Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
a.PhÇn më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
V¨n häc lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ. Khi tiÕp cËn víi mét t¸c phÈm v¨n
häc, ®iÒu ®Çu tiªn lµ ngêi ®äc tiÕp cËn víi hÖ thèng ng«n ng÷ nhÊt ®Þnh. C¸c
yÕu tè ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp hçn
®én mµ gi÷a chóng cã kh«ng Ýt sù ®ång nhÊt vÒ h×nh thøc vµ vÒ ý nghÜa t¹o
thµnh c¸c kiÓu hÖ thèng kh¸c nhau. C¸c h×nh thøc cña ng«n ng÷ ®îc sö dông
trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng rÊt ®a d¹ng, tõ ®ã t¹o nªn sù ®éc ®¸o trong phong
c¸ch s¸ng t¹o cña ngêi nghÖ sÜ.
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng bÊt cø nhµ v¨n nµo trong qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nªn
t¸c phÈm cña m×nh ®Òu muèn göi g¾m ý tëng nµo ®ã ®Õn víi b¹n ®äc. ý
tëng ®ã ®îc thÓ hiÖn qua tõng c©u ch÷, qua ®ã h×nh thøc ng«n ng÷ cña nh©n
vËt béc lé râ néi dung t tëng cña tõng t¸c gi¶. Cã rÊt nhiÒu con ®êng ®Õn
víi t¸c phÈm v¨n ch¬ng, song con ®êng tiÕp cËn v¨n ch¬ng theo gãc nh×n
cña ng«n ng÷ lµ vÊn ®Ò quan träng vµ cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta - nh÷ng ngêi
gi¸o viªn v¨n t¬ng lai. Nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n
vËt trong mçi t¸c phÈm v¨n häc cã ý nghÜa kh«ng nhá trong viÖc tËp trung
biÓu thÞ vµ lµm næi bËt chñ ®Ò , néi dung t tëng còng nh ®Æc s¾c nghÖ thuËt
cña mçi t¸c phÈm cô thÓ.
Nam Cao lµ mét t¸c gi¶ lín cña v¨n häc viÖt nam. NhiÒu t¸c phÈm
truyÖn ng¾n cña «ng ®· ®îc chän gi¶ng trong ch¬ng tr×nh phæ th«ng. theo
dßng ch¶y cña thêi gian, c¸c t¸c phÈm cña «ng kh«ng hÒ bÞ mÊt ®i, r¬i vµo
quªn l·ng mµ lu«n trë thµnh ®èi tîng nghiªn cøu cho c¸c nhµ v¨n, nhµ lÝ
luËn, nhµ phª b×nh v¨n häc, c¸c thÕ hÖ gi¸o viªn, häc sinh t×m tßi nghiªn cøu.
Së dÜ t¸c phÈm cña Nam Cao cã søc sèng bÒn bØ nh vËy lµ do «ng ®· sö dông
vèn tõ ng÷ phong phó, dåi dµo, sinh ®éng, ph¶n ¸nh ch©n thùc h¬i thë cña
L¬ng ThÞ Thu Thuû
1
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
cuéc sèng. C¸ch dïng c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ sinh ®éng, s¸ng t¹o cña Nam
Cao ®· ®Ó l¹i dÊu Ên s©u ®Ëm trong lßng ngêi ®äc. §ã lµ lÝ do khiÕn chóng
t«i chän ®Ò tµi “ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong
truyÖn ng¾n Nam Cao”.
2. lÞch sö vÊn ®Ò
V¨n häc lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ nªn mçi t¸c phÈm v¨n häc ®Òu cã c¸c
h×nh thøc sö dông ng«n ng÷ riªng, ®a d¹ng vµ phong phó. Nghiªn cøu vÒ c¸c
h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®·
®îc mét sè t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn: §ç H÷u Ch©u, NguyÔn H¶i Hµ, §Æng Anh
§µo…
Nhµ phª b×nh v¨n häc §Æng Anh §µo trong cuèn “ §æi míi nghÖ thuËt
tiÓu thuyÕt ph¬ng T©y hiÖn ®¹i” ( NXBGD 1995) khi ®a ra vÊn ®Ò §éc
tho¹i néi t©m vµ dßng t©m t ®· dÊn ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña mét sè nhµ nghiªn
cøu X« ViÕt tríc ®©y ph©n biÖt dßng t©m t vµ ®éc tho¹i néi t©m. §Æng Anh
§µo cho r»ng ng«n ng÷ néi t©m nã kh«ng chØ lµ tiÕng nãi híng néi “ ng«n tõ
kh«ng thèt lªn thµnh lêi” cña nh©n vËt mµ nã cßn lµ tiÕng nãi cña “ý nghÜ ®ang
h×nh thµnh”.
§ç H÷u Ch©u – Gi¸o s thuéc chuyªn ngµnh ng«n ng÷ häc ®· cã mét sè
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt. Tuy
nhiªn, vÊn ®Ò ®ã ®a sè ®îc nghiªn cøu díi d¹ng lÝ luËn lÝ thuyÕt vÒ nh÷ng
vÊn ®Ò chung cßn thùc tiÔn thùc hµnh cha thùc sù cã nh÷ng c«ng tr×nh tiªu
biÓu.
Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i tõ nh÷ng vÊn ®Ò lÝ thuyÕt chung díi d¹ng
lÝ luËn lÝ thuyÕt mµ cha nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n
vËt trong s¸ng t¸c cña mét t¸c gi¶ cô thÓ.
L¬ng ThÞ Thu Thuû
2
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
Nam Cao lµ nhµ v¨n lín ®· ®îc nghiªn cøu nhiÒu. Cã thÓ nãi cuéc ®êi
vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Nam Cao lµ mét m¶nh ®Êt mµu mì cho c¸c nhµ
nghiªn cøu cµy xíi vµ thu ho¹ch nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau. Nghiªn cøu vÒ Nam
Cao c¸c nhµ nghiªn cøu ®· tËp trung kh¸m ph¸ ý nghÜa hiÖn thùc, nh©n ®¹o
chñ nghÜa… còng nh ph¶n ¸nh nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña «ng. Trong khi ®ã
nghiªn cøu Nam Cao vÒ ph¬ng diÖn tõ ng÷ cha cã nhiÒu mµ míi chØ lµ
nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng b¶n b¸o c¸o trong c¸c dÞp lÔ kØ niÖm vÒ Nam Cao nh: “
T×m hiÓu mét ch÷ “nhng” trong v¨n Nam Cao” cña Phan Träng Ph¬ng.
Hay “ Nh©n vËt “h¾n” víi nÐt ®Æc trng trong ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña
Nam Cao” cña Tr¬ng ThÞ Nhµn. V× thÕ chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu
“ C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n
Nam Cao” nh»m lµm s¸ng tá gi¸ trÞ biÓu hiÖn gãp phÇn lµm béc lé c¸c chñ
®Ò, néi dung t tëng ®ång thêi thÊy ®îc nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ ®iªu
luyÖn cña «ng.
Trong khu«n khæ mét kho¸ luËn chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu “
C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam
Cao”.
3. môc tiªu nghiªn cøu
Nghiªn cøu ®Ò tµi “ C¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt
trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao” chóng t«i nh»m nh÷ng môc tiªu sau:
Thø nhÊt: TËp hîp x©y dùng c¬ së lÝ thuyÕt vÒ dßng t©m t trªn c¬ së tËp
hîp mét sè tµi liÖu tham kh¶o nh “ §¹i c¬ng Ng«n ng÷ häc”, tËp 2 - §ç
H÷u Ch©u, NXBGD - 2001; “ C¬ së ng«n ng÷ häc”, tËp 1- §ç H÷u Ch©u,
NXB§HSP Hµ Néi – 2003; “ Ng÷ dông häc”, tËp 1 – NguyÔn §øc D©n,
NXBGD – 1998.
Thø hai: VËn dông c¬ së lÝ thuyÕt ®· x©y dùng ®Ó nhËn diÖn vµ ph©n lo¹i
c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao. Tõ
L¬ng ThÞ Thu Thuû
3
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
®ã thÊy ®îc hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông c¸c h×nh thøc nµy trong t¸c phÈm v¨n
häc.
4. NhiÖm vô nghiªn cøu:
Qua viÖc kh¶o s¸t c¸c t¸c phÈm cña Nam Cao, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn,
ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ thÓ hiÖn néi t©m cña nh©n vËt. Qua ®ã, gãp
phÇn soi s¸ng ph¬ng diÖn cña lý thuyÕt héi tho¹i vµ lý thuyÕt dßng t©m t.
5. Ph¹m vi nghiªn cøu
Víi ®Ò tµi nµy,chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ng«n
ng÷ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt ®îc thÓ hiÖn trong truyÖn ng¾n Nam Cao.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy ngêi viÕt ¸p dông mét sè ph¬ng ph¸p sau:
6.1 Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i.
Dùa trªn nh÷ng c¬ së lý thuyÕt, chóng t«i thèng kª c¸c h×nh thøc ng«n
ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Nam Cao. Sau ®ã chóng t«i tiÕn
hµnh ph©n lo¹i theo tõng d¹ng nhá dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh.
6.2 Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch.
Ph©n tÝch c¸c yÕu tè trong tõng h×nh thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt
®Ó thÊy ®îc sù chi phèi cña chóng trong t¸c phÈm.
6.3 Ph¬ng ph¸p so s¸nh.
LuËn v¨n vËn dông ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu nh÷ng ®Æc trng c¬
b¶n cña tõng h×nh thøc ®Ó t×m ra sù ®ång nhÊt vµ kh¸c biÖt gi÷a chóng .
7. Bè côc luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn v¨n ®îc cÊu tróc thµnh 3 ch¬ng
+ Ch¬ng 1: C¬ së lÝ thuyÕt
+ Ch¬ng 2: ý nghÜ néi t©m
+ Ch¬ng 3: §éc tho¹i néi t©m- §èi tho¹i néi t©m
Tµi liÖu tham kh¶o
L¬ng ThÞ Thu Thuû
4
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
b. PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: c¬ së lÝ thuyÕt
1.1 Lý thuyÕt héi tho¹i
Héi tho¹i lµ h×nh thøc giao tiÕp thêng xuyªn, phæ biÕn nhÊt cña con
ngêi.Trong t¸c phÈm v¨n häc, héi tho¹i ®îc xem nh lµ mét kÜ thuËt quan
träng ®Ó dÆc t¶ nh©n vËt vµ ®îc dïng thêng xuyªn trong t¸c phÈm.ë ®ã,héi
tho¹i ®îc tån t¹i díi hai d¹ng: héi tho¹i hiÖn-héi tho¹i cã nh©n vËt héi tho¹i
xuÊt hiÖn vµ héi tho¹i ngÇm-héi tho¹i néi t©m, lµ nh÷ng lêi nãi bªn trong cña
nh©n vËt nãi vÒ m×nh hoÆc vÒ ngêi,viÖc kh¸c…V× vËy,®Ó hiÓu ®îc c¸c h×nh
thøc héi tho¹i trong t¸c phÈm v¨n häc th× nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lÝ thuyÕt héi tho¹i
lµ rÊt cÇn thiÕt. LÝ thuyÕt héi tho¹i ®· ®îc giíi thiÖu kh¸ ®Çy ®ñ trong cuèn
“ §¹i c¬ng ng«n ng÷ häc” tËp 2 cña GS. §ç H÷u Ch©u-NXBGD, 2001; gi¸o
tr×nh “ Ng÷ dông häc”, tËp 1 cña GS. NguyÔn §øc D©n-NXB§HSP-1998, vµ
cuèn “ Dông häc ViÖt ng÷”- GS. NguyÔn ThiÖn Gi¸p - §HQGHN-2000.Do
®ã, chóng t«i sÏ kh«ng nh¾c l¹i toµn bé lÝ thuyÕt héi tho¹i mµ chØ ®Ò cËp ®Õn
mét sè vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn luËn v¨n.
1.1.1 VËn ®éng héi tho¹i
cã thÓ nãi r»ng, quan niÖm nghiªn cøu ng«n ng÷ trong ho¹t ®éng hµnh
chøc lµ ®Æc trng chñ ®¹o cña ng«n ng÷ häc ®¬ng ®¹i hiÖn nay. Theo
C.K.Orechioni: “ mäi lèi nãi c¸ nh©n gi¶ ®Þnh mét sù trao ®æi: nãi cã nghÜa
lµ nãi gi÷a hai( Ýt nhÊt) ngêi vµ thêng hµm Èn mét sù trao lêi –Allocutiol;
mét sù trao ®¸p- interlocution vµ mét sù t¬ng t¸c – interaction”.
Trong cuèn “ ®¹i c¬ng ng«n ng÷ häc” - tËp 2, gi¸o s §ç H÷u Ch©u
cho r»ng : trong bÊt cø cuéc héi tho¹i nµo còng cã 3 vËn ®éng chñ yÕu : trao
lêi , trao ®¸p vµ t¬ng t¸c .
L¬ng ThÞ Thu Thuû
5
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
1.1.1.1 Sù trao lêi
Lµ vËn ®éng ngêi nãi – SP1 nãi ra vµ híng lêi nãi cña m×nh vÒ phÝa
ngêi nghe, ngêi tiÕp nhËn – SP2. B×nh thêng, SP1 vµ SP2 lµ 2 ngêi hoµn
toµn kh¸c nhau, trõ trêng hîp ®éc tho¹i. Tuy vËy, ngay c¶ trong trêng hîp
®éc tho¹i th× ngêi nãi còng cã sù ph©n ®«i nh©n c¸ch: võa lµ SP1, võa lµ SP2
vµ khi ho¹t ®éng theo nh©n c¸ch SP1 hay theo nh©n c¸ch SP2 th× anh ta lµ 2
nh©n vËt kh¸c nhau.
Trong lêi trao, tÊt yÕu ph¶i cã SP1. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë c¸c yÕu tè
b»ng lêi vµ phi lêi:
+ YÕu tè b»ng lêi: Ngêi nãi nãi ra mét vÊn ®Ò nµo ®ã bao giê còng ph¶i
ë vÞ trÝ ng«i thø nhÊt. Ngoµi ra, sù cã mÆt cña SP1 cßn thÓ hiÖn ë t×nh c¶m, ë
th¸i ®é, hiÓu biÕt, quan ®iÓm cña chÝnh anh ta trong néi dung cña lît lêi trao.
+ YÕu tè phi lêi: Trong qu¸ tr×nh trao lêi, SP1 còng cã thÓ dïng nh÷ng
yÕu tè phi ng«n ng÷ (®iÖu bé ,cö chØ,nÐt mÆt…) ®Ó lµm dÊu hiÖu bæ sung cho
lêi nãi,®¸nh dÊu sù cã mÆt cña m×nh trong lît lêi ®ang nãi ra.
T×nh thÕ giao tiÕp trao lêi ngÇm Èn r»ng SP2 tÊt yÕu ph¶i cã mÆt trong
lît lêi cña SP1.Ngay tríc khi ®¸p lêi th× SP2-ng«i thø hai ®· ®îc ®a vµo
trong lêi trao cña ng«i thø nhÊt “t«i” vµ thêng xuyªn kiÓm tra,®iÒu hµnh lêi
nãi cña SP1.Do ®ã, trong héi tho¹i ,SP1 kh«ng ph¶i hoµn toµn tù do,muèn nãi
g× còng ®îc mµ ph¶i chÞu sù chÕ ®Þnh cña SP2 .SP2 cã quyÒn ph¶n øng nÕu
nh lît lêi cña SP1 kh«ng phï hîp víi m×nh.ChÝnh v× vËy,ë phÝa ngêi
nãi,ngêi trao lêi,nãi n¨ng cã nghÜa “lÊn tríc” vµo SP2,tøc x©y dùng ®îc
h×nh ¶nh tinh thÇn cña SP2,ph¶i dù kiÕn ®îc tríc ph¶n øng cña ngêi nghe
®Ó v¹ch ra kÕ ho¹ch, hµnh ®éng sao cho cã thÓ “ ¸p ®Æt” ®iÒu m×nh muèn nãi
vµo SP2.
1.1.1.2.Sù trao ®¸p
Cuéc héi tho¹i chÝnh thøc h×nh thµnh khi SP2 nãi ra lît lêi ®¸p l¹i lît
lêi cña SP1. VËn ®éng trao ®¸p, c¸c lêi cña héi tho¹i sÏ diÔn ra liªn tôc, lóc
L¬ng ThÞ Thu Thuû
6
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
nhÞp nhµng, lóc khóc m¾c, lóc nhanh, lóc chËm víi sù thay ®æi liªn tôc vai
nãi, vai nghe.
Còng nh sù trao lêi, sù håi ®¸p cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸c yÕu tè phi lêi
hoÆc b»ng lêi, thêng thêng th× hai yÕu tè nµy ®ång hµnh víi nhau.
Chóng ta ®· biÕt diÔn ng«n lµ s¶n phÈm cña c¸c hµnh vi ng«n ng÷. TÊt c¶
c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ®Òu ®ßi hái sù håi ®¸p. Sù håi ®¸p cã thÓ b»ng c¸c hµnh
vi ng«n ng÷ t¬ng thÝch víi hµnh vi dÉn nhËp vµ ®îc lËp thµnh cÆp nh: hái /
tr¶ lêi, chµo/ chµo, cÇu khiÕn/ nhËn lêi hoÆc tõ chèi, c¶m ¬n/ ®¸p lêi… Mçi
lêi kh¶o nghiÖm vèn Èn dÊu mét c©u hái ®Æt ra cho ngêi nghe, c©u hái hái ý
kiÕn ngêi nghe vÒ ®é tin cËy, tÝnh hÊp dÉn, tÇm quan träng … cña néi dung
kh¶o nghiÖm. Baktine nãi: “ kh«ng g× ®¸ng sî b»ng sù thiÕu v¾ng lêi hái
®¸p”. Dï kh«ng buéc ngêi nghe ph¶i håi ®¸p nhng kh«ng nhËn ®îc tÝn
hiÖu ph¶n håi nµo ®èi víi lêi kh¶o nghiÖm cña m×nh th× ta sÏ c¶m nhËn r¬i
ngay vµo t×nh tr¹ng “ nãi vµo chç trèng”. Cßn chÝnh ngêi nghe nÕu kh«ng
nãi g× còng tù c¶m thÊy ¸y n¸y, c¶m thÊy sù tµn nhÉn, sù thiÕu lÞch sù cña
m×nh. Cho nªn, trong mét cuéc héi tho¹i hoÆc ®o¹n tho¹i kh¶o nghiÖm cã ®é
dµi t¬ng ®èi lín, c¶ ngêi nãi, ngêi nghe ®Òu sö dông nh÷ng tÝn hiÖu ®iÒu
hµnh vËn ®éng trao ®¸p trong ho¹t ®éng kh¶o nghiÖm ®ã.
1.1.1.3. Sù t¬ng t¸c
Trong héi tho¹i, c¸c nh©n vËt héi tho¹i ¶nh hëng lÉn nhau, t¸c ®éng qua
l¹i víi nhau, lµm biÕn ®æi lÉn nhau. Tríc cuéc tho¹i gi÷a c¸c nh©n vËt cã sù
kh¸c biÖt, ®èi lËp, thËm chÝ tr¸i ngîc vÒ c¸c mÆt (hiÓu biÕt , t©m lÝ , t×nh c¶m,
ý muèn …).Kh«ng cã sù kh¸c biÖt nµy th× giao tiÕp thµnh thõa. Trong héi
tho¹i vµ qua héi tho¹i nh÷ng kh¸c biÖt nµy gi¶m ®i hoÆc më réng ra hoÆc c¨ng
lªn thµnh xung ®ét.
Trong héi tho¹i, nh©n vËt héi tho¹i còng lµ nh©n vËt liªn t¬ng t¸c. Hä
t¸c ®éng lÉn nhau vÒ mäi ph¬ng diÖn, ®èi víi ng÷ dông häc quan träng nhÊt
lµ t¸c ®éng ®Õn lêi nãi (vµ ng«n ng÷ ) cña nhau. Liªn t¬ng t¸c trong héi tho¹i
L¬ng ThÞ Thu Thuû
7
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
tríc hÕt lµ liªn t¬ng t¸c gi÷a c¸c lît lêi cña SP1 vµ SP2… nh thÕ, lît lêi
võa lµ c¸i chÞu t¸c ®éng võa lµ ph¬ng diÖn mµ SP1, SP2 sö dông ®Ó g©y ra t¸c
®éng ®èi víi lêi nãi vµ qua lêi nãi mµ t¸c ®éng ®Õn t©m lÝ , sinh lÝ, vËt lÝ cña
nhau. Gi÷a c¸c nh©n vËt t¬ng t¸c cã sù liªn hoµ phèi nghÜa lµ cã sù phèi hîp
sù tù hoµ phèi cña tõng nh©n vËt. Ng÷ huèng héi tho¹i ë mét thêi ®iÓm nµo
®Êy cña cuéc héi tho¹i lµ kÕt qu¶ cña sù liªn hoµ phèi nµy. sù liªn hoµ phèi cã
thÓ x¶y ra víi c¸c dÊu hiÖu kÌm lêi vµ phi lêi. ë hÖ thèng lît lêi c¸c ph¸t
ng«n liªn hoµ phèi lît lêi chia thµnh 2 nhãm: Thø nhÊt lµ nhãm c¸c tÝn hiÖu
®iÒu hµnh vËn ®éng trao ®¸p chi phèi sù nãi ra c¸c lît lêi cña c¸c nh©n vËt
liªn t¬ng t¸c. Thø hai lµ nh÷ng tÝn hiÖu chi phèi sù liªn hoµ phèi gi÷a c¸c
lît lêi.
Nh vËy, ba vËn ®éng trao lêi, trao ®¸p vµ t¬ng t¸c lµ ba vËn ®éng ®Æc
trng cho héi tho¹i, trong ®ã hai vËn ®éng ®Çu do tõng ®èi tîng t¸c ®éng
thùc hiÖn nh»m phèi hîp víi nhau thµnh vËn ®éng thø ba. Bëi t¬ng t¸c lµ t¸c
®éng chñ yÕu trong héi tho¹i cho nªn ng÷ dông häc héi tho¹i t¬ng t¸c vµ lÝ
thuyÕt héi tho¹i cßn ®îc gäi lµ ng«n ng÷ häc t¬ng t¸c . quy t¾c, cÊu tróc vµ
chøc n¨ng trong héi tho¹i ®Òu do ba vËn ®éng trªn chñ yÕu lµ vËn ®éng t¬ng
t¸c mµ cã.
1.1.2 Hµnh vi ng«n ng÷ vµ sù ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷
1.1.2.1 Hµnh vi ng«n ng÷
Khi chóng ta nãi n¨ng lµ khi chóng ta hµnh ®éng, chóng ta thùc hiÖn mét
lo¹i hµnh ®éng ®Æc biÖt mµ ph¬ng tiÖn lµ ng«n ng÷. Mét hµnh ®éng ng«n ng÷
®îc thùc hiÖn khi mét ngêi nµo ®ã nãi ( hoÆc viÕt). Sp1 nãi ra mét ph¸t
ng«n U cho ngêi nghe ( hoÆc ngêi ®äc) sp2 trong ng÷ c¶nh C. Austin cho
r»ng cã ba lo¹i hµnh ®éng ng«n ng÷ lín: hµnh vi t¹o lêi, hµnh vi mîn lêi vµ
hµnh vi ë lêi.
Hµnh vi t¹o lêi lµ hµnh vi sö dông c¸c yÕu tè cña ng«n ng÷ nh ng÷ ©m,
L¬ng ThÞ Thu Thuû
8
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
tõ, c¸c kiÓu kÕt hîp tõ thµnh c©u… ®Ó t¹o ra mét ph¸t ng«n vÒ h×nh thøc vµ
néi dung. Mét bé phËn cña hµnh vi t¹o lêi ®· lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña
ng«n ng÷ häc tiÒn dông häc.
Hµnh vi mîn lêi lµ nh÷ng hµnh vi “mîn” ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ nãi
cho ®óng h¬n lµ mîn c¸c ph¸t ng«n ®Ó g©y ra mét hiÖu qña ngoµi ng«n ng÷
nµo ®ã ë ngêi nghe, ngêi nhËn hoÆc ë chÝnh ngêi nãi. VÝ dô nghe th«ng
b¸o trªn ®µi ph¸t thanh: “ ngµy mai, 24 .4 ë Hµ Néi sÏ cã ma lín, giã m¹nh,
søc giã cÊp 4 cÊp 5, tøc 40 ®Õn 50 km 1 giê”. mét sè ngêi sÏ rÊt lo l¾ng, tá ra
bùc m×nh nÕu hä lµ nh÷ng ngêi ë xa c¬ quan c«ng t¸c, mét sè ngêi kh¸c thê
¬, mét sè ngêi kh¸c cã thÓ vui mõng v× trêi ®ì nãng… Chøc n¨ng hµnh ®éng
cña giao tiÕp ®îc thùc hiÖn nhê c¸c hiÖu qña mîn lêi cña ph¸t ng«n. Cã
nh÷ng hiÖu qu¶ mîn lêi lµ ®Ých cña hµnh vi ë lêi (nh ®ãng cöa lµ hiÖu qu¶
mîn lêi cña hµnh vi ë lêi ®iÒu khiÓn) nhng cã nh÷ng hiÖu qu¶ kh«ng thuéc
®Ých cña hµnh vi ë lêi ( vïng v»ng, g¾t gáng, khã chÞu khi nghe ra lÖnh).
Nh÷ng hiÖu qu¶ mîn lêi rÊt ph©n t¸n, kh«ng thÓ tÝnh to¸n ®îc. Chóng
kh«ng cã tÝnh quy íc ( trõ hµnh vi mîn lêi ®Ých cña hµnh vi ë lêi).
Hµnh vi ë lêi lµ nh÷ng hµnh vi ngêi nãi thùc hiÖn ngay khi nãi n¨ng.
HËu qu¶ cña chóng lµ nh÷ng hËu qu¶ thuéc ng«n ng÷ cã nghÜa lµ chóng g©y ra
mét ph¶n øng ng«n ng÷ t¬ng øng víi chóng ë ngêi nhËn. VÝ dô: hái, yªu
cÇu, ra lÖnh, mêi, høa hÑn… kh¸c víi c¸c hµnh vi mîn lêi, hµnh vi ë lêi cã ý
®Þnh ( hay cã ®Ých) quy íc vµ cã thÓ chÕ dï r»ng quy íc vµ thÓ chÕ cña
chóng kh«ng hiÓn ng«n mµ quy t¾c vËn hµnh chóng ®îc mäi ngêi trong mét
céng ®ång ng«n ng÷ tu©n theo mét c¸ch kh«ng tù gi¸c.
C¸c hµnh vi mîn lêi vµ ë lêi ®em l¹i cho ph¸t ng«n nh÷ng hiÖu lùc nhÊt
®Þnh. HiÖu lùc mîn lêi kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng cña ng÷ dông häc. Ng÷ dông
häc chØ quan t©m tíi c¸c hiÖu lùc ë lêi. C¸c ph¸t ng«n ng÷ vi võa lµ s¶n phÈm,
còng võa lµ ph¬ng tiÖn cña c¸c hµnh vi ë lêi.
L¬ng ThÞ Thu Thuû
9
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
1.1.2.2 Ph©n lo¹i hµnh vi ng«n ng÷
Ph©n lo¹i c¸c hµnh vi ng«n ng÷ lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. C¸c nhµ
ng«n ng÷ häc nh Ascstin, Wierzbicka, D.Wunderlich, F.Recarnati, K.bach vµ
R.M Hawich ®Òu cã nh÷ng quan ®iÓm riªng vµ ®a ra nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i
kh¸c nhau.
Do ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n, chóng t«i kh«ng nh¾c l¹i tÊt c¶
nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i cña c¸c t¸c gi¶ trªn mµ chØ nªu ra c¸ch ph©n lo¹i cña
Anna wierbicka. Bëi lÏ chóng t«i nhËn thÊy c¸ch ph©n lo¹i cña t¸c gi¶ cã c¬
së gióp chóng t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu luËn v¨n.
Ph©n lo¹i theo Anna Wierzbicka. Wierzbicka trong t¸c phÈm ®· dÉn
(1987) ®· dïng ng«n ng÷ ng÷ nghÜa ( mét thø siªu ng«n ng÷ mµ t¸c gi¶ x©y
dùng nªn) ®Ó gi¶i nghÜa 270 ®éng tõ nãi n¨ng tiÕng Anh, 270 ®éng tõ nµy
®îc quy vÒ 37 nhãm. 37 nhãm ®ã nh sau:
1. nhãm ra lÖnh (Order)
15. Nhãm cho tÆng ( Offer)
2. Nhãm cÇu xin(Ask1)
16. Nhãm khen ngîi (Praise)
3. nhãm hái ( Ask2)
17. Nhãm høa hÑn (Promise)
18. Nhãm c¶m ¬n (Thank)
4. Nhãm mêi gäi (Call)
19. Nhãm tha thø ( Forgive)
5 . nhãm cÊm (Forbide)
20. Nhãm than phiÒn (Complain)
6. Nhãm cho phÐp (Permit)
21. Nhãm c¶m th¸n (Exclaim)
7. Nhãm tranh c·i (Argue)
22. Nhãm ®o¸n ®Þnh ( Guess)
8. nhãm tr¸ch m¾ng (Reprimand)
23. Nhãm gîi ý (Hint)
9. nhãm giÔu (Mock)
24. Nhãm kÕt luËn ( Conclure)
10. Nhãm phª ph¸n (Blame)
25. nhãm kÓ (Tell)
11. Nhãm buéc téi (Accuse)
26. Nhãm th«ng tin (Inform)
12. Nhãm c«ng kÝch (Attack)
27. nhãm tãm t¾t (Sumup)
13. Nhãm c¶nh b¸o (Warn)
14. Nhãm khuyÕn c¸o (Advise)
L¬ng ThÞ Thu Thuû
10
28. Nhãm chÊp nhËn ( Admit)
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
29. Nhãm x¸c tÝn (Assert)
33. nhãm ®Æt tªn th¸nh (Bapticc)
30. Nhãm cñng cè ( confirm)
34. nhãm ghi chó (Remark)
31. Nhãm nhÊn m¹nh (Stress)
35. Nhãm tr¶ lêi (Answer)
32. Nhãm tuyªn bè (Declare)
36. Nhãm tranh luËn (Discuss)
37. nhãm trß chuyÖn (Talk)
1.1.3 c¸c ®¬n vÞ héi tho¹i
TiÕp nhËn quan ®iÓm vÒ c¸c bËc trong héi tho¹i cña lÝ thuyÕt ph©n tÝch
diÔn ng«n, lÝ thuyÕt héi tho¹i Thuþ SÜ – Ph¸p cho r»ng héi tho¹i lµ mét tæ chøc
t«n ti nh tæ chøc mét ®¬n vÞ có ph¸p. c¸c ®¬n vÞ cÊu tróc cña héi tho¹i tõ lín
®Õn ®¬n vÞ tèi thiÓu lµ: Cuéc tho¹i, ®o¹n tho¹i, cÆp trao ®¸p. Ba ®¬n vÞ nµy cã
tÝnh chÊt lìng tho¹i , cã nghÜa lµ h×nh thµnh do vËn ®éng trao ®¸p cña c¸c
nh©n vËt héi tho¹i. Hai ®¬n vÞ cã tÝnh chÊt ®¬n tho¹i cã nghÜa lµ do mét ngêi
nãi ra: Tham tho¹i, hµnh vi ng«n ng÷.
1.1.3.1 c¸c ®¬n vÞ lìng tho¹i
a. Cuéc tho¹i ( cuéc t¬ng t¸c)
Lµ ®¬n vÞ héi tho¹i bao trïm lín nhÊt. Cã thÓ nãi toµn bé ho¹t ®éng
ng«n ng÷ cña con ngêi lµ mét chuçi d»ng dÆc nh÷ng lêi ®èi ®¸p . ViÖc ph¶i
t¸ch ra trong chuçi d»ng dÆc nh÷ng lêi ®èi ®¸p cña con ngêi nh÷ng ®¬n vÞ
gäi lµ cuéc tho¹i lµ cÇn thiÕt ®Ó nghiªn cøu. Cuéc tho¹i cã thÓ xoay quanh mét
®Ò tµi, mét môc ®Ých hay cã thÓ gåm nhiÒu ®Ò tµi, nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau
víi sù cã mÆt cña c¸c nh©n vËt héi tho¹i.
b. ®o¹n tho¹i
VÒ nguyªn t¾c cã thÓ ®Þnh nghÜa ®o¹n tho¹i lµ mét m¶ng diÔn ng«n do
mét sè cÆp trao ®¸p liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau vÒ ng÷ nghÜa hoÆc vÒ ng÷ dông.
VÒ ng÷ nghÜa ®ã lµ mét sù liªn kÕt chñ ®Ò: mét chñ ®Ò duy nhÊt vÒ ng÷ dông
®ã lµ tÝnh chÊt duy nhÊt vÒ ®Ých. Tiªu chÝ ng÷ dông cña ®o¹n tho¹i lµ sù thùc
hiÖn mét quan hÖ lËp luËn trong ®o¹n tho¹i ®ã.
L¬ng ThÞ Thu Thuû
11
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
Thùc ra, sù ph©n ®Þnh ®o¹n tho¹i còng kh«ng rµnh m¹ch g× h¬n sù ph©n
®Þnh cuéc tho¹i. Tuy nhiªn ®©y vÉn lµ mét ®¬n vÞ thùc cã dï ®êng ranh giíi
vµ ph©n ®Þnh ph¶i dùa vµo trùc c¶m, vâ ®o¸n.
CÊu tróc cña mét cuéc tho¹i cã thÓ lµ: ®o¹n më tho¹i – th©n cuéc tho¹i ®o¹n tho¹i kÕt thóc.
c. cÆp tho¹i ( CÆp trao ®¸p)
CÆp trao ®¸p lµ ®¬n vÞ lìng tho¹i tèi thiÓu víi chóng, víi chóng cuéc
trao ®æi, tøc cuéc héi tho¹i chÝnh thøc ®îc tiÕn hµnh. §©y lµ ®¬n vÞ c¬ së cña
cuéc héi tho¹i. CÆp tho¹i ®îc cÊu thµnh tõ c¸c tham tho¹i.
Mét cÆp tho¹i tèi thiÓu ph¶i lµ mét cÆp kÕ cËn, gåm mét tham tho¹i dÉn
nhËp vµ mét tham tho¹i håi ®¸p.
Tuy nhiªn kh«ng nhÊt thiÕt toµn bé lît lêi nµy vµ lît lêi kia míi thµnh
cÆp tho¹i. Vµ còng kh«ng nhÊt thiÕt cÆp tho¹i chØ gåm mét tham tho¹i dÉn
nhËp vµ mét tham tho¹i håi ®¸p. cã thÓ cã cÆp tho¹i mét tham tho¹i, hai tham
tho¹i, thËm chÝ ba tham tho¹i.
1.1.3.2 C¸c ®¬n vÞ ®¬n tho¹i.
a. tham tho¹i:
Tham tho¹i lµ phÇn ®ãng gãp cña tõng nh©n vËt héi tho¹i vµo mét cÆp
tho¹i.
Tham tho¹i lµ ®¬n vÞ c¬ së t¹o nªn cÆp tho¹i, cÆp tho¹i liªn kÕt víi nhau
thµnh ®o¹n tho¹i vµ ®o¹n tho¹i víi ®o¹n tho¹i sÏ hîp thµnh cuéc tho¹i. Mét
tham tho¹i cã thÓ do mét hoÆc mét sè ng«n ng÷ t¹o nªn. Theo trêng ph¸i
Genire, mét tham tho¹i cã mét hµnh vi chñ híng vµ cã thÓ cã mét hoÆc mét
sè hµnh vi phô thuéc. Hµnh vi chñ híng cã chøc n¨ng trô cét, quyÕt ®Þnh
híng cña tham tho¹i vµ quyÕt ®Þnh hµnh vi ®¸p thÝch hîp cña ngêi ®èi tho¹i.
hµnh vi phô thuéc cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau.
L¬ng ThÞ Thu Thuû
12
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
b. Hµnh ®éng ng«n ng÷
Hµnh ®éng ng«n ng÷ lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt cña “ng÷ ph¸p héi tho¹i”. c¸c
øng xö b»ng lêi ®Òu c¨n cø vµo c¸c hµnh vi ng«n ng÷ ®i tríc kh«ng ph¶i c¨n
cø vµo c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p th«ng thêng nh tõ vµ c©u.
Vai trß vµ chøc n¨ng cña c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷ lµ n»m trong m¹ng
líi héi tho¹i kh«ng chØ n»m trong quan hÖ mét lÇn gi÷a ngêi nãi vµ ngêi
nhËn mµ quan träng h¬n nhiÒu lµ n»m trong quan hÖ gi÷a c¸c lêi tho¹i tæ chøc
nªn tham tho¹i, cÆp tho¹i vµ t¸c ®éng liªn tôc lªn c¸c nh©n vËt héi tho¹i trong
tõng thêi ®iÓm t¹o nªn cuéc tho¹i.
XÐt trong quan hÖ héi tho¹i, c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷ cã thÓ chia thµnh
hai nhãm: nh÷ng hµnh vi cã hiÖu lùc ë lêi vµ nh÷ng hµnh vi liªn hµnh vi. Cã
thÓ cïng mét hµnh vi lóc nµy cã chøc n¨ng ë lêi, lóc kh¸c l¹i cã chøc n¨ng
liªn hµnh vi.
1.1.4. §Ých cña héi tho¹i
Trong mét cuéc héi tho¹i, bÊt cø mét lêi nãi nµo cña mét nh©n vËt giao
tiÕp nµo còng ph¶i ®Ò cËp ®Õn mét c¸i g× ®Êy cã liªn quan ®Õn néi dung cña
cuéc tho¹i. ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cña héi tho¹i mµ Grice
®· nªu ra tõ n¨m 1967. “ H·y lµm cho phÇn ®ãng gãp cña anh, chÞ (vµo cuéc
héi tho¹i ) ®óng nh nã ®îc ®ßi hái ë giai ®o¹n ( cña cuéc héi tho¹i) mµ nã
xuÊt hiÖn phï hîp víi ®Ých hay ph¬ng híng cña cuéc héi tho¹i mµ anh, chÞ
®· chÊp nhËn tham gia vµo”.
Nãi ®Õn ®Ých cña héi tho¹i còng lµ nãi ®Õn ®Æc tÝnh néi dung cña cuéc
héi tho¹i: còng cã nh÷ng cã cuéc héi tho¹i ngÉu høng, tù do vµ cã nh÷ng cuéc
héi tho¹i ®îc ®Þnh tríc vÒ néi dung, cã nh÷ng cuéc héi tho¹i cã néi dung
nghiªm tóc vµ cã nh÷ng cuéc héi tho¹i nãi chuyÖn tµo lao, cã nh÷ng cuéc héi
tho¹i cña nçi niÒm riªng t vµ nh÷ng cuéc héi tho¹i bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò
chung cña mét ®¬n vÞ, mét x· héi, mét quèc gia….
L¬ng ThÞ Thu Thuû
13
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
Nãi ®Õn ®Ých héi tho¹i, ®Æc biÖt lµ nãi ®Õn ®Ých híng néi, th× c¸c cuéc
héi tho¹i cã thÓ kh¸c nhau ë hµnh vi ng«n ng÷ chñ ®¹o . Theo tiªu chÝ nµy cã
thÓ nãi ®Õn nh÷ng cuéc héi tho¹i miªu t¶, tù sù, biÓu c¶m, lËp luËn. Nh÷ng
h×nh thøc héi tho¹i ph©n chia theo cÊu tróc hµnh vi ng«n ng÷ vÜ m« nµy l¹i cã
thÓ chia thµnh nh÷ng kiÓu nhá h¬n n÷a, vÝ dô kiÓu tù sù cã kiÓu têng thuËt
têng tr×nh…
Nh vËy ®Ých héi tho¹i lµ mét c¨n cø quan träng gióp ta x¸c ®Þnh c¸c
hµnh vi ng«n ng÷.
Tãm l¹i: héi tho¹i lµ m¶nh ®Êt sèng cña ng«n ng÷ vµ lµ m«i trêng ho¹t
®éng cña con ngêi, mét biÓu hiÖn cña c¸i gäi lµ x· héi loµi ngêi. Qua héi
tho¹i c¸c yÕu tè, c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷ míi ®îc ®ãng dÊu chøng nhËn t c¸ch
®¬n vÞ ng«n ng÷ cña m×nh vµ c¸c quy t¾c, c¸c c¬ chÕ vËn hµnh, c¸c yÕu tè,
®¬n vÞ ®ã míi béc lé ra ph¸t huy t¸c dông.
1.2 Lý thuyÕt dßng t©m t
So víi ®éc tho¹i, thuËt ng÷ dßng t©m t xuÊt hiÖn muén h¬n, gÇn víi
ph©n t©m häc cuèi thÕ kû XIX, triÕt häc ®Çu thÕ kû XX. Dßng t©m t thùc chÊt
lµ mét d¹ng §éc tho¹i néi t©m kh«ng cã ngêi nghe vµ thêng cã lêi dÉn víi
tõ “nghÜ”. Katie Wales vµ c¸c t¸c gi¶ cña “ the Encycloperdia of Languages
and Linguistics” cho r»ng: “ §éc tho¹i néi t©m lµ mét h×nh thøc më réng cña
ý nghÜ trùc tiÕp tù do (Free direct Thought) nh»m ®Ó chØ mét kiÓu t¸i hiÖn ®Æc
biÖt, ®©y lµ ph¬ng ph¸p nh»m t¸i hiÖn dßng ý nghÜa thùc sù cña nh©n vËt (
dßng ý nghÜ ®ã cã thÓ ®· ®îc ng«n tõ ho¸ hoÆc cha ng«n tõ ho¸)”.
DÊu hiÖu cña §éc tho¹i néi t©m lµ ng«i thø nhÊt, sè Ýt, thêi gian vµ c¸c
yÕu tè chØ xuÊt ®îc x¸c ®Þnh theo thêi hiÖn t¹i.
Trong cuèn “ §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt ph¬ng T©y hiÖn ®¹i”,
GS. §Æng Anh §µo ®· trÝch dÉn lêi cña P.Lifevre nh sau: “ DiÔn tõ kh«ng
biÓu ®¹t nªn lêi” kh«ng vang lªn thµnh ©m thanh nã cßn cã mét kh¶ n¨ng biÓu
L¬ng ThÞ Thu Thuû
14
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
hiÖn ®Æc biÖt ®ã lµ “ nã kh«ng cho phÐp th«ng b¸o cho chóng ta nh÷ng sù
kiÖn, mµ th«ng b¸o mét ý nghÜ gi÷a lóc ý nghÜ ®ã ®ang h×nh thµnh”.
ë t¸c phÈm v¨n häc, khi sö dông h×nh thøc héi tho¹i díi d¹ng dßng t©m
t lµ nhµ v¨n muèn ®Ó cho nh©n vËt tù thÓ hiÖn m×nh, tù nãi nªn suy nghÜ, t©m
t cña m×nh. qua ®ã ngêi ®äc cã thÓ trùc tiÕp thÊy nh÷ng hµnh ®éng bªn
ngoµi còng nh nh÷ng suy nghÜ, ®éng c¬, nh÷ng diÔn biÕn bªn trong cña nh©n
vËt.
1.2 VÊn ®Ò ®iÓm nh×n
§iÓm nh×n lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng trong nãi n¨ng vµ tr×nh bµy th«ng
tin, tiÕp nhËn th«ng tin, ®Æc biÖt lµ trong s¸ng t¸c v¨n ch¬ng. HiÓu thÕ nµo lµ
®iÓm nh×n lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p mµ kh«ng ph¶i lóc nµo ngêi ®äc ( ngêi
nghe) còng cã thÓ dÔ dµng n¾m b¾t.
ë héi tho¹i trùc tiÕp do ngêi viÕt ( nãi, kÓ) ph¶i t¸i hiÖn l¹i t×nh huèng
lêi nãi hoÆc ý nghÜ thùc sù cña ngêi kh¸c cho nªn ë héi tho¹i trùc tiÕp vµ
®éc tho¹i néi t©m trùc tiÕp ( §éc tho¹i NTTT) lu«n lu«n bao gåm hai trung
t©m chØ xuÊt: mét lµ cña t×nh huèng lêi nãi gèc ( lêi nãi ®îc dÉn) hoÆc t×nh
huèng cña ý nghÜ cña nh©n vËt. víi t×nh huèng lêi nãi gèc, trung t©m chØ xuÊt
lµ ngêi nãi (sp1), víi t×nh huèng cña lêi dÉn th× trung t©m chØ xuÊt lµ ngêi
dÉn. Víi 2 trung t©m chØ xuÊt nµy th× mét héi tho¹i trùc tiÕp hay ®éc tho¹i
néi t©m trùc tiÕp ( §éc tho¹i NTTT) lu«n lu«n cã 2 ®iÓm nh×n ph©n biÖt lµ:
®iÓm nh×n cña ngêi dÉn ( lêi nãi hoÆc ý nghÜ) vµ ®iÓm nh×n cña ngêi ®îc
dÉn..
cßn ë héi tho¹i gi¸n tiÕp vµ ®éc tho¹i néi t©m gi¸n tiÕp ( §éc tho¹i
NTGT) chØ cã mét trung t©m chØ xuÊt bëi v× c¶ lêi dÉn vµ lêi ®îc dÉn ( ý nghÜ
L¬ng ThÞ Thu Thuû
15
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
®îc dÉn) ®Òu thuéc vÒ mét t×nh huèng; t×nh huèng cña lêi nãi gèc hoµ trén
víi t×nh huèng cña lêi dÉn.
§iÓm nh×n (§N) còng ®îc ph©n thµnh hai d¹ng nhá: §N bªn ngoµi vµ
§N bªn trong. §N bªn ngoµi lµ ®iÓm nh×n kh«ng gian – n¬i mµ ngêi kÓ quan
s¸t, thuËt l¹i c©u chuyÖn ( T¹i mét gãc phè, trong mét ng«i nhµ, gi÷a rõng…)
vµ ®iÓm nh×n thêi gian – thêi giam mµ ë ®ã ngêi kÓ kÓ l¹i diÔn biÕn c©u
chuyÖn ( Vµo mïa thu n¨m 1945, n¨m ngo¸i, mét buæi chiÒu mïa ®«ng….)
§N bªn trong lµ §N thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt ( th«ng qua lêi tho¹i hay
®éc tho¹i néi t©m). XÐt vÒ sè lîng th× ë §N bªn trong, lêi ngêi kÓ xuÊt hiÖn
Ýt mµ chiÕm tØ lÖ lín lµ lêi ®éc tho¹i hay ®èi tho¹i cña nh©n vËt. kü thuËt x©y
dùng ®iÓm nh×n bªn trong ®îc sö dông rÊt nhiÒu trong tiÓu thuyÕt, bëi v× víi
kü thô©t nµy, tiÓu thuyÕt sÏ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ chÝnh x¸c néi t©m nh©n vËt.
HiÖn nay c¸c nhµ viÕt tiÓu thuyÕt ( ®Æc biÖt lµ tiÓu thuyÕt ph¬ng t©y)
®Òu cã xu híng t¨ng thªm c¸c §N. xÐt mét c¸ch cô thÓ th× mét truyÖn cã
nhiÒu §N, tÝnh kh¸ch quan sÏ ®îc ®¶m b¶o h¬n, kh¾c phôc h¹n chÕ cña ng«n
ng÷, xo¸ dÊu vÕt cña ngêi nãi trong lêi nãi cña m×nh, qua ®ã ngêi ®äc sÏ lùa
chän c¸ch nh×n mµ m×nh thÊy hîp lý nhÊt trong nh÷ng §N cña truyÖn.
1.4 kÕt luËn ch¬ng
1.4.1 Nh÷ng lÝ thuyÕt vÒ héi tho¹i mµ chóng t«i ®· x©y dùng ®îc trªn
c¬ së tµi liÖu cña Gs. §ç H÷u Ch©u trong cuèn “ §¹i c¬ng ng«n ng÷” - tËp
2 cïng víi nh÷ng kiÕn thøc mµ chóng t«i ®· tæng hîp qua mét sè c«ng tr×nh
nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c GS. NguyÔn ThiÖn Gi¸p, GS. NguyÔn §øc
D©n …. sÏ lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó chóng t«i nhËn diÖn c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ néi
t©m ®îc dÉn trong truyÖn ng¾n cña Nam Cao.
1.4.2 lÝ thuyÕt vÒ dßng t©m t vµ vÊn ®Ò ®iÓm nh×n ®îc ®Ò cËp ë trªn lµ
nh÷ng c¬ së gióp chóng t«i ph¸t hiÖn ra nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña tõng h×nh
thøc ng«n ng÷ néi t©m cña nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n Nam Cao.
L¬ng ThÞ Thu Thuû
16
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
Ch¬ng 2: ý nghÜ néi t©m
Theo “ tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× dßng
t©m t lµ thuËt ng÷ chØ c¸ch thøc biÓu hiÖn chung qu¸ tr×nh suy nghÜ bao
gåm: nh÷ng ý nghÜ cha “ thµnh tiÕng” ( ý nghÜ néi t©m) vµ nh÷ng ý nghÜ ®·
thµnh tiÕng (®éc tho¹i hay ®èi tho¹i néi t©m).
Trong t¸c phÈm v¨n häc, dßng t©m t còng lµ mét h×nh thøc héi tho¹i
nhng lµ cuéc héi tho¹i ngÇm. Héi tho¹i kh«ng cã nh©n vËt ®èi tho¹i xuÊt
hiÖn trùc tiÕp trong cuéc héi tho¹i ®ã. §©y lµ c¸ch t¸c gi¶ ®Ó nh©n vËt tù nãi
lªn suy nghÜ, t©m t cña m×nh. qua ®ã ngêi ®äc cã thÓ trùc tiÕp thÊy ®îc
hµnh ®éng bªn ngoµi nh nh÷ng suy nghÜ, ®éng c¬ diÔn biÕn bªn trong cña
nh©n vËt.
VËy dßng t©m t sÏ bao gåm:
1. ý nghÜ néi t©m
2. ®éc tho¹i néi t©m
3. ®èi tho¹i néi t©m
ë ch¬ng nµy chóng t«i sÏ tr×nh bµy vÒ vÊn ®Ò ý nghÜ néi t©m.
2.1 Tiªu chÝ x¸c ®Þnh
Theo “ tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× YNNTlµ
nh÷ng ý nghÜ cha “ thµnh tiÕng”. ë lêi dÉn cña t¸c gi¶ thêng cã ®éng tõ
biÓu thÞ c¶m nghÜ: nghÜ, c¶m thÊy, mong íc, c©n nh¾c…
VD:
(1) ThÞ nghÜ r»ng: con m×nh ®· lín råi ph¶i uèn n¾n ngay ®i.
(6, tr 346)
L¬ng ThÞ Thu Thuû
17
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
(2) å ! sao l¹i thÕ! HiÒn b¨n kho¨n nh ®· ph¹m mét téi g× víi mÑ.
(6, tr 479)
(3). Ngêi ta mØm cêi víi c¸i ý nghÜ: Ta muèn n»m ®Õn bao giê còng
®îc…
(6, tr 215)
Trªn ®©y lµ nh÷ng YNNTcña nh©n vËt ®îc dÉn, trong ®ã “ thÞ nghÜ
r»ng… ngay ®i” [ ë vÝ dô (1)] vµ “ å…. Téi g× víi mÑ”[ ë vÝ dô (2)]; “ Ngêi
ta mØm cêi …còng ®îc” [ë vÝ dô 3] lµ nh÷ng YNNTcña nh©n vËt ®îc dÉn.
ë vÝ dô (1) , vÝ dô ( 3) vÞ trÝ lêi dÉn n»m tríc ý nghÜ ®îc dÉn. ë vÝ dô (2) vÞ
trÝ lêi dÉn n»m tríc sau ý nghÜ ®îc dÉn. nhê cã lêi dÉn nµy mµ chóng ta cã
thÓ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®îc ngay ®©y lµ nh÷ng YNNT( v× cã ®éng tõ c¶m nghÜ
“ nghÜ”, “ b¨n kho¨n” n»m trong lêi dÉn).
“nghÜ”, “ b¨n kho¨n” cã nghÜa lµ ®ang cßn n»m trong suy nghÜ trong ý
thøc, trong t duy, lµ ý nghÜ, muèn cña nh©n vËt. Nã cha ®îc ng«n tõ ho¸ “
thµnh tiÕng” vµ còng cha t¹o thµnh mét ph¸t ng«n hoµn chØnh. V× thÕ cha cã
tÝnh chÊt tho¹i râ rµng nªn kh«ng thÓ øng víi mét hµnh vi ng«n ng÷ nµo c¶.
ChØ ngêi kÓ chuyÖn ( t¸c gi¶) ngêi hiÓu râ ®îc suy nghÜ cña nh©n vËt míi
cã thÓ “ng«n tõ ho¸ t duy thµnh nh÷ng ph¸t ng«n hoµn chØnh”. Cho nªn
ngêi ®äc míi cã thÓ n¾m b¾t vµ c¶m nhËn ®îc thÕ giíi bªn trong ®Çy bÝ Èn
cña nh©n vËt. V× vËy nªn ta x¸c ®Þnh ®îc vÝ dô (1) (2) lµ nh÷ng ý nghÜ néi
t©m cña nh©n vËt.
2.2 Ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc YNNT( YNNT)
Trong môc 2: sù t¸i hiÖn ý nghÜ ( c¸ch viÕt “ dßng t©m t” ) cña “ tõ
®iÓn b¸ch khoa vÒ ng«n ng÷ vµ ng«n ng÷ häc” th× YNNT cã c¸c h×nh thøc:
L¬ng ThÞ Thu Thuû
18
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp (YNNTTT)
ý nghÜ néi t©m gi¸n tiÕp (YNNTGT)
Vµ còng cã thÓ ®îc dÉn víi h×nh thøc tù do:
ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp tù do ( YNNTTTTD)
ý nghÜ néi t©m gi¸n tiÕp tù do (YNNTGTTD)
2.2.1 ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp
2.2.1.1 ý nghÜ néi t©m trùc tiÕp
Lµ YNNT(YNNT) cã lêi dÉn cña t¸c gi¶ vµ ý nghÜ cña nh©n vËt ®îc dÉn
l¹i trùc tiÕp. ë lêi dÉn thêng cã c¸c ®éng tõ “ nghÜ, thÊy, nghÜ ngîi, nhËn ra,
nhí, tin, ®inh ninh, xÐt, lo, biÕt ®o¸n, ch¾c…”. Lêi dÉn cña t¸c gi¶ ë YNNTTT
cã thÓ cã nh÷ng vÞ trÝ kh¸ linh ho¹t ( ë tríc, ë sau hay ë gi÷a ý nghÜ ®îc
dÉn) tuú theo ý ®å nghÖ thuËt cña t¸c gi¶.
vÝ dô:
(3) T«i ngÉm nghÜ : h¾n ®· muèn chÕt th× cho h¾n chÕt. T«i cã quyÒn g×
cÊm h¾n? H¾n kh«ng b¸n cho t«i th× b¸n cho ngêi kh¸c, t«i ®Ó lì mét dÞp tèt
lµ t«i ngu.
(6.tr 170)
(4) thÞ nghÜ r»ng: con m×nh ®· lín råi ph¶i uèn n¾n ngay ®i;nhµ m×nh
vên Ýt, ruéng kh«ng, cöi v¶i còng kh«ng, nghÜa lµ c«ng viÖc ch¼ng cã g×; nã ë
nhµ còng chØ ch¬i; ®Ó mÆc nã lªu læng ch¹y ra ngoµi ®êng, ®¸nh ch¾t, ®¸nh
«, råi nã h th©n; chi b»ng cho nã ®i ¨n ®i ë víi ngêi ta, ®Ó ngêi b¾t nã c©n
nh¾c viÖc nä viÖc kia cho quen tay;
(6.tr 346)
(5) Anh n»m trong ®©y, nh mét c¸i x¸c chÕt trong m¶ l¹nh, chua ch¸t
nghÜ r»ng: m×nh kh«ng ¨n nhËp g× ®Õn c¶nh ®ïa vui cña ngêi.
( 6.tr 261)
L¬ng ThÞ Thu Thuû
19
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
GVHD. Ths Hoµng ThÞ Thanh HuyÒn
(6) t«i bçng nhËn ra r»ng: gi¸ thö t«i cã vÒ quª th× Kha còng ch¼ng buån
g×; t«i kh«ng ph¶i lµ mét ngêi cÇn ®èi víi Kha; Vµ trong khi t«i cau cã bùc
tøc ë nhµ ®îi mong kha, th× Kha th¶n nhiªn ®i hÕt ®ã hÕt ®©y, ®Ó nhÝ nh¶nh
cêi ®ïa víi c¸c c« b¹n vµ nh÷ng ngêi anh ch¶i ®Çu sõng cña hä.
(6.tr 218)
Trªn ®©y lµ nh÷ng YNNT cña nh©n vËt ®îc dÉn trùc tiÕp. Cô thÓ ë vÝ dô
(3) cã “H¾n ®· muèn chÕt …lµ t«i ngu” lµ YNNTtrùc tiÕp; “ T«i ngÉm nghÜ”
lµ lêi dÉn. ë vÝ dô (4) “ThÞ nghÜ r»ng” lµ lêi dÉn, “con m×nh ®· lín råi…cho
quen tay” lµ YNNTTT ë vÝ dô (5) “anh n»m trong ®©y, nh mét c¸i x¸c chÕt
trong m¶ l¹nh chua ch¸t nghÜ r»ng” lµ lêi dÉn trùc tiÕp; “m×nh kh«ng…cña
ngêi” lµ YNNTTT; ë vÝ dô (6) “t«i bçng nhËn ra r»ng” lµ lêi dÉn; “ gi¸
thö t«i…®èi víi Kha” lµ YNNTTT.
ë c¸c vÝ dô trªn lêi dÉn ®Òu n»m ë vÞ trÝ ®Çu, ý nghÜ dîc dÉn vµ ë c¸c vÝ
dô (3) (4) (5) (6) ®îc ng¨n c¸ch bëi dÊu hai chÊm. C¸c ®éng tõ c¶m nghÜ
“nghÜ –nhËn ra”xuÊt hiÖn ë lêi dÉn lµ mét dÊu hiÖu ®Ó ta dÔ dµng x¸c ®Þnh
®îc ®©y lµ YNNTTT.
th«ng thêng ë YNNTTT th× ®¹i tõ chØ ng«i bao giê còng lµ ng«i thø
nhÊt “ t«i”, “ m×nh”. ë vÝ dô (3) (4) (5) (6) còng xuÊt hiÖn ®¹i tõ nµy. ®iÒu
nµy gióp cho ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc diÔn biÕn t©m lÝ, suy t, c¶m xóc cña
nh©n vËt vµ t¹o ®îc sù l«i cuèn víi ®éc gi¶.
HoÆc:
(7) cô Tiªn chØ lµng Vò §¹i nhËn ra r»ng: ®Ì nÐn con em ®Õn nçi nã
kh«ng chÞu ®îc ph¶i bá lµng ®i lµ d¹i. Mêi th»ng ra ®i th× chÝn th»ng trë vÒ
víi vÎ hung ®å vµ tÝnh ¬ng ng¹nh häc ®îc tõ ph¬ng xa. Mét ngêi kh«n
ngoan chØ bãp ®Õn nöa chõng. H·y ngÊm ngÇm ®Èy ngêi ta xuèng s«ng,
nhng råi l¹i d¾t nã lªn ®Ó nã ®Òn ¬n. h·y ®Ëp bµn ®Ëp ghÕ ®ßi cho ®îc n¨m
L¬ng ThÞ Thu Thuû
20
K29G – khoa Ng÷ V¨n §HSPHN2
- Xem thêm -