Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong các ng...

Tài liệu Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong các ngân hàng thương mại việt nam

.PDF
168
1475
86

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH HỒ TUẤN VŨ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ HỮU HIỆU CỦA HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: KẾ TOÁN Mã ngành: 62.34.30.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VÕ VĂN NHỊ TP Hồ Chí Minh – Năm 2016 i LỜI CAM ĐOAN Bằng danh dự khoa học, tôi xin cam đoan luận án này do tôi thực hiện với sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Võ Văn Nhị. Trừ một số kết quả được công bố trong các bài báo và công trình do tôi thực hiện thì tất cả số liệu và kết quả ở luận án này là trung thực, rõ ràng và chưa được ai công bố trong các công trình khoa học. Những nội dung từ các nguồn tài liệu khác được tôi kế thừa, tham khảo ở trong luận án này đều được trích dẫn đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. TÁC GIẢ LUẬN ÁN HỒ TUẤN VŨ ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi muốn gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, lãnh đạo Viện đào tạo sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa và quý giảng viên Khoa Kế toán, trường đại học kinh tế TP Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện tốt nhất trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện và bảo vệ luận án các cấp. Gửi lời cảm ơn sâu sắc đến nhà giáo ưu tú: PGS.TS. Võ Văn Nhị, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đở, hướng dẫn tôi từ trong suốt quá trình học tập và làm luận án. Gửi lời cảm ơn tới sự hỗ trợ, đánh giá các ý kiến trong suốt quá trình khảo sát và thu thập dữ liệu của các đơn vị: Lãnh đạo vụ chế độ kế toán và kiểm toán (Bộ tài chính); Ngân hàng nhà nước; Hiệp hội ngân hàng; Hiệp hội kế toán và kiểm toán Việt Nam; Hiệp hội kế toán viên công chứng Anh tại Việt Nam; Hiệp hội kế toán viên công chứng Australia tại Việt Nam; Học viện ngân hàng, Trường đại học ngân hàng Tp Hồ Chí Minh, Học viện tài chính, Đại học kinh tế Đà Nẵng, Đại học Duy Tân, Đại học Đông Á; Tạp chí kế toán và kiểm toán; Tạp chí khoa học và đào tạo ngân hàng (Học viện ngân hàng); Tạp chí ngân hàng (Ngân hàng nhà nước); Ban lãnh đạo và nhân viên các ngân hàng thương mại Việt Nam Gửi lời cảm ơn các Thầy, Cô trong hội đồng đánh giá luận án các cấp, đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu để luận án được hoàn chỉnh. Cuối cùng, gửi lời cảm ơn đến tất cả các anh, chị em bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, giúp đở để tôi hoàn thành được luận án. TÁC GIẢ LUẬN ÁN HỒ TUẤN VŨ iii MỤC LỤC Lời cam đoan.................................................................................................................i Lời cảm ơn ....................................................................................................................ii Mục lục..........................................................................................................................iii Danh mục bảng..............................................................................................................viii Danh mục hình vẽ .........................................................................................................ix Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................................xi PHẦN MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................................2 3. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................4 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ...............................................................4 7. Kết cấu của luận án ...................................................................................................5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN.............................7 1.1. Các nghiên cứu công bố ở nước ngoài ..........................................................7 1.1.1. Các nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ ...........................................7 1.1.2. Các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB.....................................................................................................12 1.2. Các nghiên cứu công bố trong nước...............................................................23 1.2.1. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận về kiểm soát nội bộ ........................23 1.2.2. Các nghiên cứu về KSNB tại các đơn vị cụ thể .........................................25 1.2.3. Nghiên cứu hệ thống KSNB trong các ngân hàng thương mại ..................28 1.3. Một số nhận xét về các công trình nghiên cứu ..............................................31 1.3.1. Đối với các công trình nghiên cứu nước ngoài ..........................................31 1.3.2. Đối với các công trình nghiên cứu trong nước...........................................32 1.4. Khe hổng nghiên cứu và định hướng nghiên cứu của tác giả......................32 iv 1.4.1. Xác định khe hổng nghiên cứu ...................................................................32 1.4.2. Định hướng nghiên cứu của tác giả............................................................33 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................................................................................34 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU.....................35 2.1. Một số vấn đề chung về hệ thống kiểm soát nội bộ và sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ .............................................................................35 2.1.1. Hệ thống kiểm soát nội bộ..........................................................................35 2.1.2. Sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ................................................40 2.1.3. Báo cáo của BASEL về hệ thống KSNB ...................................................42 2.2. Các lý thuyết nền có liên quan........................................................................46 2.2.1. Lý thuyết lập quy (regulatory theory).........................................................46 2.2.2. Lý thuyết ủy nhiệm (Agency theory) .........................................................47 2.2.3. Lý thuyết thể chế (institutional theory).......................................................48 2.2.4. Lý thuyết bất định của các tổ chức (Contingency theory of Organizations) ............................................................................................49 2.2.5. Lý thuyết về tâm lý học xã hội của tổ chức (Social psychology of organization theory)....................................................................................50 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB ....................51 2.3.1. Môi trường kiểm soát .................................................................................51 2.3.2. Đánh giá rủi ro...........................................................................................53 2.3.3. Hoạt động kiểm soát ...................................................................................55 2.3.4. Thông tin và truyền thông ..........................................................................57 2.3.5. Giám sát......................................................................................................58 2.3.6. Thể chế chính trị .........................................................................................62 2.3.7. Lợi ích nhóm ..............................................................................................64 2.4. Mô hình nghiên cứu đề xuất và giả thuyết nghiên cứu ................................66 2.4.1. Mô hình nghiên cứu....................................................................................66 2.4.2. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................68 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................................69 v CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................70 3.1. Phương pháp nghiên cứu và quy trình nghiên cứu ......................................70 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................70 3.1.2. Quy trình nghiên cứu và ............................................................................70 3.2. Nguồn dữ liệu, phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định tính .........................................................................73 3.2.1. Nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu .......................................73 3.2.2. Đối tượng khảo sát trong nghiên cứu định tính .........................................75 3.2.3. Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định tính ..............................76 3.2.3.1. Quy trình thực hiện .............................................................................76 3.2.3.2. Phương pháp phân tích dữ liệu định tính ............................................77 3.3. Nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu định lượng............................................................................ 77 3.3.1. Nguồn dữ liệu của nghiên cứu định lượng...............................................77 3.3.2. Đối tượng khảo sát và mẫu khảo sát trong nghiên cứu định lượng...........77 3.3.2.1. Đối tượng khảo sát ..............................................................................77 3.3.2.2. Quy mô mẫu khảo sát..........................................................................78 3.3.3. Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định lượng..........................79 3.4. Phương trình hồi quy tổng quát..................................................................83 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................................85 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN .....................................86 4.1. Kết quả nghiên cứu về thực trạng và đánh giá về sự hữu hiệu của hệ thống KSNB của các NHTM Việt Nam ................................................................86 4.1.1. Thực trạng về hoạt động các NHTM Việt Nam .......................................86 4.1.2. Thực trạng về hệ thống KSNB của các NHTM Việt Nam.......................92 4.2. Kết quả nghiên cứu định tính khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ............................94 4.2.1. Phương pháp và quy trình thực hiện ........................................................94 4.2.1.1. Phương pháp thực hiện......................................................................94 vi 4.2.1.2. Quy trình thực hiện............................................................................95 4.2.2. Kết quả nghiên cứu định tính ....................................................................97 4.2.3. Đánh giá sự phù hợp kết quả nghiên cứu định tính về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống các NHTM Việt Nam .....................99 4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng và bàn luận .................................................101 4.3.1. Mẫu nghiên cứu ..........................................................................................102 4.3.2. Kết quả đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ..................................................102 4.3.2.1. Tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo .........................103 4.3.2.2. Kết quả phân tích các nhân tố khám phám (EFA) .........................110 4.3.2.3. Phân tích khám phá hồi quy đa biết (MRA) ..................................114 4.3.2.4. Kết quả kiểm định giả thuyết các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ ......................................119 4.3.2.5. Bàn luận từ kết quả nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ........................................120 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4............................................................................................125 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ..........................................126 5.1. Kết luận ............................................................................................................126 5.1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam...................................................................................126 5.1.2. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ........................................................127 5.2. Quan điểm và định hướng tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong điều kiện hội nhập.....................................................................128 5.2.1. Quan điểm về xây dựng giải pháp nhằm tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ..........................................128 5.2.2. Định hướng tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam.....................................................................................129 vii 5.3. Giải pháp tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong NHTM Việt Nam .........................................................................................................131 5.3.1. Giải pháp tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong NHTM Việt Nam .................................................................................................131 5.3.2. Điều kiện để thực hiện các giải pháp..........................................................135 5.4. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo .............................137 KẾT LUẬN CHUNG ..................................................................................................139 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ...............................xii TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................xiv PHỤ LỤC .....................................................................................................................xxviii viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp kết quả của các nghiên cứu trước về SHH của HTKSNB ..........15 Bảng 1.2. Định nghĩa và đo lường các biến của các nghiên cứu trước........................17 Bảng 3.1. Số lượng mẫu và cơ cấu đối tượng khảo sát ................................................79 Bảng 4.1. Số lượng các loại hình ngân hàng................................................................87 Bảng 4.2. Kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB ......................................................................................98 Bảng 4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu HTKSNB trong các NHTM Việt Nam .....................................................................................................99 Bảng 4.4. Kết quả thống kê ý kiến đánh giá của chuyên gia về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB ................................................100 Bảng 4.5. Kết quả thống kê ý kiến các chuyên gia về tiêu chí đo lường sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ...............................100 Bảng 4.6. Thống kê mẫu khảo sát định lượng .............................................................102 Bảng 4.7. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo môi trường kiểm soát.......................104 Bảng 4.8. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Đánh giá rủi ro.................................104 Bảng 4.9. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Hoạt động kiểm soát........................105 Bảng 4.10. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Thông tin truyền thông ..................106 Bảng 4.11. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Giám sát.........................................106 Bảng 4.12. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo thể chế chính trị .............................107 Bảng 4.13. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Lợi ích nhóm .................................107 Bảng 4.14. Kiểm định Cronbach Alpha thang đo Sự hữu hiệu của hệ thống KSNB ..108 Bảng 4.15. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB .......................................................109 Bảng 4.16. Kết quả kiểm định các giả thuyết về nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam .............................119 Bảng 4.17. Tầm quan trọng của các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam.................................................123 Bảng 5.1. Trật tự các nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của hệ thống .......................127 ix DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1. Mô hình mối liên hệ giữa KSNB với hoạt động tài chính ............................ 8 Hình 1.2. Mô hình mối liên hệ giữa KSNB với việc đạt được mục tiêu....................... 8 Hình 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chiến lược KSNB ............................................ 9 Hình 1.4. Mối quan hệ giữa KSNB với hiệu quả KTNB .............................................. 10 Hình 1.5. Các nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB .................................. 13 Hình 1.6. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB .............................. 14 Hình 1.7. Tổng hợp các nghiên cứu có liên quan đến HTKSNB.................................. 22 Hình 1.8. Mô hình tác động của các nhân tố của KSNB tới chất lượng KS rủi ro ....... 27 Hình 1.9. Mô hình các yếu tố tác động đến hiệu quả của HTKSNB ............................ 29 Hình 1.10. Mô hình tác động của KSNB đến hiệu quả hoạt động và rủi ro của các NHTM Việt Nam ........................................................................................ 29 Hình 1.11. Mô hình tác động của KSNB đến hiệu quả tài chính NHTM Việt Nam .... 30 Hình 1.12. Mô hình tác động của KSNB đến rủi ro phá sản NHTM Việt Nam ........... 30 Hình 2.1. Các mục tiêu của hệ thống kiểm soát nội bộ................................................. 39 Hình 2.2. Các mục tiêu của hệ thống kiểm soát nội bộ................................................. 39 Hình 2.3: Khái quát quy trình đánh giá rủi ro .................................................................53 Hình 2.4. Cơ cấu kiểm soát nội bộ................................................................................ 59 Hình 2.5: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam ......................................................... 67 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu hỗn hợp ...................................................................... 71 Hình 3.2. Quy trình nghiên cứu chi tiết ........................................................................ 72 Hình 3.3. Các bước thực hiện nghiên cứu..................................................................... 73 Hình 3.4: Quy trình phân tích dữ liệu định tính ............................................................ 76 Hình 3.5: Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định lượng .............................. 83 Hình 4.1. Vốn điều lệ của một số ngân hàng sau sáp nhập........................................... 88 Hình 4.2. Tỷ lệ an toàn vốn của hệ thống ngân hàng.................................................... 88 Hình 4.3. Tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng GDP ................................................... 89 Hình 4.4. ROA của hệ thống ngân hàng Việt Nam....................................................... 91 x Hình 4.5. ROE của hệ thống ngân hàng Việt Nam ....................................................... 91 Hình 4.6. Tiến trình khám phá nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB qua nghiên cứu định tính ............................................................................... 97 Hình 4.7. Kiểm định về tính thích hợp của phương pháp và dữ liệu thu thập (KMO and Bartlett’s Test) ............................................................................ 111 Hình 4.8. Kiểm định mức độ giải thích của các biến quan sát đối với nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống KSNB trong các NHTM Việt Nam ... 112 Hình 4.9. Ma trận nhân tố xoay (Rotated Component Matrix*) ................................... 113 Hình 4.10. Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi quy (Coeficients*) .... 115 Hình 4.11. Kiểm định mức độ giải thích của mô hình (Model Summary) ................... 116 Hình 4.12. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình (phương sai – ANOVA)............ 116 Hình 4.13. Đồ thị phân tán của phần dư chuẩn hóa ...................................................... 118 Hình 4.14. Đồ thị giá trị dự đoán chuẩn hóa ................................................................. 119 xi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AAA Hội kế toán Hoa Kỳ AICPA Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ BASEL Basel Committee on Banking Supervision (Ủy ban Basel an toàn về hoạt động ngân hàng) BCTC Báo cáo tài chính BKS Ban kiểm soát BTC Bộ Tài Chính CoBIT Control Objectives for Information and Related Technology (Các mục tiêu kiểm soát trong công nghệ thông tin và các lĩnh vực có liên quan) COSO Committee Of Sponsoring Organizations ERM Enterprise Risk Management Framework (Quản trị rủi ro doanh nghiệp) FEI Hiệp hội các nhà quản trị tài chính HTKSNB Hệ thống kiểm soát nội bộ IIA Hiệp hội kiểm toán viên nội bộ IMA Hiệp hội kế toán viên quản trị ISA Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISACA Information System Audit and Control Association (Hiệp hội về kiểm soát và kiểm toán hệ thống thông tin) KSNB Kiểm soát nội bộ NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại VSA Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trên thế giới, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã có rất nhiều ngân hàng lớn lâm vào tình trạng khủng hoảng và phá sản, điển hình là ngân hàng Lehman Brothers với lịch sử lâu đời. Từ sự sụp đổ của ngân hàng Lehman Brothers, các ngân hàng lớn khác trên thế giới như: Citibank, Merrill, Morgan Stanley, Freddie Mac, UBS,... cũng gặp tình trạng tương tự với những khoản lỗ khổng lồ, sa thải hàng chục ngàn nhân viên mỗi năm. Ở Việt Nam, các ngân hàng thương mại (NHTM) vừa là những nhà tài trợ vốn lớn vừa là công cụ quan trọng để nhà nước định hướng cho sự vận động của thị trường tài chính, nhằm thực hiện mục tiêu, chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các NHTM chưa thực sự xứng tầm với tiềm năng của nó. Các ngân hàng liên tục để nợ xấu tăng cao, hiệu quả sử dụng đồng vốn thấp, một số ngân hàng rơi vào tình trạng khó khăn buộc phải sáp nhập hoặc bị mua lại bởi ngân hàng nhà nước. Đứng trước thực trạng trên, để đảm bảo ổn định nền kinh tế có thể hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới, đặc biệt khi Việt Nam tham gia vào AEC và TPP, NHNN Việt Nam đã có nhiều biện pháp để ổn định thị trường tiền tệ ngân hàng như: yêu cầu tăng vốn điều lệ, tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, sáp nhập, mua lại các ngân hàng yếu kém,...Trong bối cảnh đó, để có thể tồn tại và phát triển, bản thân mỗi một NHTM cần có những giải pháp để quản trị ngân hàng của mình đảm bảo hiệu quả hoạt động. Trong những giải pháp để hệ thống ngân hàng đảm bảo hiệu quả, phát triển ổn định và bền vững thì tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) trong các NHTM được đặc biệt quan tâm. Mặt khác, khi nghiên cứu đặc điểm của các NHTM Việt Nam, tác giả nhận thấy rằng hoạt động của hệ thống các NHTM Việt Nam cũng có những đặc điểm riêng biệt như: có sự can thiệp, quản trị sâu của nhà nước để phục vụ các mục tiêu chính trị, xã hội. Hoạt động quản lý của bản thân từng ngân hàng chịu sự tác động 2 mạnh mẽ từ các cơ quan chức năng ở bên ngoài thuộc hệ thống quản lý của nhà nước. Bên cạnh đó, tình trạng lợi ích nhóm trong các ngân hàng cũng đã ảnh hưởng đến công tác quản lý và hiệu quả hoạt đông của các ngân hàng. Nói cách khác, ngoài các yếu tố nội tại của hoạt động quản lý nói chung và HTKSNB nói riêng thì việc cùng lúc chịu sự chi phối quá sâu của nhà nước và các nhóm lợi ích cũng là đặc điểm riêng có của hệ thống các NHTM Việt Nam. Khi khảo cứu các nghiên cứu trong nước và quốc tế liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB các NHTM, tác giả nhận thấy trên thế giới đã có một số tác giả nghiên cứu và nhận định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các ngân hàng như: môi trường kiểm soát; thông tin và truyền thông; đánh giá rủi ro; hoạt động kiểm soát; giám sát; công nghệ thông tin,...Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu nào ở trong nước xác định nhân tố nào có thể tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các ngân hàng, đặc biệt là các NHTM. Do đó, việc nghiên cứu tìm ra các nhân tố nội tại bên trong và các nhân tố bên ngoài có ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM để nhằm nâng cao năng lực quản lý của các ngân hàng, đảm bảo các ngân hàng hoạt động có hiệu quả, đáp ứng mục tiêu ổn định nền tài chính tiền tệ của nước nhà là một yêu cầu cấp thiết hiện nay. Xuất phát từ tính cấp thiết này, tác giả chọn đề tài: "Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong các ngân hàng thương mại Việt Nam" làm luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Mục tiêu tổng quát: Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam. - Mục tiêu cụ thể: Trên cơ sở mục tiêu tổng quát của đề tài, các mục tiêu cụ thể được xây dựng như sau: + Hiểu được nhân tố nào ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam. 3 + Nhận dạng các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam. + Đề xuất mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để giải quyết các mục tiêu nghiên cứu cụ thể đã đặt ra, các câu hỏi nghiên cứu hình thành tương ứng như sau: Câu hỏi số 1: Các nhân tố nào ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam? Câu hỏi số 2: Có mối quan hệ nào giữa các nhân tố như: Môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, thông tin và truyền thông, hoạt động kiểm soát, giám sát, thể chế chính trị, lợi ích nhóm? Câu hỏi số 3: Những nhân tố này có ảnh hưởng như thế nào đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong NHTM Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện đối với các NHTM Việt Nam không bao gồm các NHTM nước ngoài, các NHTM có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (Phụ lục 1: Danh sách các ngân hàng thương mại Việt Nam). Luận án giới hạn về không gian và thời gian như sau : + Về không gian: khảo sát thực nghiệm trong luận án được thực hiện tại một số các NHTM nhà nước và NHTM cổ phần Việt Nam có quy mô lớn (vốn điều lệ từ 3.500 tỷ đồng trở lên) tại một số thành phố lớn ở Việt Nam vì hầu hết các đơn vị này đều có trụ sở chính tại đó. (Địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hà Nội) 4 + Về thời gian: khoảng thời gian để việc thực hiện khảo sát là đoạn từ năm 2010 đến năm 2015 5. Phương pháp nghiên cứu Khi thực hiện luận án, tác giả đã sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, là phương pháp nghiên cứu có sự kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Cụ thể là : - Phương pháp nghiên cứu định tính: Trong phương pháp này, tác giả sử dụng khảo sát, phỏng vấn các chuyên gia có trình độ, kinh nghiệm và liên quan trực tiếp đến lĩnh vực nghiên cứu để quy nạp và khẳng định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu định lượng: trên cơ sở các nhân tố ảnh hưởng đã được xác định bằng phương pháp nghiên cứu định tính, tác giả sẽ tiến hành kiểm định các nhân tố tác động và đo lường mức độ tác động của các nhân tố tới sự hữu hiệu của HTKSNBtrong các NHTM Việt Nam. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án * Ý nghĩa khoa học Trên cơ sở kế thừa kết quả của các tác giả trước khi nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB, luận án đã khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM và chỉ ra mức độ cũng như thứ tự ảnh hưởng của các nhân tố đến sự hữu hiệu của HTKSNB ở các NHTM trong điều kiện cụ thể ở Việt Nam. * Ý nghĩa thực tiễn Kết quả của luận án đã xây dựng được mô hình các nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam là tài liệu tham khảo cho các đơn vị và nhà nghiên cứu khi nghiên cứu về HTKSNB nói chung và HTKSNB trong các NHTM nói riêng. Kết quả của luận án là cơ sở để Ngân hàng nhà nước xây dựng cơ chế chính sách trong KSNB các ngân hàng, các NHTM hoàn thiện HTKSNB trong ngân hàng của mình. 5 7. Kết cấu của luận án Nội dung chính của luận án cụ thể như sau: Phần mở đầu: Ở phần này, tác giả đã những nội dung tổng quan của luận án như: tính cấp thiết, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn, kết cấu của luận án. Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu có liên quan Ở chương này, tác giả trình bày về tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam có liên quan đến HTKSNB, các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB, trên cơ sở đó đưa ra những kết quả đạt được của các nghiên cứu trước và các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, nhằm rút ra được khe hổng cần nghiên cứu của luận án. Chương 2: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu Ở chương này, tác giả trình bày các vấn đề lý luận về HTKSNB, sự hữu hiệu của HTKSNB, các lý thuyết nền giải thích sự tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB. Qua đó, tác giả sẽ xây dựng thang đo, mô hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu của luận án. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Ở chương này, tác giả trình bày quy trình nghiên cứu chung của luận án, các bước thực hiện cụ thể trong quy trình nghiên cứu, các phương pháp sử dụng trong nghiên cứu nghiên cứu, nguồn để lấy dữ liệu sơ cấp và thứ cấp, cách thức chọn mẫu, các bước phân tích và xử lý dữ liệu trong nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận Ở chương này, tác giả trình bày thực trạng HTKSNB của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2010 -2015; các kết quả thu được trong các bước nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng, đồng thời dựa trên các kết quả thu được sẽ đưa ra các bàn luận về kết quả đạt được trong nghiên cứu. 6 Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách. Ở chương này, tác giả trình bày các vấn đề như: kết luận từ kết quả nghiên cứu, các gợi ý chính sách đối với các tổ chức có liên quan nhằm tăng cường sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam, các hạn chế mà luận án chưa thực hiện được và gợi ý các hướng nghiên cứu trong thời gian tới. 7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC CÓ LIÊN QUAN Trên thế giới cũng như ở Việt Nam, có nhiều tác giả đã nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của hệ thống kiểm soát nội bộ. Ở chương này, tác giả thực hiện việc hệ thống hóa, phân tích và đánh giá các nghiên cứu đã thực hiện có liên quan đến HTKSNB, sự hữu hiệu của HTKSNB và các nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB. Qua đó xác định khe hổng nghiên cứu và đưa ra các định hướng nghiên cứu của luận án. 1.1. Các nghiên cứu công bố ở nước ngoài Qua quá trình tra cứu và tham khảo nhiều tài liệu khác nhau đối với các mảng vấn đề liên quan đến luận án mà tác giả dự định nghiên cứu. Tác giả nhận thấy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu liên quan các yếu tố của HTKSNB, tác động của HTKSNB tới các đối tượng, cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB, đến hiệu quả của doanh nghiệp tại nhiều quốc gia trên thế giới đã được các tác giả khác nhau thực hiện trong thời gian vừa qua. Tác giả xin nêu ra một số các công trình tiêu biểu như sau: 1.1.1. Các nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ  Nghiên cứu hệ thống KSNB theo hướng quản trị Trên cơ sở báo cáo COSO năm 1992, tổ chức COSO đã tiến hành nghiên cứu về hệ thống quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM). Trong nghiên cứu này, ERM được xây dựng gồm 8 bộ phận bao gồm: môi trường nội bộ, thiết lập mục tiêu, nhận diện sự kiện, đánh giá rủi ro, đối phó rủi ro, các hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát. Vào năm 2004, COSO chính thức ban hành ERM làm nền tảng trong việc quản trị rủi ro doanh nghiệp. Ngoài ra, các nghiên cứu của các tác giả như: Merchant, K.A (1985); Anthonny, R.N và Dearden, J.Bedford (1989); Laura F.Spira và Micheal Page (2002); Yuan Li, Yi Liu, Younggbin Zhao (2006) đều cho rằng KSNB có mối quan hệ với công tác quản trị doanh nghiệp, điều này thể hiện cụ thể ở việc: KSNB có vai trò định hướng thị 8 trường của doanh nghiệp và KSNB có tác động đến hoạt động phát triển sản phẩm mới của doanh nghiệp. Tác giả Mawanda, (2008) khi thực hiện nghiên cứu để kiểm tra những ảnh hưởng của KSNB đối với hoạt động tài chính tại các trường đại học ở Uganda đã chứng minh rằng có mối quan hệ giữa HTKSNB và hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Mô hình mối quan hệ được tác giả thể hiện ở hình 1.1 Kiểm soát nội bộ * Môi trường kiểm soát * Kiểm toán nội bộ * Hoạt động kiểm soát Hoạt động tài chính * Tính thanh khoản * Trách nhiệm * Báo cáo Các biến trung gian * Chính sách của Hội đồng quản trị * Hội đồng giáo dục quốc gia * Bộ giáo dục Hình 1.1. Mô hình mối liên hệ giữa KSNB với hoạt động tài chính (Nguồn: mô hình của Mawanda, (2008)) Tác giả William & Kwasi, (2013) khi thực hiện nghiên cứu về tính hiệu quả của HTKSNB ở các ngân hàng khu vực phía đông của Ghana đã đưa ra kết luận rằng: HTKSNB hỗ trợ nhà quản lý trong việc đạt được các mục tiêu của đơn vị mình. Hệ thống kiểm soát nội bộ Đạt được các mục tiêu của công ty * Kiểm soát quản lý * Kiểm soát kế toán nội bộ * Kiểm toán nội bộ * Tiến hành kinh doanh một cách có trật tự và hiệu quả * Đảm bảo an toàn tài sản * Phòng ngừa và phát hiện các gian lận và sai sót * Đảm bảo chính xác và đầy đủ hề sơ kế toán và chuẩn bị kịp thời các thông tin tài chính đáng tin cậy Hình 1.2. Mô hình mối liên hệ giữa KSNB với việc đạt được mục tiêu (Nguồn: mô hình của William & Kwasi, (2013)) Các tác giả Varipin Mongkolsamai & Phapruke Ussahawanitchakit, (2012) khi nghiên cứu ảnh hưởng của chiến lược KSNB đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp niêm yết Thái Lan nhấn mạnh rằng: có bốn nhân tố tác động đến
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan