Tài liệu Các giải pháp bảo đảm thực hiện chế định quyền con người, quyền công dân trong hiến pháp việt nam năm 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐỎ DANH TRÍ CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THựC HIỆN CHẾ ĐỊNH QUYÈN CON NGƯỜI, QUYÈN CÔNG DÂN TRONG HIẾN PHÁP VIỆT NAM NĂM 2013 Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC s ĩ LUẬT HỌC Cản bộ hưởng dẫn khoa học: GS. TS. Phạm Hồng Thái Hà N ộ i-2 0 1 4 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bổ trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chỉnh xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi cỏ thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ị NGƯỜI CAM ĐOAN Đỗ Danh Trí MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................... 2 MỤC LỤ C ...............................................................................................................3 MỞ ĐẦU.................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1:........................................................................................................... 6 C ơ SỞ LÝ LUẬN VÈ QUYÈN CON NGƯỜI, QUYÊN CÔNG DÂN TRONG HIẾN PHÁP.......................................................................................... 6 1.1. Khái niệm quyền con người, quyền công dân............................................... 6 1.1.1. Khái niệm quyền con người....................................................................... 6 1.1.2. Khái niệm quyền công dân.......................................................................... 7 1.2. Mối quan hệ giữa quyền con người, quyền công dân và hiến pháp...........7 1.3. Khái quát về quyền con người, quyền công dân trong các Hiến pháp Việt Nam trước năm 2013.............................................................................................10 1.3.1. Hiến pháp 1946............................................................................................10 1.3.2. Hiến pháp 1959............................................................................................12 1.3.3. Hiến pháp 1980............................................................................................16 1.3.4. Hiến pháp 1992........................................................................................... 21 CHƯƠNG 2: CHẾ ĐỊNH QUYÈN CON NGƯỜI, QUYỀN CÔNG DÂN TRONG HIÉN PHÁP VIỆT NAM NĂM 2013 2.1. Sự cần thiết, mục đích sửa đổi Hiến pháp 1992 và định hướng sửa đổi, bổ sung chế định quyền con người, quyền công d â n ............................................. 27 2.1.1 Sự cần thiết, mục đích sửa đổi Hiến pháp 1992....................................... 27 2.1.2 Định hướng sửa đổi, bổ sung chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp 1992.......................................................................................... 29 2.2. Những điểm mới trong chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp Việt năm 2013................................................................................... 32 2.3. Những thuận lợi và khó khăn, thách thức trong việc thực thi chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp 2013............................... 40 2.3.1. Thuận lợi:................................................................................................... 40 2.3.2. Khó khăn và thách thức............................................................................41 CHƯƠNG 3 MỘT SÓ ĐÈ XUẤT NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG THựC THI CHẾ ĐỊNH QUYỀN CON NGƯỜI, QUYÈN CÔNG DÂN TRONG HIẾN PHÁP VIỆT NAM NĂM 2013 • 3.1 Giải pháp đẩy nhanh việc rà soát, điều chỉnh, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến quyền con người, quyền công dân......................................45 3.2. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cơ quan trong hệ thống chính trị Việt Nam trong việc đảm bảo thực thi quyền con người:............................... 50 3.2.1. Vai trò, trách nhiệm của Quốc h ộ i:..........................................................50 3.2.2. Vai trò trách nhiệm của Chính p h ủ :.........................................................52 3.2.3. Vai trò trách nhiệm của các cơ quan Tư pháp:........................................ 53 3.3. Giải pháp phát huy vai trò của các tổ chức xã hội dânsự (XHDS).........57 3.4. Giải pháp xây dựng chế độ trách nhiệm của cán bộ, côngchức nhà nước và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát bảo đảm nhân dân tham gia thực sự công việc nhà nước..............................................................................................61 3.5. Giải pháp xóa đói, giảm nghèo, thực hiện công bằng xã hội, giảm sự phân hóa giàu nghèo, nền tảng cho phát triển bền vững........................................... 63 KẾT L U Ậ N .........................................................................................................64 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................65 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của việc nghiên cứu đề tài Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII Kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 28 tháng 11 năm 2013 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2014, với vị trí pháp lý cao nhất, Hiến pháp năm 2013 có sử mệnh tạo nền tảng pháp lý vững chắc và động lực mạnh mẽ cho sự vận hành toàn bộ đời sống xã hội và sinh hoạt quốc gia trên nền tảng dân chủ, pháp quyền. Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam phản ảnh nhu cầu bức thiết của sự phát triển mọi mặt của đất nước trên con đường phát triển và hội nhập, bảo đảm sự phù hợp với các giá trị căn bản của thời đại. Sửa đổi Hiến pháp nhằm mục đích tiếp tục phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, huy động các lực lượng xã hội phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước; tiếp tục khẳng định và làm rõ hom vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội; tiếp tục phát huy nhân tố con người, thể chế hóa sâu sắc hom quan điểm về việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người; xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; phát triển văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ; bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN; xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; tích cực, chủ động hội nhập quốc tế. Đồng thời, sửa đổi Hiến pháp còn có mục đích bảo đảm để Hiến pháp có sức sống lâu bền, bảo đảm hiệu lực, tính ổn định cao của Hiến pháp trong Nhà nước pháp quyền XHCN. Hiến pháp 2013 gồm 11 chương, 120 điều (so với Hiến pháp 1992 giảm 01 chương, 27 điều, chỉ giữ nguyên 7 điều, bổ sung 12 điều mới và sửa 1 đổi 101 điều). Mức độ sửa đổi như vậy là rất lớn, trong đó chế định về quyền con người, quyền công dân chứa đựng nhiều điểm mới nhất. Trong bối cảnh nước ta đang triển khai Nghị quyết của Quốc hội về thi hành hiến pháp, thì việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp thực hiện có hiệu quả những chế định cụ thể trong Hiến pháp 2013 là hết sức cần thiết. Xuất phát từ những lý do nêu trên, tác giả đã chọn đề tài: “Các giải pháp bảo đảm thực hiện chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp Việt Nam năm 2013 ” để làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tinh hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thời gian qua, vấn đề quyền con người được nghiên cứu nhiều ở cả bình diện quốc tế và quốc gia. Nhiều tổ chức quốc tế, đặc biệt là Liên hợp quốc coi quyền con người là nội dung quan trọng trong các hoạt động của mình. Quyền con người đã được nhiều tổ chức và cá nhân nghiên cứu như: UNDP, Human Development Report 2000: Human Rights and Human Development, questions New York, 2000; United Nations, Frequently asked on a human rights - based approach to development cooperation; Johannes Morsink, The Universal Declaration o f Human rights: Origins, Drafting, and Intent, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999; trong đó, một số cuốn sách đã được dịch sang tiếng Việt như: Jacques Mourgon, Quyền con người, Trung tâm nghiên cứu quyền con người, Hà Nội, 1995; Wolfgang Benedek (Chủ biên), Tim hiểu về quyền con người, nhà xuất bản Tư pháp, 2008; ... Năm 2005, Bộ ngoại giao Việt Nam chủ trì, công bố tập tài liệu: “Thành tựu bảo vệ và phát triển quyền con người ở Việt N a m Trung tâm nghiên cứu quyền con người (nay là Viện nghiên cứu quyền con người trực thuộc Học viện Chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí Minh), Việt Nam với vấn đề 2 quyền con người', và đề tài độc lập cấp nhà nước, Quyền con người trong thời kỳ đổi mới - thành tựu - vấn đề và phương hướng giải quyết; đề tài: “ Việt Nam với vấn đề quyền con người' - một công trình nghiên cứu do Bộ Tư pháp chủ trì cùng với sự tham gia của nhiều cơ quan... Một số cuốn sách chuyên khảo về quyền con người trong hiến pháp đã được xuất bản như: Nguyễn Đăng Dung, Tỉnh nhân bản của Hiến pháp và bản tính của các cơ quan nhà nước, nhà xuất bản Tư pháp, 2004; Nguyễn Văn Động, Các quyền hiến định về xã hội của công dân Việt Nam, nhà xuất bản Tư pháp, 2006,... Trước và sau khi Quốc hội thông qua Hiến pháp năm 2013 đã có nhiều hội thảo, nhiều đề tài, bài viết của các tác giả có liên quan đến Hiến pháp nói chung và chế định quyền con người, quyền công dân nói riêng, cụ thể có thể liệt kê: Hội thảo “Hiến pháp 2013, những điểm mới và các vấn đề đặt ra cho thực tiễn thi hành” do Đại học Luật Hà Nội tổ chức ngày 25/02/2014; Hội thảo “Định hướng thể chế hóa bằng pháp luật nhằm bảo đảm thực hiện quyền con người trong Hiến pháp 2013” do Viện Khoa học Pháp lý - Bộ Tư pháp tổ chức ngày 28/3/2014; Hội thảo “Hiến pháp 2013 và vấn đề đổi mới tố tụng hình sự ở Việt Nam” do Viện Chính sách công & pháp luật thuộc Liên hiệp các Hội khoa học & kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Học viện Chính trị khu vực IV và ủ y ban nhân dân tỉnh An Giang tổ chức ngày 30/5/2014; Những công trình, bài viết nêu trên đã cung cấp một lượng tri thức, thông tin lớn về Hiến pháp về quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp Việt Nam. Nhiều tri thức, thông tin trong các công trình đã nêu được kế thừa, trích dẫn trong luận văn này. 3 Mặc dù vậy, các công trình nêu trên đều chưa tập trung phân tích toàn diện chế định con người, quyền cơ bản của công dân trong Hiến pháp 2013. Chính vì vậy, việc thực hiện luận văn này vẫn là cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh nước ta đang triển khai thi hành Hiến pháp 2013 vào thực tế cuộc sống. 3. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là làm rõ những nội dung và giá trị tiến bộ, hạn chế, thách thức của chế định quyền và nghĩa vụ của con người, công dân trong Hiến pháp 2013, từ đó đề ra các giải pháp đảm bảo thực thi chế định nàv trên thực tế. 4. Phạm vỉ nghiên cứu Luận văn chỉ tập trung phân tích chế định quyền con người, quyền công dân của các bản Hiến pháp Việt Nam, đặc biệt đi sâu Hiến pháp 2013 mà không mở rộng sang các chế định khác của các bản hiến pháp này. §. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác-Lênin; đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam về nhà nước, pháp luật và quan điểm của Liên hợp quốc về nhân quyền. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong luận văn này bao gồm: phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, và so sánh. 6. Điểm mới của đề tài Như đã đề cập, ở Việt Nam từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp nhưng chưa có công trình nào phân tích một cách toàn diện những giá trị tiến bộ của chế định quyền và nghĩa vụ của công dân trong bản Hiến pháp 2013, và đưa ra nhũng giải pháp đảm bảo thực thi chế định này trên thực tế. 4 7 .Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc triển khai thi hành Hiến pháp 2013 cũng như có thể sử dụng như là tài liệu tham khảo trong hoạt động giảng dạy, nghiên cứu về luật hiến pháp và luật nhân quyền ở Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội và các cơ sở đào tạo khác ở Việt Nam. 8. Kết cấu của đề tài Luận văn gồm phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Danh mục bảng, biểu và 3 chương như sau: Chương 1. Cơ sở lý luận về quyền con người, quyền công dân trong hiến pháp Chương 2. Chế định quyền con người, quyền công dân trong hiến pháp Việt Nam năm 2013 Chương 3. Một số đề xuất nhằm nâng cao khả năng thực thi chế định quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp Việt Nam năm 2013 5 CHƯƠNG 1: C ơ SỞ LÝ LUẬN VÈ QUYÈN CON NGƯỜI, QUYÈN CỒNG DÂN TRONG HIẾN PHÁP 1.1. Khái niệm quyền con nguòi, quyền công dân 1.1.1. Khái niệm quyền con người Quyền con người là một khái niệm đa diện, cho đến nay chúng ta phải thừa nhận rằng thật khó có thể tìm thấy một định nghĩa triết học kinh điển nào về quyền con người. Ngoài việc không có một định nghĩa tiêu chuẩn thống nhất, cách hiểu về quyền con người cũng cho thấy có sự khác biệt. Thứ nhất, hiện đang còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về nguồn gốc, bản chất của quyền con người. Thứ hai, quyền con người được xem xét dưới nhiều lĩnh vực khác nhau như triết học, đạo đức, chính trị, pháp luật, tôn giáo... mà mỗi lĩnh vực lại tiếp cận khái niệm này ở một góc độ riêng, tuy nhiên không lĩnh vực nào bao hàm được tất cả các thuộc tính của quyền con người. Theo Đại Từ điển Tiếng Việt, “nhân quyền” chính là “quyền con người”. Như vậy, xét về mặt ngôn ngữ học, quyền con người và nhân quyền là hai từ đồng nghĩa, Cả hai thuật ngữ này đều bắt nguồn từ thuật ngữ chung bằng tiếng Anh được sử dụng trong môi trường quốc tế, đó là “human rights”. Từ “human rights” trong tiếng Anh có thể được dịch là quyền con người (thuần Việt) hoặc nhân quyền (Hán - Việt). Như vậy trong đề tài này chúng ta có thể thống nhất sử dụng một cách linh hoạt 2 thuật ngữ này. Theo tài liệu của Liên hợp quốc: “United Nations: Human Rights: Question and Answer” hiện có khoảng 50 định nghĩa về quyền con người đã được công bố trên thế giới. Nhân quyền được định nghĩa một cách khái quát 6 là những quyền bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được hưởng thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người. Tuy nhiên, định nghĩa của Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc thường được trích dẫn bởi các nhà nghiên cứu, theo đó: “Quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu (universal legal guarantees) có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động (action) hoặc sự bỏ mặc (omission) làm tổn hại đến nhân phẩm, tự do cơ bản (fundamental freedoms) của con người.” 1.1.2. Khái niệm quyền công dân Một cách khái quát nhất, quyền công dân (citizen’s rights) là những quyền con người được các nhà nước thừa nhận và áp dụng cho công dân của mình. Với ý nghĩa là một khái niệm gắn liền với nhà nước, thể hiện mối quan hệ giữa công dân với nhà nước, được xác định thông qua chế độ quốc tịch, quyền công dân là tập hợp những quyền tự nhiên được pháp luật của một nước ghi nhận và bảo đảm, nhưng chủ yếu dành cho những người có quốc tịch của nước đó [1] Quyền công dân là khái niệm gắn liền với Nhà nước, thể hiện mối quan hệ giữa công dân với Nhà nước, được xác định bởi chế định quốc tịch. Quyền công dân là tập hợp những quyền con người được pháp luật của một nưởc ghi nhận và chỉ những người mang quốc tịch của một nước thì mới được hưởng các quyền công dân mà pháp luật nước đó quy định 1.2. Mối quan hệ giữa quyền con nguòi, quyền công dân và hiến pháp Quyền con người, quyền công dân và hiến pháp là những khái niệm không đồng nhất, song có mối liên hệ rất chặt chẽ, tác động, bổ sung lẫn nhau. Thực tế cho thấy sự gắn bó giữa hiến pháp, quyền con người và quyền công dân ngày càng trở lên mật thiết, khăng khít, không thể tách rời, kể cả khi những nỗ lực này gắn liền với những chủ thể tương đối khác nhau. 7 Hiến pháp là phương tiện chính thức hóa các giá trị xã hội của quyền con người; các quyền đó được hiến pháp hóa và mang tính bắt buộc, được xã hội thừa nhận, bảo vệ. Quyền con người, quyền công dân khi đã được quy định trong hiến pháp thì nó sẽ trở thành quyền pháp định, là ý chí chung của toàn xã hội, được xã hội thừa nhận phục tùng, được quyền lực Nhà nước tôn trọng bảo vệ. Khi quyền con người được quy định trong Hiến pháp và hiến pháp thì nó có giá trị bắt buộc đối với toàn xã hội, ngay cả với cơ quan cao nhất của các tổ chức và nhà nước có liên quan. - Hiến pháp là công cụ sắc bén của nhà nước trong việc thực hiện bảo vệ quyền con người. Tính sắc bén của hiến pháp trong việc thực hiện bảo vệ quyền con người được thể hiện ở các quy định về quyền con người trong hiến pháp được đảm bảo bằng bộ máy, cách thức tác động quyền lực của Nhà nước, khi cần thiết thì Nhà nước sử dụng các biện pháp cưỡng chế trên cơ sở tiến hành các biện pháp giáo dục, thuyết phục bảo đảm cho nội dung quyền con người, quyền công dân được thực hiện và bảo vệ. Bên cạnh đó, nhờ hệ thống cơ quan bảo vệ hiến pháp mà mọi hành vi vi phạm quyền con người, quyền công dân đều có khả năng bị phát hiện nhanh chóng và xử lý kịp thời. - Hiến pháp là tiền đề, nền tảng tạo cơ sở pháp lý để công dân đấu tranh bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Ở đây hiến pháp được xem xét không chỉ với tư cách là công cụ, phương tiện của Nhà nước mà còn là công cụ, vũ khí của mọi người trong xã hội để thực hiện, bảo vệ quyền con người. Bởi vì hiến pháp là đại lượng mang giá trị phổ biến, là chuẩn mực của sự công bằng, do đó có thể đo được hành vi của mọi người, kể cả các cơ quan tổ chức, công chức Nhà nước. Nó là cơ sở, là căn cứ để công dân đánh giá, kiểm tra, đối chiếu các hành vi từ phía Nhà nước và các thành viên trong xã hội, đấu tranh bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Quyền con người, quyền công dân có thể bị xâm phạm từ phía các cơ quan, tổ chức, công chức 8 Nhà nước trong khi thi hành công vụ, cũng như từ phía các thành viên khác trong xã hội, bởi vì trong quan hệ với Nhà nước, công dân vừa là người chủ Nhà nước, vừa là đối tượng bị quản lý cho nên quyền và lợi ích hợp pháp của họ có nguy cơ xâm hại cao. Trong hoạt động của bộ máy Nhà nước thì hoạt động của hệ thống cơ quan hành chinh Nhà nước và các cơ quan bảo vệ hiến pháp có nguy cơ làm phương hại đến các quyền con người, quyền công dân rất cao. Bởi vì, các quyết định quản lý của cơ quan hành chính Nhà nước, các phán quyết của cơ quan bảo vệ hiến pháp đều trực tiếp tác động đến các quyền và lợi ích của công dân. Trong mối quan hệ với các cơ quan này, công dân là người bị quản lý và chịu sự phán quyết nên họ luôn luôn ở vị thế bất lợi. Trong điều kiện đó, người công dân không có vũ khí, phương tiện nào khác hữu hiệu hơn là sử dụng hiến pháp để đấu tranh tự bảo vệ lấy các quyền và lợi ích của mình. Chỉ có hiến pháp, bằng các qui phạm hiến pháp quy định chặt chẽ về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ của các cơ quan, tổ chức, các quyền và nghĩa vụ của công dân, mới tạo nên cơ sở pháp lý vững chắc để mọi người đấu tranh chống lại các hành vi xâm hại, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. - Vai trò của hiến pháp trong việc thực hiện và bảo vệ quyền con người còn thể hiện trong mối quan hệ giữa hiến pháp và các điều kiện bảo đảm khác (chính trị, kinh tế, văn hóa ...) các điều kiện trên đều phải thông qua hiến pháp, thể hiện dưới hình thức hiến pháp mới trở thành giá trị xã hội ổn định, được hiện thực hóa trên qui mô toàn xã hội. Chỉ có như vậy thì các điều kiện đó mới phát huy được vai trò của mình trong việc thực hiện và bảo vệ quyền con người 9 1.3. Khái quát về quyền con ngiròi, quyền công dân trong các Hiển pháp Viêt Nam truó'c năm 2013 1.3.1. Hiến pháp 1946 Ngay ở phần Lời mở đầu, Hiến pháp 1946 đã khẳng định “cuộc Cách mạng thảng Tám đã giành lại chủ quyền cho đất nước, tự do cho nhân dân và lập ra nền dân chủ cộng hoà. ” Như vậy, có thể thấy rằng, Hiến pháp 1946, ngay ở phần mở đầu, đã khẳng định về bản chất chế độ: đó là một chế độ do nhân dân làm chủ, mà một chế độ do nhân dân làm chủ, không thể nào hơn là một chế độ tôn trọng các giá trị quyền con người. Trong ba nguyên tắc cơ bản, vốn được xác định để xây dựng Hiến pháp 1946, nguyên tắc bảo đảm các quyền tự do dân chủ, một dạng quyền con người mở rộng được thực hiện triệt để đã biến Hiến pháp 1946 thực sự là một bản Hiến pháp pháp quyền và mang tính thời đại. Ba nguyên tắc đó là: (1) Đoàn kết toàn dân, không phân biệt giống nòi, gái trai, giai cấp, tôn giảo; (2) Đảm bảo các quyền tự do dân chủ và (3) Thực hiện chính quyền mạnh mẽ và sảng suốt của nhân dân. Tinh thần cơ bản nhất của bản Hiến pháp 1946 là “toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân. ” Do đó, tinh thần nhà nước “của dân, do dân và vì dân ” thể hiện đậm nét trong Hiến pháp 1946. Mặc dù là bản hiến pháp đầu tiên của một nhà nước dân chủ cộng hòa mới được hình thành nhưng Hiến pháp 1946 đã cụ thể hoá các quyền con người mà Tuyên ngôn độc lập đã long trọng xác nhận. Nội dung Hiến pháp 1946 được xuyên suốt bởi quan điểm như đã được ghi ở Điều 1: "Nước VN là một nước dân chủ cộng hoà. Tất cả quyển bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, trai gái, giàu nghèo, giai cấp, tôn giảo". Như vậy đặc điểm dễ nhận thấy ở đây là ngay từ khi ra đời, nhà nước cách mạng Việt Nam đã là một nhà nước của dân, do dân và vì dân. Đó là nhà nước mà toàn bộ hoạt động của nó chỉ hướng tới mục đích duy nhất là xác lập, bảo vệ và không ngừng mở rộng 10 quyền làm người cho công dân Việt Nam. Như đã trình bày ở trên, Hiến pháp 1946 dành hẳn Chương II (cụ thể là các chế định tại Mục B và Mục C) để đề cập đến quyền lợi của công dân, trong đó các các quyền bình đẳng về mọi phương diện chính trị, kinh tế, văn hóa [Điều 6]; các quyền bình đẳng của công dân trước pháp luật [Điều 7]; các quyền bình đẳng về quyền lợi [Điều 8]; bình đẳng nam - nữ (bình đẳng giới) [Điều 9]; các quyền tự do cơ bản của con người như tự do ngôn luận, tự do xuất bản, tổ chức và hội họp, tự do tín ngưỡng, tự do cư trú đi lại và ra nước ngoài [Điều 10]. Ngoài các chế định về các quyền bình đẳng và tự do của công dân, Hiến pháp 1946 cũng thể hiện rõ nét quyền dân sự của con người trong các chế định về tự do thân thể, quyền bất khả xâm phạm về thư tín và về nhà ở [Điều 11]. Điều đặc biệt hơn nữa là ngay sau khi nhà nước thực hiện một số hoạt động tịch thu, quốc hữu hóa một số tài sản để phục vụ hoạt động kinh tế, Hiến pháp 1946 đã ngay lập tức tái khẳng định các quyền tư hữu về tài sản của công dân [Điều 12] và khẳng định quyền lợi của giới tri thức được đảm bảo [Điều 13]. Đối với các đối tượng có điều kiện sổng và sinh hoạt khó khăn, đối tượng là trẻ em, Hiến pháp 1946 cũng thể hiện quan điểm nhân sinh rõ rệt khi có quy định cụ thể về việc giúp đỡ người già cả và bệnh tật, săn sóc và giáo dưỡng trẻ em [Điều 14]. Không chỉ có vậy, Hiến pháp 1946 còn quan tâm đến cả lĩnh vực giáo dục bằng việc đảm bảo giáo dục sơ học (cấp tiểu học), giúp đỡ các học trò nghèo và mở thêm trường lớp đảm bảo việc học tập của công dân [Điều 15]. Tư tưởng về quyền con người trong Hiến pháp 1946 thậm chí còn vượt xa hơn cả các chế định đon thuần áp dụng lên các công dân trong nước để vươn tới các giá trị đạo đức toàn cầu. Cụ thể, Điều 16 Hiến pháp được dành để quy định về việc đảm bảo cư trú trên lãnh thổ Việt Nam cho những người Ngoại quốc đấu tranh cho dân chủ và tự do. 11 Ngoài các giá trị cơ bản về quyền con người đã được long trọng khẳng định, được tạo điều kiện và được đảm bảo được thực hiện, Hiến pháp 1946 cũng có hàng loạt các quy định khá tiến bộ ở thời điểm bấy giờ về quyền bầu cử, quyền ứng cử của công dân [Điều 18]; quyền bãi miễn đại biểu nhân dân mà mình bầu ra [Điều 20] và quyền phúc quyết về Hiến pháp và các vấn đề liên quan đến vận mệnh quốc gia [Điều 22]. Như vậy, ngoài các chế định đảm bảo quyền con người, Hiến pháp 1946 đã đi xa thêm một bước nước nữa, đó là coi công dân là ông chủ của nhà nước, tôn trọng triệt để các quyền lợi của nhân dân, đưa nhân dân vào đời sống chính trị của đất nước và quyết định các vấn đề hệ trọng của Nhà nước. Như vậy, chỉ với hơn mười điều khoản [nằm rải rác từ Điều 6 đến Điều 22 các Mục B và c của Chương II], Hiến Pháp 1946 đã mô tả sinh động một thể chế dân chủ sơ khai của một nhà nước khao khát tự do sau hàng thế kỷ tăm tối của chiến tranh xâm lược. Các giá trị về quyền con người, vì thế, được phát huy cao độ và trở thành kim chỉ nam cho toàn bộ định hướng xây dựng nền pháp chế còn non trẻ của Việt Nam sau độc lập. Cùng với thời gian, Hiến pháp 1946 được ghi nhận như một văn bản pháp quy cao nhất của Việt Nam chính thức ghi nhận quyền con người như một phạm trù hiến định trong việc tổ chức, thực hiện và đảm bảo các hoạt động của công dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Hiến pháp năm 1946 là Hiến pháp đầu tiên trong lịch sử nước nhà..., dân tộc Việt Nam đã có đủ mọi quyền tự do..., phụ nữ Việt Nam đã được ngang hàng với đàn ông để được hưởng chung mọi quyền cả nhản của công dân... ” 1.3.2. Hiến pháp 1959 Ngay ở Điều 3, Hiến pháp 1959 đã khẳng định “các dân tộc sổng trên đất nước Việt Nam đều bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ. Nhà nước có nhiệm vụ giữ gìn vả phát triển sự đoàn kết giữa các dân tộc. Mọi hành vi 12 khinh miệt, áp bức, chia rẽ dân tộc đều bị nghiêm cấm. ” Ở Điều 4, Hiến pháp 1959 ghi nhận “tất cả quyền lực trong nước Việt Nam dân chủ cộng hoà đểu thuộc về nhân dân. Nhân dân sử dụng quyền lực của mình thong qua Quốc hội và Hội đồng nhản dân các cấp do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân. ” Như vậy, ngay ở những quy định đầu tiên, có thể nhận ra ngay rằng Hiến pháp 1959 đã thể hiện quan điểm hết sức rõ rệt về các giá trị quyền con người và ghi nhận quyền lực của nhân dân trong quản lý nhà nước và xã hội. So với Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959 không chỉ thể hiện có sự gia tăng về lượng [có tới 21 Điều nói về quyền con người so với 18 Điều trong Hiến pháp 1946] mà còn có sự gia tăng về chất (làm rõ các chế định về quyền con người một cách cụ thể), vẫn theo mạch kế thừa và phát huy tinh thần của Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959 cũng dành hẳn một chương, cụ thể là Chương III, để quy định về quyền lợi và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Một điều đáng tiếc, như các học giả đã nhận định, là Hiến pháp 1959 đề cập đến “quyền công dân” thay vì quy định “quyền con người”. Thực tế thì quyền công dân là một phạm trù nhỏ hẹp nếu đem so chiếu với phạm trù quyền con người, một phạm trù rộng lớn bao hàm cả quyền công dân. Bên cạnh đó, nếu như Hiến pháp 1946 khẳng định “quyền tư hữu tài sản của công dân Việt Nam được bảo đảm ” thì Hiển pháp 1959 đã hạn chế quy định này của công dân bàng cách quy định “Nhà nước chiếu theo pháp luật bảo hộ quyền thừa kế tài sản tư hữu của công dân ” [Điều 19]. Theo đó, quyền tư hữu về tài sản của công dân không còn là quyền đương nhiên được Nhà nước bảo đảm mà phải “chiếu theo pháp luật” để được bảo hộ. Mặc dù vậy, vấn đề cốt lõi là việc ghi nhận các quyền cơ bản của con người thì Hiến pháp 1959 đã làm khá tốt. ngoài việc tiếp nối và phát huy các giá trị của Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959 còn nâng cao và củng cố các 13 quyền lợi cơ bản của công dân, đồng thời bổ sung thêm một số quyền con người khá phổ biến theo các tiêu chí toàn cầu. Trước hết, Hiến pháp 1959 quy định mọi người đều bình đẳng trước pháp luật [Điều 22] và công dân có quyền bầu cử, ứng cử mà không có bất kỳ phân biệt nào [Điều 23]. Đây thực tế là các quy định đã được cụ thể hóa trong hiến pháp cũ. Tuy nhiên, ở các điều tiếp theo, Hiến pháp 1959 cụ thể hóa quyền con người một cách chi tiết hơn so với bản hiến pháp cũ, chỉ quy định một cách khái quát. Cụ thể, tại Điều 24, Hiến pháp 1959 khẳng định phụ nữ Việt Nam được bình đẳng với nam giới. Đây là quy định kế thừa của Hiến pháp 1946 nhưng được sửa đổi, bổ sunp một cách khá chi tiết: “Phụ nữ nước VNDCCH cỏ quyền bình đảng với nam giới về các mặt sinh hoạt chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và gia đình. Cùng việc làm như nhau, phụ nữ được hưởng lương ngang với nam giới. Nhà nước bảo đảm cho phụ nữ công nhân và phụ nữ viên chức được nghỉ trước và sau khi đẻ mà vẫn hưởng nguyên lương. Nhà nước bảo hộ quyền lợi của người mẹ và của trẻ em, bảo đảm phát triển các nhà đờ đẻ, nhà giữ trẻ và vườn trẻ. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình. ” Như vậy, có thể thấy, trong cùng một chế định về quyền bình đẳng giới, Hiến pháp 1959 đã làm tốt hom Hiến pháp 1946 khi chi tiết hóa các quyền lợi của phụ nữ trong hầu hết các lĩnh vực văn hóa, xã hội, kinh tế và chính trị, đồng thời quy đình chế độ bảo hộ bà mẹ trẻ em, hôn nhân và gia đình. Nếu xét đến hoàn cảnh lịch sử của Việt Nam lúc bấy giờ, khi miền Bắc đang gồng mình cho cơn bão cải cách điền địa, đang vật lộn để khôi phục và phát triển kinh tế, miền Nam còn đang đối mặt với cuộc chiến ác liệt thì việc quan tâm đến quyền lợi của phụ nữ trên tất cả các phương diện đời sống xã hội là một điểm nhấn tích cực rất đáng trân trọng. Đối với các quyền cơ bản khác của con người mà Hiến pháp 1946 ghi nhận như tự do ngôn luận, tự do xuất bản, tự do tổ chức và hội họp, tự do tín 14 ngưỡng, tự do đi lại, Hiến pháp 1959 không chỉ tiếp thu và kế thừa triệt để các quy định này mà còn ghi nhận các quyền đó, cũng theo hướng rất cụ thể và chi tiết. Điều 25 Hiến pháp 1959 quy định “công dân nước VNDCCH có các quyền tự do ngôn luận, báo chí, hội họp, lập hội và biểu tình. Nhà nước bảo đảm những điều kiện vật chất cần thiết để công dân được hưởng các quyền đó. ” Điều đặc biệt là Hiến pháp 1959 ghi nhận thêm quyền lập hội và quyền biểu tình, các quyền căn bản nhất của con người ở một quốc gia dân chủ. Đây thực sự là điểm nổi bất rất đáng ghi nhận của Hiến pháp 1959. Song song với đó, quyền tự do tín ngưỡng của công dân được tách làm một chế định riêng tại Điều 26. cụ thể “công dân VNDCCH có các quyền tự do tín ngưỡng, theo hoặc không theo một tôn giảo nào. ” Bên cạnh đó, Hiến pháp 1959 còn quy định về quyền bất khả xâm phạm về thân thể được [Điều 27], quyền đảm bảo nhà ở, giữ bí mật về thư tín, tự do cư trú và đi lại [Điều 28]; quyền được giúp đỡ về mặt vật chất khi già yếu, bệnh tật hoặc mất sức lao động [Điều 32]. Ngoài việc kế thừa và phát huy các giá trị tư tưởng về quyền con người trong Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959 cũng có thêm một số chế định về quyền con người ở một số lĩnh vực. Ví dụ, tại Điều 29, Hiến pháp 1959 quy định công dân có quyền khiếu nại, tố cáo và được bồi thường nếu quyền lợi bị vi phạm. Một trong các quyền quan trọng nhất của con người, bên cạnh các quyền lợi cơ bản, chính là “tố quyền” - tức là quyền tố cáo các hành vi vi phạm, các hành vi có thể xảy ra hoặc đã xảy ra làm ảnh hưởng đến quyền lợi của của người bị vi phạm. Đây có thể nói là điểm tiến bộ của Hiến pháp 1959 so với Hiến pháp 1946. Ở các điều 31, 32 và 33, Hiến pháp 1959 quy định hàng loạt các chế định về quyền được làm việc, quyền được học tập và quyền được nghỉ ngơi của công dân. Đây là các điểm mới so với bản hiến pháp cũ. Không chỉ có vậy, quyền con người còn được mở rộng ra các lĩnh vực nghiên cứu khoa học, 15 sáng tác văn học, nghệ thuật và tiến hành các hoạt động văn hóa [Điều 34]. Một điểm nữa rất đáng chú ý của Hiến pháp 1959 là ngoài việc giữ nguyên quy định của hiến pháp cũ về việc đảm bảo quyền trú ngụ của những người nước ngoài đấu tranh cho tự do, chính nghĩa, cho hòa bình và sự nghiệp khoa học mà bị bức hại (Điều 38), thì bản hiến pháp lần này còn có thêm quy định về “bảo hộ quyền lợi chính đáng của Việt kiều” [Điều 37]. Quy định này phần nào làm yên lòng những người có quan điểm cho rằng hạn chế đáng tiếc của Hiến pháp 1959 là chỉ hướng tới quy định “quyền công dân”, tức là quyền áp dụng đối với công dân Việt Nam chứ không có ý nghĩa áp dụng với người nước ngoài sinh sổng và làm việc tại Việt Nam, ví dụ như Việt kiều. Nói tóm lại, ở góc độ tổng quát, có hai đặc điểm nổi bật của Hiến pháp 1959 về quyền con người. Thứ nhất, Hiến pháp 1959 đã tiếp thu trọn vẹn những giá trị cốt lõi về quyền con người trong Hiến pháp 1946 để phản ánh một cách chi tiết trong các quy định của mình, phát triển thêm một bước không chỉ về lượng mà còn về chất. Thứ hai, Hiến pháp 1959 bổ sung thêm một số quyền lợi quan trọng khác trong đời sống kinh tế xã hội của con người ở nhiều khía cạnh khác nhau. Các đặc điểm này cho thấy Hiến pháp 1959 đã có sự sửa đổi khá mạnh mẽ để thích hợp với tình hình mới của đất nước tuy vẫn cần thiết phải chỉnh sửa trong tương lai. 1.3.3. Hiến pháp 1980 Tiếp thu truyền thống của các bản hiến pháp trước trong việc trân trọng và phát huy các giá trị quyền con người, Hiến pháp 1980 vẫn tiếp tục thể hiện sâu sắc các giá trị nhân văn và ngày càng hoàn thiện các thể chế về quyền con người. Đặc biệt, Hiến pháp 1980 lần đầu tiên hướng tới việc “xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa, xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xóa bỏ nghèo nàn và lạc hậu ” Đây là một trong những trọng tâm xuyên suốt trong Hiến 16