Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Các hình thức ngôn ngữ nội tâm của nhân vật thể hiện trong truyện ngắn Nam Cao...

Tài liệu Các hình thức ngôn ngữ nội tâm của nhân vật thể hiện trong truyện ngắn Nam Cao

.PDF
54
109
143

Mô tả:

Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn a.PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi V¨n häc lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ. Khi tiÕp cËn víi mét t¸c phÈm v¨n häc, ®iÒu ®Çu tiªn lµ ng­êi ®äc tiÕp cËn víi hÖ thèng ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh. C¸c yÕu tè ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n ch­¬ng kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp hçn ®én mµ gi÷a chóng cã kh«ng Ýt sù ®ång nhÊt vÒ h×nh thøc vµ vÒ ý nghÜa t¹o thµnh c¸c kiÓu hÖ thèng kh¸c nhau. C¸c h×nh thøc cña ng«n ng÷ ®­îc sö dông trong t¸c phÈm v¨n ch­¬ng rÊt ®a d¹ng, tõ ®ã t¹o nªn sù ®éc ®¸o trong phong c¸ch s¸ng t¹o cña ng­êi nghÖ sÜ. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng bÊt cø nhµ v¨n nµo trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nªn t¸c phÈm cña m×nh ®Òu muèn göi g¾m ý t­ëng nµo ®ã ®Õn víi b¹n ®äc. ý t­ëng ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua tõng c©u ch÷, qua ®ã h×nh thøc ng«n ng÷ cña nh©n vËt béc lé râ néi dung t­ t­ëng cña tõng t¸c gi¶. Cã rÊt nhiÒu con ®­êng ®Õn víi t¸c phÈm v¨n ch­¬ng, song con ®­êng tiÕp cËn v¨n ch­¬ng theo gãc nh×n cña ng«n ng÷ lµ vÊn ®Ò quan träng vµ cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta - nh÷ng ng­êi gi¸o viªn v¨n t­¬ng lai. Nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong mçi t¸c phÈm v¨n häc cã ý nghÜa kh«ng nhá trong viÖc tËp trung biÓu thÞ vµ lµm næi bËt chñ ®Ò , néi dung t­ t­ëng còng nh­ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña mçi t¸c phÈm cô thÓ. Nam Cao lµ mét t¸c gi¶ lín cña v¨n häc viÖt nam. NhiÒu t¸c phÈm truyÖn ng¾n cña «ng ®· ®­îc chän gi¶ng trong ch­¬ng tr×nh phæ th«ng. theo dßng ch¶y cña thêi gian, c¸c t¸c phÈm cña «ng kh«ng hÒ bÞ mÊt ®i, r¬i vµo quªn l·ng mµ lu«n trë thµnh ®èi t­îng nghiªn cøu cho c¸c nhµ v¨n, nhµ lÝ luËn, nhµ phª b×nh v¨n häc, c¸c thÕ hÖ gi¸o viªn, häc sinh t×m tßi nghiªn cøu. Së dÜ t¸c phÈm cña Nam Cao cã søc sèng bÒn bØ nh­ vËy lµ do «ng ®· sö dông vèn tõ ng÷ phong phó, dåi dµo, sinh ®éng, ph¶n ¸nh ch©n thùc h¬i thë cña L­¬ng ThÞ Thu Thuû 1 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn cuéc sèng. C¸ch dïng c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ sinh ®éng, s¸ng t¹o cña Nam Cao ®· ®Ó l¹i dÊu Ên s©u ®Ëm trong lßng ng­êi ®äc. §ã lµ lÝ do khiÕn chóng t«i chän ®Ò tµi “ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao”. 2. lÞch sö vÊn ®Ò V¨n häc lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ nªn mçi t¸c phÈm v¨n häc ®Òu cã c¸c h×nh thøc sö dông ng«n ng÷ riªng, ®a d¹ng vµ phong phó. Nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n ch­¬ng ®· ®­îc mét sè t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn: §ç H÷u Ch©u, NguyÔn H¶i Hµ, §Æng Anh §µo… Nhµ phª b×nh v¨n häc §Æng Anh §µo trong cuèn “ §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i” ( NXBGD 1995) khi ®­a ra vÊn ®Ò §éc tho¹i néi t©m vµ dßng t©m t­ ®· dÊn ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña mét sè nhµ nghiªn cøu X« ViÕt tr­íc ®©y ph©n biÖt dßng t©m t­ vµ ®éc tho¹i néi t©m. §Æng Anh §µo cho r»ng ng«n ng÷ néi t©m nã kh«ng chØ lµ tiÕng nãi h­íng néi “ ng«n tõ kh«ng thèt lªn thµnh lêi” cña nh©n vËt mµ nã cßn lµ tiÕng nãi cña “ý nghÜ ®ang h×nh thµnh”. §ç H÷u Ch©u – Gi¸o s­ thuéc chuyªn ngµnh ng«n ng÷ häc ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®ã ®a sè ®­îc nghiªn cøu d­íi d¹ng lÝ luËn lÝ thuyÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chung cßn thùc tiÔn thùc hµnh ch­a thùc sù cã nh÷ng c«ng tr×nh tiªu biÓu. Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i tõ nh÷ng vÊn ®Ò lÝ thuyÕt chung d­íi d¹ng lÝ luËn lÝ thuyÕt mµ ch­a nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong s¸ng t¸c cña mét t¸c gi¶ cô thÓ. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 2 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn Nam Cao lµ nhµ v¨n lín ®· ®­îc nghiªn cøu nhiÒu. Cã thÓ nãi cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Nam Cao lµ mét m¶nh ®Êt mµu mì cho c¸c nhµ nghiªn cøu cµy xíi vµ thu ho¹ch nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau. Nghiªn cøu vÒ Nam Cao c¸c nhµ nghiªn cøu ®· tËp trung kh¸m ph¸ ý nghÜa hiÖn thùc, nh©n ®¹o chñ nghÜa… còng nh­ ph¶n ¸nh nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña «ng. Trong khi ®ã nghiªn cøu Nam Cao vÒ ph­¬ng diÖn tõ ng÷ ch­a cã nhiÒu mµ míi chØ lµ nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng b¶n b¸o c¸o trong c¸c dÞp lÔ kØ niÖm vÒ Nam Cao nh­: “ T×m hiÓu mét ch÷ “nh­ng” trong v¨n Nam Cao” cña Phan Träng Ph­¬ng. Hay “ Nh©n vËt “h¾n” víi nÐt ®Æc tr­ng trong ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña Nam Cao” cña Tr­¬ng ThÞ Nhµn. V× thÕ chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu “ C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao” nh»m lµm s¸ng tá gi¸ trÞ biÓu hiÖn gãp phÇn lµm béc lé c¸c chñ ®Ò, néi dung t­ t­ëng ®ång thêi thÊy ®­îc nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ ®iªu luyÖn cña «ng. Trong khu«n khæ mét kho¸ luËn chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu “ C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao”. 3. môc tiªu nghiªn cøu Nghiªn cøu ®Ò tµi “ C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao” chóng t«i nh»m nh÷ng môc tiªu sau: Thø nhÊt: TËp hîp x©y dùng c¬ së lÝ thuyÕt vÒ dßng t©m t­ trªn c¬ së tËp hîp mét sè tµi liÖu tham kh¶o nh­ “ §¹i c­¬ng Ng«n ng÷ häc”, tËp 2 - §ç H÷u Ch©u, NXBGD - 2001; “ C¬ së ng«n ng÷ häc”, tËp 1- §ç H÷u Ch©u, NXB§HSP Hµ Néi – 2003; “ Ng÷ dông häc”, tËp 1 – NguyÔn §øc D©n, NXBGD – 1998. Thø hai: VËn dông c¬ së lÝ thuyÕt ®· x©y dùng ®Ó nhËn diÖn vµ ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao. Tõ L­¬ng ThÞ Thu Thuû 3 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn ®ã thÊy ®­îc hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông c¸c h×nh thøc nµy trong t¸c phÈm v¨n häc. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu: Qua viÖc kh¶o s¸t c¸c t¸c phÈm cña Nam Cao, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn, ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m cña nh©n vËt. Qua ®ã, gãp phÇn soi s¸ng ph­¬ng diÖn cña lý thuyÕt héi tho¹i vµ lý thuyÕt dßng t©m t­. 5. Ph¹m vi nghiªn cøu Víi ®Ò tµi nµy,chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt ®­îc thÓ hiÖn trong truyÖn ng¾n Nam Cao. 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy ng­êi viÕt ¸p dông mét sè ph­¬ng ph¸p sau: 6.1 Ph­¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i. Dùa trªn nh÷ng c¬ së lý thuyÕt, chóng t«i thèng kª c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao. Sau ®ã chóng t«i tiÕn hµnh ph©n lo¹i theo tõng d¹ng nhá dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. 6.2 Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch. Ph©n tÝch c¸c yÕu tè trong tõng h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt ®Ó thÊy ®­îc sù chi phèi cña chóng trong t¸c phÈm. 6.3 Ph­¬ng ph¸p so s¸nh. LuËn v¨n vËn dông ph­¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña tõng h×nh thøc ®Ó t×m ra sù ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt gi÷a chóng . 7. Bè côc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn v¨n ®­îc cÊu tróc thµnh 3 ch­¬ng + Ch­¬ng 1: C¬ së lÝ thuyÕt + Ch­¬ng 2: ý nghÜ néi t©m + Ch­¬ng 3: §éc tho¹i néi t©m- §èi tho¹i néi t©m Tµi liÖu tham kh¶o L­¬ng ThÞ Thu Thuû 4 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn b. PhÇn néi dung Ch­¬ng 1: c¬ së lÝ thuyÕt 1.1 Lý thuyÕt héi tho¹i Héi tho¹i lµ h×nh thøc giao tiÕp th­êng xuyªn, phæ biÕn nhÊt cña con ng­êi.Trong t¸c phÈm v¨n häc, héi tho¹i ®­îc xem nh­ lµ mét kÜ thuËt quan träng ®Ó dÆc t¶ nh©n vËt vµ ®­îc dïng th­êng xuyªn trong t¸c phÈm.ë ®ã,héi tho¹i ®­îc tån t¹i d­íi hai d¹ng: héi tho¹i hiÖn-héi tho¹i cã nh©n vËt héi tho¹i xuÊt hiÖn vµ héi tho¹i ngÇm-héi tho¹i néi t©m, lµ nh÷ng lêi nãi bªn trong cña nh©n vËt nãi vÒ m×nh hoÆc vÒ ng­êi,viÖc kh¸c…V× vËy,®Ó hiÓu ®­îc c¸c h×nh thøc héi tho¹i trong t¸c phÈm v¨n häc th× nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lÝ thuyÕt héi tho¹i lµ rÊt cÇn thiÕt. LÝ thuyÕt héi tho¹i ®· ®­îc giíi thiÖu kh¸ ®Çy ®ñ trong cuèn “ §¹i c­¬ng ng«n ng÷ häc” tËp 2 cña GS. §ç H÷u Ch©u-NXBGD, 2001; gi¸o tr×nh “ Ng÷ dông häc”, tËp 1 cña GS. NguyÔn §øc D©n-NXB§HSP-1998, vµ cuèn “ Dông häc ViÖt ng÷”- GS. NguyÔn ThiÖn Gi¸p - §HQGHN-2000.Do ®ã, chóng t«i sÏ kh«ng nh¾c l¹i toµn bé lÝ thuyÕt héi tho¹i mµ chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn luËn v¨n. 1.1.1 VËn ®éng héi tho¹i cã thÓ nãi r»ng, quan niÖm nghiªn cøu ng«n ng÷ trong ho¹t ®éng hµnh chøc lµ ®Æc tr­ng chñ ®¹o cña ng«n ng÷ häc ®­¬ng ®¹i hiÖn nay. Theo C.K.Orechioni: “ mäi lèi nãi c¸ nh©n gi¶ ®Þnh mét sù trao ®æi: nãi cã nghÜa lµ nãi gi÷a hai( Ýt nhÊt) ng­êi vµ th­êng hµm Èn mét sù trao lêi –Allocutiol; mét sù trao ®¸p- interlocution vµ mét sù t­¬ng t¸c – interaction”. Trong cuèn “ ®¹i c­¬ng ng«n ng÷ häc” - tËp 2, gi¸o s­ §ç H÷u Ch©u cho r»ng : trong bÊt cø cuéc héi tho¹i nµo còng cã 3 vËn ®éng chñ yÕu : trao lêi , trao ®¸p vµ t­¬ng t¸c . L­¬ng ThÞ Thu Thuû 5 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn 1.1.1.1 Sù trao lêi Lµ vËn ®éng ng­êi nãi – SP1 nãi ra vµ h­íng lêi nãi cña m×nh vÒ phÝa ng­êi nghe, ng­êi tiÕp nhËn – SP2. B×nh th­êng, SP1 vµ SP2 lµ 2 ng­êi hoµn toµn kh¸c nhau, trõ tr­êng hîp ®éc tho¹i. Tuy vËy, ngay c¶ trong tr­êng hîp ®éc tho¹i th× ng­êi nãi còng cã sù ph©n ®«i nh©n c¸ch: võa lµ SP1, võa lµ SP2 vµ khi ho¹t ®éng theo nh©n c¸ch SP1 hay theo nh©n c¸ch SP2 th× anh ta lµ 2 nh©n vËt kh¸c nhau. Trong lêi trao, tÊt yÕu ph¶i cã SP1. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c yÕu tè b»ng lêi vµ phi lêi: + YÕu tè b»ng lêi: Ng­êi nãi nãi ra mét vÊn ®Ò nµo ®ã bao giê còng ph¶i ë vÞ trÝ ng«i thø nhÊt. Ngoµi ra, sù cã mÆt cña SP1 cßn thÓ hiÖn ë t×nh c¶m, ë th¸i ®é, hiÓu biÕt, quan ®iÓm cña chÝnh anh ta trong néi dung cña l­ît lêi trao. + YÕu tè phi lêi: Trong qu¸ tr×nh trao lêi, SP1 còng cã thÓ dïng nh÷ng yÕu tè phi ng«n ng÷ (®iÖu bé ,cö chØ,nÐt mÆt…) ®Ó lµm dÊu hiÖu bæ sung cho lêi nãi,®¸nh dÊu sù cã mÆt cña m×nh trong l­ît lêi ®ang nãi ra. T×nh thÕ giao tiÕp trao lêi ngÇm Èn r»ng SP2 tÊt yÕu ph¶i cã mÆt trong l­ît lêi cña SP1.Ngay tr­íc khi ®¸p lêi th× SP2-ng«i thø hai ®· ®­îc ®­a vµo trong lêi trao cña ng«i thø nhÊt “t«i” vµ th­êng xuyªn kiÓm tra,®iÒu hµnh lêi nãi cña SP1.Do ®ã, trong héi tho¹i ,SP1 kh«ng ph¶i hoµn toµn tù do,muèn nãi g× còng ®­îc mµ ph¶i chÞu sù chÕ ®Þnh cña SP2 .SP2 cã quyÒn ph¶n øng nÕu nh­ l­ît lêi cña SP1 kh«ng phï hîp víi m×nh.ChÝnh v× vËy,ë phÝa ng­êi nãi,ng­êi trao lêi,nãi n¨ng cã nghÜa “lÊn tr­íc” vµo SP2,tøc x©y dùng ®­îc h×nh ¶nh tinh thÇn cña SP2,ph¶i dù kiÕn ®­îc tr­íc ph¶n øng cña ng­êi nghe ®Ó v¹ch ra kÕ ho¹ch, hµnh ®éng sao cho cã thÓ “ ¸p ®Æt” ®iÒu m×nh muèn nãi vµo SP2. 1.1.1.2.Sù trao ®¸p Cuéc héi tho¹i chÝnh thøc h×nh thµnh khi SP2 nãi ra l­ît lêi ®¸p l¹i l­ît lêi cña SP1. VËn ®éng trao ®¸p, c¸c lêi cña héi tho¹i sÏ diÔn ra liªn tôc, lóc L­¬ng ThÞ Thu Thuû 6 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn nhÞp nhµng, lóc khóc m¾c, lóc nhanh, lóc chËm víi sù thay ®æi liªn tôc vai nãi, vai nghe. Còng nh­ sù trao lêi, sù håi ®¸p cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸c yÕu tè phi lêi hoÆc b»ng lêi, th­êng th­êng th× hai yÕu tè nµy ®ång hµnh víi nhau. Chóng ta ®· biÕt diÔn ng«n lµ s¶n phÈm cña c¸c hµnh vi ng«n ng÷. TÊt c¶ c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ®Òu ®ßi hái sù håi ®¸p. Sù håi ®¸p cã thÓ b»ng c¸c hµnh vi ng«n ng÷ t­¬ng thÝch víi hµnh vi dÉn nhËp vµ ®­îc lËp thµnh cÆp nh­: hái / tr¶ lêi, chµo/ chµo, cÇu khiÕn/ nhËn lêi hoÆc tõ chèi, c¶m ¬n/ ®¸p lêi… Mçi lêi kh¶o nghiÖm vèn Èn dÊu mét c©u hái ®Æt ra cho ng­êi nghe, c©u hái hái ý kiÕn ng­êi nghe vÒ ®é tin cËy, tÝnh hÊp dÉn, tÇm quan träng … cña néi dung kh¶o nghiÖm. Baktine nãi: “ kh«ng g× ®¸ng sî b»ng sù thiÕu v¾ng lêi hái ®¸p”. Dï kh«ng buéc ng­êi nghe ph¶i håi ®¸p nh­ng kh«ng nhËn ®­îc tÝn hiÖu ph¶n håi nµo ®èi víi lêi kh¶o nghiÖm cña m×nh th× ta sÏ c¶m nhËn r¬i ngay vµo t×nh tr¹ng “ nãi vµo chç trèng”. Cßn chÝnh ng­êi nghe nÕu kh«ng nãi g× còng tù c¶m thÊy ¸y n¸y, c¶m thÊy sù tµn nhÉn, sù thiÕu lÞch sù cña m×nh. Cho nªn, trong mét cuéc héi tho¹i hoÆc ®o¹n tho¹i kh¶o nghiÖm cã ®é dµi t­¬ng ®èi lín, c¶ ng­êi nãi, ng­êi nghe ®Òu sö dông nh÷ng tÝn hiÖu ®iÒu hµnh vËn ®éng trao ®¸p trong ho¹t ®éng kh¶o nghiÖm ®ã. 1.1.1.3. Sù t­¬ng t¸c Trong héi tho¹i, c¸c nh©n vËt héi tho¹i ¶nh h­ëng lÉn nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, lµm biÕn ®æi lÉn nhau. Tr­íc cuéc tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt cã sù kh¸c biÖt, ®èi lËp, thËm chÝ tr¸i ng­îc vÒ c¸c mÆt (hiÓu biÕt , t©m lÝ , t×nh c¶m, ý muèn …).Kh«ng cã sù kh¸c biÖt nµy th× giao tiÕp thµnh thõa. Trong héi tho¹i vµ qua héi tho¹i nh÷ng kh¸c biÖt nµy gi¶m ®i hoÆc më réng ra hoÆc c¨ng lªn thµnh xung ®ét. Trong héi tho¹i, nh©n vËt héi tho¹i còng lµ nh©n vËt liªn t­¬ng t¸c. Hä t¸c ®éng lÉn nhau vÒ mäi ph­¬ng diÖn, ®èi víi ng÷ dông häc quan träng nhÊt lµ t¸c ®éng ®Õn lêi nãi (vµ ng«n ng÷ ) cña nhau. Liªn t­¬ng t¸c trong héi tho¹i L­¬ng ThÞ Thu Thuû 7 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn tr­íc hÕt lµ liªn t­¬ng t¸c gi÷a c¸c l­ît lêi cña SP1 vµ SP2… nh­ thÕ, l­ît lêi võa lµ c¸i chÞu t¸c ®éng võa lµ ph­¬ng diÖn mµ SP1, SP2 sö dông ®Ó g©y ra t¸c ®éng ®èi víi lêi nãi vµ qua lêi nãi mµ t¸c ®éng ®Õn t©m lÝ , sinh lÝ, vËt lÝ cña nhau. Gi÷a c¸c nh©n vËt t­¬ng t¸c cã sù liªn hoµ phèi nghÜa lµ cã sù phèi hîp sù tù hoµ phèi cña tõng nh©n vËt. Ng÷ huèng héi tho¹i ë mét thêi ®iÓm nµo ®Êy cña cuéc héi tho¹i lµ kÕt qu¶ cña sù liªn hoµ phèi nµy. sù liªn hoµ phèi cã thÓ x¶y ra víi c¸c dÊu hiÖu kÌm lêi vµ phi lêi. ë hÖ thèng l­ît lêi c¸c ph¸t ng«n liªn hoµ phèi l­ît lêi chia thµnh 2 nhãm: Thø nhÊt lµ nhãm c¸c tÝn hiÖu ®iÒu hµnh vËn ®éng trao ®¸p chi phèi sù nãi ra c¸c l­ît lêi cña c¸c nh©n vËt liªn t­¬ng t¸c. Thø hai lµ nh÷ng tÝn hiÖu chi phèi sù liªn hoµ phèi gi÷a c¸c l­ît lêi. Nh­ vËy, ba vËn ®éng trao lêi, trao ®¸p vµ t­¬ng t¸c lµ ba vËn ®éng ®Æc tr­ng cho héi tho¹i, trong ®ã hai vËn ®éng ®Çu do tõng ®èi t­îng t¸c ®éng thùc hiÖn nh»m phèi hîp víi nhau thµnh vËn ®éng thø ba. Bëi t­¬ng t¸c lµ t¸c ®éng chñ yÕu trong héi tho¹i cho nªn ng÷ dông häc héi tho¹i t­¬ng t¸c vµ lÝ thuyÕt héi tho¹i cßn ®­îc gäi lµ ng«n ng÷ häc t­¬ng t¸c . quy t¾c, cÊu tróc vµ chøc n¨ng trong héi tho¹i ®Òu do ba vËn ®éng trªn chñ yÕu lµ vËn ®éng t­¬ng t¸c mµ cã. 1.1.2 Hµnh vi ng«n ng÷ vµ sù ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ 1.1.2.1 Hµnh vi ng«n ng÷ Khi chóng ta nãi n¨ng lµ khi chóng ta hµnh ®éng, chóng ta thùc hiÖn mét lo¹i hµnh ®éng ®Æc biÖt mµ ph­¬ng tiÖn lµ ng«n ng÷. Mét hµnh ®éng ng«n ng÷ ®­îc thùc hiÖn khi mét ng­êi nµo ®ã nãi ( hoÆc viÕt). Sp1 nãi ra mét ph¸t ng«n U cho ng­êi nghe ( hoÆc ng­êi ®äc) sp2 trong ng÷ c¶nh C. Austin cho r»ng cã ba lo¹i hµnh ®éng ng«n ng÷ lín: hµnh vi t¹o lêi, hµnh vi m­în lêi vµ hµnh vi ë lêi. Hµnh vi t¹o lêi lµ hµnh vi sö dông c¸c yÕu tè cña ng«n ng÷ nh­ ng÷ ©m, L­¬ng ThÞ Thu Thuû 8 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn tõ, c¸c kiÓu kÕt hîp tõ thµnh c©u… ®Ó t¹o ra mét ph¸t ng«n vÒ h×nh thøc vµ néi dung. Mét bé phËn cña hµnh vi t¹o lêi ®· lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña ng«n ng÷ häc tiÒn dông häc. Hµnh vi m­în lêi lµ nh÷ng hµnh vi “m­în” ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ nãi cho ®óng h¬n lµ m­în c¸c ph¸t ng«n ®Ó g©y ra mét hiÖu qña ngoµi ng«n ng÷ nµo ®ã ë ng­êi nghe, ng­êi nhËn hoÆc ë chÝnh ng­êi nãi. VÝ dô nghe th«ng b¸o trªn ®µi ph¸t thanh: “ ngµy mai, 24 .4 ë Hµ Néi sÏ cã m­a lín, giã m¹nh, søc giã cÊp 4 cÊp 5, tøc 40 ®Õn 50 km 1 giê”. mét sè ng­êi sÏ rÊt lo l¾ng, tá ra bùc m×nh nÕu hä lµ nh÷ng ng­êi ë xa c¬ quan c«ng t¸c, mét sè ng­êi kh¸c thê ¬, mét sè ng­êi kh¸c cã thÓ vui mõng v× trêi ®ì nãng… Chøc n¨ng hµnh ®éng cña giao tiÕp ®­îc thùc hiÖn nhê c¸c hiÖu qña m­în lêi cña ph¸t ng«n. Cã nh÷ng hiÖu qu¶ m­în lêi lµ ®Ých cña hµnh vi ë lêi (nh­ ®ãng cöa lµ hiÖu qu¶ m­în lêi cña hµnh vi ë lêi ®iÒu khiÓn) nh­ng cã nh÷ng hiÖu qu¶ kh«ng thuéc ®Ých cña hµnh vi ë lêi ( vïng v»ng, g¾t gáng, khã chÞu khi nghe ra lÖnh). Nh÷ng hiÖu qu¶ m­în lêi rÊt ph©n t¸n, kh«ng thÓ tÝnh to¸n ®­îc. Chóng kh«ng cã tÝnh quy ­íc ( trõ hµnh vi m­în lêi ®Ých cña hµnh vi ë lêi). Hµnh vi ë lêi lµ nh÷ng hµnh vi ng­êi nãi thùc hiÖn ngay khi nãi n¨ng. HËu qu¶ cña chóng lµ nh÷ng hËu qu¶ thuéc ng«n ng÷ cã nghÜa lµ chóng g©y ra mét ph¶n øng ng«n ng÷ t­¬ng øng víi chóng ë ng­êi nhËn. VÝ dô: hái, yªu cÇu, ra lÖnh, mêi, høa hÑn… kh¸c víi c¸c hµnh vi m­în lêi, hµnh vi ë lêi cã ý ®Þnh ( hay cã ®Ých) quy ­íc vµ cã thÓ chÕ dï r»ng quy ­íc vµ thÓ chÕ cña chóng kh«ng hiÓn ng«n mµ quy t¾c vËn hµnh chóng ®­îc mäi ng­êi trong mét céng ®ång ng«n ng÷ tu©n theo mét c¸ch kh«ng tù gi¸c. C¸c hµnh vi m­în lêi vµ ë lêi ®em l¹i cho ph¸t ng«n nh÷ng hiÖu lùc nhÊt ®Þnh. HiÖu lùc m­în lêi kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng cña ng÷ dông häc. Ng÷ dông häc chØ quan t©m tíi c¸c hiÖu lùc ë lêi. C¸c ph¸t ng«n ng÷ vi võa lµ s¶n phÈm, còng võa lµ ph­¬ng tiÖn cña c¸c hµnh vi ë lêi. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 9 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn 1.1.2.2 Ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷ Ph©n lo¹i c¸c hµnh vi ng«n ng÷ lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. C¸c nhµ ng«n ng÷ häc nh­ Ascstin, Wierzbicka, D.Wunderlich, F.Recarnati, K.bach vµ R.M Hawich ®Òu cã nh÷ng quan ®iÓm riªng vµ ®­a ra nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau. Do ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n, chóng t«i kh«ng nh¾c l¹i tÊt c¶ nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i cña c¸c t¸c gi¶ trªn mµ chØ nªu ra c¸ch ph©n lo¹i cña Anna wierbicka. Bëi lÏ chóng t«i nhËn thÊy c¸ch ph©n lo¹i cña t¸c gi¶ cã c¬ së gióp chóng t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu luËn v¨n. Ph©n lo¹i theo Anna Wierzbicka. Wierzbicka trong t¸c phÈm ®· dÉn (1987) ®· dïng ng«n ng÷ ng÷ nghÜa ( mét thø siªu ng«n ng÷ mµ t¸c gi¶ x©y dùng nªn) ®Ó gi¶i nghÜa 270 ®éng tõ nãi n¨ng tiÕng Anh, 270 ®éng tõ nµy ®­îc quy vÒ 37 nhãm. 37 nhãm ®ã nh­ sau: 1. nhãm ra lÖnh (Order) 15. Nhãm cho tÆng ( Offer) 2. Nhãm cÇu xin(Ask1) 16. Nhãm khen ngîi (Praise) 3. nhãm hái ( Ask2) 17. Nhãm høa hÑn (Promise) 18. Nhãm c¶m ¬n (Thank) 4. Nhãm mêi gäi (Call) 19. Nhãm tha thø ( Forgive) 5 . nhãm cÊm (Forbide) 20. Nhãm than phiÒn (Complain) 6. Nhãm cho phÐp (Permit) 21. Nhãm c¶m th¸n (Exclaim) 7. Nhãm tranh c·i (Argue) 22. Nhãm ®o¸n ®Þnh ( Guess) 8. nhãm tr¸ch m¾ng (Reprimand) 23. Nhãm gîi ý (Hint) 9. nhãm giÔu (Mock) 24. Nhãm kÕt luËn ( Conclure) 10. Nhãm phª ph¸n (Blame) 25. nhãm kÓ (Tell) 11. Nhãm buéc téi (Accuse) 26. Nhãm th«ng tin (Inform) 12. Nhãm c«ng kÝch (Attack) 27. nhãm tãm t¾t (Sumup) 13. Nhãm c¶nh b¸o (Warn) 14. Nhãm khuyÕn c¸o (Advise) L­¬ng ThÞ Thu Thuû 10 28. Nhãm chÊp nhËn ( Admit) K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn 29. Nhãm x¸c tÝn (Assert) 33. nhãm ®Æt tªn th¸nh (Bapticc) 30. Nhãm cñng cè ( confirm) 34. nhãm ghi chó (Remark) 31. Nhãm nhÊn m¹nh (Stress) 35. Nhãm tr¶ lêi (Answer) 32. Nhãm tuyªn bè (Declare) 36. Nhãm tranh luËn (Discuss) 37. nhãm trß chuyÖn (Talk) 1.1.3 c¸c ®¬n vÞ héi tho¹i TiÕp nhËn quan ®iÓm vÒ c¸c bËc trong héi tho¹i cña lÝ thuyÕt ph©n tÝch diÔn ng«n, lÝ thuyÕt héi tho¹i Thuþ SÜ – Ph¸p cho r»ng héi tho¹i lµ mét tæ chøc t«n ti nh­ tæ chøc mét ®¬n vÞ có ph¸p. c¸c ®¬n vÞ cÊu tróc cña héi tho¹i tõ lín ®Õn ®¬n vÞ tèi thiÓu lµ: Cuéc tho¹i, ®o¹n tho¹i, cÆp trao ®¸p. Ba ®¬n vÞ nµy cã tÝnh chÊt l­ìng tho¹i , cã nghÜa lµ h×nh thµnh do vËn ®éng trao ®¸p cña c¸c nh©n vËt héi tho¹i. Hai ®¬n vÞ cã tÝnh chÊt ®¬n tho¹i cã nghÜa lµ do mét ng­êi nãi ra: Tham tho¹i, hµnh vi ng«n ng÷. 1.1.3.1 c¸c ®¬n vÞ l­ìng tho¹i a. Cuéc tho¹i ( cuéc t­¬ng t¸c) Lµ ®¬n vÞ héi tho¹i bao trïm lín nhÊt. Cã thÓ nãi toµn bé ho¹t ®éng ng«n ng÷ cña con ng­êi lµ mét chuçi d»ng dÆc nh÷ng lêi ®èi ®¸p . ViÖc ph¶i t¸ch ra trong chuçi d»ng dÆc nh÷ng lêi ®èi ®¸p cña con ng­êi nh÷ng ®¬n vÞ gäi lµ cuéc tho¹i lµ cÇn thiÕt ®Ó nghiªn cøu. Cuéc tho¹i cã thÓ xoay quanh mét ®Ò tµi, mét môc ®Ých hay cã thÓ gåm nhiÒu ®Ò tµi, nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau víi sù cã mÆt cña c¸c nh©n vËt héi tho¹i. b. ®o¹n tho¹i VÒ nguyªn t¾c cã thÓ ®Þnh nghÜa ®o¹n tho¹i lµ mét m¶ng diÔn ng«n do mét sè cÆp trao ®¸p liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau vÒ ng÷ nghÜa hoÆc vÒ ng÷ dông. VÒ ng÷ nghÜa ®ã lµ mét sù liªn kÕt chñ ®Ò: mét chñ ®Ò duy nhÊt vÒ ng÷ dông ®ã lµ tÝnh chÊt duy nhÊt vÒ ®Ých. Tiªu chÝ ng÷ dông cña ®o¹n tho¹i lµ sù thùc hiÖn mét quan hÖ lËp luËn trong ®o¹n tho¹i ®ã. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 11 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn Thùc ra, sù ph©n ®Þnh ®o¹n tho¹i còng kh«ng rµnh m¹ch g× h¬n sù ph©n ®Þnh cuéc tho¹i. Tuy nhiªn ®©y vÉn lµ mét ®¬n vÞ thùc cã dï ®­êng ranh giíi vµ ph©n ®Þnh ph¶i dùa vµo trùc c¶m, vâ ®o¸n. CÊu tróc cña mét cuéc tho¹i cã thÓ lµ: ®o¹n më tho¹i – th©n cuéc tho¹i ®o¹n tho¹i kÕt thóc. c. cÆp tho¹i ( CÆp trao ®¸p) CÆp trao ®¸p lµ ®¬n vÞ l­ìng tho¹i tèi thiÓu víi chóng, víi chóng cuéc trao ®æi, tøc cuéc héi tho¹i chÝnh thøc ®­îc tiÕn hµnh. §©y lµ ®¬n vÞ c¬ së cña cuéc héi tho¹i. CÆp tho¹i ®­îc cÊu thµnh tõ c¸c tham tho¹i. Mét cÆp tho¹i tèi thiÓu ph¶i lµ mét cÆp kÕ cËn, gåm mét tham tho¹i dÉn nhËp vµ mét tham tho¹i håi ®¸p. Tuy nhiªn kh«ng nhÊt thiÕt toµn bé l­ît lêi nµy vµ l­ît lêi kia míi thµnh cÆp tho¹i. Vµ còng kh«ng nhÊt thiÕt cÆp tho¹i chØ gåm mét tham tho¹i dÉn nhËp vµ mét tham tho¹i håi ®¸p. cã thÓ cã cÆp tho¹i mét tham tho¹i, hai tham tho¹i, thËm chÝ ba tham tho¹i. 1.1.3.2 C¸c ®¬n vÞ ®¬n tho¹i. a. tham tho¹i: Tham tho¹i lµ phÇn ®ãng gãp cña tõng nh©n vËt héi tho¹i vµo mét cÆp tho¹i. Tham tho¹i lµ ®¬n vÞ c¬ së t¹o nªn cÆp tho¹i, cÆp tho¹i liªn kÕt víi nhau thµnh ®o¹n tho¹i vµ ®o¹n tho¹i víi ®o¹n tho¹i sÏ hîp thµnh cuéc tho¹i. Mét tham tho¹i cã thÓ do mét hoÆc mét sè ng«n ng÷ t¹o nªn. Theo tr­êng ph¸i Genire, mét tham tho¹i cã mét hµnh vi chñ h­íng vµ cã thÓ cã mét hoÆc mét sè hµnh vi phô thuéc. Hµnh vi chñ h­íng cã chøc n¨ng trô cét, quyÕt ®Þnh h­íng cña tham tho¹i vµ quyÕt ®Þnh hµnh vi ®¸p thÝch hîp cña ng­êi ®èi tho¹i. hµnh vi phô thuéc cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 12 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn b. Hµnh ®éng ng«n ng÷ Hµnh ®éng ng«n ng÷ lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt cña “ng÷ ph¸p héi tho¹i”. c¸c øng xö b»ng lêi ®Òu c¨n cø vµo c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ®i tr­íc kh«ng ph¶i c¨n cø vµo c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p th«ng th­êng nh­ tõ vµ c©u. Vai trß vµ chøc n¨ng cña c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷ lµ n»m trong m¹ng l­íi héi tho¹i kh«ng chØ n»m trong quan hÖ mét lÇn gi÷a ng­êi nãi vµ ng­êi nhËn mµ quan träng h¬n nhiÒu lµ n»m trong quan hÖ gi÷a c¸c lêi tho¹i tæ chøc nªn tham tho¹i, cÆp tho¹i vµ t¸c ®éng liªn tôc lªn c¸c nh©n vËt héi tho¹i trong tõng thêi ®iÓm t¹o nªn cuéc tho¹i. XÐt trong quan hÖ héi tho¹i, c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷ cã thÓ chia thµnh hai nhãm: nh÷ng hµnh vi cã hiÖu lùc ë lêi vµ nh÷ng hµnh vi liªn hµnh vi. Cã thÓ cïng mét hµnh vi lóc nµy cã chøc n¨ng ë lêi, lóc kh¸c l¹i cã chøc n¨ng liªn hµnh vi. 1.1.4. §Ých cña héi tho¹i Trong mét cuéc héi tho¹i, bÊt cø mét lêi nãi nµo cña mét nh©n vËt giao tiÕp nµo còng ph¶i ®Ò cËp ®Õn mét c¸i g× ®Êy cã liªn quan ®Õn néi dung cña cuéc tho¹i. ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña héi tho¹i mµ Grice ®· nªu ra tõ n¨m 1967. “ H·y lµm cho phÇn ®ãng gãp cña anh, chÞ (vµo cuéc héi tho¹i ) ®óng nh­ nã ®­îc ®ßi hái ë giai ®o¹n ( cña cuéc héi tho¹i) mµ nã xuÊt hiÖn phï hîp víi ®Ých hay ph­¬ng h­íng cña cuéc héi tho¹i mµ anh, chÞ ®· chÊp nhËn tham gia vµo”. Nãi ®Õn ®Ých cña héi tho¹i còng lµ nãi ®Õn ®Æc tÝnh néi dung cña cuéc héi tho¹i: còng cã nh÷ng cã cuéc héi tho¹i ngÉu høng, tù do vµ cã nh÷ng cuéc héi tho¹i ®­îc ®Þnh tr­íc vÒ néi dung, cã nh÷ng cuéc héi tho¹i cã néi dung nghiªm tóc vµ cã nh÷ng cuéc héi tho¹i nãi chuyÖn tµo lao, cã nh÷ng cuéc héi tho¹i cña nçi niÒm riªng t­ vµ nh÷ng cuéc héi tho¹i bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chung cña mét ®¬n vÞ, mét x· héi, mét quèc gia…. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 13 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn Nãi ®Õn ®Ých héi tho¹i, ®Æc biÖt lµ nãi ®Õn ®Ých h­íng néi, th× c¸c cuéc héi tho¹i cã thÓ kh¸c nhau ë hµnh vi ng«n ng÷ chñ ®¹o . Theo tiªu chÝ nµy cã thÓ nãi ®Õn nh÷ng cuéc héi tho¹i miªu t¶, tù sù, biÓu c¶m, lËp luËn. Nh÷ng h×nh thøc héi tho¹i ph©n chia theo cÊu tróc hµnh vi ng«n ng÷ vÜ m« nµy l¹i cã thÓ chia thµnh nh÷ng kiÓu nhá h¬n n÷a, vÝ dô kiÓu tù sù cã kiÓu t­êng thuËt t­êng tr×nh… Nh­ vËy ®Ých héi tho¹i lµ mét c¨n cø quan träng gióp ta x¸c ®Þnh c¸c hµnh vi ng«n ng÷. Tãm l¹i: héi tho¹i lµ m¶nh ®Êt sèng cña ng«n ng÷ vµ lµ m«i tr­êng ho¹t ®éng cña con ng­êi, mét biÓu hiÖn cña c¸i gäi lµ x· héi loµi ng­êi. Qua héi tho¹i c¸c yÕu tè, c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ míi ®­îc ®ãng dÊu chøng nhËn t­ c¸ch ®¬n vÞ ng«n ng÷ cña m×nh vµ c¸c quy t¾c, c¸c c¬ chÕ vËn hµnh, c¸c yÕu tè, ®¬n vÞ ®ã míi béc lé ra ph¸t huy t¸c dông. 1.2 Lý thuyÕt dßng t©m t­ So víi ®éc tho¹i, thuËt ng÷ dßng t©m t­ xuÊt hiÖn muén h¬n, gÇn víi ph©n t©m häc cuèi thÕ kû XIX, triÕt häc ®Çu thÕ kû XX. Dßng t©m t­ thùc chÊt lµ mét d¹ng §éc tho¹i néi t©m kh«ng cã ng­êi nghe vµ th­êng cã lêi dÉn víi tõ “nghÜ”. Katie Wales vµ c¸c t¸c gi¶ cña “ the Encycloperdia of Languages and Linguistics” cho r»ng: “ §éc tho¹i néi t©m lµ mét h×nh thøc më réng cña ý nghÜ trùc tiÕp tù do (Free direct Thought) nh»m ®Ó chØ mét kiÓu t¸i hiÖn ®Æc biÖt, ®©y lµ ph­¬ng ph¸p nh»m t¸i hiÖn dßng ý nghÜa thùc sù cña nh©n vËt ( dßng ý nghÜ ®ã cã thÓ ®· ®­îc ng«n tõ ho¸ hoÆc ch­a ng«n tõ ho¸)”. DÊu hiÖu cña §éc tho¹i néi t©m lµ ng«i thø nhÊt, sè Ýt, thêi gian vµ c¸c yÕu tè chØ xuÊt ®­îc x¸c ®Þnh theo thêi hiÖn t¹i. Trong cuèn “ §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i”, GS. §Æng Anh §µo ®· trÝch dÉn lêi cña P.Lifevre nh­ sau: “ DiÔn tõ kh«ng biÓu ®¹t nªn lêi” kh«ng vang lªn thµnh ©m thanh nã cßn cã mét kh¶ n¨ng biÓu L­¬ng ThÞ Thu Thuû 14 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn hiÖn ®Æc biÖt ®ã lµ “ nã kh«ng cho phÐp th«ng b¸o cho chóng ta nh÷ng sù kiÖn, mµ th«ng b¸o mét ý nghÜ gi÷a lóc ý nghÜ ®ã ®ang h×nh thµnh”. ë t¸c phÈm v¨n häc, khi sö dông h×nh thøc héi tho¹i d­íi d¹ng dßng t©m t­ lµ nhµ v¨n muèn ®Ó cho nh©n vËt tù thÓ hiÖn m×nh, tù nãi nªn suy nghÜ, t©m t­ cña m×nh. qua ®ã ng­êi ®äc cã thÓ trùc tiÕp thÊy nh÷ng hµnh ®éng bªn ngoµi còng nh­ nh÷ng suy nghÜ, ®éng c¬, nh÷ng diÔn biÕn bªn trong cña nh©n vËt. 1.2 VÊn ®Ò ®iÓm nh×n §iÓm nh×n lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng trong nãi n¨ng vµ tr×nh bµy th«ng tin, tiÕp nhËn th«ng tin, ®Æc biÖt lµ trong s¸ng t¸c v¨n ch­¬ng. HiÓu thÕ nµo lµ ®iÓm nh×n lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p mµ kh«ng ph¶i lóc nµo ng­êi ®äc ( ng­êi nghe) còng cã thÓ dÔ dµng n¾m b¾t. ë héi tho¹i trùc tiÕp do ng­êi viÕt ( nãi, kÓ) ph¶i t¸i hiÖn l¹i t×nh huèng lêi nãi hoÆc ý nghÜ thùc sù cña ng­êi kh¸c cho nªn ë héi tho¹i trùc tiÕp vµ ®éc tho¹i néi t©m trùc tiÕp ( §éc tho¹i NTTT) lu«n lu«n bao gåm hai trung t©m chØ xuÊt: mét lµ cña t×nh huèng lêi nãi gèc ( lêi nãi ®­îc dÉn) hoÆc t×nh huèng cña ý nghÜ cña nh©n vËt. víi t×nh huèng lêi nãi gèc, trung t©m chØ xuÊt lµ ng­êi nãi (sp1), víi t×nh huèng cña lêi dÉn th× trung t©m chØ xuÊt lµ ng­êi dÉn. Víi 2 trung t©m chØ xuÊt nµy th× mét héi tho¹i trùc tiÕp hay ®éc tho¹i néi t©m trùc tiÕp ( §éc tho¹i NTTT) lu«n lu«n cã 2 ®iÓm nh×n ph©n biÖt lµ: ®iÓm nh×n cña ng­êi dÉn ( lêi nãi hoÆc ý nghÜ) vµ ®iÓm nh×n cña ng­êi ®­îc dÉn.. cßn ë héi tho¹i gi¸n tiÕp vµ ®éc tho¹i néi t©m gi¸n tiÕp ( §éc tho¹i NTGT) chØ cã mét trung t©m chØ xuÊt bëi v× c¶ lêi dÉn vµ lêi ®­îc dÉn ( ý nghÜ L­¬ng ThÞ Thu Thuû 15 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn ®­îc dÉn) ®Òu thuéc vÒ mét t×nh huèng; t×nh huèng cña lêi nãi gèc hoµ trén víi t×nh huèng cña lêi dÉn. §iÓm nh×n (§N) còng ®­îc ph©n thµnh hai d¹ng nhá: §N bªn ngoµi vµ §N bªn trong. §N bªn ngoµi lµ ®iÓm nh×n kh«ng gian – n¬i mµ ng­êi kÓ quan s¸t, thuËt l¹i c©u chuyÖn ( T¹i mét gãc phè, trong mét ng«i nhµ, gi÷a rõng…) vµ ®iÓm nh×n thêi gian – thêi giam mµ ë ®ã ng­êi kÓ kÓ l¹i diÔn biÕn c©u chuyÖn ( Vµo mïa thu n¨m 1945, n¨m ngo¸i, mét buæi chiÒu mïa ®«ng….) §N bªn trong lµ §N thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt ( th«ng qua lêi tho¹i hay ®éc tho¹i néi t©m). XÐt vÒ sè l­îng th× ë §N bªn trong, lêi ng­êi kÓ xuÊt hiÖn Ýt mµ chiÕm tØ lÖ lín lµ lêi ®éc tho¹i hay ®èi tho¹i cña nh©n vËt. kü thuËt x©y dùng ®iÓm nh×n bªn trong ®­îc sö dông rÊt nhiÒu trong tiÓu thuyÕt, bëi v× víi kü thô©t nµy, tiÓu thuyÕt sÏ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ chÝnh x¸c néi t©m nh©n vËt. HiÖn nay c¸c nhµ viÕt tiÓu thuyÕt ( ®Æc biÖt lµ tiÓu thuyÕt ph­¬ng t©y) ®Òu cã xu h­íng t¨ng thªm c¸c §N. xÐt mét c¸ch cô thÓ th× mét truyÖn cã nhiÒu §N, tÝnh kh¸ch quan sÏ ®­îc ®¶m b¶o h¬n, kh¾c phôc h¹n chÕ cña ng«n ng÷, xo¸ dÊu vÕt cña ng­êi nãi trong lêi nãi cña m×nh, qua ®ã ng­êi ®äc sÏ lùa chän c¸ch nh×n mµ m×nh thÊy hîp lý nhÊt trong nh÷ng §N cña truyÖn. 1.4 kÕt luËn ch­¬ng 1.4.1 Nh÷ng lÝ thuyÕt vÒ héi tho¹i mµ chóng t«i ®· x©y dùng ®­îc trªn c¬ së tµi liÖu cña Gs. §ç H÷u Ch©u trong cuèn “ §¹i c­¬ng ng«n ng÷” - tËp 2 cïng víi nh÷ng kiÕn thøc mµ chóng t«i ®· tæng hîp qua mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c GS. NguyÔn ThiÖn Gi¸p, GS. NguyÔn §øc D©n …. sÏ lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó chóng t«i nhËn diÖn c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m ®­îc dÉn trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao. 1.4.2 lÝ thuyÕt vÒ dßng t©m t­ vµ vÊn ®Ò ®iÓm nh×n ®­îc ®Ò cËp ë trªn lµ nh÷ng c¬ së gióp chóng t«i ph¸t hiÖn ra nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña tõng h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n Nam Cao. L­¬ng ThÞ Thu Thuû 16 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn Ch­¬ng 2: ý nghÜ néi t©m Theo “ tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× dßng t©m t­ lµ thuËt ng÷ chØ c¸ch thøc biÓu hiÖn chung qu¸ tr×nh suy nghÜ bao gåm: nh÷ng ý nghÜ ch­a “ thµnh tiÕng” ( ý nghÜ néi t©m) vµ nh÷ng ý nghÜ ®· thµnh tiÕng (®éc tho¹i hay ®èi tho¹i néi t©m). Trong t¸c phÈm v¨n häc, dßng t©m t­ còng lµ mét h×nh thøc héi tho¹i nh­ng lµ cuéc héi tho¹i ngÇm. Héi tho¹i kh«ng cã nh©n vËt ®èi tho¹i xuÊt hiÖn trùc tiÕp trong cuéc héi tho¹i ®ã. §©y lµ c¸ch t¸c gi¶ ®Ó nh©n vËt tù nãi lªn suy nghÜ, t©m t­ cña m×nh. qua ®ã ng­êi ®äc cã thÓ trùc tiÕp thÊy ®­îc hµnh ®éng bªn ngoµi nh­ nh÷ng suy nghÜ, ®éng c¬ diÔn biÕn bªn trong cña nh©n vËt. VËy dßng t©m t­ sÏ bao gåm: 1. ý nghÜ néi t©m 2. ®éc tho¹i néi t©m 3. ®èi tho¹i néi t©m ë ch­¬ng nµy chóng t«i sÏ tr×nh bµy vÒ vÊn ®Ò ý nghÜ néi t©m. 2.1 Tiªu chÝ x¸c ®Þnh Theo “ tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× YNNTlµ nh÷ng ý nghÜ ch­a “ thµnh tiÕng”. ë lêi dÉn cña t¸c gi¶ th­êng cã ®éng tõ biÓu thÞ c¶m nghÜ: nghÜ, c¶m thÊy, mong ­íc, c©n nh¾c… VD: (1) ThÞ nghÜ r»ng: con m×nh ®· lín råi ph¶i uèn n¾n ngay ®i. (6, tr 346) L­¬ng ThÞ Thu Thuû 17 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn (2) å ! sao l¹i thÕ! HiÒn b¨n kho¨n nh­ ®· ph¹m mét téi g× víi mÑ. (6, tr 479) (3). Ng­êi ta mØm c­êi víi c¸i ý nghÜ: Ta muèn n»m ®Õn bao giê còng ®­îc… (6, tr 215) Trªn ®©y lµ nh÷ng YNNTcña nh©n vËt ®­îc dÉn, trong ®ã “ thÞ nghÜ r»ng… ngay ®i” [ ë vÝ dô (1)] vµ “ å…. Téi g× víi mÑ”[ ë vÝ dô (2)]; “ Ng­êi ta mØm c­êi …còng ®­îc” [ë vÝ dô 3] lµ nh÷ng YNNTcña nh©n vËt ®­îc dÉn. ë vÝ dô (1) , vÝ dô ( 3) vÞ trÝ lêi dÉn n»m tr­íc ý nghÜ ®­îc dÉn. ë vÝ dô (2) vÞ trÝ lêi dÉn n»m tr­íc sau ý nghÜ ®­îc dÉn. nhê cã lêi dÉn nµy mµ chóng ta cã thÓ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc ngay ®©y lµ nh÷ng YNNT( v× cã ®éng tõ c¶m nghÜ “ nghÜ”, “ b¨n kho¨n” n»m trong lêi dÉn). “nghÜ”, “ b¨n kho¨n” cã nghÜa lµ ®ang cßn n»m trong suy nghÜ trong ý thøc, trong t­ duy, lµ ý nghÜ, muèn cña nh©n vËt. Nã ch­a ®­îc ng«n tõ ho¸ “ thµnh tiÕng” vµ còng ch­a t¹o thµnh mét ph¸t ng«n hoµn chØnh. V× thÕ ch­a cã tÝnh chÊt tho¹i râ rµng nªn kh«ng thÓ øng víi mét hµnh vi ng«n ng÷ nµo c¶. ChØ ng­êi kÓ chuyÖn ( t¸c gi¶) ng­êi hiÓu râ ®­îc suy nghÜ cña nh©n vËt míi cã thÓ “ng«n tõ ho¸ t­ duy thµnh nh÷ng ph¸t ng«n hoµn chØnh”. Cho nªn ng­êi ®äc míi cã thÓ n¾m b¾t vµ c¶m nhËn ®­îc thÕ giíi bªn trong ®Çy bÝ Èn cña nh©n vËt. V× vËy nªn ta x¸c ®Þnh ®­îc vÝ dô (1) (2) lµ nh÷ng ý nghÜ néi t©m cña nh©n vËt. 2.2 Ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc YNNT( YNNT) Trong môc 2: sù t¸i hiÖn ý nghÜ ( c¸ch viÕt “ dßng t©m t­” ) cña “ tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× YNNT cã c¸c h×nh thøc: L­¬ng ThÞ Thu Thuû 18 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp (YNNTTT) ý nghÜ néi t©m gi¸n tiÕp (YNNTGT) Vµ còng cã thÓ ®­îc dÉn víi h×nh thøc tù do: ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp tù do ( YNNTTTTD) ý nghÜ néi t©m gi¸n tiÕp tù do (YNNTGTTD) 2.2.1 ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp 2.2.1.1 ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp Lµ YNNT(YNNT) cã lêi dÉn cña t¸c gi¶ vµ ý nghÜ cña nh©n vËt ®­îc dÉn l¹i trùc tiÕp. ë lêi dÉn th­êng cã c¸c ®éng tõ “ nghÜ, thÊy, nghÜ ngîi, nhËn ra, nhí, tin, ®inh ninh, xÐt, lo, biÕt ®o¸n, ch¾c…”. Lêi dÉn cña t¸c gi¶ ë YNNTTT cã thÓ cã nh÷ng vÞ trÝ kh¸ linh ho¹t ( ë tr­íc, ë sau hay ë gi÷a ý nghÜ ®­îc dÉn) tuú theo ý ®å nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. vÝ dô: (3) T«i ngÉm nghÜ : h¾n ®· muèn chÕt th× cho h¾n chÕt. T«i cã quyÒn g× cÊm h¾n? H¾n kh«ng b¸n cho t«i th× b¸n cho ng­êi kh¸c, t«i ®Ó lì mét dÞp tèt lµ t«i ngu. (6.tr 170) (4) thÞ nghÜ r»ng: con m×nh ®· lín råi ph¶i uèn n¾n ngay ®i;nhµ m×nh v­ên Ýt, ruéng kh«ng, cöi v¶i còng kh«ng, nghÜa lµ c«ng viÖc ch¼ng cã g×; nã ë nhµ còng chØ ch¬i; ®Ó mÆc nã lªu læng ch¹y ra ngoµi ®­êng, ®¸nh ch¾t, ®¸nh «, råi nã h­ th©n; chi b»ng cho nã ®i ¨n ®i ë víi ng­êi ta, ®Ó ng­êi b¾t nã c©n nh¾c viÖc nä viÖc kia cho quen tay; (6.tr 346) (5) Anh n»m trong ®©y, nh­ mét c¸i x¸c chÕt trong m¶ l¹nh, chua ch¸t nghÜ r»ng: m×nh kh«ng ¨n nhËp g× ®Õn c¶nh ®ïa vui cña ng­êi. ( 6.tr 261) L­¬ng ThÞ Thu Thuû 19 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn (6) t«i bçng nhËn ra r»ng: gi¸ thö t«i cã vÒ quª th× Kha còng ch¼ng buån g×; t«i kh«ng ph¶i lµ mét ng­êi cÇn ®èi víi Kha; Vµ trong khi t«i cau cã bùc tøc ë nhµ ®îi mong kha, th× Kha th¶n nhiªn ®i hÕt ®ã hÕt ®©y, ®Ó nhÝ nh¶nh c­êi ®ïa víi c¸c c« b¹n vµ nh÷ng ng­êi anh ch¶i ®Çu sõng cña hä. (6.tr 218) Trªn ®©y lµ nh÷ng YNNT cña nh©n vËt ®­îc dÉn trùc tiÕp. Cô thÓ ë vÝ dô (3) cã “H¾n ®· muèn chÕt …lµ t«i ngu” lµ YNNTtrùc tiÕp; “ T«i ngÉm nghÜ” lµ lêi dÉn. ë vÝ dô (4) “ThÞ nghÜ r»ng” lµ lêi dÉn, “con m×nh ®· lín råi…cho quen tay” lµ YNNTTT ë vÝ dô (5) “anh n»m trong ®©y, nh­ mét c¸i x¸c chÕt trong m¶ l¹nh chua ch¸t nghÜ r»ng” lµ lêi dÉn trùc tiÕp; “m×nh kh«ng…cña ng­êi” lµ YNNTTT; ë vÝ dô (6) “t«i bçng nhËn ra r»ng” lµ lêi dÉn; “ gi¸ thö t«i…®èi víi Kha” lµ YNNTTT. ë c¸c vÝ dô trªn lêi dÉn ®Òu n»m ë vÞ trÝ ®Çu, ý nghÜ d­îc dÉn vµ ë c¸c vÝ dô (3) (4) (5) (6) ®­îc ng¨n c¸ch bëi dÊu hai chÊm. C¸c ®éng tõ c¶m nghÜ “nghÜ –nhËn ra”xuÊt hiÖn ë lêi dÉn lµ mét dÊu hiÖu ®Ó ta dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc ®©y lµ YNNTTT. th«ng th­êng ë YNNTTT th× ®¹i tõ chØ ng«i bao giê còng lµ ng«i thø nhÊt “ t«i”, “ m×nh”. ë vÝ dô (3) (4) (5) (6) còng xuÊt hiÖn ®¹i tõ nµy. ®iÒu nµy gióp cho ng­êi ®äc c¶m nhËn ®­îc diÔn biÕn t©m lÝ, suy t­, c¶m xóc cña nh©n vËt vµ t¹o ®­îc sù l«i cuèn víi ®éc gi¶. HoÆc: (7) cô Tiªn chØ lµng Vò §¹i nhËn ra r»ng: ®Ì nÐn con em ®Õn nçi nã kh«ng chÞu ®­îc ph¶i bá lµng ®i lµ d¹i. M­êi th»ng ra ®i th× chÝn th»ng trë vÒ víi vÎ hung ®å vµ tÝnh ­¬ng ng¹nh häc ®­îc tõ ph­¬ng xa. Mét ng­êi kh«n ngoan chØ bãp ®Õn nöa chõng. H·y ngÊm ngÇm ®Èy ng­êi ta xuèng s«ng, nh­ng råi l¹i d¾t nã lªn ®Ó nã ®Òn ¬n. h·y ®Ëp bµn ®Ëp ghÕ ®ßi cho ®­îc n¨m L­¬ng ThÞ Thu Thuû 20 K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan