Tài liệu Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết hose, nhóm ngành sản xuất, kinh doanh và đề xuất giải pháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC TRẠNG CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT HOSE, NHÓM NGÀNH SẢN XUẤT, KINH DOANH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP Ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH TRƯƠNG THỊ BẢO TRÂM TP. Hồ Chí Minh - năm 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC TRẠNG CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT HOSE, NHÓM NGÀNH SẢN XUẤT, KINH DOANH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP Ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số: 8340101 Họ và tên học viên: Trương Thị Bảo Trâm Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Võ Khắc Thường TP. Hồ Chí Minh - năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng, phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Học viên Trương Thị Bảo Trâm i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS, TS Võ Khắc Thường, người đã luôn tận tình hướng dẫn và động viên tôi thực hiện tối luận văn của mình. Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy giáo, cô giáo; những người đã đem lại cho tôi những kiến thức vô cùng có ích trong những năm học vừa qua và mang tính áp dụng cho quá trình công tác sau này; Cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám Hiệu và Ban Quản lý đào tạo của Đại học Ngoại thương cơ sở 2 đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, những người đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hồ Chí Minh, ngày 04 tháng 04 năm 2019 Tác giả Trương Thị Bảo Trâm ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.......................................................................................vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ .......................................................................... viii LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỂ TÀI NGHIÊN CỨU ......................................... 3 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................... 3 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 6 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ......................................................................................... 6 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .............................................................................................. 6 1.3. Câu hỏi và nội dung nghiên cứu ............................................................................ 7 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................... 7 1.5. Nội dung nghiên cứu .............................................................................................. 7 1.6. Các công trình nghiên cứu trước có liên quan ....................................................... 8 1.6.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................................ 8 1.6.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam .......................................................................... 9 1.7. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và khung nghiên cứu của đề tài ... 12 1.8. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ................................................................................. 12 1.9. Cấu trúc bài luận văn ........................................................................................... 13 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN, DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT, MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT ................................................................................................... 14 2.1. Tổng quan về thị trường chứng khoán và doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán ................................................................................................................... 14 2.1.1. Thị trường chứng khoán ................................................................................... 14 iii 2.1.1.2. Khái niệm thị trường chứng khoán ............................................................ 14 2.1.1.2. Chức năng của thị trường chứng khoán ..................................................... 15 2.1.1.3. Phân loại thị trường chứng khoán .............................................................. 16 2.1.1.4. Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán ........................................... 16 2.1.2. Doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán ....................................... 17 2.1.2.1. Khái niệm doanh nghiệp niêm yết.............................................................. 17 2.1.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp niêm yết ........................................................ 20 2.2. Tổng quan về công bố thông tin trên thị trường chứng khoán................................ 21 2.2.1. Khái niệm chung về công bố thông tin ............................................................. 21 2.2.2. Yêu cầu về công bố thông tin ........................................................................... 23 2.2.2.1. Yêu cầu công bố thông tin trong chuẩn mực kể toán – kiểm toán ............. 23 2.2.2.2. Yêu cầu công bố thông tin đối với công ty niêm yết ................................. 26 2.2.3. Đo lường mức độ công bố thông tin của doanh nghiệp niêm yết..................... 27 2.2.3.1. Đo lường không trọng số ............................................................................ 29 2.2.3.2. Đo lường có trọng số .................................................................................. 29 2.2.3.3. Đo lường hỗn hợp....................................................................................... 30 2.3. Các lý thuyết về công bố thông tin ......................................................................... 30 2.3.1. Lý thuyết đại diện (Agency theory) .................................................................. 30 2.3.2. Lý thuyết tín hiệu (Signalling theory) .............................................................. 32 2.3.3. Lý thuyết về yếu tố chính trị (Political Theory) ............................................... 32 2.3.4. Lý thuyết hợp pháp (Legitimacy Theory) ........................................................ 34 2.4. Khung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin............... 35 2.4.1. Quy mô HĐQT ................................................................................................. 35 2.4.2. Kiêm nhiệm HĐQT .......................................................................................... 36 2.4.3. Thành viên hội đồng quản trị (HĐQT) độc lập ................................................ 37 2.4.4. Ban kiểm soát ................................................................................................... 37 2.4.5. Sở hữu cổ đông nước ngoài .............................................................................. 37 2.4.6. Quy mô doanh nghiệp ....................................................................................... 38 iv 2.4.7. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp............................................................. 39 2.4.8. Khả năng thanh toán của doanh nghiệp ............................................................ 40 2.4.9. Đòn bẩy tài chính của doanh nghiệp................................................................. 40 2.4.9. Khả năng sinh lời của doanh nghiệp ................................................................. 41 2.5. Các giả thuyết nghiên cứu đối với mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết .......................................................................................................................... 41 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................................................................................................. 44 3.1. Quy trình nghiên cứu .............................................................................................. 44 3.2. Chọn mẫu nghiên cứu ............................................................................................ 45 3.3. Cơ sở lựa chọn thông tin thống kê ......................................................................... 45 3.4. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................... 47 3.5. Ký hiệu thông tin .................................................................................................... 47 3.6. Đo lường các biến trong mô hình........................................................................... 48 3.6.1. Đo lường biến phụ thuộc ................................................................................. 48 3.6.2. Đo lường các biến độc lập ............................................................................... 49 3.7. Xử lý dữ liệu thu thập ............................................................................................ 51 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN SGDCK TP.HCM ................................................................................... 54 4.1. Mức độ công bố thông tin trong BCTC của doanh nghiệp .................................. 54 4.1.1. Thống kê mô tả chỉ số CBTT: .......................................................................... 54 4.1.2. Thống kê mô tả các biến độc lập ..................................................................... 55 4.2. Phân tích mối tương quan giữa các biến trong mô hình ........................................ 57 4.3. Phân tích hồi quy đa biến ........................................................................................ 60 4.3.1. Phân tích mô hình lần 1 .................................................................................... 60 v 4.3.2. Phân tích mô hình lần 2 .................................................................................... 64 4.4. Kết quả nghiên cứu và tổng hợp kết quả nghiên cứu ............................................. 68 4.4.1. Kết quả nghiên cứu ........................................................................................... 68 4.4.2. Thực trạng công bố thông tin của doanh nghiệp niêm yết ............................... 69 4.4.3. Giải thích và trao đổi thêm về kết quả nghiên cứu ........................................... 71 CHƯƠNG 5: QUAN ĐIỂM VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ĐỂ CẢI THIỆN TÌNH HÌNH CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN HOSE ............................................................................................................................. 76 5.1. Sự cần thiết và quan điểm hoàn thiện hệ thống công bố thông tin của các công ty cổ phần niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh ................... 76 5.1.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện hệ thống CBTT của DNNY .......................... 76 5.2. Quan điểm hoàn thiện hệ thống CBTT tại các DNNY ........................................ 78 5.2. Đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh ................................ 80 5.2.1. Đối với Nhà nước ............................................................................................. 80 5.2.2. Đối với các doanh nghiệp niêm yết .................................................................. 82 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 86 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH 130 DOANH NGHIỆP ĐƯỢC CHỌN TRONG MẪU NGHIÊN CỨU .............................................................................................................. 90 PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH BỘ CHỈ MỤC THÔNG TIN ....................................... 96 PHỤ LỤC 3: CÁC BỘ CHỈ MỤC CÓ MỐI TƯƠNG QUAN ............................... 103 PHỤ LỤC 4: SỐ LIỆU THU THẬP VÀ TÍNH TOÁN DÙNG ĐỂ CHẠY MÔ HÌNH ........................................................................................................................... 104 PHỤ LỤC 5: PHÂN TÍCH SỐ LIỆU ....................................................................... 112 vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT NGHĨA TIẾNG VIỆT TỪ VIẾT TẮT 1 BCTC Báo cáo tài chính 2 BTC Bộ Tài chính 3 CTCP Công ty Cổ phần 4 HOSE Sở giao dịch Chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh 5 SGDCK Sở giao dịch Chứng khoán 6 Tp.HCM Thành phố Hồ Chí Minh 7 TTCK Thị trường chứng khoán 8 TTGDCK Trung tâm giao dịch chứng khoán 9 UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nước 10 DN Doanh nghiệp 11 DNNY Doanh nghiệp niêm yết 12 CBTT Công bố thông tin 13 TTCK Thị trường chứng khoán 14 NĐT Nhà đầu tư vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ STT Bảng biểu, sơ đồ TÊN BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ SỐ TRANG Các loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế 19 1 Sơ đồ 2.1 2 Sơ đồ 3.1 3 Bảng 3.1 Mã hóa và ký hiệu các biến 47 - 48 4 Bảng 3.2 Đo lường các biến độc lập của mô hình 49 - 50 Quy trình nghiên cứu đối với các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT 44 Kết quả thống kê mô tả chỉ số CBTT các 5 Bảng 4.1 doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch 54 chứng khoán Tp.HCM Bảng kết quả thống kê mô tả các biến độc lập 6 Bảng 4.2 7 Bảng 4.3 8 Bảng 4.4 9 Bảng 4.5 10 Bảng 4.6 Hệ số tương quan 58 – 59 11 Bảng 4.7 Phân tích hồi quy 60 12 Đồ thị 4.1 13 Bảng 4.8 Kết quả tổng hợp hồi quy 14 Bảng 4.9 Phân tích hồi quy lần 2 64 – 65 15 Bảng 4.10 Phân tích hồi quy lần 2 65 16 Đồ thị 4.2 17 Bảng 4.11 Bảng kết quả thống kê mô tả biến “Kiêm nhiệm HĐQT” Bảng kết quả thống kê mô tả biến “Thành viên HĐQT độc lập” Bảng kết quả thống kê mô tả biến “Ban kiểm soát” Đồ thị phân tán giữa giá trị dự đoán và phần dư từ hồi quy Đồ thị phân tán giữa giá trị dự đoán và phần dư từ hồi quy Tổng hợp đánh giá giả thuyết nghiên cứu viii 56 56 56 56 61 64 66 69 LỜI MỞ ĐẦU Thị trường chứng khoán Việt Nam là một môi trường đầu tư và cũng là thị trường thu hút vốn tại Việt Nam. Là một bộ phận quan trọng và không thể thiếu của hệ thống tài chính Việt Nam. Tuy nhiên, thị trường tài chính Việt Nam vẫn đang còn mới mẻ đối với các nhà đầu tư, khi năm 2002, Việt Nam chỉ mới có 2 doanh nghiệp chính thức niêm yết trên sàn. Để lựa chọn mã chứng khoán đầu tư, các nhà đầu tư phải dựa vào rất nhiều nguồn thông tin và thực hiện phân tích cũng như xem xét rủi ro để đưa ra quyết định đầu tư. Phân tích và đánh giá các chỉ tiêu tài chính thông qua các thông tin được công bố từ chính doanh nghiệp niêm yết đó là cách thức mà các nhà đầu tư có thể “chọn mặt gửi vàng” một cách có cơ sở, và tránh tình trạng đầu tư theo “tâm lý” hay “đám đông”. Vì vậy, công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán đóng vai trò rất quan trọng đối với các nhà đầu tư tổ chức cũng như cá nhân. Việc công bố thông tin sẽ giúp cho nhà đầu tư nhận định được sức khỏe của doanh nghiệp và tính hình của tài sản đầu tư. Công bố thông tin được coi là một bức tranh toàn diện về doanh nghiệp đối với người sử dụng, các nhà đầu tư. Bên cạnh đó, thông tin được công bố là căn cứ quan trọng, có độ tin cậy cao và gần như là duy nhất để đánh giá khả năng hoạt động của một doanh nghiệp. Từ đó, các nhà đầu tư, các giới phân tích và cũng như các cổ đông sẽ phân tích, xem xét và đưa ra các quyết định đầu tư phù hợp. Qua thời gian thực hiện công bố thông tin, nhìn chung các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp niêm yết đã thực hiện lập, kiểm tra và công bố các thông tin đúng thời hạn và đẩy đủ các biểu mẫu yêu cầu. Tuy nhiên, nếu nghiên cứu sâu hay xem xét kỹ các báo cáo tài chính cũng như báo cáo thường niên của các công ty cổ phần niêm yết còn bộc lộ nhiều hạn chế, thiếu thống nhất và chưa hoàn chỉnh, gây nhiều khó khăn cho nhà đầu tư và những người sử dụng thông tin. Bên cạnh đó, còn thiếu nhiều bất cập như việc báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, cập nhật các thông tin về quản lý, danh sách cổ đông còn thiếu sót, cũng như có sự sai lệch trọng yếu của một số chỉ tiêu trên báo cáo tài chính trước và sau khi thực hiện kiểm toán. 1 Cho đến nay, việc công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết vẫn đang thiếu cẩn trọng và mang tính hình thức. Nhà đầu tư chưa nhận được đầy đủ các thông tin cung cấp về nội tại doanh nghiệp mà họ đang đầu tư vào. Việc công khai thông tin doanh nghiệp, đặc biệt là các thông tin kế toán được kiểm toán và cung cấp dưới dạng báo cáo tài chính của doanh nghiệp là nghĩa vụ và trách nhiệm quan trọng của doanh nghiệp, cần sự trung thực, đầy đủ và kịp thời cho việc công bố các thông tin. Và để có thể duy trì một hệ thống thị trường vốn hiệu quả, điều tất yếu là những công bố thông tin từ doanh nghiệp đến thị trường cần được kiểm định một các chặt chẽ, chất lượng cao. Việc công bố thông tin thiếu nhất quán và thiếu minh bạch như vậy sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quyền lợi của các cổ đông, nhà đầu tư, giảm thiểu sự tin cậy đối với doanh nghiệp, và nếu lâu dài và có biểu hiện gia tăng, chắc chắn sẽ có tác động tiêu cực đến sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam. Quan tâm đến vấn đề này, tác giả thực hiện vào đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết HOSE, nhóm ngành sản xuất, kinh doanh và đề xuất giải pháp”; cũng cùng mối quan tâm đến hệ thống công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết hiện nay trên thị trường chứng khoán, cũng đã có các bài nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này, trên thế giới và tại Việt Nam, với các hoạt động như quan sát và theo dõi, thực hiện khảo sát và chạy các mô hình định lượng – cũng như định tính để nhận định được mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên thế giới đang ở hiện trạng nào, tình hình thiếu hay đầy đủ ở những mục nào, để có cái nhìn tổng quan và bao quát, phát huy những mặt đang làm tốt, và giảm thiểu những phần thông tin còn thiếu sót và thiếu minh bạch trong quá trình công bố thông tin của doanh nghiệp niêm yết, và cụ thể ở đây là các doanh nghiệp niêm yết trên Sàn Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh thuộc ngành sản xuất kinh doanh. 2 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỂ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Thị trường chứng khoán là một bộ phận quan trọng của thị trường vốn, thực hiện chức năng tập trung các nguồn vốn cho đầu tư và phát triển kinh tế, giúp hỗ trợ huy động những nguồn vốn tiết kiệm nhỏ trong xã hội tập trung thành nguồn vốn lớn để tài trợ cho doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế cũng như Chính phủ để phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế hay cho các dự án đầu tư. Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch mua bán các loại chứng khoán. Việc mua bán được tiến hành ở hai thị trường sơ cấp và thứ cấp. Do vậy thị trường chứng khoán là nơi chứng khoán được phát hành và trao đổi Hệ thống thông tin trên thị trường chứng khoán TP. Hồ Chí Minh quy mô còn nhỏ hẹp, thêm vào đó, thị trường chứng khoán tập trung ở Việt Nam chính thức đi vào hoạt động từ tháng 7 năm 2000, cách đây chưa tới 20 năm. Nếu so với các nước phát triển trên thế giới, TTCK tại Việt Nam vẫn còn rất non trẻ, không những đối với người đầu tư, đối tượng người sử dụng thông tin, mà với ngay cả các tổ chức tham gia thị trường với tư cách là chủ thể công bố thông tin. Công bố thông tin luôn là mối quan tâm hàng đầu của mọi cá nhân khi tham gia vào thị trường chứng khoán, vì vậy việc công bố thông tin phải được xem là trách nhiệm pháp lý đối với các Công ty niêm yết. Các công bố thông tin trong một doanh nghiệp niêm yết mỗi năm theo yêu cầu là báo cáo tài chính và báo cáo thường niên của doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK. Thông tin công bố của doanh nghiệp niêm yết thường được chú trọng và chú ý, cũng như dùng để phân tích các chỉ số tài chính, có 2 dạng báo cáo chính: Báo cáo tài chính (Financial Report) là các thông tin kinh tế được kế toán viên trình bày dưới dạng bảng biểu, cung cấp các thông tin về tình hình tài chính, tình hình kinh doanh và các luồng tiền của doanh nghiệp đáp ứng các cầu cho những người sử dụng chúng trong việc đưa ra các quyết định về mặt kinh tế và đầu tư. 3 Bên cạnh đó, theo thông tin tài chính – kinh tế, Báo cáo thường niên (Annual Report) là báo cáo của các giám đốc công ty trước cổ đông, bản sao bản tổng kết tài sản của công ty, bản kết toán tóm tắt về tài chính và những thông tin khác mà theo luật, các giám đốc phải công khai hoá với cổ đông. Bản sao bản báo cáo hàng năm đươc gửi cho tất cả các cổ đông trước khi diễn ra đại hội cổ đông của công ty. Theo từ điển tài chính và đầu tư, “Báo cáo thường niên (Annual report) là một báo cáo tổng hợp về hoạt động của một DN trong năm tài chính vừa qua, nhằm cung cấp cho cổ đông và những người quan tâm các thông tin về hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính của DN”. Với cách hiểu này, BCTC và báo cáo thường niên của doanh nghiệp chưa có sự khác biệt rõ ràng, vì đều là những báo cáo về tình hình hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính của DN trong thời gian qua. Thêm vào đó, cùng quan điểm với báo cáo thường niên cung cấp các thông tin tài chính, tác giả John Stittle (2010) cho rằng Báo cáo thường niên của DN là bản BCTC mang tính tường thuật về hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp trong thời gian một năm qua, thường được lập vào cuối năm trước và công bố vào đầu năm tài chính phía sau. Báo cáo này bao gồm nhiều phần, và nội dung của báo cáo thường niên thường được quy định bởi pháp luật, bởi kiểm toán và nguyên tắc của thị trường chứng khoán. Đặc biệt, một phần quan trọng trong báo cáo thường niên là báo cáo tài chính và các bộ phận trong báo cáo tài chính, như: Bảng cân đối kế toán, Bảng kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ và các diễn giải. Nên quan điểm đưa ra kết luận “Thông tin trong Báo cáo thường niên còn nặng và trùng lặp nhiều với báo cáo tài chính”. Dựa trên những phân tích trên, bài luận văn này sẽ đi phân tích sâu về mặt Báo cáo tài chính, với mục đích thống nhất thông tin thu thập, công bằng đối với dữ liệu thu thập tại các DN niêm yết SGDCK Tp.HCM thuộc nhóm ngành sản xuất – kinh doanh. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề công bố thông tin đối với Tổ chức niêm yết và đối với sự phát triển của thị trường, nhằm tăng cường chất lượng thông tin công bố, bảo vệ lợi ích nhà đầu tư, tạo sự minh bạch và ổn định cho thị trường, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã có các quy định thích hợp đối với hoạt 4 động công bố thông tin, như Thông tư 155/2015/TT-BTC hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán do Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành vào ngày 06/10/2015 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2016 và Quyết định 340/QĐ-SGDHCM năm 2016 về Quy chế Công bố Thông tin tại Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh hướng dẫn về việc ban hành quy chế công bố thông tin tại Sở Giao Dịch Chứng Khoán Thành Phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, Thông tư số 155/2015/TT-BTC đã được chỉnh sửa và thay thế Thông tư số 52/2012/TT-BTC ngày 5/4/2012 về những điều khoản như: phải giải trình khi giá cổ phiếu tăng trần hoặc giảm sàn 5 phiên liên tiếp, cổ đông nội bộ được tính thêm giám đốc tài chính, đưa công ty đại chúng quy mô lớn vào diện bắt buộc công bố thông tin giống CTNY; làm rõ trách nhiệm của người thực hiện CBTT trong trường hợp đối tượng CBTT là tổ chức/cá nhân. Đây là một trong những thay đổi theo hướng tích cực của các quy định về công bố thông tin. Với những yêu cầu thông tin ngày càng cao từ cổ đông và các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp đến cá nhân đối với các đối tượng doanh nghiệp này, thông tin chính thống và thông tin phi chính thống đều được huy động từ mọi nguồn, từ các phương tiện thông tin đại chúng như truyền hình, sách báo, internet.... đến các thông tin mang tính truyền miệng qua các diễn đàn, sàn giao dịch. Tuy nhiên, trong thực tế, việc CBTT của các doanh nghiệp niêm yết đang bị xem nhẹ. Nhà đầu tư chưa nhận được những thông tin tương xứng về doanh nghiệp mà họ bỏ vốn để đầu tư. Việc công khai thông tin, đặc biệt là thông tin kế toán được cung cấp dưới dạng BCTC là nghĩa vụ bắt buộc các doanh nghiệp phải công bố trung thực và đầy đủ, kịp thời. Những quy định hiện nay về CBTT trên thị trường chứng khoán chưa được chặt chẽ dẫn đến các công ty niêm yết trên sàn CBTT sai lệch và chậm trễ, không cập nhật thường xuyên, gây thiệt hại cho nhà đầu tư và người sử dụng thông tin. Để duy trì một hệ thống thị trường vốn hiệu quả, điều cần thiết là phải có những BCTC chất lượng cao. Một thị trường vốn có tính thanh khoản cao đòi hỏi sự sẵn có và đầy đủ của thông tin minh bạch để tất cả những người tham gia có thể đưa ra quyết định khi họ phân bổ vốn. Vì vậy, trong bối cảnh phát triển còn non trẻ của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay, nhu cầu 5 hoàn thiện thông tin BCTC do các doanh nghiệp phát hành ngày càng tỏ ra cấp thiết và thực tiễn. Việc nghiên cứu các yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ CBTT trong BCTC giúp cho các tổ chức, các nhà điều hành thấy được các tác động này để có thể có những quy định phù hợp và khả thi. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, đề tài: “Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh, nhóm ngành sản xuất, kinh doanh và đề xuất giải pháp” đã được tác giả lựa chọn để nghiên cứu. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Nhìn nhận dưới góc độ của doanh nghiệp để tác giả có thể lựa chọn các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh, nhóm ngành sản xuất – kinh doanh, phân tích và đánh giá thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên HOSE và đề xuất giải pháp. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể + Hệ thống hoá cơ sở lý luận về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết. + Đứng dưới góc độ doanh nghiệp, Tác giả xác định các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM, liên hệ với các nghiên cứu trước đó để đánh giá về mức độ chính xác của nghiên cứu khi lựa chọn các yếu tố ảnh hưởng. + Đánh giá thực trạng CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM. + Dựa trên kết quả nghiên cứu và thực trạng của của mức độ CBTT, tác giả nghiên cứu sâu hơn, và đề xuất một số gợi ý nhằm tăng cường mức thông tin công bố của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Tp.HCM nhóm ngành sản xuất – kinh doanh. 6 1.3. Câu hỏi và nội dung nghiên cứu Tác giả dựa trên những câu hỏi và nội dung nghiên cứu ban đầu để thực hiện bài nghiên cứu một cách hoàn chỉnh. Trong đó, sau bài nghiên cứu, sẽ trả lời được cho các câu hỏi sau: Thứ nhất: Những lý thuyết nào liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK? Thứ hai: Thực trạng công bố thông tin trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay như thế nào? Thứ ba: Dựa trên nghiên cứu và số liệu thống kê, các yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh? Thứ tư: Giải pháp nào để tăng cường mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM thuộc nhóm ngành sản xuất – kinh doanh. - Về không gian: Các doanh nghiệp niêm yết trên HOSE, nhóm ngành sản xuất – kinh doanh. - Về thời gian: Nghiên cứu dữ liệu trong báo cáo tài chính năm 2017. - Đề tài giới hạn vào phạm vi nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết trên HOSE, nhóm ngành sản xuất – kinh doanh. 1.5. Nội dung nghiên cứu Bài nghiên cứu cần trình bảy và làm rõ các vấn đề sau: 7 + Hệ thống hoá cơ sở lý luận về mức độ CBTT và các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT. + Đánh giá thực trạng CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM. + Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM. + Đề xuất một số gợi ý nhằm tăng cường thông tin công bố của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 1.6. Các công trình nghiên cứu trước có liên quan 1.6.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Nội dung CBTT đã được nghiên cứu trong nhiều thời điểm và với các phạm vi khác nhau tại nhiều quốc gia trên thế giới. Đã có nhiều công trình nghiên cứu khác nhau với mức độ nghiên cứu sâu rộng trên toàn thế giới về mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp và các yếu tố ảnh hưởng đến nó. Năm 1995, Gray, Meek trong “Factors influencing voluntary annual report disclosure U.S, U.K, and Continental European multinational corporations” đã nghiên cứu thực nghiệm ở 116 doanh nghiệp ở Mỹ, 64 doanh nghiệp ở Anh và 46 doanh nghiệp ở Châu Âu là các tập đoàn đa quốc gia về các yếu tố ảnh hưởng đến CBTT tự nguyện trong báo cáo hàng năm. Kết quả cho thấy rằng quy mô công ty, khu vực mà công ty hoạt động, thời gian niêm yết, ngành nghề kinh doanh là các yếu tố quan trọng có ảnh hưởng đến việc CBTT. Nghiên cứu của Nandi và Ghosh (2012) “Corporate governance attributes, film characteristics and the level of corporate disclosure: Evidence from the Indian listed firms” đã cho thấy quy mô doanh nghiệp, lợi nhuận và khả năng thanh toán có ảnh hưởng cùng chiều đến mức độ CBTT, còn đòn bẩy và thành phần HĐQT có ảnh hưởng ngược chiều đến mức độ CBTT. 8 Nghiên cứu của Sanjay Bhayani (2012) “The relationship between comprehensiveness of Corporate disclosure anh firm characteristics in India” cũng đã cho thấy rằng các công ty có khuynh hướng công bố nhiều thông tin hơn, thông tin minh bạch hơn là các công ty có quy mô lớn, đòn bẩy tài chính cao, lợi nhuận cao, niêm yết tại thị trường chứng khoán nước ngoài và được kiểm toán bởi các công ty kiểm toán lớn. Tuy nhiên, thời gian hoạt động của một công ty và tình trạng cư trú (công ty đa quốc gia và công ty trong nước) không ảnh hưởng đáng kể đến mức độ CBTT. Nghiên cứu của Aljifri và Alzarouni (2013) “The association between firm characteristics and corporate financial disclosures: evidence from UAE companies” đã tìm hiểu tác động của các yếu tố như: loại ngành, quy mô, lợi nhuận, khả năng thanh toán, tỷ lệ sở hữu cổ đông nước ngoài, tỷ lệ thành viên HĐQT độc lập đến mức độ CBTT. Kết quả cho thấy yếu tố loại ngành và quy mô công ty có ảnh hưởng đáng kể đến mức độ CBTT. Tiếp theo, nghiên cứu của Mohamed Moustafa Soliman (2015) “Firm characteristics and the Extent of Voluntary Disclosure: The Case of Egypt” đã tìm hiểu về mối quan hệ giữa các đặc điểm của doanh nghiệp với mức độ CBTT trong BCTC của hơn 50 doanh nghiệp ở Ai Cập đang niêm yết trên thị trường chứng khoán Ai Cập trong giai đoạn 2010 - 2015 bằng phương pháp phân tích hồi quy đa biến các yếu tố: quy mô doanh nghiệp, chủ thể kiểm toán, lợi nhuận, thời gian niêm yết. Kết quả là quy mô doanh nghiệp và lợi nhuận có mối quan hệ đáng kể đến mức độ công bố thông tin trong BCTC của các doanh nghiệp, còn chủ thể kiểm toán và thời gian hoạt động của doanh nghiệp không có mối quan hệ nào với mức độ CBTT. 1.6.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Các nghiên cứu trong nước cũng thể hiện một sự quan tâm lớn của các nhà nghiên cứu đối với vấn đề CBTT kế toán trong BCTC, đặc biệt là các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán. 9 Nghiên cứu của Đoàn Nguyễn Trang Phương (2010) về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam cho rằng hai nhân tố khả năng sinh lời và chủ thể kiểm toán có ảnh hưởng đến mức độ CBTT. Nghiên cứu này giới thiệu một phương pháp ghi nhận chỉ số công bố thông tin. Tuy nhiên, mẫu nghiên cứu chỉ có 50 công ty, một con số khá khiêm tốn so với tổng thể hơn 250 danh nghiệp niêm yết tại thời điểm đó. Năm 2008, hai tác giả Lê Trường Vinh, Hoàng Trọng với đề tài “Các yếu tố ảnh hưởng đến minh bạch thông tin của doanh nghiệp niêm yết theo cảm nhận của nhà đầu tư” đã nghiên cứu về tính minh bạch của thông tin được công bố từ các doanh nghiệp niêm yết và đưa bài nghiên cứu đi theo một hướng khác. Thông qua việc phát bảng câu hỏi, tác giả đã dùng đánh giá của nhà đầu tư để thành lập nên chỉ số đại diện cho mức độ minh bạch của thông tin. Tuy nhiên, theo tác giả thì đối tượng sử dụng thông tin từ báo cáo của các doanh nghiệp niêm yết không chỉ giới hạn ở bộ phận nhà đầu tư mà đòi hỏi cần phải có một thang đo khách quan cho mọi đối tượng sử dụng thông tin. Năm 2012, nghiên cứu của tác giả Nguyễn Công Phương và cộng sự: “Nghiên cứu thực trạng công bố thông tin trong báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh” đã giới thiệu phương pháp khoa học khi xây dựng hệ thống chỉ mục đo lường mức độ công bố khá hoàn chỉnh và lập luận một cách chặt chẽ về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT. Tác giả đã hệ thống hoá và đóng góp nhiều giải pháp nhằm cải thiện mức độ CBTT trong BCTC. Tuy nhiên, nghiên cứu này chưa phân tích ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về đặc điểm quản trị và sở hữu đến mức độ CBTT của doanh nghiệp. Nghiên cứu của Huỳnh Thị Vân (2013): “Nghiên cứu mức độ công bố thông tin kế toán của các doanh nghiệp ngành xây dựng yết giá tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội” chỉ nghiên cứu tác động của các biến thuộc đặc điểm tài chính đối với việc CBTT như: quy mô doanh nghiệp, khả năng sinh lời, đòn bNy nợ, khả năng thanh toán hiện hành, chủ thể kiểm toán và tốc độ tăng trưởng doanh thu. Kết quả cho thấy chỉ có yếu 10