Tài liệu Cải cách hành chính ở viẹt nam hiện nay - thực trạng và giải pháp

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH BÁO CÁO TỔNG HỢP KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP BỘ NĂM 2010 Đề tài: CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP MÃ SỐ: B.10-15 Cơ quan chủ trì : VIỆN NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Chủ nhiệm đề tài : PGS, TS TRỊNH ĐỨC THẢO Thư ký đề tài : THS HOÀNG MINH HỘI 8258 HÀ NỘI, 2010 NHỮNG NGƯỜI THỰC HIỆN: Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS Trịnh Đức Thảo Thư ký đề tài: ThS. Hoàng Minh Hội Cán bộ tham gia nghiên cứu 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Mạnh, Học Viện CT – HCQG HCM 2. PGS.TS. Quách Sỹ Hùng, Học Viện CT – HCQG HCM 3. TS. Nguyễn Cảnh Quý, Học Viện CT – HCQG HCM 4. TS. Trần Đình Thắng, Học Viện CT – HCQG HCM 5. TS. Lê Văn Trung, Học Viện CT – HCQG HCM 6. TS. Trương Hồ Hải, Học Viện CT – HCQG HCM 7. TS. Hoàng Thị Ngân, Văn Phòng Chính phủ 8. TS. Trương Thị Hồng Hà, Học Viện CT – HCQG HCM 9. ThS. Lê Đinh Mùi, Học Viện CT – HCQG HCM 10. ThS. Tào Thi Quyên, Học Viện CT – HCQG HCM 11. ThS. Trần Văn Quý, Học Viện CT – HCQG HCM 12. ThS. Cao Bá Thành, Học Viện CT – HCQG HCM 13. ThS. Tô Văn Châu, Học Viện CT – HCQG HCM 14. ThS. Lê Thanh Bình, Học Viện CT – HCQG HCM 15. ThS. Đào Ngọc Báu, Học Viện CT – HCQG HCM 16. NCVC. Nguyễn Kim Đạt, Học Viện CT – HCQG HCM 17. Mai Thị Thanh Tâm, Học Viện CT – HCQG HCM 18. ThS. Phạm Đức Toàn, Bộ Nội vụ 19. Phạm Quang Tuệ, Sở Nội vụ tỉnh Vĩnh Phúc 20. Hoàng Văn Thành, Toà án nhân dân huyện Thạch Thất, Hà Nội. 21.Đào Thị Hương Giang, Văn phòng Đại diện khu vực miền Nam Bộ Nội Vụ 22. Nguyễn Ngọc Diệp, Học Viện CT – HCQG HCM CÁC TỪ VIẾT TẮT • CCHC Cải cách hành chính • QPPL Quy phạm pháp luật • HĐND Hội đồng nhân dân • UBND Ủy ban nhân dân • NSNN Ngân sách Nhà nước • HCNN Hành chính nhà nước • CNTT Công nghệ thông tin • QLHCNN Quản lý hành chính nhà nước • THH Tin học hóa • HTTT Hệ thống thông tin • TTHC Thủ tục hành chính • XNK Xuất nhập khẩu • NK Nhập khẩu • ĐTNN Đầu tư nước ngoài MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Phần thứ nhất: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUAN 12 ĐIỂM, CHỦ TRƯƠNG CỦA ĐẢNG, NHÀ NƯỚC VỀ CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH 1.1. Bối cảnh và sự cần thiết thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam 12 1.2. Quá trình hình thành và phát triển quan điểm, chủ trương của Đảng 17 Cộng sản Việt Nam về cải cách hành chính. 1.3 Quá trình hình thành và phát triển chủ trương, chính sách và pháp luật 21 của Nhà nước về cải cách hành chính. 1.4 Đánh giá chung về đặc điểm quá trình hình thành và phát triển quan 24 điểm chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước về cải cách hành chính 1.5 Khái quát cải cách hành chính một số nước trên thế giới và những giá 26 trị tham khảo cho Việt Nam Phần thứ hai: THỰC TRẠNG CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM 39 HIỆN NAY 2.1. Thực trạng cải cách thể chế 39 2.2. Thực trạng cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước 81 2.3. Thực trạng cải cách hành chính nhà nước trong lĩnh vực quản lý và 95 phát triển đội ngũ cán bộ, công chức 2.4. Thực trạng cải cách hành chính trong lĩnh vực tài chính công 126 2.5. Thực trạng hiện đại hoá nền hành chính 136 Phần thứ ba: TIẾP TỤC ĐẨY MẠNH CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH Ở 146 VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Quan điểm tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay 146 3.2. Giải pháp tục đẩy mạnh cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay 146 KẾT LUẬN PHỤ LỤC 172 175 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Thực hiện đường lối đổi mới, Đảng ta đã có nhiều chủ trương về cải cách hành chính và luôn xác định cải cách hành chính là một khâu quan trọng trong sự nghiệp đổi mới để phát triển đất nước. Các cơ quan nhà nước, trong đó Chính phủ đã ban hành và tổ chức thực hiện nhiều chương trình, kế hoạch đã triển khai cải cách hành chính theo các chủ trương, nghị quyết của Đảng, nhất là Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001-2010. Đến năm 2011, Đảng ta tiến hành Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, công cuộc cải cách hành chính nhà nước do Đảng khởi xướng và lãnh đạo vừa tròn 20 năm. Nhìn lại chặng đường 20 năm của công cuộc cải cách, chúng ta có thể khẳng định rằng: Cải cách hành chính đã đạt những kết quả bước đầu quan trọng, góp phần vào thành tựu chung của đất nước. Hệ thống thể chế, luật pháp tiếp tục được đổi mới và hoàn thiện, hình thành dần cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đảm bảo ngày càng tốt hơn quyền dân chủ của nhân dân. Chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của các cơ quan trong hệ thống hành chính nhà nước được điều chỉnh, sắp xếp phù hợp hơn, quản lý nhà nước ngày càng tốt hơn trong điều kiện mới. Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức trong bộ máy hành chính nhà nước có bước được nâng lên, đáp ứng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ. Thể chế, pháp luật về quản lý tài chính công được tích cực xây dựng và từng bước hoàn thiện. Thủ tục hành chính và hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước có bước đổi mới, hiệu lực, hiệu quả, kỷ luật, kỷ cương được tăng cường hơn. Những kết quả đạt được đó chứng tỏ đường lối đổi mới của Đảng ta nói chung và cải cách hành chính nhà nước nói riêng dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là hoàn toàn đúng đắn và sáng tạo, là phù hợp với hoàn cảnh thực tế Việt Nam và thích ứng với xu thế thời đại. Tuy nhiên, nền hành chính nhà nước còn nhiều hạn chế, yếu kém. Hệ thống thể chế, pháp luật, nhất là thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vẫn còn nhiều bất cập, vướng mắc. Chức năng, nhiệm vụ của một số cơ quan trong hệ thống hành chính nhà nước chưa đủ rõ, còn trùng lặp và chưa 1 bao quát hết các lĩnh vực quản lý nhà nước; cơ cấu tổ chức bộ máy còn cồng kềnh, chưa phù hợp. Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức chưa đáp ứng kịp yêu cầu; tình trạng quan liêu, lãng phí còn nghiêm trọng. Thể chế, luật pháp về quản lý tài chính công tuy có nhiều đổi mới, nhưng còn bất cập. Thủ tục hành chính còn nhiều vướng mắc, gây phiền hà cho tổ chức và công dân; kỷ luật, kỷ cương cán bộ, công chức chưa nghiêm; hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước còn nhiều yếu kém. Những hạn chế, tồn tại của cải cách hành chính đã làm cản trở tiến trình phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Vì vậy, đánh giá làm rõ những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của cải cách hành chính trong thời gian qua là một việc làm cần thiết. - Ngày nay, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã đi vào chiều sâu. Trong những năm qua, các quan hệ hành chính, pháp lý từng bước được thay đổi thích ứng với kinh tế thị trường. Tuy nhiên, trong nhiều lĩnh vực, nền hành chính không chuyển biến kịp và trở nên lạc hậu, trì trệ, kìm hãm kinh tế; vì vậy, cần phải đẩy mạnh hơn nữa công cuộc đổi mới, tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành chính một cách sâu rộng. Bên cạnh đó, công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đang đặt ra yêu cầu phải không ngừng hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, trong đó các cơ quan hành chính phải không ngừng đáp ứng yêu cầu về quyền tự do, dân chủ của nhân dân. Mặt khác, trong xu hướng hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, với tốc độ và quy mô phát triển yêu cầu càng cao hơn thì cải cách hành chính càng trở thành khâu bức xúc và quyết định thành bại của chiến lược phát triển. Cải cách hành chính ngày càng trở thành yếu tố quan trọng trong chương trình nghị sự về cải cách của Việt Nam. Đây không chỉ là điều kiện hết sức thiết yếu để Việt Nam có thể tối đa hóa được các lợi thế của quá trình hội nhập, mà còn là công cụ quan trọng đảm bảo thực hiện thành công kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ của Việt Nam. Tuy nhiên cải cách hành chính ở Việt Nam là công việc mới mẻ, chưa có tiền lệ, lại diễn ra trong điều kiện thiếu kiến thức và kinh nghiệm quản lý hành chính, có nhiều vấn đề phải vừa làm vừa rút kinh nghiệm. 2 Với những lý do trên, việc nghiên cứu đánh giá đúng kết quả, hạn chế và nguyên nhân của cải cách hành chính có ý nghĩa quan trọng trong việc tiếp tục đẩy mạnh có hiệu quả của cải cách hành chính ở nước ta trong thời gian tới là vấn đề cần thiết. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Trong đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị, cải cách hành chính luôn được coi là vấn đề trọng tâm. Do vậy, vấn đề này đã và đang thu hút được đông đảo các cơ quan, tổ chức và cá nhân các nhà khoa học tham gia nghiên cứu. Ở những góc độ khác nhau, đã có nhiều công trình về cải cách hành chính như sách, bài đăng tạp chí, kỷ yếu đề tài, báo cáo... - Sách liên quan đến cải cách hành chính ở Việt Nam + Sách: “Cải cách hành chính nhà nước: thực trạng, nguyên nhân và giải pháp” do TS Thang Văn Phúc chủ biên (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001). Công trình đã khái quát quan điểm của Đảng về cải cách hành chính ở Việt Nam từ năm 1986 đến năm 2001; đánh giá công tác thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam trong 15 năm (từ 1985 đến 2001); phân tích các nguyên nhân và đề xuất các giải pháp tiếp tục thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam. + Sách: “Đẩy mạnh cải cách hành chính xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của Nhà xuất bản Quân đội nhân dân (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2006) phân tích các quan điểm cơ bản về nhà nước pháp quyền trong lịch sử; nhấn mạnh cải cách hành chính ở Việt Nam, coi đó là nhiệm vụ cấp bách. + Sách: “Cải cách hành chính, vấn đề cấp thiết để đổi mới Bộ máy nhà nước” của Trung tâm nghiên cứu khoa học tổ chức quản lý (Nxb Tổng hợp TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh 2004) bàn đến vấn đề cải cách hành chính ở Việt Nam; bao gồm các các bài viết, quan điểm của các tác giả là lãnh đạo các cơ quan trung ương đề cập đến những nội dung của cải cách hành chính ở Việt Nam, đánh giá thực trạng công tác cải cách hành chính và đưa ra các kiến nghị tiếp tục thực hiện cải cách hành chính ở nước ta. 3 + Sách: “Hành chính nhà nước trong xu thế toàn cầu hóa” do PGS.TS Nguyễn Hữu Hải chủ biên (Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2007) đi sâu phân tích bối cảnh của toàn cầu hóa, những vấn đề đặt ra và những thách thức đối với mỗi quốc gia và các tổ chức quốc tế, từ đó công trình đề cập đến tính tất yếu của cải cách hành chính ở Việt Nam với các giai đoạn và nội dung cải cách. + Sách: “Cải cách hành chính và công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền” do Đoàn Trọng Truyến chủ biên (Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006) khái quát về mục tiêu, quan điểm, nguyên tắc và các phương hướng cải cách hành chính ở Việt Nam. + Sách: “Các văn kiện của Đảng và Nhà nước về cải cách hành chính nhà nước” của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005) chứa đựng một số qui định cơ bản về cải cách hành chính nhà nước thông qua các văn kiện của Đảng từ Đại hội VI đến nay (2005); bên cạnh đó công trình giới thiệu các văn bản về cải cách hành chính ở Việt Nam với các nội dung cụ thể như cải cách thể chế, cải cách bộ máy, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức và cải cách tài chính công. Bên cạnh những công trình nghiên cứu về cải cách hành chính nhà nước nói chung, nhiều công trình nghiên cứu từng nội dung của cải cách hành chính đó là: + Sách: “Công vụ và công chức nhà nước” của tác giả Phạm Hồng Thái (Nxb Tư Pháp, Hà Nội, 2004) + Sách: “ Hệ thống công vụ và xu hướng cải cách của một số nước trên thế giới” của tập thể tác giả Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương và Nguyễn Thu Huyền ( Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004) + Sách: “ Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời kỳ đổi mới” do Nguyễn Văn Yểu và GS.TS Lê Hữu Nghĩa chủ biên (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006). Nội dung cuốn sách dành một chương nghiên cứu về đổi mới hoạt động hành pháp của Chính Phủ, đẩy mạnh cải cách hành chính nhà nước (trang 286- 336) + Sách: “ Về chế độ công vụ Việt Nam” do PGS.TS. Nguyễn Trọng Điều chủ biên (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007). Nội dung cuốn sách đề cập 4 một cách hệ thống về chế độ công vụ Việt Nam và yêu cầu đổi mới chế độ công vụ, một trong những nội dung cơ bản của cải cách hành chính ở nước ta hiện nay. - Kỷ yếu Đề tài, Hội thảo khoa học liên quan đến cải cách hành chính + Kỷ yếu Hội thảo khoa học: đánh giá cải cách hành chính giai đoạn I (2001-2005), Ban Thư ký Ban Chỉ đạo Cải cách hành chính của Chính phủ đã tổ chức hội thảo (ngày 10/11/2005) lấy ý kiến vào dự thảo Báo cáo tổng kết giai đoạn I (2001-2005) và Kế hoạch giai đoạn II (2006-2010) thực hiện Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001-2010. + Kỷ yếu Hội thảo khoa học: “ Chia sẻ kinh nghiệm và sảng kiến Cải cách hành chính của Thành phố Hồ Chí Minh” do Bộ Nội vụ phối hợp với UBND TP. Hồ Chí Minh tổ chức ngày 11/4/2006 với sự tham dự của đại biểu đến từ 18 tỉnh, thành phố miền Trung và miền Nam. Hội thảo tập trung thảo luận và chia sẻ kinh nghiệm về một số mô hình trong thực tiễn cải cách hành chính của TP. Hồ Chí Minh như: mô hình Tổ nghiệp vụ hành chính công; cơ chế “ một cửa” liên thông trong lĩnh vực quản lý đất đai; kết quả thực hiện Nghị định số 93/NĐ-CP của Chính Phủ về phân cấp quản lý một số lĩnh vực cho TP. Hồ Chí Minh; ứng dụng ISO 9000 vào cung cấp dịch vụ hành chính công; việc áp dụng Hệ thống Quản lý theo kết quả. + Kỷ yếu Hội thảo khoa học: “Cải cách hành chính để phát triển và hội nhập" do Bộ Nội vụ, Ban Chỉ đạo cải cách hành chính của Chính phủ đã phối hợp với Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức ngày 7/6/2007 tại Hà Nội. Các tham luận tập trung đánh giá rõ hơn về những kết quả đã đạt được, cũng như những hạn chế, bất cập của hoạt động CCHC trong những năm đổi mới vừa qua, từ đó góp phần xây dựng những giải pháp nhằm thực hiện thắng lợi giai đoạn hai (2006-2010) đang diễn ra trong toàn bộ Chương trình tổng thể về CCHC cho 10 năm (2001-2010) của Chính phủ. + Kỷ yếu hội thảo quốc tế: “ Cải cách hành chính tại Việt Nam - các ưu tiên giai đoạn 2006 - 2010 và tầm nhìn 2020” do Ban Chỉ đạo Cải cách hành chính của Chính Phủ phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) tổ chức trong hai ngày 24 - 25/11/2007 tại Hà Nội. Các tham luận tại 5 hội thảo tập trung vào bốn nội dung chính: Cải cách hành chính trong bối cảnh phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế; Tiến tới xây dựng một Chính Phủ phục vụ vì sự phát triển; Tính trách nhiệm, tính minh bạch và dân chủ trong bối cảnh phân cấp; Tính chuyên biệt và hiện đại hóa của nền kinh tế. + Kỷ yếu đề tài khoa học cấp bộ: “ Những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về nền hành chính Việt Nam trong giai đoạn 2006 - 2015” của Viện Nhà nước và Pháp luật - Viện Khoa học và Xã hội Việt Nam do PGS.TS Vũ Thư làm chủ nhiệm. Nội dung đề tài đề cập tới cải cách hành chính trên cả bốn yếu tố cấu thành nền hành chính nhà nước. - Các bài báo liên quan đến cải cách hành chính được đăng trên các tạp chí chuyên ngành: + Bài: “Cải cách nền hành chính nhà nước-nội dung cơ bản cấp bách trong việc đổi mới hệ thống chính trị hiện nay”, Tạp chí cộng sản, số 4 năm 1999 của Tạ Xuân Đại. + Bài: “Tiến trình cải cách hành chính ở nước ta - một số đánh giá chung”, trong sách: Các giải pháp thúc đẩy cải cách hành chính ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà nội, 2001, tr 37-57. + Bài: “Cải cách hành chính: Góp một cái nhìn từ góc độ công chức, công vụ”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 7 năm 2004 của Đào Minh Đức. + Bài: “Đảng lãnh đạo xây dựng nền hành chính nhà nước trong sạch, dân chủ và hiện đại”, Tạp chí cộng sản số 10 năm 2006 của Nguyễn Khánh. + Bài: “Cải cách nền hành chính đáp ứng nhu cầu hội nhập”, Tạp chí cộng sản, số 11 năm 2006 của Ngô Hướng. + Bài: “Cải cách hành chính-Vấn đề cần quan tâm”, Tạp chí cộng sản, số 4 năm 2006 của Trần Quang Nhiếp. + Bài: “Xây dựng nền hành chính trong sạch - một mục tiêu quan trọng của quá trình cải cách nền hành chính nhà nước”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 2006 của Đặng Văn Minh. + Bài: “Cải cách hành chính: thực trạng và những vấn đề đặt ra”, Tạp chí cộng sản, số 2 năm 2007. 6 + Bài: “Một vài suy nghĩ về cải cách hành chính ở Việt Nam” Tạp chí Tổ chức Nhà nước số tháng 2 năm 2007 của TS Đinh Duy Hòa. + Bài: “Bàn về một số nội dung tiếp tục cải cách nền hành chính nước ta” Tạp chí Tổ chức Nhà nước số tháng 8 năm 2007 của Ths Phạm Đức Toàn. + Bài: “Nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý đòi hỏi cải cách hành chính phải tiếp cận một cách hệ thống” Tạp chí tổ chức nhà nước số tháng 12 năm 2007 của PGS.TS Võ Kim Sơn. + Bài: “Cải cách hành chính nhà nước” với bốn bài viết đang tải trên trang Web WWW. nhandan.com.vn của Vũ Thế Lân và Trần Hồng Thanh năm 2008 + Bài: “Đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước” Tạp chí Tổ chức Nhà nước số tháng 1+2 năm 2008 của TS Đinh Duy Hòa. + Bài: “Đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền nền kinh tế thị trường” Tạp chí Tổ chức Nhà nước số tháng 1+2 năm 2008 của TS Văn Tất Thu. + Bài: “Mối quan hệ giữa Cải cách hành chính và đổi mới kinh tế là tất yếu trong tổng thể đổi mới đất nước” Tạp chí Tổ chức Nhà nước số tháng 1+2 năm 2008 của Ths Phạm Đức Toàn. + Bài: “Tổ chức thực hiện quyền hành pháp trong cải cách hành chính ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 3 năm 2008 của Đinh Văn Mậu. + Bài: “Cải cách hành chính và tăng trưởng kinh tế” Tạp chí cộng sản, số 6 năm 2008 của Nguyễn Sinh - Doãn Huề. + Bài: “Lại bàn về cải cách hành chính” Tạp chí cộng sản, Nguồn: www.tapchicongsan.org.vn, số 7 năm 2008 của GS. Đỗ Quốc Sam. + Bài: “Đẩy mạnh hơn nữa cải cách hành chính để hội nhập và phát triển”, Tạp chí cộng sản số 8 năm 2008 của Trần Văn Tuấn. + Bài: “Đẩy mạnh hơn nữa cải cách hành chính để hội nhập và phát triển”, Nguồn: www.tapchicongsan.org.vn, số 16 năm 2008 của Bộ Trưởng Bộ Nội Vụ Trần Văn Tuấn. 7 + Bài: “Cải cách thủ tục hành chính từ khi Việt Nam gia nhập WTO đến nay” Tạp chí cộng sản, Nguồn: www.tapchicongsan.org.vn, số 3 năm 2009 của TS Hà Quang Ngọc. + Bài: “về cải cách hành chính hiện nay”, Tạp chí Cộng sản, số 10 năm 200 của Đỗ Quang Trung. - Báo cáo về chương trình thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam + Báo cáo của Chính phủ tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội IX (phần cải cách hành chính), trong sách: Cải cách hành chính - những vấn đề cấp thiết để đổi mới bộ máy nhà nước”, Nxb TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2004, tr 74-77. + Báo cáo của Việt Nam tại diễn đàn toàn cầu hóa lần thứ V về tái tạo lại Chính phủ, được tổ chức từ ngày 03-07/11/2003 tại Mexico City, trong sách: Cải cách hành chính - những vấn đề cấp thiết để đổi mới bộ máy nhà nước”, Nxb TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2004,tr 78- 98. + Báo cáo ngành Tổ chức nhà nước năm 2003 và phương hướng và nhiệm vụ năm 2004 của Bộ Nội vụ, ngày 06-07/01/2004 tại Hà nội, trong sách: Cải cách hành chính – những vấn đề cấp thiết để đổi mới bộ máy nhà nước”, Nxb TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2004,tr 112-126. - Bên cạnh những công trình nghiên cứu về cải cách hành chính trong nước còn có những bài viết về kinh nghiệm cải cách hành chính của các nước trên thế giới, có thể kế đến: + “ Cải cách hành chính ở Trung Quốc một số kết quả và những yêu cầu đảm bảo thành công” Bài viết của Lê Anh Tuấn, Viện Khoa học tổ chức nhà nước - Bộ Nội vụ tổng hợp và biên tập theo bài viết của GS. Wang Yukai, Giáo sư Trường Hành chính Quốc gia Trung Quốc tại Hội thảo Cải cách hành chính và phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế, Hà Nội tháng 4 năm 2008. + “ Cải cách hành chính tại Hàn Quốc” của Đỗ Thu Hằng - Trích nguồn từ Hàn Quốc trên đường phát triển và Tìm hiểu nền hành chính Hàn Quốc ( Nxb Thống kê Hà Nội); Korea Annual 1998, 1999, 2000, Published by Yonhap New Agency. 8 Tình hình nghiên cứu trên đây ở mức độ khác nhau đã đề cập đến: các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách hành chính; những yêu cầu, nhiệm vụ, nội dung của cải cách hành chính qua các giai đoạn cụ thể; một số công trình kiến nghị đưa ra các quan điểm và giải pháp tiếp tục thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc tổng kết công tác cải cách hành chính trên quy mô toàn quốc với bốn nội dung theo Chương trình Tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001-2010 của Chính phủ chưa được thực hiện. Mặc dù vậy các công trình nghiên cứu về cải cách hành chính đã được công bố trên có giá trị tham khảo tốt cho việc nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Đặt trong tổng thể chương trình nghiên cứu của cơ quan chủ trì Đề tài đang được luận chứng sẽ trở thành Đề tài vừa có tính mới, và tiếp nối những kết quả nghiên cứu đề tài Cấp cơ sở về Tổng kết kinh nghiệm cải cách hành chính một số địa phương trong cả nước; đồng thời phù hợp với Chiến lược nghiên cứu khoa học của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh đến 2010. Đề tài này sẽ là công trình khoa học nghiên cứu một cách cơ bản về cải cách hành chính ởViệt Nam trong thời gian qua đồng thời đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện nền hành chính nhà nước trong thời gian tới. 3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Nghiên quá trình phát triển quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách Nhà nước về cải cách hành chính từ Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ VI (tháng 6 năm 1986) đến nay, cung cấp những luận cứ khoa học cho xây dựng các chủ trương về cải cách hành chính ở nước ta hiện nay. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng thực hiện cải cách hành chính ở nước ta từ năm 2001 đến 2010. Từ đó chỉ ra thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của quá trình thực hiện cải cách hành chính trên các nội dung: cải cách thể chế, cải cách bộ máy hành chính nhà nước, xây dựng đội ngũ cán bộ công chức hành chính, cải cách tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính nhà nước. - Đề xuất các giải pháp tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính và hoàn thiện nền hành chính ở nước ta hiện nay. 9 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu, đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp phân tích, tổng hợp, lôgic, lịch sử: Phương pháp cho phép đi sâu phân tích bối cảnh lịch sử để Đảng và Nhà nước đề ra đường lối và chủ trương cải cách hành chính ở nước ta, phân tích các quan điểm, chủ trương cải cách hành chính qua các giai đoạn phát triển, nội dung của cải cách hành chính ở Việt Nam. - Phương pháp sơ đồ, mô hình hóa: Phương pháp cho phép chỉ rõ kết cấu, tỉ lệ những kết quả đạt được trong việc thực hiện các nội dung về cải cách hành chính ở nước ta qua các giai đoạn; đặc biệt vấn đề cải cách hành chính nhà nước trong lĩnh vực quản lý tài chính công. 5. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI Về lý luận: Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần đánh giá những quan điểm của Đảng và thể chế Nhà nước sau 20 năm thực hiện cải cách hành chính; đồng thời những kết luận khoa học của đề tài là những luận cứ lý luận, thực tiễn quan trọng cho công tác thực hiện cải cách hành chính ở nước ta hiện nay. Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách, chiến lược, các nhà làm luật, các cơ quan xây dựng và áp dụng pháp luật, là tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu giảng dạy ở các trường đại học, cao đẳng và những ai quan tâm đến công tác cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay. 6. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Đề tài tiến hành nghiên cứu các nội dung sau: Nội dung thứ nhất: Quá trình hình thành và phát triển quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về cải cách hành chính (Từ năm 1986 đến nay) Nội dung thứ hai: Thực trạng cải cách hành chính ở Việt Nam và những vấn đề đặt ra (nghiên cứu từ năm 2001, từ khi Chương trình Tổng thể cải cách 10 hành chính nhà nước 2001 – 2010 được ban hành và năm 2002, bắt đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XI, đến nay) Nội dung thứ ba: Tiếp tục thực hiện đẩy mạnh cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay 11 PHẦN THỨ NHẤT QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN QUAN ĐIỂM, CHỦ TRƯƠNG CỦA ĐẢNG, NHÀ NƯỚC VỀ CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH. 1.1. BỐI CẢNH RA ĐỜI VÀ SỰ CẦN THIẾT THỰC HIỆN CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM 1.1.1. Bối cảnh ra đời chủ trương cải cách hành chính ở Việt Nam 1.1.1.1 Bối cảnh Quốc tế Từ đầu những năm 70, đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, trên thế giới đã diễn ra những biến đổi to lớn. Trước âm mưu “diễn biến hòa bình” của chủ nghĩa đế quốc, trước tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ xu thế toàn cầu hóa kinh tế, chạy đua vũ trang, cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản có nhiều diễn biến phức tạp. Vào cuối những năm 80 đầu những năm 90 của thế kỷ XX, Liên Xô và các nước chủ nghĩa xã hội Đông Âu lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng. Để thoát khỏi tình trạng khủng hoảng, Trung Quốc thực hiện cải cách, mở cửa; Liên Xô và các nước XHCN ở Đông Âu tiến hành cải tổ, cải cách. Thực hiện tiến trình cải cách, Trung Quốc có sự vươn lên mạnh mẽ, thì trong sai lầm về đường lối và cách làm đã khiến công cuộc cải cách, cải tổ ở Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu ngày càng khó khăn, sự khủng hoảng toàn diện dần dần xuất hiện ở các nước này…Với những sai lầm đó đã dẫn đến sự sụp đổ của Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu vào cuối những năm 80 đầu những năm 90 của thế kỷ XX. Trong khi đó, các nước tư bản chủ nghĩa tuy cũng phải đối phó với những nguy cơ mới, nhưng do có sự điều chỉnh cần thiết đặc biệt là sử dụng những thành quả của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, nên đã vượt qua được khó khăn và kinh tế có bước tăng trưởng đáng kể. Cùng với kinh tế phát triển các nước này cũng luôn quan tâm đến cải cách tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung và nền hành chính nhà nước nói riêng; theo hướng xây dựng nền hành chính đơn giản và hiện đại. Công cuộc cải tổ, cải cách ở các nước trên đây đã có những tác động sâu sắc đến Việt Nam. Những bài học về cải cách của nhiều nước tiên tiến và các nước đang phát triển theo nhiều con đường khác nhau đã tác động đến Việt Nam 12 làm thay đổi nhận thức của nhiều nhà lãnh đạo đất nước. Nhiều người cho rằng cải cách bộ máy nhà nước nói chung, nền hành chính nói riêng là mang tính qui luật, Việt Nam muốn phát triển không thể không tiến hành cải cách để đổi mới nền hành chính nhà nước. 1.1.1.2 Bối cảnh trong nước Sau khi giành thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Nhà nước ta tập trung vào xây dựng và kiến thiết đất nước, trong đó trọng tâm là phát triển kinh tế. Đây là giai đoạn đầy thử thách với Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã đạt được những thành tựu to lớn trong công cuộc khôi phục sản xuất, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật, phát triển giáo dục, y tế, văn hóa, khoa học. Tuy nhiên, giai đoạn này, tình hình kinh tế gặp nhiều khó khăn. Nền kinh tế vẫn ở tình trạng sản xuất nhỏ, nông nghiệp lạc hậu, mang tính chất tự cấp, tự túc. Sản xuất tăng chậm, kết quả đầu tư và hiệu quả sản xuất và đầu tư thấp, mất cân đối giữa các ngành, các vùng miền. Trong nên kinh tế, quan hệ sản xuất chậm được củng cố, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp để lại hậu quả nặng nề đối với nền kinh tế, văn hóa – xã hội. Nhìn chung nền kinh tế nước ta còn ở mức độ phát triển thấp, thiếu ổn định tích lũy trong nước không đáng kể và lệ thuộc nhiều vào bên ngoài. Trước tình hình này Đảng ta nhận định: khủng hoảng kinh tế kéo dài nhiều năm, lạm phát nghiêm trọng, thất nghiệp gia tăng, tiền lương không đủ sống, trật tự an toàn xã hội không được đảm bảo, tham nhũng và tệ nạn xã hội lan rộng, công bằng xã hội bị vi phạm, đạo đức bị xói mòn, lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước bị giảm sút. Nguồn gốc sâu xa dẫn đến tình trạng trên là do hậu quả của nhiều năm chiến tranh, song một phần chính là do nhân tố chủ quan.1 Chúng ta đã thiếu sót trong việc xác định bước đi, giai đoạn và mục tiêu trong quá trình xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật, cải tạo xã hội chủ nghĩa và quản lý kinh tế. Trên cơ sở chỉ ra những nguyên nhân ảnh hưởng đến tình trạng kinh tế chậm 1 Nguyễn Hữu Hải (chủ biên), Hành chính nhà nước trong xu thế toàn cầu hóa, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2007, tr 236-237. 13 phát triển, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã đề ra đường lối đổi mới kinh tế. Song song với cuộc cải cách kinh tế, Đảng ta chủ trương phải đồng thời cải cách hành chính và coi đây là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của đất nước trong quản lý kinh tế, phát triển kinh tế - xã hội. Cải cách hành chính là công việc mới mẻ, diễn ra trong điều kiện Việt Nam còn chưa có kiến thức , kinh nghiệm nhất là đội ngũ cán bộ phải vừa làm vừa học. Do cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, nền hành chính nước ta vừa trì trệ, cồng kềnh, mạng nặng bệnh giấy tờ và thành tích. Đại hội Đảng lần thứ VI đã đưa ra đường hướng khởi đầu để tiến hành cải cách hành chính. 1.1.2. Sự cần thiết thực hiện cải cách hành chính ở Việt Nam Mục 1.1.1 đã phân tích bối cảnh ra đời cải cách hành chính ở Việt Nam và khẳng định cải cách hành chính mang tính qui luật hiện nay. Bên cạnh đó, cải cách hành chính ở Việt Nam còn xuất phát từ những yêu cầu và đòi hỏi sau đây: Một là: Xuất phát từ yêu cầu, đòi hỏi phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự tác động, yêu cầu và đòi hỏi của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đối với nền hành chính nhà nước thể hiện trên các mặt: - Kinh tế thị trường định hướng XHCN tác động đến chức năng của nhà nước, dẫn đến những thay đổi trong cơ cấu, tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan hành chính nhà nước. - Kinh tế thị trường định hướng XHCN tác động đến thể chế nền hành chính nhà nước. Sự tác động này không chỉ thể hiện trên lĩnh vực kinh tế mà trong các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, thể chế về mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với các danh nghiệp, với công dân. - Kinh tế thị trường định hướng XHCN tác động đến yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức hành chính nhà nước. - Kinh tế thị trường định hướng XHCN tác động đến lĩnh vực tài chính công của nhà nước. Muốn quản lý tốt kinh tế thị trường thì bộ máy hành chính phải được tổ chức và vận hành phù hợp, thích ứng với kinh tế thị trường, có tác dụng khơi 14 thông, thúc đẩy, giải phóng mọi tiềm năng của đất nước để phát triển kinh tế, phát huy mặt tích cực, hạn chế và loại trừ mặt tiêu cực của thị trường. Hơn nữa, sự phát triển của nền kinh tế thị trường yêu cầu bộ máy hành chính phải có khả năng phản ứng nhanh nhạy, linh hoạt, kịp thời với tình hình. Vì vậy, tổ chức bộ máy hành chính nhà nước phải được kiện toàn theo hướng giảm đầu mối, tầng nấc, tinh giảm bộ máy và nhân lực, tách các chức năng hành chính khỏi các chức năng kinh doanh, tách dần chức năng hành chính (quản lý nhà nước) với các chức năng phục vụ xã hội, chức năng dịch vụ công của Nhà nước, Chính phủ và bộ máy hành chính các cấp. Mặt khác, cần chú ý đến khuynh hướng tác động tiêu cực của thị trường đối với bộ máy hành chính nhà nước: đó là khả năng dùng sức mạnh đồng tiền để lũng đoạn bộ máy hành chính, làm tha hóa đội ngũ công chức nhà nước, xâm hại lợi ích chung của cộng đồng, làm giảm quyền lực hành chính, phá hoại trật tự kỷ cương phép nước. Đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng luôn luôn là một nội dung quan trọng trong việc xây dựng bộ máy hành chính trong sạch, vững mạnh. Hai là: Xuất phát từ yêu cầu và đòi hỏi của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) đặt ra yêu cầu hoàn thiện hệ thống thể chế tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, xác định rõ ràng, minh bạch thẩm quyền và trách nhiệm của mỗi cấp hành chính, của từng người, từng vị trí công tác trong hệ thống hành chính cũng như mối quan hệ giữa các tổ chức, cá nhân trong hệ thống. Đó là một bộ máy hành chính nhà nước mang tính chuyên nghiệp cao, hiện đại hóa, thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước bằng pháp luật và theo pháp luật, điều hành kinh tế - xã hội một cách chủ động, độc lập tương đối. Đảm bảo thẩm quyền của Chính phủ trong việc quản lý thống nhất các lĩnh vực đời sống kinh tế - xã hội của đất nước, đồng thời phát huy tính năng động, sáng tạo và quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương. Bộ máy hành chính trong Nhà nước pháp quyền là bộ máy do nhân dân lập nên và để phục vụ nhân dân. Tổ chức và hoạt động của bộ máy hành chính 15 nhà nước phải tạo môi trường và điều kiện cho các cá nhân, tổ chức phát huy tính chủ động, sáng tạo trong sản xuất, kinh doanh và tổ chức cuộc sống của mình, bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của công dân. Có chế định trách nhiệm công vụ rõ ràng, bồi thường thiệt hại do tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong bộ máy hành chính gây ra. Bảo đảm các quyền khiếu nại, tố cáo, khiếu kiện trước tòa án của công dân, tức là áp dụng định chế tài phán hành chính để kiểm tra tính hợp pháp, hợp lý các quy định của cơ quan hành chính. Tạo điều kiện và tăng cường khả năng kiểm tra, giám sát các hoạt động của bộ máy công quyền từ phía nhân dân để hạn chế tình trạng quan liêu, lãng phí, tham nhũng. Cải cách, hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước với tư cách là một trong những thiết chế quan trọng nhất của quyền lực nhà nước - quyền hành pháp, tạo cơ sở pháp lý và động lực cho công cuộc cải cách hệ thống chính trị nói chung, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nói riêng. Ba là: xuất phát từ yêu cầu và đòi hỏi của nền hành chính nhà nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Toàn cầu hóa, hợp tác và cạnh tranh là xu thế khách quan của thế giới ngày nay. Quan điểm chủ động hội nhập quốc tế không chỉ được quán triệt trong lĩnh vực kinh tế mà cần được quán triệt sâu sắc trong xây dựng nền hành chính nhà nước nhằm hoàn thiện thể chế pháp lý, cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, phát triển đội ngũ cán bộ, công chức, đổi mới tài chính công. Bộ máy hành chính nhà nước không chỉ phù hợp với điều kiện, đặc điểm của Việt Nam mà còn phải giảm bớt "độ vênh" với các thông lệ quốc tế, hài hòa giữa cơ cấu tổ chức cũng như các chế định pháp luật trong nước và pháp luật quốc tế, bảo đảm thực hiện các cam kết quốc tế. Xu hướng quốc tế hóa tác động đến nền hành chính nhà nước thể hiện nhiều ở các khía cạnh kỹ thuật trong tổ chức hệ thống hành chính, hệ thống pháp luật, định chế quốc gia, định chế và thông lệ quốc tế, sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước, trình độ và năng lực của đội ngũ công chức và cả phương thức tác động mới của hệ thống hành chính nhà nước đến các lĩnh vực kinh tế - xã hội. 16