Tài liệu Các hình thức tín dụng

Lêi më ®Çu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, sù qu¶n lý cña Nhµ níc, víi sù nç lùc phÊn ®Êu cña c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ toµn thÓ nh©n d©n, sù hîp t¸c, hç trî, gióp ®ì cña c¸c quèc gia, tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, nÒn kinh tÕ níc ta ®· cã nh÷ng khëi s¾c, tiÕn bé míi, tõng bíc ph¸t triÓn nhanh h¬n, v÷ng ch¾c h¬n. Chóng ta ®· vµ ®ang cè g¾ng n©ng cao søc m¹nh tèc ®é t¨ng trëng, hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ ®Ó dÇn dÇn theo kÞp hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, xÐt tõ môc tiªu, ®êng lèi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta (theo quan ®iÓm cña §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX) tõ thùc tiÔn sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ rÊt n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong ®ã nhÊt lµ khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i b×nh d¬ng, gÇn nhÊt lµ khu vùc §«ng Nam Ch©u ¸, chóng ta nhËn thÊy r»ng so víi môc tiªu ®Æt ra vµ thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ khu vùc còng nh thÕ giíi, nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay cßn nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp, ®ßi hái ph¶i cã sù phÊn ®Êu v ît bËc, b¶o ®¶m ph¸t triÓn v÷ng ch¾c tuÇn tù vµ kÕt hîp cã nh÷ng b íc ®ét ph¸, nh¶y vät, "®i t¾t ®ãn ®Çu"... míi cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ nh mong muèn. Qu¸ tr×nh ®ã cÇn qu¸n triÖt theo môc tiªu cña chiÕn l îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2010 mµ môc tiªu tæng qu¸t lµ "§ a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ngêi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, tiÒm lùc kinh tÕ quèc phßng, an ninh ®îc t¨ng cêng, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ®îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n, vÞ thÕ cña níc ta trªn trêng quèc tÕ ®îc n©ng cao" (§¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 2001, trang 89 - 90). §Ó ®¹t ®îc môc tiªu Êy, tõ xuÊt ph¸t ®iÓm nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, trong bèi c¶nh chung xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái chóng ta ph¶i t×m ra vµ øng dông nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé vµ cã tÝnh hÖ thèng vµ kh¶ thi, nhiÒu "®ßn bÈy kinh tÕ" víi nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ h÷u hiÖu, thiÕt thùc h¬n. Trong ®ã, hiÖn nay mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng hµng ®Çu lµ ph¶i t¨ng cêng nguån vèn nh»m chuyÓn giao, ¸p dông c«ng nghÖ tiªn 1 tiÕn, më réng quy m« s¶n xuÊt ph¸t huy néi lùc, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc, n©ng cao n¨ng lùc xuÊt khÈu, c¹nh tranh, hîp t¸c, tÝch cùc tham gia hoµ nhËp, thÝch øng qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi... §Ó t¨ng cêng nguån vèn ®Çu t cho nÒn s¶n xuÊt cã nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau, ®a d¹ng vµ phong phó, trong ®ã mét biÖn ph¸p rÊt quan träng lµ n©ng cao kh¶ n¨ng cña ho¹t ®éng tÝn dông. VÒ mÆt lý luËn kinh tÕ còng nh thùc tiÔn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta vµ thÕ giíi tõ tríc ®Õn nay, ®Æc biÖt trong t×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi, khu vùc, níc ta nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy tÝn dông ngµy cµng cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nãi chung nÒn kinh tÕ thÞ tr êng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN nãi riªng. Bëi vËy viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vÊn ®Ò b¶n chÊt, chøc n¨ng, h×nh thøc cña tÝn dông vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh híng XHCN lµ viÖc lµm cÇn thiÕt, bæ Ých tríc hÕt lµ víi nh÷ng ngêi häc tËp vÒ khoa häc kinh tÕ, nh÷ng nhµ qu¶n lý, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh tÕ. 2 I. B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông. 1.1. TÝn dông h×nh thµnh, ph¸t triÓn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Theo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi loµi ngêi còng ph¸t triÓn theo c¸c h×nh th¸i kinh tÕ kh¸c nhau. ë mçi giai ®o¹n, thêi ®¹i kinh tÕ ®ã do ®Æc ®iÓm vÒ n¨ng lùc cña nÒn kinh tÕ nªn ë x· héi céng s¶n nguyªn thñy do lùc lîng s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, x· héi kh«ng cã cña d, s¶n phÈm do con ngêi lµm ra cha ®ñ tÝch lòy, quan hÖ s¶n xuÊt dùa trªn c¬ së céng ®ång mäi s¶n phÈm ®Òu lµ cña chung, con ngêi hoµn toµn dùa vµo nhau, chung sèng, t h÷u cha ra ®êi... Do ®ã cha xuÊt hiÖn quan hÖ mua b¸n, trao ®æi. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt sau ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, s¶n phÈm lµm ra ngµy cµng nhiÒu, con ngêi kh«ng chØ ®ñ tiªu dïng mµ dÇn dÇn cßn cã tÝch lòy, dù tr÷ xuÊt hiÖn cña d . Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cña c«ng cô lao ®éng chÕ ®é t h÷u dÇn dÇn xuÊt hiÖn, sù ph©n ho¸ gi÷a ngêi giµu ngêi nghÌo vµ c¸c tÇng líp, giai cÊp, c¸c giai cÊp còng theo ®ã ph¸t triÓn ngµy cµng râ rÖt. Quan hÖ trao ®æi, mua b¸n, vay m în còng tõng bíc xuÊt hiÖn víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng phong phó. Tuy nhiªn quan hÖ vay mîn thêi kú ®Çu chØ lµ h×nh thøc s¬ khai, ph«i thai cña tÝn dông sau nµy. Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nhu cÇu mua b¸n, trao ®æi, vay mîn t¨ng lªn, xuÊt hiÖn tiÒn tÖ (mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt vËt trung gian trong trao ®æi mua b¸n, mét lo¹i cña c¶i ®Ó tÝch tr÷...), x· héi dÇn dÇn xuÊt hiÖn quan hÖ tÝn dông. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn quan hÖ tÝn dông do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y: - Mét lµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh do sù vËn ®éng cña vèn tiÒn tÖ dÉn ®Õn n¶y sinh hiÖn tîng trong cïng mét thêi gian cã nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ thõa vèn ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh, ch a cã nhu cÇu sö dông. Ngîc l¹i cã nh÷ng ®¬n vÞ thiÕu vèn, cã nhu cÇu vay m în t¨ng vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh. T×nh tr¹ng ®ã n¶y sinh m©u thuÉn ®ái hái cã c¸ch thøc gi¶i quyÕt më ®êng cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Do 3 vËy cÇn cã sù tËp trung vèn, ph©n phèi l¹i c¸c nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi theo nguyªn t¾c vay mîn hoµn tr¶ c¶ gèc vµ l·i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, b¶o ®¶m qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, tuÇn hoµn, xoay vßng cña nguån vèn ®îc diÔn ra liªn tôc n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh, tiÕt kiÖm ®îc nguån vèn ... - Hai lµ: Trong ®êi sèng sinh ho¹t, vËn ®éng cña toµn x· héi cã t×nh tr¹ng cã nh÷ng c¬ quan, ®¬n vÞ, tæ chøc tËp thÓ vµ trong nh©n d©n (c¸ nh©n, hé gia ®×nh ...) thêng xuyªn cã lîng tiÒn nhµn rçi cha cÇn sö dông ngay. §©y còng lµ mét ®iÒu kiÖn, c¬ së tiÒm tµng dÉn ®Õn n¶y sinh quan hÖ tÝn dông bëi lÏ kh«ng cã nh÷ng lîng tiÒn nhµn rçi ®ã th× kh«ng cã c¬ së ®Ó thùc hiÖn quan hÖ tÝn dông. - Ba lµ do chÕ ®é së h÷u vÒ vèn trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, do tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ vèn songl ¹i ®ßi hái cã sù chuyÓn ho¸ trong néi bé cña c¸c h×nh thøc së h÷u vµ gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Tuy nhiªn ®Ó viÖc chuyÓn vèn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ kh«ng lµm ¶nh hëng, kh«ng x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi cña nhau gi÷a c¸c chñ së h÷u cÇn ph¶i th«ng qua quan hÖ tÝn dông cã vay cã tr¶ theo tho¶ thuËn nhÊt ®Þnh mµ bªn cho vay khi nhËn l¹i sè tiÒn cho vay ngoµi phÇn gèc cßn ®îc thªm mét sè tiÒn l·i theo tû lÖ quy ®Þnh. Nhê ®ã mµ quyÒn lîi cña c¸c chñ së h÷u kh¸c nhau khi tham gia quan hÖ tÝn dông ®îc ®¶m b¶o mét c¸ch chÆt chÏ, theo mét quy t¾c thèng nhÊt, víi sù b¶o ®¶m cã tÝnh ph¸p lý, ph¸p luËt. - Bèn lµ do yªu cÇu cña qu¸ tr×nh h¹ch to¸n kinh tÕ trong s¶n xuÊt, kinh doanh rÊt chÆt chÏ, cô thÓ chi tiÕt nªn c¸c ®¬n vÞ, tæ chøc kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ph¶i lu«n chñ ®éng, thËn träng trong tÝnh to¸n huy ®éng, chuÈn bÞ t¹o nguån vèn n¾m ch¾c nguån vèn còng nh sö dông vèn kÓ c¶ vèn cè ®Þnh vµ lu ®éng. TÝnh to¸n c©n nh¾c, x¸c ®Þnh ®óng vÒ nhu cÇu vèn cña m×nh trong s¶n xuÊt kinh doanh ®¶m b¶o lÊy thu bï chi vµ cã l·i. ChÝnh viÖc ®i vay vµ cho vay th«ng qua quan hÖ tÝn dông c¸c ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ... gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò nhu cÇu vÒ vèn, sö dông vèn. 4 Tõ nh÷ng vÊn ®Ò tr×nh bµy ë trªn cã thÓ ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh r»ng sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña quan hÖ tÝn dông ho¹t ®éng tÝn dông trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt. 1.2. B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña tÝn dông trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay. * B¶n chÊt cña tÝn dông. Tõ sù ph©n tÝch qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña tÝn dông, qua nghiªn cøu chóng ta cã thÓ thÊy r»ng tÝn dông lµ mét ph¹m trï cña kinh tÕ hµng ho¸, lµ h×nh thøc vËn ®éng cña vèn cho vay. TÝn dông ph¶n ¸nh quan hÖ kinh tÕ gi÷a chñ thÓ së h÷u vµ c¸c chñ thÓ sö dông nguån vèn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ theo nguyªn t¾c hoµn tr¶ cã kú h¹n c¶ vèn gèc lÉn lîi tøc. B¶n chÊt tÝn dông biÓu hiÖn ë qu¸ tr×nh vËn ®éng cña tÝn dông trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÓ hiÖn th«ng qua c¸c giai ®o¹n sau: ë giai ®o¹n cho vay: vèn tiÒn tÖ ®îc chuyÓn tõ ngêi cho vay sang ngêi ®i vay. Khi ®ã gi¸ trÞ vèn tÝn dông ®îc chuyÓn sang ngêi ®i vay. ë giai ®o¹n sö dông vèn tÝn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ngêi ®i vay ®îc quyÒn sö dông gi¸ trÞ cña vèn tÝn dông vèn vay ®îc sö dông trùc tiÕp ®Ó mua hµng ho¸ (nÕu vay b»ng tiÒn) hoÆc ®îc sö dông trùc tiÕp (nÕu vay b»ng hµng ho¸) ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc tiªu dïng cña ngêi ®i vay. Song ngêi ®i vay kh«ng cã quyÒn së h÷u gi¸ trÞ cña vèn vay mµ chØ ®îc sö dông t¹m thêi trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh theo tho¶ thuËn gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay. ë giai ®o¹n: hoµn tr¶ tÝn dông - kÕt thóc mét vßng tuÇn hoµn cña tÝn dông. Vèn tÝn dông sau khi ®a vµo s¶n xuÊt trë vÒ h×nh th¸i tiÒn tÖ - vèn, ®îc ngêi ®i vay tr¶ l¹i cho ngêi vay gåm ph©n gèc vµ l·i (lîi tøc). Nh vËy vèn ®a vµo ho¹t ®éng tÝn dông ®· sinh lîi cho ngêi së h÷u nã. Qu¸ tr×nh nµy vÒ thùc chÊt theo C. M¸c khi ph©n tÝch nÒn kinh tÕ TBCN ®· chØ râ: "TiÒn ch¼ng qua chØ rêi khái tay ng êi së h÷u trong mét thêi gian vµ ch¼ng qua chØ t¹m thêi chuyÓn tõ tay ng êi së h÷u 5 sang tay nhµ t b¶n ho¹t ®éng, cho nªn tiÒn kh«ng ph¶i bá ra ®Ó thanh to¸n hay kh«ng ph¶i tù ta b¸n ®i ®Ó cho vay. TiÒn chØ ®em nh îng l¹i víi mét ®iÒu kiÖn lµ nã sÏ quay vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t sau mét kú h¹n nhÊt ®Þnh" (C.M¸c t b¶n quyÒn III, tËp II, NXB Sù thËt, Hµ Néi, 1978). Râ rµng r»ng ë ®©y sù hoµn tr¶ tÝn dông lµ sù quay trë vÒ cña gi¸ trÞ. §ã lµ sù vËn ®éng cña mét lîng gi¸ trÞ. Sù hoµn tr¶ theo ®óng nghÜa cña nã lu«n ®îc b¶o toµn vÒ mÆt gi¸ trÞ vµ céng víi phÇn t¨ng thªm (lîi tøc). Nh vËy "§em tiÒn cho vay víi t c¸ch lµ mét vËt cã ®Æc ®iÓm lµ sÏ quay trë vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t cña nã mµ vÉn gi÷ nguyªn vÑn gi¸ trÞ cña nã, ®ång thêi lín thªm trong qu¸ tr×nh vËn ®éng" (Theo C.M¸c s¸ch ®· dÉn). VÊn ®Ò tr×nh bµy ë trªn ®· lµm râ b¶n chÊt tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã, lµ mét ph¹m trï cña kinh tÕ hµng hãa, g¾n víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng nªn tÝn dông tån t¹i trong nhiÒu nÒn kinh tÕ hµng ho¸, kh«ng tÝnh ®Õn chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi ë ®ã. Tuy nhiªn, tån t¹i trong nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi kh¸c nhau th× tÝn dông còng mang b¶n chÊt kh¸c nhau do b¶n chÊt chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi ®ã chi phèi. Riªng ®èi víi nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi (nh níc ta hiÖn nay), c¸c ng©n hµng Nhµ níc khi cho vay tiÒn còng ®Òu theo quy luËt chung cña ho¹t ®éng nµy: cã vay, cã tr¶, cã lîi thÕ, song chóng ta kh«ng chØ v× môc ®Ých thu lîi tøc mµ cßn v× môc ®Ých chñ yÕu lµ ®Ó thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ ®ång thêi tõng bíc tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n, c¶i thiÖn, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n. Ngîc l¹i ë chÕ ®é tù b¶n chñ nghÜa môc ®Ých chñ yÕu trªn hÕt cña nh÷ng chñ thÓ së h÷u - cña ngêi cho vay lµ nh»m thu lîi tøc - cµng nhiÒu cµng tèt (dÜ nhiªn lµ ngoµi viÖc thu håi ®ñ vèn gèc). N¬i nµo, tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸ nh©n nµo vay víi l·i suÊt cao h¬n th× hä sÏ tËp trung ®Çu t cho vay nhiÒu h¬n, thuËn lîi h¬n....mµ xem nhÑ môc ®Ých sö dông vèn vay, kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc ngêi ®i vay sö dông vèn vay vµo môc ®Ých g×, hoÆc cã ch¨ng còng chØ nh»m thu ® îc nhiÒu lîi tøc, hoÆc v× môc ®Ých cña sè Ýt v× lîi Ých cña giai cÊp t s¶n... ChÝnh v× tÝn dông trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn x· héi chñ nghÜa ë níc ta cã b¶n chÊt tèt ®Ñp, tiÕn bé, tÝch cùc nh vËy cho nªn nã t¹o ®iÒu kiÖn, c¬ së, thuËn lîi vµ ®éng lùc m¹nh mÏ ®Èy m¹nh, më réng ho¹t 6 ®éng tÝn dông, n©ng cao vai trß, hiÖu qu¶ cña tÝn dông trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. II. C¸c h×nh thøc cña tÝn dông. 1. §Æc ®iÓm vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông. Sù cÇn thiÕt cña tÝn dông trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®îc quyÕt ®Þnh bëi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt hµng ho¸, bëi sù ph¸t triÓn cña chøc n¨ng tiÒn tÖ lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n. Quan hÖ tÝn dông ra ®êi b¾t nguån tõ ®Æc ®iÓm chu chuyÓn vèn trong c¸c doanh nghiÖp mµ trong tõng thêi ®iÓm thêng xuyªn cã mét bé phËn vèn nhµn rçi cÇn ®îc sö dông ®Ó sinh lêi. Ch¼ng h¹n, vèn dïng ®Ó tr¶ l¬ng nhng cha ®Õn kú tr¶, vèn mua nguyªn liÖu nhng cha ®Õn kú mua....Trong khi ®ã, mét sè doanh nghiÖp kh¸c muèn cã vèn ®Ó thanh to¸n, ®Ó më mang doanh nghiÖp nhng cha tÝch luü kÞp. T¬ng tù nh vËy, trong d©n c vµ trong tæ chøc x· héi còng cã sè tiÒn nh·n rçi. Râ rµng cïng trong mét thêi ®iÓm, n¬i th× cã vèn nhng cha cÇn sö dông, n¬i th× cÇn sè vèn nhng l¹i cha cã. Quan hÖ tÝn dông cÇn vµ cã thÓ ra ®êi tõ ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®ã. Quan hÖ tÝn dông tån t¹i trong nhiÒu nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Nh ng tån t¹i trong c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi kh¸c nhau th× tÝn dông còng mang nh÷ng b¶n chÊt kh¸c nhau. Trong nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, c¸c ng©n hµng nhµ níc khi cho vay tiÒn ®Òu ph¶i thu lîi tøc, cã vay cã tr¶ nhng kh«ng chØ v× môc ®Ých thulîi tøc mµ cßn chñ yÕu v× ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ nÒn s¶n xuÊt x· héi theo ®Þnh h íng x· héi chñ nghÜa, tõng bíc tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n. Quan hÖ tÝn dông trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi,ngoµi ®Æc ®iÓm chung lµ quyÒn së h÷u vèn t¸ch rêi quyÒn sö dông vèn, cßn cã ®Æc ®iÓm lín lµ: nhiÒu quan hÖ tÝn dông kh¸c nhau víi nh÷ng nguån lîi tøc kh¸cnhau ph¶n ¸nh nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. C¸c quan hÖ tÝn dông nµy võ¨ hîp t¸c võa c¹nh tranh víi nhau trong nÒn kinh tÕ thÞ töêng cã sù qu¶nlý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §©y còng lµ lÜnh vùc ®Êu ranh gay g¾t, ®ßi hái quan hÖ tÝn dông nhµ níc ph¶i kh«ng ngõng lín m¹nh ®Ó ®¶m nhiÖm vai trß chñ ®¹o trong quan hÖ tÝn dông toµn x· héi. 7 2. Quan hÖ tÝn dông tån t¹i díi c¸c h×nh thøc: - TÝn dông th¬ng m¹i lµ viÖc b¸n hµng ho¸ hoÆc cung cÊp dÞch vô b»ng c¸ch cho chÞu tiÒn víi kú h¹n nhÊt ®Þnh vµ lîi tøc nhÊt ®Þnh. TÝn dông th¬ng m¹i kh«ng chØ cã trong quan hÖ mua - b¸n lín mµ cßn cã ngay c¶ trong tiªu dïng, nãi c¸ch kh¸c, nã còng g¾n liÒn víi h×nh thøc tÝn dông tiªu dïng, mét h×nh thøc kh«ng chØ b¶o ®¶m lîi Ých cña ngêi tiªu dïng, mµ cßn cã lîi cho ngêi s¶n xuÊt. Bëi vËy, tÝn dông th¬ng m¹i lµ mét h×nh thøc kh«ng thÓ thiÕu trong kinh tÕ thÞ trêng. - TÝn dông ng©n hµng §©y lµ h×nh thøc tÝn dông rÊt quan träng vµ lµ quan hÖ tÝn dông chñ yÕu gi÷a ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp. Nã lµ h×nh thøc mµ c¸c quan hÖ tÝn dông ®îc thùc hiÖn th«ng qua vai trß trung t©m cña ng©n hµng. Nã ®¸p øng phÇn lín nhu cÇu tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n. Theo ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng ngµy cµng trë thµnh h×nh thøc chñ yÕu kh«ng chØ ë trong n íc mµ cßn trªn trêng quèc tÕ. Tuú theo c¸ch ph©n chia kh¸c nhau, tÝn dông ng©n hµng cã c¸c lo¹i kh¸c nhau. NÕu ph©n chia theo thêi gian th× cã tÝn dông ng¾n h¹n, tÝn dông trung h¹n (trªn 1 n¨m vµ díi 5 n¨m) vµ tÝn dông dµi h¹n (trªn 5 n¨m). NÕu ph©n chia theo ®èi tîng ®Çu t cña tÝn dông th× cã tÝn dông vèn lu ®éng, tÝn dông vèn cè ®Þnh. 3. Chøc n¨ng cña ng©n hµng Th¬ng mai - Chøc n¨ng trung gian tµi chÝnh: Huy ®éng vèn t¹m thêi nh·n rçi phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Víi chøc n¨ng nµy, nã cã vai trß quan träng trong viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ph¸t triÓn thªm viÖc lµm, c¶i thiÖn møc sèng d©n c, æn ®Þnh chØ tiªu cña ChÝnh phñ vµ gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é lu©n chuyÓn hµng ho¸ vµ vßng quay cña ®ång tiÒn thóc ®Èy qóa tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, gi¸n tiÕp ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ, æn ®Þnh søc mua ®èi néi, k×m chÕ l¹m ph¸t, mÆt kh¸c, 8 nhê chøc n¨ng nµy, lu th«ng tµi chÝnh huy ®éng vµ cho vay mµ ng©n hµng cã ®îc nguån thu ®Ó bï ®¾p chi phÝ tr¶ l·i tiÒn göi, chi phÝ kinh doanh vµ cã l·i. §iÒu nµy quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn vµ lín m¹nh kh«ng ngõng cña chÝnh b¶n th©n c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i. - Chøc n¨ng trung gian thanh to¸n. Hµng ngµy nÒn kinh tÕ xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c quan hÖ giao dÞch víi khèi lîng thanh to¸n rÊt lín. NÕu tµi kho¶n thanh to¸n ®Òu dïng tiÒn mÆt trùc tiÕp sÏ dÉn ®Õn c¸c chi phÝ thanh to¸n rÊt tèn kÐm nh in Ên, vËn chuyÓn, ®Õm, ngêi b¶o qu¶n tiÒn... Nhng víi sù ra ®êi cña ng©n hµng th¬ng m¹i víi chøc n¨ng thanh to¸n, th× c¸c kho¶n giao dÞch trªn ®îc thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng víi h×nh thøc thanh to¸n thÝch hîp, thñ tôc ®¬n gi¶n vµ kinh tÕ ngµy cµng hiÖn ®¹i nh uû nhiÖm thu, uû nhiÖm chi, sÐc, th tÝn dông...tõ ®ã lµm cho nhu cÇu chi tr¶ tiÒn mÆt ngµy cµng nhanh, tiÕt kiÖm ®îc nhiÒu thêi gian, chi phÝ cho x· héi. Víi chøc n¨ng nµy, ng©n hµng ®· gãp phÇn thùc hiÖn nhanh chãng c¸c kho¶n thanh to¸n, lµm nhanh tèc ®é lu©n chuyÓn vèn, gi¶m sè lîng tiÒn mÆt in lu th«ng, tiÕt kiÖm chi phÝ lu th«ng tiÒn mÆt. §ång thêi chøc n¨ng nµy huy ®éng tèi ®a nguån vèn cña c¸ nh©n, doanh nghiÖp ®Ó dµnh cho ®Çu t vµ ph¸t triÓn. Qua ®ã, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i gi¸m s¸t lu th«ng luËt tµi chÝnh, kiÓm so¸t ®îc luång lu th«ng tiÒn tÖ. - Ng©n hµng th¬ng m¹i lµ cç m¸y t¹o tiÒn cña nÒn kinh tÕ: qu¸ tr×nh t¹o tiÒn cña hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i dùa trªn c¬ së tiÒn göi x· héi. Ng©n hµng cho vay th«ng qua c¬ chÕ thanh to¸n chuyÓn kho¶n gi÷a c¸c ng©n hµng. Søc t¹o tiÒn cña ng©n hµng th ¬ng m¹i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, tû lÖ dù tr÷ d thõa, tû lÖ gi÷a lîng tiÒn lu th«ng ë hÖ thèng ng©n hµng vµ thÕ giíi cña x· héi ph¸t triÓn trong hÖ thèng ng©n hµng. - Ng©n hµng th¬ng m¹i lµ tæ chøc kinh doanh, do ®ã nã cã c¸c ho¹t ®éng ®Çu t vµ kinh doanh ®Ó kiÕm lêi, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr ëng kinh tÕ. 9 Th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i cã thÓ cã c¸c biÖn ph¸p can thiÖp ®Ó kiÓm so¸t sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña thÞ trêng tµi chÝnh lµ n¬i ®Ó ChÝnh phñ vËn hµnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« quan träng. - TÝn dông Nhµ níc TÝn dông Nhµ níc lµ quan hÖ vay mîn cã hoµn tr¶ vèn vµ l·i sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh gi÷a Nhµ níc víi c¸c tæ chøc kinh tÕ trong níc, gi÷a Nhµ níc víi c¸c tæ chøc kinh tÕ trong níc, gi÷a Nhµ níc víi c¸c tÇng líp d©n c, gi÷a Nhµ níc víi chÝnh phñ c¸c níc kh¸c... H×nh thøc nµy ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc Nhµ níc ph¸t hµnh c«ng tr¸i b»ng thãc, b»ng vµng, b»ng tiÒn ®Ó vay d©n khi ng©n s¸ch nhµ níc thiÕu hôt. TÝnh hiÖu qu¶ cña h×nh thøc tÝn dông nhµ níc phô thuéc vµo viÖc thùc hiÖn ®óng ®¾n nguyªn t¾c tù nguuyÖn vµ còng cã lîi gi÷a Nhµ níc vµ ngêi mua c«ng tr¸i. Muèn vËy ph¶i ®¶m b¶o l·i suÊt tÝn dông nhµ n¬c phï hîp víi l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng, thêi gian tr¶ ph¶i ®¶m b¶o ®óng thêi h¹n vµ ghi trªn c«ng tr¸i, ph¬ng thøc thanh to¸n ®¬n gi¶n, thuËn tiÖn cho ngêi mua c«ng tr¸i. - TÝn dông tËp thÓ TÝn dông tËp thÓ lµ h×nh thøc tù nguyÖn gãp vèn cña c¸c thµnh viªn cho nhau vay hoÆc ®Ó cïng nhau kinh doanh tÝn dông. Nã tån t¹i díi h×nh thøc tæ chøc nh c¸c hiÖp héi tÝn dông, hîp t¸c x· tÝn dông...TÝn dông tËp thÓ lµ h×nh thøc cã vai trß bæ sung cho tÝn dông ng©n hµng vÒ huy ®éng vµ cho vay chñ yÕu ë n«ng th«n. ë níc hîp t¸c x· tÝn dông ®îc thµnh lËp tõ n¨m 1956 vµ trë thµnh phæ biÕn vµo nh÷ng n¨m 1960, cã t¸c dông mét thêi trong phong trµo hîp t¸c ho¸. Song, do ho¹t ®éng theo c¬ chÕ hµnh chÝnh bao cÊp, nã chØ lµ "ch©n rÕt" cña ng©n hµng, nªn ®· bÞ h¹n chÕ t¸c dông vµ tan r·. Tõ khi cã ChØ thÞ 100 cña Ban bÝ th Trung ¬ng vÒ kho¸n s¶n phÈm trong hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, trong n«ng th«n ®· xuÊt hiÖn m¹nh mÏ nhu cÇu vÒ tÝn dông. N¨m 1982, c¸c hîp t¸c x· tÝn dông ® îc kh«i phôc l¹i. C¸c quü tÝn dông nh©n d©n vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông hÖ thèng 10 ng©n hµng, mµ ®Ønh cao lµ n¨m 1988 vµ ®Çu 1989. Ch¼ng bao l©u, hµng lo¹t nh÷ng tæ chøc tÝn dông ®ã bÞ ®æ vì, mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ chi tr¶, ®· g©y rèi lo¹n vÒ kinh tÕ - x· héi, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông. HËu qu¶ trªn do nhiÒu nguyªn nh©n, song tr íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn sù thiÕu thÕ chÊp ph¸p lý hoµn chØnh, thiÕu hÖ thèng kiÓm tra, thanh to¸n vµ hiÖu lùc ®Ó ho¹t ®éng tÝn dông ®îc an toµn vµ n»m trong khu«n khæ cña luËt ph¸p thèng nhÊt. TÝn dông tËp thÓ lµ h×nh thøc tån t¹i tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã vai trß cùc kú quan träng ®èi víi viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n khi hé gia ®×nh lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vµ khi ng©n hµng cha v¬n tíi tõng hé n«ng th«n. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã chØ trë thµnh hiÖn thùc khi c¸c tæ chøc tÝn dông tËp thÓ cã c¬ chÕ kinh doanh phï hîp, tån t¹i vµ ph¸t triªnr trªn c¬ së t«n träng ph¸p luËt trong lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông, cã sù gióp ®ì cña nhµ níc. Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ngoµi c¸c h×nh thøc tÝn dông chñ yÕu trªn cßn cã mét sè h×nh thøc tÝn dông kh¸c nh tÝn dông tiªu dïng, tÝn dông häc ®êng... III. Chøc n¨ng vµ vai trß cña tÝn dông 1. Chøc n¨ng cña tÝn dông Lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tµi chÝnh, quan hÖ tÝn dông còng cã chøc n¨ng ph©n phèi vµ gi¸m ®èc. - Chøc n¨ng ph©n phèi cña tÝn dông ®îc thùc hiÖn th«ng qua ph©n phèi l¹i vèn. Ph©n phèi cña tÝn dông dùa trªn c¬ së tù nguyÖn theo nguyªn t¾c hoµn tr¶ vµ cã hiÖu qu¶. Néi dung cña chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn ë c¬ chÕ "hót" (hay huy ®éng) c¸c nguån vèn tiÒn tÖ nhµn rçi, ph©n t¸n trong x· héi ®Ó (®Èy) (hay cho vay) nã vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng "thu håi" vèn cho vay theo kú h¹n vµ "tham dù ph©n phèi" ë c¸c c¬ së ®i vay theo sè l îng cho vay víi tû suÊt lîi tøc ®· ghi trong hîp ®ång. 11 - Chøc n¨ng gi¸m ®èc, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña tÝn dông cã liªn quan ®Õn ®Æc ®iÓm quyÒn së h÷u t¸ch rêi quyÒn sö dông vèn, ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay. Ngêi cã vèn cho vay lu«n quan t©m ®Õn sù an toµn cña vèn, kh«ng nh÷ng thÕ, hä cßn mong muèn vèn cña hä khi sö dông cã kh¶ n¨ng sinh lîi ®Ó hä cã thÓ thu vÒ thªm kho¶n lîi tøc. Muèn vËy,ngêi cho vay ph¶i am hiÓu vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña ngêi ®i vay, tõ kh©u xem xÐt t c¸ch ph¸p nh©n ngêi vay, t×nh h×nh vèn liÕng, mÆt hµng s¶n xuÊt kinh doanh c¶ vÒ chÊt lîng vµ sè lîng, kh¶ n¨ng tr¶ nî nãi riªngvµ t×nh h×nh tµi chÝnh nãi chung, quan hÖ víi c¸c chñ nî kh¸cv..v..Sau khi xÏmÐt t c¸ch ph¸p nh©n ®Ó cho vay, ngêi cho vay cßn ph¶i kiÓm so¸t viÖc sö dông vèn cho vay cã ®óng môc ®Ých kh«ng, cã hiÖu qu¶ kh«ng ®Ó ®iÒu chØnh liÒu lîng vèn vµ ®Ó thu håi vèn ®óng h¹n, cã kÌm theo lîi tøc. 2. Vai trß cña tÝn dông Thùc hiÖn tèt hai chøc n¨ng trªn, tÝn dông cã vai trß sau ®©y: - Víi t c¸ch lµ c«ng cô tËp trung vèn vµ tÝch luü, tÝn dông gãp phÇn gi¶m hÖ sè tiÒn nhµn rçi, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, gãp phÇn t¨ng vßng quay cña vèn, tiÕt kiÖm tiÒn mÆt trong l u th«ng vµ gãp phÇn kh¾c phôc l¹m ph¸t tiÒn tÖ. - TÝn dông gãp phÇn cung cÊp khèi lîng vèn cho c¸c doanh nghiÖp, tõ ®ã t¨ng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, ®æi míi thiÕt bÞ, ¸p dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt lîng s¶n phÈm, t¹o kh¶ n¨ng vµ khuyÕn khÝch ®Çu t vµ c¸c c«ng tr×nh lín, c¸c ngµnh, lÜnh vùc cã ý nghÜa quan träng ®èi víi quèc tÕ d©n sinh, thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - TÝn dông gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh më réng mèi quan hÖ giao lu tiÒn tÖ gi÷a níc ta vµ níc kh¸c trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc. - TÝn dông gãp phÇn vµo viÖc h×nh thµnh, ®iÒu chØnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. 12 - TÝn dông t¹m thêi hç trî vèn tiªu dïng cho c d©n c¶i thiÖn ®êi sèng. 13 14 Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ M¸c - Lªnin phÇn 2. 2. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ 3. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng 9 ( phÇn nãi vÒ tµi chÝnh - tÝn dông ng©n hµng) 15 Môc lôc Më ®Çu..................................................................................................................... I. B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông................... 1.1. TÝn dông h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan........ 1.2. B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña tÝn dông trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta hiÖn nay....................................................................... II. C¸c h×nh thøc cña tÝn dông.............................................................. 1. §Æc ®iÓm vµ c¸c h×nh thøc tÝn dông.................................................. 2. Quan hÖ tÝn dông tån t¹i díi c¸c h×nh thøc...................................... 3. Chøc n¨ng cña ng©n hµng Th¬ng m¹i.............................................10 III. Chøc n¨ng vµ vai trß cña tÝn dông......................................... 1. Chøc n¨ng cña tÝn dông....................................................................13 2. Vai trß cña tÝn dông..........................................................................14 Tµi liÖu tham kh¶o..................................................................................... 16