Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
CAÙC MAÃU MUÛ VAØ CHAÁT DÒCH
Muïc tieâu
·
Höôùng daãn ñöôïc laâm saøng hay coù theå thöïc hieän laáy ñuùng caùc beänh phaåm cho caùc maãu muû
vaø chaát dòch vì bieát ñöôïc caùc loaïi beänh phaåm vaø caùc caùch laáy beänh phaåm thích hôïp trong
caùc tröôøng hôïp laøm xeùt nghieäm vi sinh caùc maãu muû vaø chaát dòch.
·
Thöïc hieän ñöôïc caùc qui trình naøy moät caùch chính xaùc trong khi laøm xeùt nghieäm caùc maãu muû
vaø chaát dòch do bieát ñöôïc qui trình thöïc hieän vi sinh laâm saøng bao goàm khaûo saùt tröïc tieáp,
nuoâi caáy phaân laäp caùc vi khuaån gaây beänh hieän dieän trong caùc maãu muû vaø chaát dòch.
·
Löïa choïn ñöôïc phöông tieän thích hôïp nhaát cho caáy muû vaø caùc chaát dòch trong caùc beänh vieän
hieän nay nhôø bieát ñöôïc phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå thöïc hieän ñöôïc xeùt nghieäm vi sinh
laâm saøng caùc maãu muû vaø chaát dòch; nhôø vaäy coù theå .
Chæ ñònh
Taát caû caùc tröôøng hôïp coù muû, chaát dòch nhö:
¦
Muû aùp xe.
¦
Veát thöông nhieãm truøng, bao goàm caùc veát loeùt, caét, lôû, moå haäu phaåu, loeùt do naèm laâu.
¦
Caùc maïch löôn.
¦
Caùc maïch daãn töø xoang hay haïch baïch huyeát.
¦
Caùc dòch tieát nhö dòch maøng phoåi, khôùp, maøng buïng.
¦
Caùc maãu naïo muû xöông khi giaûi phaåu.
Caùc loaïi beänh phaåm vaø caùch laáy
¦
Muû aùp xe, dòch maøng phoåi, maøng buïng, khôùp: laáy baèng phöông phaùp voâ truøng nhö khi laøm
tieåu phaåu, sau khi saùt truøng vuøng da beân ngoaøi vaø chôø khoâ, choïc kim huùt laáy muû hay chaát
dòch. Cho muû hay chaát dòch vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng (naép vaën chaät) hay tube
Eppendorf biopure (tinh saïch sinh hoïc), hay ñeå nguyeân oáng kim huùt muû, roài göûi ngay ñeán
phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay. Coù theå taåm muû vaøo taêm boâng roài cho vaøo moâi
25
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa StuartAmies), hay coù theå caáy ngay taïi giöôøng beänh vôùi chai 2 maët thaïch caáy caùc dòch khoâng taïp
nhieãm (xem giôùi thieäu chai 2 maët thaïch caáy DNT vaø caùc dòch khoâng taïp nhieãm) roài chuyeån
veà phoøng thí nghieäm.
¦
Caùc veát thöông nhieãm truøng: lau saïch vuøng da laønh chung quanh vôùi coàn 70%. Lau saïch muû
treân veát thöông baèng gaïc voâ truøng thaám nöôùc muoái sinh lyù voâ truøng. Duøng taêm boâng voâ
truøng laáy maãu ñeå queät laáy muû, chaát daäp naùt, hay moâ (ngay döôùi lôùp muû ñaõ chuøi saïch); hay
laáy maãu cho vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng, hay tube Eppendorf biopure roài göûi ngay ñeán
phoøng thí nghieäm ñeå yeâu caàu caáy ngay. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho taêm boâng ñaõ queät
muû vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube
ñuõa Stuart-Amies).
¦
Caùc naïo muû hay moâ khi giaûi phaåu: cuõng ñöôïc laáy baèng queät taêm boâng hay tröïc tieáp cho maãu
vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng, hay tube Eppendorf biopure roài göûi ngay ñeán phoøng thí
nghieäm. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho vaøo moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng
caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa Stuart-Amies).
¦
Caùc maïch löôn hay maïch daãn: duøng taêm boâng maõnh voâ truøng luoàn vaøo maïch löôn; hay
pipette Pasteur nhöïa huùt laáy muû cho vaøo loï laáy beänh phaåm voâ truøng, hay tube Eppendorf
biopure roài göûi ngay ñeán phoøng thí nghieäm. Neáu chöa coù theå göûi ngay, cho vaøo moâi tröôøng
chuyeân chôû Stuart-Amies (duøng caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa Stuart-Amies).
Khaûo saùt ñaïi theå
¦
Maøu: ñoû, vaøng, xanh…
¦
Muøi: thoái, tanh, haêng…
¦
Tính chaát: ñaëc, loûng, nhaày, coù maùu…
Khaûo saùt vi theå
Nhoäm Gram. Neáu keát quaû nhuoäm Gram thaáy coù vi khuaån thuaàn khieát, coù theå laøm khaùng
sinh ñoà tröïc tieáp maãu beänh phaåm. Nhuoäm khaùng acid (neáu coù yeâu caàu).
Nuoâi caáy
¦
Caáy ngay vaøo caùc hoäp thaïch phaân laäp:
26
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
¦
-
Toái thieåu laø BA hay BA coù Nalidixic acid (BANg) vaø MC hay EMB.
-
Neáu coù ñieàu kieän, caáy theâm MSA hay DNA agar, BA coù Gentamicin.
-
Neáu nghi naám, caáy theâm thaïch Sabouraud.
Caùc hoäp BA phaûi ñöôïc uû 35-37oC trong tuû aám CO2 hay bình neán. Caùc tröôøng hôïp khaùc, uû
khí tröôøng bình thöôøng.
¦
Quan saùt hoäp thaïch lieân tuïc trong 3 ngaøy, moät khi coù khuùm vi khuaån moïc, tieán haønh ñònh
danh vaø laøm khaùng sinh ñoà ngay.
¦
Caáy döï phoøng vaøo moät oáng Thioglycollate hay BHI, uû ñoàng thôøi vôùi caùc hoäp thaïch phaân
laäp. Neáu treân hoäp thaïch phaân laäp khoâng coù vi khuaån moïc maø oáng BHI hay Thioglycollate
ñuïc thì caáy phaân laäp töø caùc oáng moâi tröôøng naày.
Caùc vi khuaån gaây beänh coù theå phaân laäp ñöôïc
¦
¦
¦
Thöôøng gaëp
Ö
Streptococcus pyogenes,
Ö
Staphylococcus aureus,
Ít gaëp hôn
Ö
Caùc tröïc khuaån Enterobacteriaceae,
Ö
Pseudomonas vaø caùc tröïc khuaån Gram (-) khoâng leân men,
Ö
Streptococci (caùc loaøi khaùc),
Ö
Clostridium perfringens,
Ö
Bacteroides vaø caùc vi khuaån kî khí khaùc.
Raát hieám gaëp
Ö
Bacillus anthracis,
Ö
M. tuberculosis,
Ö
M. ulcerans,
Ö
Pasteurella multocida.
27
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Caâu hoûi oân taäp
1. Cho bieát caùc chæ ñònh laâm saøng ñeå caáy muû vaø caùc chaát dòch.
2. Haõy cho bieát caùc loaïi beänh phaåm muû vaø chaát dòch, vaø caùch laáy caùc loaïi beänh phaåm
naøy.
3. Haõy cho bieát phöông tieän laáy vaø chuyeân chôû caùc beänh phaåm muû vaø caùc chaát dòch thích
hôïp nhaát cho caùc beänh vieän hieän nay, vaø phaân tích caùc öu khuyeát ñieåm cuûa caùc phöông
tieän naøy.
4. Haõy cho bieát qui trình xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm ñoái
vôùi caùc beänh phaåm muû vaø chaát dòch.
5. Haõy cho bieát caùc vi khuaån coù theå gaëp ñöôïc trong caáy muû vaø caùc chaát dòch.
28
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
CAÁY MUÛ, CHAÁT DÒCH – Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp
Taïi sao coù nhieàu tröôøng hôïp caáy muû do nhieãm truøng veát thöông hôû cho keát quaû khoâng
phuø hôïp vôùi hieäu quaû ñieàu trò khaùng sinh trong laâm saøng?
¦
Thöïc teá ñuùng nhö vaäy, lyù do laø khi laáy muû laøm xeùt nghieäm thöôøng chuùng ta hay laáy muû treân
beà maët veát thöông nhieãm truøng, vaø nhö vaäy coù khi vi khuaån phaân laäp ñöôïc khoâng phaûi
chính laø vi khuaån gaây beänh maø chæ laø caùc vi khuaån taïm truù trong muû, do muû cuõng laø moâi
tröôøng toát cho nhieàu loaïi vi khuaån taêng tröôûng.
¦
Chính vì vaäy, laáy muû ñeå tìm vi khuaån gaây beänh trong caùc tröôøng hôïp veát thöông hôû, chuùng
ta phaûi lau saïch muû vaø chæ queät laáy chaát dòch treân beà maët lôùp moâ cuûa veát thöông sau khi
chuøi saïch muû, ñaây môùi chính laø beänh phaåm coù nhieàu khaû naêng chöùa vi khuaån gaây nhieãm
truøng veát thöông.
Taïi sao coù tröôøng hôïp caáy muû hay chaát dòch keát quaû aâm tính, thaäm chí coù khi khaûo saùt
tröïc tieáp qua pheát nhuoäm Gram vaãn thaáy coù hieän dieän vi khuaån?
¦
Caáy muû keát quaû aâm tính coù theå laø do: (1) Khaùng sinh ñaõ laøm saïch ñöôïc vi khuaån vaø muû chæ
chöùa xaùc vi khuaån vaø xaùc baïch caàu; (2) Muû göûi ñeán phoøng thí nghieäm khoâng ñöôïc caáy
ngay, ñaëc bieät caùc tröôøng hôïp muû ñöôïc laáy tröïc tieáp maø khoâng cho vaøo moâi tröôøng chuyeân
chôû; (3) Vi khuaån coù quaù ít trong maãu muû (nhö muû keát maïc hay giaùc maïc maét), trong
tröôøng hôïp naøy coù theå laøm taêng sinh muû trong BHI khoaûng 2-3giôø roài môùi caáy.
¦
Ngoaøi ra, caáy muû coù theå aâm tính trong caùc tröôøng hôïp nhieãm truøng kî khí maø trong khi ñoù
chuùng ta chæ caáy muû theo qui trình hieáu khí. Caùc maãu muû chuùng ta coù theå nghi ngôø coù
nhieãm truøng kî khí laø caùc maãu coù muøi thoái, coù gas (coù boït khí), muû aùp xe...(xem theâm ôû
phaàn qui trình caáy kî khí)
Khi naøo coù theå laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp maãu muû?
¦
Ña soá caùc maãu muû ñeàu coù theå laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp, nhöng toát nhaát laø caùc maãu muû
khoâng bò taïp nhieãm (nhö muû aùp xe). Coù theå quan saùt qua moät pheát nhuoäm Gram ñeå coù theå
bieát ñöôïc maãu khoâng bò taïp nhieãm nhôø chæ thaáy moät hình thaùi vi khuaån thuaàn khieát.
¦
Tuy laøm khaùng sinh ñoà tröïc tieáp nhöng cuõng khoâng theå boû qua khaâu ñònh danh vaø khaùng
sinh ñoà baèng qui trình thöôøng qui vì qui trình naøy môùi coù theå cho ñöôïc keát quaû chính xaùc vaø
ñaày ñuû.
29
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Haõy cho bieát phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå laáy vaø chuyeân chôû caùc queät muû, caùc chaát
dòch, vaø caùc muû abcess?
¦
Khoâng neân duøng caùc phöông tieän töï cheá trong beänh vieän nhö: caùc que taêm boâng töï quaán
cho vaøo oáng nghieäm nheùt goøn roài haáp hay saáy khöû truøng; hay caùc loï kieåu chai peni hay tube
thuyû tinh nheùt goøn roài haáp saáy voâ truøng ñeå laáy caùc beänh phaåm muû vaø caùc chaát dòch. Lyù do laø
caùc phöông tieän naøy raát khoù thao taùc khi laáy beänh phaåm treân beänh nhaân, hay khi laáy beänh
phaåm ñeå laøm xeùt nghieäm trong phoøng thí nghieäm. Ngoaøi ra caùc phöông tieän naøy cuõng
khoâng an toaøn khi thao taùc hay chuyeân chôû vì nguy cô ræ beänh phaåm leân mieäng tube hay
chai. Nguy cô ngoaïi nhieãm beänh phaåm cuõng raát cao khi duøng caùc phöông tieän naøy.
¦
Sau ñaây laø caùc phöông tieän thích hôïp nhaát ñeå laáy vaø chuyeân chôû caùc beänh phaåm muû vaø chaát
dòch:
(1) Taêm boâng voâ truøng laáy maãu ñöôïc thieát keá vôùi phaàn naép tube gaén saün taêm boâng do vaäy
khi ruùt naép tube ra khoûi oáng, taêm boâng seõ ñöôïc ruùt ra theo vaø tay ngöôøi thao taùc cuõng seõ
khoâng chaïm vaøo mieäng tube, sau khi laáy queät muû xong taêm boâng coù theå ñöôïc cho vaøo laïi
trong tube hay cho vaøo tube ñuõa chöùa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies ñi keøm.
(2) Caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies ñöôïc
thieát keá ñeå taêm boâng cuûa tube ñuõa taêm boâng voâ truøng sau khi laáy maãu xong cho vöøa vaën
vaøo tube ñuõa moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart-Amies vôùi thao taùc raát deã daøng vaø thuaän tieän.
(3) Loï voâ truøng laáy maãu raát thích hôïp ñeå laáy caùc chaát dòch hay muû abcess nhôø naép vaën khi
môû ra tay ngöôøi thao taùc seõ khoâng chaïm mieäng loï (tay chaïm mieäng loï seõ raát deã coù nguy cô
ngoaïi nhieãm), vaø sau khi laáy beänh phaåm xong vaën chaët naép, loï seõ raát kín khoâng bò roø ræ khi
chuyeân chôû maãu.
(4) Taêm boâng maõnh voâ truøng laáy maãu raát thích hôïp ñeå laáy caùc queät muû töø caùc oáng heïp nhö
maïch löôn, oáng catheter…vaø cuõng töông thích ñeå coù theå cho vaøo tube ñuõa moâi tröôøng
chuyeân chôû Stuart-Amies.
30
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Hình 4: Tube ñuõa taêm boâng voâ truøng ñöôïc thieát keá raát thuaän lôïi ñeå laáy caùc queät beänh
phaåm
Hình 5: (A) Caëp tube ñuõa taêm boâng voâ truøng/moâi tröôøng chuyeân chôû Stuart- Amies;
(B) Caëp tube ñuõa taêm boâng maõnh voâ truøng/moâi tröôøng chuyeân chôû StuartAmies
31
Kyõ thuaät xeùt nghieäm vi sinh laâm saøng caùc beänh phaåm khaùc nhau
Sô ñoà 2: QUI TRÌNH VI SINH LAÂM SAØNG
CAÙC MAÃU MUÛ VAØ CHAÁT DÒCH
D0
Queät muû, choïc huùt muû abces
(khoâng MT chuyeân chôû)
Caáy ngay taïi giöøông vaøo
chai 2 maët thaïch vôùi caùc
bp khoâng taïp nhieãm
(xem qui trình ôû phaàn
chai 2 maët thaïch caáy
DNT vaø caùc dòch khoâng
taïp nhieãm)
Laøm xeùt nghieäm ngay
Chôø KQ
phaân laäp
Neáu khoâng coù VK,
hay ña nhieãm
Queät muû, choïc huùt muû abces
(MT chuyeân chôû Stuart-Amies)
Coù theå chôø ñeán cuoái ngaøy
Caáy phaân laäp treân
BA hay BANg, MC/EMB
KSTT: nhuoäm GRAM
KSÑ tröïc tieáp
Neáu coù VK
thuaàn khieát
KQ sô boä KSTT
UÛ 37oC/CO2 (BA hay BANg)
Choïn khuùm taùch rôøi
D1
Caáy taêng sinh leân BA
KQ sô boä: KSÑ tröïc tieáp
UÛ 37oC/töø saùng ñeán chieàu
Ñònh danh
D2
Khaùng sinh ñoà
KQ chung cuoäc
32
- Xem thêm -