¶i c¸ch,
bé m¸y cã rÊt nhiÒu c¬ quan bÞ s¸t nhËp hoÆc thu hÑp l¹i. NÕu chøc n¨ng
vÉn nh cò, vÉn lµ bao biÖn tÊt c¶, nh vËy c¶i c¸ch vÉn ®i theo lèi mßn cò. V×
vËy, c¶i c¸ch bé m¸y kh«ng chØ dõng l¹i ë sù thay ®æi vÒ lîng mµ quan
träng h¬n lµ sù thay ®æi vÒ chÊt. C¬ së kinh tÕ ®· biÕn thµnh kinh tÕ thÞ tr êng, th× ChÝnh phñ víi t c¸ch lµ kiÕn tróc thîng tÇng còng ph¶i x¸c ®Þnh
l¹i chøc n¨ng cña m×nh. C¸c c¨n bÖnh cña ChÝnh phñ nh c¬ cÊu ph×nh to,
nh©n viªn thõa th·i, hiÖu qu¶ thÊp vÉn cha ®îc ch÷a trÞ mét c¸ch c¨n b¶n.
17
III. Nh÷ng kinh nghiÖm chñ yÕu cña c¶i c¸ch thÓ chÕ
chÝnh trÞ ë Trung Quèc vµ ý nghÜa cña nã ®èi víi viÖc ®æi
míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam
1. Nh÷ng kinh nghiÖm chñ yÕu
Thùc tiÔn h¬n 20 n¨m tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ, Trung
Quèc ®· ®Ó l¹i nh÷ng kinh nghiÖm sau:
a) Khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ cÇn x¸c ®Þnh râ tÝnh
chÊt chÊt, néi dung vµ ph¬ng thøc thùc hiÖn
VÒ tÝnh chÊt, c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc ®· x¸c ®Þnh râ: C¶i c¸ch
thÓ chÕ chÝnh trÞ lµ tù hoµn thiÖn chÕ ®é XHCN.
VÒ néi dung, ngay tõ th¸ng 9/1996, «ng §Æng TiÓu B×nh ®· nªu lªn
3 néi dung cña c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ: §Çu tiªn lµ §¶ng vµ chÝnh quyÒn
ph¶i t¸ch rêi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §¶ng thiªn vÒ l·nh ®¹o nh thÕ nµo. Néi
dung thø hai lµ quyÒn lùc ph¶i h¹ phãng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a
Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng, ®ång thêi c¸c cÊp ®Þa ph¬ng còng cã vÊn ®Ò quyÒn
lùc. Néi dung thø ba lµ tinh gi¶n c¬ cÊu.
VÒ ph¬ng thøc tiÕn hµnh, c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc cho r»ng:
C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ võa ph¶i kiªn quyÕt, l¹i ph¶i thËn träng, tiÕn hµnh
cã trËt tù díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Bëi v× c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ lµ mét
sù nghiÖp hoµn toµn míi mÎ, nÕu kh«ng m¹nh d¹n t×m tßi, kiªn quyÕt thö
nghiÖm th× kh«ng thÓ thµnh c«ng ®îc.
C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ lµm thay ®æi chÕ ®é chÝnh
trÞ c¬ b¶n cña CNXH ë Trung Quèc, mµ lµ hoµn thiÖn chÕ ®é ®ã. Cho nªn,
c¶i c¸ch cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, ph¶i ®îc tiÕn
hµnh cã kÕ ho¹ch, cã trËt tù trong mét m«i trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh.
b) C¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ ph¶i phèi hîp víi c¶i c¸ch thÓ chÕ
kinh tÕ, phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt vµ x©y dùng hiÖn ®¹i
hãa
18
- Xem thêm -