Lêi më ®Çu
X©y dùng mét ®Êt n-íc X· héi chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn bÞ bao v©y kinh tÕ
m¯ sù “dßm ngã” cña c²c níc T b°n chñ nghÜa ®iÒu ®ã ho¯n to¯n kh«ng ph°i l¯
dÔ dµng víi bÊt cø mét quèc gia nµo nãi chung vµ ViÖt nam nãi riªng. ViÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ song ®ång thêi l¹i ph¶i g¾n liÒn víi ®¶m b¶o an ninh quèc phßng l¹i
cµng trë nªn khã kh¨n ®èi víi mét n-íc nh- ViÖt Nam chóng ta. Trong xu thÕ quèc
tÕ ho¸ nh- hiÖn nay, buéc c¸c n-íc ph¶i hoµ m×nh vµo mét thÕ giíi hoµ b×nh vµ æn
®Þnh, vµ ®Ó cã ®-îc nh- vËy b¶n th©n mçi quèc gia ph¶i cã tr¸ch nhiÖm héi nhËp v×
chÝnh lîi Ých cña b¶n th©n m×nh vµ còng v× lîi Ých cña thÕ giíi. Song mét thùc tÕ ®·
chøng minh, mét quèc gia muèn ph¸t triÓn l¹i ®ßi hái quèc gia ®ã ph¶i cã mét c¬
cÊu kinh tÕ néi th©n hîp lý. Tøc bè trÝ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mét c¸ch khoa häc vµ ®¹t
hiÖu qu° cao nhÊt. Nh mét nh¯ kinh tÕ ®± nãi “Ngo¹i th-¬ng lµ ch×a kho¸ cho sù
ph¸t triÓn cña mét quèc gia” v¯ ®iÒu ®ã ®± ®îc thùc tÕ x²c nhËn trong qu² tr×nh
ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ph¸t triÓn. ViÖc x©y dùng mét chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng
phï hîp lµ v« cïng cÇn thiÕt trong xu thÕ héi nhËp vµ sù biÕn ®æi liªn tôc cña t×nh
h×nh thÕ giíi. Ngo¹i th-¬ng ph¸t triÓn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ gia t¨ng tõ ®ã x¸c ®Þnh
mét c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi sù ph¸t triÓn. ChÝnh v× vai trß to lín cña ho¹t ®éng
ngo³i th¬ng nh vËy m¯ t«i lùa chän ®Ò t¯i: “C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i
th-¬ng nh»m thùc hiÖn kÕ ho¹ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo xu thÕ héi
nhËp ë ViÖt Nam” ®Ó nghiªn cøu cho ®Ò ²n m«n chuyªn ng¯nh. KÕt cÊu b¯i viÕt
gåm ba phÇn:
PhÇn I:
ViÖt Nam víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ.
PhÇn II: C¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp
PhÇn III: ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp.
V× ®iÒu kiÖn thêi gian vµ vèn hiÓu biÕt cã h¹n nªn trong bµi viÕt cßn nhiÒu sai
sãt vµ kh«ng s¸t thùc xin ®-îc gãp ý cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Xin ch©n thµnh
c¶m ¬n GS. PTS Vò ThÞ Ngäc Phïng; TS Ng« Th¾ng Lîi ®· gióp em hoµn thµnh
bµi viÕt nµy.
1
phÇn I
viÖt nam víi xu thÕ héi nhËp quèc tÕ
I-/
ViÖt Nam - ASEAN (The Association of Southest Asian
Nation - HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸)
1.
ViÖt Nam - ASEAN: Qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ý nghÜa cña viÖc ViÖt Nam
tham gia ASEAN.
1.1. Qu¸ tr×nh héi nhËp:
Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ kÓ tõ sau khi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II kÕt
thóc, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia - xu h-íng b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ
ngµy cµng trë thµnh nhiÖm vô bøc thiÕt cho tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nãi
chung vµ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ nãi riªng. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· thóc ®Èy sù liªn minh,
liªn kÕt vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x· héi gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc. Nh- chóng
ta ®· biÕt, sau khi giµnh ®-îc ®éc lËp, c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ b-íc vµo giai
®o¹n phôc håi ph¸t triÓn ®Êt n-íc. C¸c n-íc nµy víi chÕ ®é x· héi vèn lµ thuéc ®Þa,
nöa thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn, tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn thÊp. Theo -íc tÝnh cña Côc
Thèng kª Liªn Hîp Quèc th× thu nhËp quèc d©n tÝnh theo b×nh qu©n ®Çu ng-êi ë
khu vùc nµy vµo kho¶ng tõ 37 ®Õn 71 USD, c¬ cÊu s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong s¶n
xuÊt chiÕm 72%, d©n sè tËp trung vµo c¸c vïng §ång B»ng, thÞ tr-êng néi ®Þa nhá
bÐ, bÞ chia c¾t; ph-¬ng tiÖn thanh to¸n ch-a ®-îc ph¸t triÓn,...
a. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi sau chiÕn tranh thÕ giíi II vµ thùc tÕ ®Êt n-íc,
c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®Ò ra ®-êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ vµo ®Çu nh÷ng n¨m cña
thËp kû 60 víi chÝnh s¸ch thay thÕ nhËp khÈu vµ sau ®ã chuyÓn sang chÝnh s¸ch
khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, tù do ho¸ mËu dÞch, tËn dông vèn kü thuËt cña n-íc
ngoµi. ChÝnh v× vËy ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng ngõng víi tèc ®é 5%
vµo nh÷ng n¨m 50, 6% vµo nh÷ng n¨m 60 vµ ®¹t 7,2% vµo nh÷ng n¨m 70. ChÝnh
nh÷ng thµnh qu¶ vÒ kinh tÕ nµy ®· liªn tôc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, hÖ thèng
gi¸o dôc, y tÕ cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn míi,... Trªn c¬ së cña sù ph¸t triÓn n¨ng
®éng vÒ kinh tÕ, quan hÖ giao l-u hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc ®· ®-îc
thiÕt lËp víi quan ®iÓm chung lµ hç trî nhau cïng ph¸t triÓn.
Hoµn c¶nh lÞch sö ®· t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan vµ sù t¸c
®éng qua l¹i gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc §«ng Nam ¸, lµ nh©n tè quan träng
thóc ®Èy sù ra ®êi cña tæ chøc ASEAN.
Nh- chóng ta ®· biÕt, n¨m 1967 lµ n¨m ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña ®øa con tinh
thÇn - HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ngµy nay ASEAN ngµy cµng cã vai
2
trß to lín kh«ng chØ ë §«ng Nam ¸, khu vùc Ch©u ¸ mµ c¶ khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i
B×nh D-¬ng vµ thÕ giíi. Tuy r»ng, sù ra ®êi ASEAN khëi ®Çu kh«ng ®-îc su«n xÎ
cho l¾m, c¸c n-íc trong ASEAN ®Òu cã nh÷ng tham väng riªng cña hä: Indonexia
kh«ng giÊu giÕm tham väng vÞ trÝ l·nh ®¹o. Malaixia muèn lîi dông ASEAN nhc«ng cô ®èi phã víi xung ®ét chñng téc trong n-íc vµ tranh chÊp l·nh thæ víi c¸c
quèc gia l©n bang. Philipin lo ng¹i xung ®ét víi Malaixia xung quanh vÊn ®Ò
Sabah. Th²i Lan ho°ng sî “héi chøng céng s°n” lan to° tõ §«ng D¬ng. Singapore
t×m c¸ch kh¾c phôc thÕ bÞ c« lËp, thï ghÐt trong khu vùc. ChÝnh v× nh÷ng tham
väng riªng nµy vµo thêi ®iÓm bÊy giê mµ ASEAN kh«ng thÓ trë thµnh mét tæ chøc
chØ ®¹o thèng nhÊt siªu quèc gia, mµ chØ lµ c¬ quan phèi hîp ho¹t ®éng dung hoµ
quyÒn lîi, chÕ -íc quyÒn lùc gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn. Vµ ®Æc ®iÓm nµy ®· chi
phèi qu¸ tr×nh hîp t¸c an ninh - chÝnh trÞ cña ASEAN. §Ó thùc hiÖn môc tiªu hîp
t¸c an ninh - chÝnh trÞ, ASEAN ¸p dông hai biÖn ph¸p:
+ Mét lµ: Thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ, t×m kiÕm con ®-êng th-¬ng l-îng ®Ó
gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn, tranh chÊp gi÷a c¸c héi viªn.
+ Hai lµ: Phèi hîp chÝnh s¸ch ngo¹i giao víi nhau ®Ó cã chiÕn s¸ch l-îc thèng
nhÊt, nh»m ng¨n chÆn nguy c¬ x©m l-îc, lËt ®æ, can thiÖp tõ bªn ngoµi; chèng
tham väng b¸ quyÒn cña c¸c n-íc lín ®ång thêi lîi dông m©u thuÉn cña c¸c n-íc
lín: chñ ®éng t¹o lËp thÕ c©n b»ng an ninh chiÕn l-îc trong khu vùc.
Môc tiªu v¯ quan ®iÓm cña ASEAN l¯ réng më v¯ liªn kÕt to¯n khu vùc “HiÖp
héi më cöa cho tÊt c¶ c¸c n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ t¸n thµnh c¸c môc ®Ých,
nguyªn t¾c vµ môc tiªu” ®± nªu trong tuyªn bè B¨ng Cèc 8/8/1967: Thóc ®Èy t¨ng
tr-ëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸, th«ng qua tõ nç lùc chung trªn
tinh thÇn b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c, thóc ®Èy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc; t«n träng
c«ng lý, nguyªn t¾c ph¸p luËt vµ hiÕn ch-¬ng Liªn Hîp Quèc. §ång thêi tuyªn bè
còng x¸c ®Þnh mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt
c¬ b¶n nh- thóc ®Èy sù hîp t¸c vµ gióp ®ì lÉn nhau trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x·
héi, v¨n ho¸, khoa häc vµ kü thuËt, hµnh chÝnh vµ ®oµ t¹o,...
b. V× mét §«ng Nam ¸ hïng m¹nh, víi vai trß lµ thµnh viªn trong khu vùc
ViÖt Nam nhÊt thiÕt ph¶i tham gia HiÖp héi v× môc ®Ých vµ v× chÝnh ngay nhu cÇu
héi nhËp quèc tÕ trong t-¬ng lai. Chóng ta trë thµnh quan s¸t viªn cña tæ chøc
ASEAN 7 - 1992 ®± l¯ mét sù cè g¾ng kh«ng mÖt mài víi tinh thÇn “KhÐp l³i qu²
khø, híng tíi t¬ng lai”. Song viÖc ViÖt Nam tham gia ASEAN còng cã nh÷ng
quan ®iÓm kh¸c nhau trong c¸c n-íc thµnh viªn. Malaixia vµ Indonexia ñng hé
ViÖt Nam tham gia, song Singapore vµ Th¸i Lan kh«ng t¸n thµnh. Malaixia vµ
Indonexia cho r»ng: ViÖc ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c n-íc §«ng D-¬ng nãi chung
tham gia ASEAN sÏ cã t¸c dông chñ yÕu trong lÜnh vùc hoµ b×nh, an ninh khu vùc,
bëi n-íc ta lµ n-íc lín thø hai trong khu vùc, lµ n-íc l¸ng giÒng cña Trung Quèc,
cã tiÒm lùc quèc phßng m¹nh, ®· tõng chiÕn th¾ng nhiÒu n-íc ®Õn x©m l-îc,... vµ
3
níc ta sÏ l¯ “níc ®Öm” gi÷a c²c níc trong khu vùc v¯ c²c níc ngo¯i khu vùc.
Trong khi ®ã Th¸i Lan vµ Singapore xem ViÖt Nam lµ c¬ héi tèt ®Ó bu«n b¸n kinh
doanh, ®Çu t-,... khi trë thµnh thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN.
Tuy nhiªn, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn dÔ dµng
nh- chóng ta ®· t-ëng do nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ta tr-íc ®ã c¶n trë: N¨m
1978, ViÖt Nam ®-a qu©n vµo Campuchia gi¶i phãng nh©n d©n Campuchia khái
ho³ diÖt chñng P«npèt v¯ ë l³i ®ã 10 n¨m l¯ vi ph³m nguyªn t¾c “BÊt kh° x©m
ph³m l±nh thæ” cña tæ chøc ASEAN. H¬n thÕ n÷a, sau nh÷ng biÕn cè biªn giíi ViÖt
Nam - Trung Quèc n¨m 1979 còng khiÕn cho ASEAN b¨n kho¨n trong viÖc kÕt
n³p thªm ViÖt Nam v¯o ASEAN bëi lÏ “ASEAN kh«ng muèn trë th¯nh mét sè
níc chèng Trung Quèc”.
Sau mét lo¹t nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam, víi
®êng lèi ®èi ngo³i ®a d³ng ho², ®a ph¬ng ho² v¯ b¯y tà quan ®iÓm “muèn lµm
b³n víi tÊt c° c²c níc” ®± t²c ®éng tÝch cùc tíi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN.
Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng th-êng kú lÇn thø 27 (Tõ 22 - 27/7/1994) t¹i B¨ng Cèc
®· ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt lín trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN, c¶ 6 n-íc thµnh
viªn t¸n thµnh ®ãn nhËn ViÖt Nam tham gia ASEAN vµ mong muèn ViÖt Nam
tham gia c¯ng sím c¯ng tèt. ¤ng G«choct«ng thñ tíng Singapore nãi: “Cã ®îc
mét ASEAN víi toµn thÓ 10 n-íc thµnh viªn khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét h·nh
diÖn” “ASEAN ph°i v¬n tíi ®éi h×nh lín ®Ó gi¯nh lÊy sù kÝnh träng cña thÕ giíi”.
Vµ nh- mong muèn n¨m 1999 lÇn l-ît c¸c n-íc Mianma - Lµo - Campuchia
lµ nh÷ng thµnh viªn cuèi cïng tham gia vµo mét ASEAN 10 quèc gia ®éc lËp.
Sau khi lµ quan s¸t viªn cña ASEAN (7/1992), ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia
c¸c lÜnh vùc chuyªn ngµnh trªn c¸c lÜnh vùc: khoa häc kü thuËt, y tÕ, v¨n ho¸, m«i
tr-êng vµ du lÞch,... dÇn dÇn quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN ®-îc hoµn thiÖn vµo n¨m
1994. Vµ ®Ó ®¸nh dÊu, ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn trong quan hÖ ViÖt Nam ASEAN lµ viÖc ViÖt Nam chÝnh thøc lµ thµnh viªn thø 7 cña ASEAN vµo ngµy
28/7/1995.
1.2. ý nghÜa viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN.
Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng më réng gi÷a c¸c quèc gia ®ã lµ yÕu tè thóc ®Èy
qu¸ tr×nh hoµ nhËp cña ViÖt Nam vµo thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi. §iÒu nµy cã ý
nghÜa chÝnh trÞ x· héi kh«ng chØ víi ViÖt Nam mµ c¶ khu vùc. §¹i sø c¸c n-íc
ASEAN t¹i ViÖt Nam khi nhËn ®Þnh vÒ ý nghÜa quan träng cña ViÖt Nam gia nhËp
ASEAN viÕt: “.... ViÖt Nam gia nhËp ASEAN sÏ gãp phÇn to lín cho viÖc x©y dùng
céng ®ång §«ng Nam ¸ ®· ®-îc ®Ò cËp ®Õn trong b¶n tuyªn ng«n thµnh lËp
ASEAN t¹i B¨ng Cèc. Cã ViÖt Nam ë ASEAN, viÔn c¶nh vÒ mét §«ng Nam ¸
thèng nhÊt rÊt cã thÓ trë thµnh hiÖn thùc trong mét t-¬ng lai kh«ng xa.
4
... ViÖc kÕt n¹p ViÖt Nam vµo khèi ASEAN sÏ ®em l¹i lîi Ých cho c¶ ViÖt
Nam, sÏ lµ mét thµnh viªn h÷u Ých chØ trong viÖc thóc ®Èy hîp t¸c vµ hîp nhÊt kinh
tÕ gi÷a c¸c n-íc ASEAN mµ cßn gãp phÇn quan träng trong viÖc duy tr× hoµ b×nh
vµ thÞnh v-îng trong khu vùc. Víi t- c¸ch lµ n-íc thµnh viªn ASEAN ViÖt Nam sÏ
gi÷ v÷ng ®-îc møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ nhê bu«n b¸n vµ ®Çu t- n-íc ngoµi vµo
nhiÒu h¬n. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN còng sÏ mang l¹i sù n¨ng ®éng h¬n cho nÒn
kinh tÕ cña c¸c n-íc trong khu vùc v× nguån tµi nguyªn cña ViÖt Nam phÇn lín cßn
rÊt nhiÒu”.
Ngoµi ra th«ng qua héi nhËp ASEAN ViÖt Nam sÏ häc hái ®-îc rÊt nhiÒu ë
c¸c n-íc thµnh viªn, nh- kinh nghiÖm cña Th¸i Lan - Philipin vÒ n«ng nghiÖp vµ
c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n, kinh nghiÖm cña Singapore vÒ tæ chøc thÞ tr-êng
vèn. Kinh nghiÖm cña Malaixia vµ Indonexia vÒ chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu kho¸ng
s¶n,...
2.
Th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp ASEAN
Tr-íc tiªn, ph¶i nãi r»ng sù tôt hËu vÒ c«ng nghÖ lµ yÕu tè ®Çu tiªn g©y trë
ng¹i cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp, víi 60% c«ng nghÖ ®· ®i vµo qu¸ tr×nh
th¶i håi th× tr¸i l¹i vÉn tån t¹i trong nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt ë ViÖt Nam. Chóng ta ®i
sau hä tõ 20 ®Õn 25 n¨m, ®iÒu ®ã g©y trë ng¹i rÊt lín ®Õn vÊn ®Ò s¶n phÈm xuÊt
khÈu cña ta vµo thÞ tr-êng khu vùc. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 70, c¸c n-íc
ASEAN ®· chuyÓn h-íng chiÕn l-îc kinh tÕ h-íng vÒ xuÊt khÈu rÊt sím vµ trªn c¬
së ®ã c¸c n-íc ASEAN ®¹t ®-îc tèc ®é t¨ng tr-ëng cao 7% ®Õn 98%, tØ lÖ tiÕt
kiÖm còng t¨ng lªn t-¬ng xøng víi tèc ®é ph¸t triÓn (tiÕt kiÖm cña hä chiÕm trung
b×nh 40% GDP, trong khi ®ã ViÖt Nam hiÖn nay tiÕt kiÖm cho ®Çu t- chØ chiÕm
28% GDP vµ chiÕn l-îc cho n¨m 2005 l-îng tiÕt kiÖm cho ®Çu t- t¨ng lªn 35%
GDP)
, cïng víi sù t¨ng tr-ëng cña nÒn
kinh tÕ, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi cao, nh×n chung c¬ së h¹ tÇng vµ kü
thuËt c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, Marketing cña c¸c n-íc ASEAN h¬n h¼n
ViÖt Nam.
XÐt vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, mµ ta tËp chung vµo c¬ cÊu ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam vµ
ASEAN cã nhiÒu ®iÓm t-¬ng ®ång. Trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ c¸c n-íc
ASEAN ®ang khã kh¨n trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm xuÊt khÈu truyÒn thèng vµ
hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn do chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch vµ b¶o hé c«ng nghiÖp
cña Mü, NhËt B¶n - EU ngµy cµng chÆt chÏ, gi¶m khèi l-îng bu«n b¸n víi c¸c
n-íc ASEAN, th× ViÖt Nam chóng ta còng cÇn tiªu thô nh÷ng s¶n phÈm t-¬ng tù.
H¬n thÕ n÷a, khi tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ta l¹c hËu h¬n so víi quèc tÕ nãi chung vµ
c¸c n-íc ASEAN nãi riªng th× chÝnh chóng ta l¹i ph¶i chÞu søc Ðp tõ chÝnh c¸c
quèc gia ASEAN khi hä muèn chuyÓn giao c«ng nghÖ kü thuËt l¹c hËu vµo §«ng
D-¬ng lµm h¹n chÕ ®èi víi nhu cÇu hiÖn ®¹i ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ cña chóng ta.
ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy nã ®ßi hái b¶n th©n chóng ta khi tham gia chuyÓn giao ph¶i
5
cã nh÷ng c¬ quan thÈm ®Þnh, xÐt duyÖt tr×nh ®é c«ng nghÖ mét c¸ch khoa häc vµ
kh¾t khe, c¬ chÕ qu¶n lý cña chóng ta còng ph¶i nghiªm ngÆt h¬n trong viÖc ®¸nh
gi¸ ®óng tuæi vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ.
Quan hÖ mËu dÞch ViÖt Nam - ASEAN ch-a tho¸t khái c¬ cÊu gi¶n ®¬n, c¸n
c©n th-¬ng m¹i cßn mÊt c©n ®èi lín, tØ lÖ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn thÞ tr-êng
ASEAN míi chØ chiÕm gÇn 30% gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, trong khi ®ã hµng
nhËp khÈu tõ c¸c n-íc ASEAN chiÕm h¬n 45% gi¸ trÞ nhËp khÈu cña ViÖt Nam.
Tr-íc t×nh h×nh nµy, ®ßi hái chÝnh b¶n th©n chóng ta ph¶i kh¾c phôc vµ x¸c ®Þnh c¬
cÊu ngµnh hµng xuÊt khÈu cña m×nh ra lµm sao tr¸nh t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi ®· lµ thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN ViÖt Nam
ph°i tu©n thñ theo c²c “luËt ch¬i” m¯ tæ chøc ®Ò ra. Chóng ta nhÊt thiÕt ph°i tham
gia tæ chøc mËu dÞch tù do AFTA mµ ph¶i tu©n thñ c¸c qui chÕ HiÖp ®Þnh -u ®·i
thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). §©y lµ c¬ héi vµ còng ®ång thêi lµ khã kh¨n
cho chóng ta trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµo m¹ng l-íi mËu dÞch réng lín cña c¸c
n-íc ASEAN. Chóng ta ®Æt môc tiªu vµo n¨m 2008 tØ lÖ trao ®æi néi bé ASEAN
t¨ng tõ 18% gi¸ trÞ ngo¹i th-¬ng lªn 50% gi¸ trÞ ngo¹i th-¬ng cña ASEAN. Sù héi
nhËp, x©m nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ theo c¶ hai chiÒu sÏ ®Æt ViÖt Nam vµo thÕ c¹nh
tranh gay g¾t ®Æc biÖt hä l¹i lµ nh÷ng n-íc cã kinh nghiÖm. Vµ mét ®iÒu khiÕn
chóng ta ph¶i lo nghÜ lµ liÖu ViÖt Nam cã thÓ trë thµnh n¬i cung cÊp lao ®éng vµ
nguyªn liÖu thuÇn tuý cho c¸c n-íc ASEAN.
Mét thiÖt thßi n÷a mµ ViÖt Nam còng ph¶i g¸nh chÞu ®ã lµ trong qui ®Þnh cña
CEPT kh«ng gi¶m thuÕ quan cho c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Trong khi hµng n«ng
s¶n l¹i lµ s¶n phÈm chñ lùc trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay.
§iÒu nµy ®ßi hái c¸c nhµ l·nh ®¹o ViÖt Nam trong th-¬ng l-îng néi bé ASEAN sÏ
c©n nh¾c trong nh÷ng lÇn häp tíi.
3.
ThuËn lîi vµ khã kh¨n khi ViÖt Nam tham gia AFTA
3.1. HiÖp ®Þnh thuÕ quan cã hiÖu lùc chung CEPT ®Ó thµnh lËp khu vùc mËu
dÞch tù do ASEAN - AFTA.
HiÖp ®Þnh thuÕ quan CEPT thùc chÊt lµ c¬ së ®Ó ASEAN ¸p dông vµ h×nh
thµnh khèi mËu dÞch tù do §«ng Nam ¸. V× vËy ®Ó n¾m v÷ng “luËt ch¬i” khi thùc
hiÖn AFTA chóng ta ph¶i xem xÐt nh÷ng néi dung mµ CEPT ®· thùc hiÖn.
* Nh÷ng vÊn ®Ò ®-îc ®Ò cËp trong CEPT.
- Mäi thµnh viªn sÏ tham gia vµo CEPT.
- Sö dông m· HS 6 sè ®Ó m· ho¸ c¸c s¶n phÈm.
- §-îc phÐp lo¹i trõ mét sè s¶n phÈm cô thÓ theo m· cÊp 8/9 nÕu c¸c n-íc
thµnh viªn nµo t¹m thêi s½n sµng ®-a nh÷ng s¶n phÈm Êy vµo CEPT.
6
- §-îc phÐp lo¹i trõ ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm nh¹y c¶m ra khái CEPT ®ång
thêi kh«ng ®-îc ®ßi hái nh÷ng -u ®·i miÔn trõ dµnh cho s¶n phÈm Êy mµ HiÖp
®Þnh qui ®Þnh.
§ång thêi trong HiÖp ®Þnh còng qui ®Þnh:
- Mét s¶n phÈm ®-îc xem lµ cã xuÊt xø tõ c¸c n-íc ASEAN nÕu thµnh phÇn
nguyªn liÖu cÊu thµnh s¶n phÈm cã 40% lµ cã xuÊt xø tõ ASEAN.
- Nh÷ng n-íc thµnh viªn ®· c¾t gi¶m thuÕ cho nh÷ng s¶n phÈm ®-îc tho¶ m·n
ë ®©y tõ 20% vµ d-íi 20% gi¶m xuèng 0-5% bu«n b¸n theo kÕ ho¹ch CEPT.
- Cho phÐp c¸c n-íc thµnh viªn t×m thªm c¸c biÖn ph¸p cho lÜnh vùc hîp t¸c
biªn giíi vµ kh«ng biªn giíi ®Ó hç trî cho môc tiªu tù do ho¸ mËu dÞch.
- Duy tr× chÕ ®é -u ®·i gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. C¸c n-íc thµnh viªn cam kÕt
kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tÝnh gi¸ trÞ thu thuÕ cña h¶i quan, thu c¸c lo¹i phÝ míi
hoÆc c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ th-¬ng m¹i nh»m v« hiÖu ho¸ nh÷ng -u ®·i miÔn trõ.
3.2. HiÖp ®Þnh khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA).
3.2.1. HiÖp ®Þnh khung vÒ ®Èy m¹nh hîp t¸c kinh tÕ ASEAN (Frame work
Agreement on Enhancing ASEAN Economic Coporation).
a. LÜnh vùc hîp t¸c:
* Trong th-¬ng m¹i:
- TÊt c¶ c¸c n-íc thµnh viªn ASEAN tho¶ thuËn thµnh lËp vµ tham gia khu vùc
mËu dÞch tù do AFTA trong 15 n¨m d-íi sù gi¸m s¸t, kiÓm tra, ®iÒu phèi cña mét
héi ®ång ë cÊp Bé tr-ëng.
- AFTA ho¹t ®éng theo HiÖp ®Þnh CEPT, ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cã
trong CEPT ¸p dông tho¶ thuËn -u ®·i th-¬ng m¹i ASEAN PTA (The ASEAN
Pefezential Trading Arrangement).
- Cho phÐp c¸c n-íc thµnh viªn gi¶m hoÆc huû bá hµng rµo phi quan thuÕ
trong xuÊt nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm ®· ®-îc tho¶ thuËn trong c¸c ch-¬ng tr×nh hiÖn
cã hoÆc c¸c ch-¬ng tr×nh kh¸c sÏ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.
- C¸c n-íc thµnh viªn t×m kiÕm thªm c¸c biÖn ph¸p cho c¸c lÜnh vùc hîp t¸c
chung biªn giíi hoÆc kh«ng chung biªn giíi ®Ó hç trî cho tù do ho¸ th-¬ng m¹i.
* Hîp t¸c vÒ c«ng nghiÖp, kho¸ng s¶n vµ n¨ng l-îng.
* Hîp t¸c vÒ tµi chÝnh ng©n hµng.
* Hîp t¸c vÒ l-¬ng thùc n«ng, l©m nghiÖp.
th× vÉn ®-îc h-ëng nh÷ng -u ®·i miÔn trõ cña HiÖp ®Þnh.
b. S¶n phÈm:
7
HiÖp ®Þnh qui ®Þnh nh÷ng s¶n phÈm ®-îc h-ëng nh÷ng qui chÕ cña HiÖp ®Þnh
bao gåm tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o:
- Hµng c«ng cô s¶n xuÊt.
- N«ng s¶n chÕ biÕn (víi n«ng s¶n th« sÏ cã qui ®Þnh riªng).
c. LÞch tr×nh gi¶m thuÕ.
+ TiÕn hµnh gi¶m møc thuÕ xuÊt xuèng cßn 20% trong thêi gian tõ 5-8 n¨m
vµ c¸c n-íc thµnh viªn sÏ thùc hiÖn gi¶m thuÕ hµng n¨m theo c«ng thøc:
(X - 20)% / 5
X: Møc thuÕ xuÊt hiÖn ®ang ¸p dông cña mçi n-íc thµnh viªn.
+ TiÕp tôc gi¶m møc thuÕ xuÊt tõ 20% hoÆc d-íi 20% trong thêi gian 5 n¨m.
Vµ møc gi¶m tèi thiÓu lµ 5% l-îng ®-îc gi¶m.
+ §èi víi nh÷ng s¶n phÈm hiÖn ®ang cã thuÕ xuÊt 20% hoÆc d-íi 20% (vµo
thêi ®iÓm 1/1/1993) th× c¸c n-íc thµnh viªn sÏ quyÕt ®Þnh ch-¬ng tr×nh gi¶m thuÕ
riªng vµ gi÷a c¸c n-íc ®-îc phÐp tho¶ thuËn gi¶m thuÕ xuèng cßn 0-5% ®èi víi
tõng lo¹i s¶n phÈm.
+ C¸c s¶n phÈm hiÖn ®ang cã møc thuÕ xuÊt 20% hoÆc d-íi 20% vÉn ®-îc
h-ëng -u ®·i miÔn trõ.
+ Kh«ng b¾t buéc c¸c n-íc thµnh viªn ph¶i gi¶m thuÕ xuÊt ngay xuèng 0-5%.
d. Nh÷ng qui ®Þnh kh¸c.
- Gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn sÏ huû bá sè l-îng víi nh÷ng s¶n phÈm n»m trong
kÕ ho¹ch CEPT, ®-îc h-ëng -u ®·i miÔn trõ.
- Sau khi nh÷ng s¶n phÈm ®-îc h-ëng -u ®·i miÔn trõ sÏ tõng b-íc huû bá
hµng rµo phi quan thuÕ trong thêi h¹n 5 n¨m.
- C¸c n-íc thµnh viªn sÏ cã ngo¹i lÖ trong chÕ ®é h¹n chÕ ngo¹i hèi cña m×nh
cã liªn quan ®Õn thanh to¸n c¸c s¶n phÈm.
* Hîp t¸c vÒ viÔn th«ng.
Kh«ng chØ dõng ë ®ã ASEAN cßn t¨ng c-êng hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc thµnh
viªn trong lÜnh vùc nghiªn cøu, chuyÓn giao kü thuËt, du lÞch, ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc, khuyÕn khÝch quan hÖ tay ®«i gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn víi c¸c n-íc
ngoµi khèi, cho phÐp kinh tÕ t- nh©n tù do ho¹t ®éng c¶ trong vµ ngoµi khèi.
3.2.2. Tuyªn bè Singapore 1992 (Singapore Declaration 1992).
Sau 25 n¨m thµnh lËp, t¹i Héi nghÞ th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø IV t¹i
Singapore ®· më ra mét thêi kú míi cho sù hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc trong khèi, ë ®ã
8
tuyªn bè Singapore ®· nªu râ quan ®iÓm, lËp tr-êng, ph-¬ng h-íng hîp t¸c, ®èi
ngo¹i cña ASEAN.
* H-íng hîp t¸c kinh tÕ ASEAN.
Nç lùc ®Èy m¹nh hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn ASEAN theo tinh
thÇn HiÖp ®Þnh khung vÒ ®Èy m¹nh hîp t¸c kinh tÕ ASEAN.
- ThiÕt lËp khu vùc mËu dÞch tù do AFTA, lÊy kÕ ho¹ch thuÕ quan -u ®·i h÷u
hiÖu chung CEPT lµm c¬ chÕ ho¹t ®éng, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2003 møc thuÕ h÷u
hiÖu 0-3%.
- T¨ng c-êng ®Çu t- trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp.
- Hîp t¸c tµi chÝnh, t¹o ®iÒu kiÖn tù do chu chuyÓn vèn vµ c¸c nguån tµi chÝnh
kh¸c.
- §Èy m¹nh hîp t¸c khu vùc, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, n©ng cao vµ c¶i tiÕn hÖ
thèng b-u ®iÖn, viÔn th«ng víi chÊt l-îng cao, gi¸ thÊp.
- LÊy viÖc hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc trong ASEAN vµ ngoµi ASEAN lµm nhiÖm
vô bæ trî cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr-êng cña ASEAN.
- T¨ng c-êng vµ thiÕt lËp hîp t¸c víi c¸c n-íc kh¸c, tæ chøc kinh tÕ kh¸c:
APEC - EAEC (East Asia Economic Caucus).
- §Èy m¹nh hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn kinh tÕ: khoa häc,
chuyÓn giao kü thuËt vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
- T¨ng c-êng hîp t¸c ®èi tho¹i quèc tÕ nh»m më réng thÞ tr-êng.
- TËp chung hîp t¸c trong lÜnh vùc b¶o toµn nguån n¨ng l-îng, kh«ng ngõng
nghiªn cøu nhiªn liÖu thay thÕ.
- T«n träng vµ ph¸t huy nguyªn t¾c th-¬ng m¹i réng më tù do cña GATT.
3.3. ThuËn lîi khã kh¨n khi ViÖt Nam tham gia AFTA.
Víi tinh thÇn chung cña HiÖp ®Þnh khung AFTA trªn nguyªn t¾c ho¹t ®éng
cña CEPT ®Ó thÊy râ thuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn AFTA ta sÏ nghiªn
cøu nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam víi c¸c n-íc ASEAN.
Khã kh¨n: §Çu tiªn ta ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña qu¸ khø ®em
l¹i. §iÒu nµy còng cã nghÜa dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ thÓ chÕ kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n
lý, chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ tËp chung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trong ®iÒu kiÖn
c¸c quan hÖ thÞ tr-êng ch-a thùc sù tr-ëng thµnh.
- Thø ®Õn, ®ã lµ kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a
ViÖt Nam vµ c¸c n-íc ASEAN. §ã lµ bÊt lîi vµ mèi lo ng¹i lín trong qu¸ tr×nh hoµ
nhËp.
9
- C¹nh tranh gay g¾t trong thÞ tr-êng ®Çu t- do s¶n phÈm xuÊt nhËp khÈu cña
ViÖt Nam vµ c¸c n-íc ASEAN t-¬ng ®èi gièng nhau mµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña
ViÖt Nam l¹i ®i sau c¸c n-íc ASEAN kh¸c tõ 15 ®Õn 20 n¨m.
- VÊn ®Ò con ng-êi ®èi víi ViÖt Nam l¹i lµ vÊn ®Ò ®¸ng lo ng¹i nhÊt kÓ c¶ vÒ
tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ cña c¸n bé qu¶n lý, ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu ®Æt ra cña
t×nh h×nh míi.
ThuËn lîi: ViÖt Nam vµ c¸c n-íc ASEAN lµ nh÷ng l¸ng giÒng l©u ®êi trong
giao l-u kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ chóng ta t-¬ng ®èi hiÓu biÕt lÉn nhau v× vËy chóng ta
sÏ cã nh÷ng lîi thÕ cô thÓ trong viÖc bu«n b¸n th-¬ng m¹i.
- Cã ®iÒu kiÖn thu hót ®-îc nhiÒu vèn ®Çu t- tõ nh÷ng n-íc thõa vèn, cã hµm
l-îng kü thuËt cao: Singapore - Th¸i Lan,...
- Sö dông lao ®éng rÎ trong n-íc b»ng c¸ch tham gia chuyÓn giao nh÷ng c«ng
nghÖ th©m dông lao ®éng tõ c¸c n-íc trong khèi.
- TËn dông lao ®éng rÎ cã hµm l-îng chÊt x¸m cao ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu
hµng ho¸ ViÖt Nam sang c¸c n-íc khu vùc.
- Sö dông vèn vµ kü thuËt cao cña c¸c n-íc trong khu vùc nh»m khai th¸c tµi
nguyªn vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng.
- Khi tham gia thùc hiÖn AFTA chóng ta sÏ ®-îc h-ëng qui chÕ hÖ thèng -u
®±i thuÕ quan phæ cËp (GSP) cña Mü l¯: “Trî gi² nguyªn liÖu cho phÐp nhËp ®Ó s¶n
xuÊt hµng ho¸ ®ã ph¶i d-íi 65% cña toµn bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ®ã khi vµo l·nh
thæ h°i quan Mü” v¯ “Gi² trÞ mét s°n phÈm ®îc chÕ t³o ë hai hoÆc trªn hai níc l¯
héi viªn cña mét hiÖp héi kinh tÕ, liªn minh thuÕ quan, khu vùc mËu dÞch tù do th×
coi nh l¯ s°n phÈm cña mét níc”. V× vËy ta cã ®iÒu kiÖn khi nhËp nguyªn liÖu
cña c¸c n-íc ASEAN kh¸c ®Ó s¶n xuÊt mµ s¶n phÈm ®ã vÉn ®-îc h-ëng GSP.
4.
AFTA víi th-¬ng m¹i vµ s¶n xuÊt trong n-íc cña ViÖt Nam
Thùc chÊt cña vÊn ®Ò nµy lµ chóng ta xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng
ho¸ ViÖt Nam so víi hµng ho¸ c¸c n-íc ASEAN kh¸c trªn thÞ tr-êng trong n-íc,
thÞ tr-êng ASEAN vµ ngoµi ASEAN. Song ta thÊy, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét
hµng ho¸ phô thuéc vµo gi¸ c¶ - chñng lo¹i, mÉu m· vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ
tr-êng.
ViÖc thùc hiÖn AFTA sÏ dÉn ®Õn xo¸ bá thuÕ nhËp khÈu trong néi bé c¸c n-íc
ASEAN, nh-ng gi÷ nguyªn thuÕ nhËp khÈu víi thÕ giíi bªn ngoµi ®iÒu nµy dÉn ®Õn
ba hiÖu qu¶: - Ph©n bè l¹i c¸c luång bu«n b¸n gi÷a c¸c n-íc ASEAN; - Sù thay ®æi
trong bu«n b¸n víi c¸c n-íc ngoµi khu vùc vµ lµm thay ®æi luång ®Çu t-, h×nh
thµnh qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®ång thêi t¹o sù kiÓm so¸t vµ phô thuéc
lÉn nhau gi÷a c¸c n-íc AFTA trong bu«n b¸n néi bé vµ t-¬ng quan víi bªn ngoµi.
10
Cïng víi viÖc h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do FTA lµ sù t¨ng lªn trong
tÝnh c¹nh tranh cña hµng ho¸, ®ßi hái c¸c n-íc ph¶i cã kÕ ho¹ch chuyªn m«n ho¸
s¶n phÈm cao h¬n. Sù vËn ®éng cña thÞ tr-êng lµ chuyÓn c¸c c¬ së s¶n xuÊt tõ n¬i
gi¸ thµnh cao ®Õn n¬i gi¸ thµnh thÊp. Møc chªnh lÖch gi¸ thµnh cµng lín th× luång
di chuyÓn s¶n xuÊt sÏ cµng m¹nh. Cô thÓ ®èi víi ViÖt Nam sÏ cã t¸c ®éng:
* §èi víi xuÊt khÈu: Møc thuÕ quan thÊp, viÖc th©m nhËp thÞ tr-êng vµ
chuyÓn hµng ho¸ vµo c¸c n-íc kh¸c hoµn toµn dÔ dµng, ®iÒu nµy chøng tá AFTA
t¹o ®iÒu kiÖn cho xuÊt khÈu hµng ho¸ vµo thÞ tr-êng ASEAN. Mét thÞ tr-êng réng
lín víi 10 thµnh viªn (500 triÖu d©n). §iÒu nµy gióp huy ®éng tiÒm n¨ng lao ®éng
vµ tµi nguyªn dåi dµo cña ViÖt Nam vµo ph¸t triÓn xuÊt khÈu.
Trong nh÷ng n¨m qua, tèc ®é t¨ng kim ng¹ch bu«n b¸n cña ViÖt Nam víi thÞ
tr-êng ASEAN t¨ng 27%, víi doanh sè bu«n b¸n 1/3 kim ng¹ch ngo¹i th-¬ng n-íc
nhµ, ®iÒu nµy cã ®-îc lµ do:
Thø nhÊt: VÒ c¸n c©n bu«n b¸n n-íc ta vÉn ®ang ë thÕ nhËp siªu víi thÞ
tr-êng ASEAN, song xuÊt khÈu cã xu h-íng gia t¨ng do viÖc chóng ta xuÊt khÈu
dÇu th« sang Singapore t¨ng lªn (n¨m 1999 ta xuÊt ®-îc 14.300 ngh×n tÊn), triÓn
väng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr-êng ASEAN ch-a cã nhiÒu høa hÑn thay
®æi m¹nh, do c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. .
Thø hai: Do c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta sang thÞ tr-êng ASEAN chñ
yÕu lµ nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n s¬ chÕ thuéc lo¹i nh¹y c¶m vµ nh¹y c¶m cao lµm
chËm qu¸ tr×nh gi¶m thuÕ.
Sè c¸c mÆt hµng n«ng s¶n ®-îc bæ xung thªm vµo AFTA chØ chiÕm mét tØ
träng nhá mµ sè l-îng cña ta l¹i rÊt lín, ®ã lµ mét thiÖt thßi cña chóng ta. §èi
t-îng chñ yÕu cña CEPT lµ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, v× vËy tr-íc t×nh
tr¹ng c«ng nghiÖp hiÖn t¹i chóng ta ph¶i ®èi ®Çu kh«ng c©n xøng víi c¸c n-íc
ASEAN cã kü thuËt cao nh- Singapore, Malaixia.
Nh- vËy, víi c¬ cÊu xuÊt khÈu nh- hiÖn nay, lîi Ých mµ chóng ta thu ®-îc tõ
AFTA kh«ng ®¸ng kÓ, do søc c¹nh tranh vµ -u ®·i víi hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ta
cßn thÊp kÐm so víi khu vùc. §èi diÖn víi thùc tÕ vµ t-¬ng lai th× chóng ta chØ cã
thÓ c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng ASEAN nh÷ng s¶n phÈm mang tÝnh ®éc ®¸o cña b¶n
s¾c ViÖt Nam.
Thø 3: Víi 2/3 doanh sè bu«n b¸n cña ViÖt Nam víi ASEAN ®-îc vËn
chuyÓn vµ lÊy Singapore lµm thÞ tr-êng trung gian, ®iÒu ®ã còng g©y tæn thÊt rÊt
nhiÒu cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia xuÊt khÈu. Cßn víi c¸c n-íc kh¸c:
Malaixia - Th¸i Lan, Philipin hµng ViÖt Nam chñ yÕu lµ n«ng s¶n ch-a chÕ biÕn vµ
®Òu thuéc lo¹i hµng nh¹y c¶m v× vËy kh«ng ®-îc h-ëng quyÒn lîi c¾t gi¶m thuÕ.
11
Nãi tãm l¹i, CEPT ch-a c¶i thiÖn ®-îc thÞ tr-êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo
thÞ tr-êng ASEAN mµ chØ cã t¸c dông sang thÞ tr-êng kh¸c do viÖc h¹ ®-îc chi phÝ
s¶n xuÊt do nhËp nguyªn liÖu cña c¸c n-íc ASEAN.
* §èi víi nhËp khÈu:
Víi 857 mÆt hµng ViÖt Nam nhËp khÈu ®· cã trong qui chÕ c¾t gi¶m thuÕ cña
CEPT tõ 1/1996, ®iÒu nµy g©y cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sím ph¶i c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn tôt hËu vÒ c«ng nghÖ hiÖn t¹i, hµng
ViÖt Nam thua vÒ chÊt l-îng, chñng lo¹i vµ sè l-îng. V× vËy ViÖt Nam ®ang ph¶i
chÞu søc Ðp vÒ kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ phÇn trªn chÝnh thÞ tr-êng néi ®Þa. Hµng ho¸
nhËp trµn ngËp thÞ tr-êng néi ®Þa g©y khã kh¨n cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt trong n-íc:
dÖt, giÇy dÐp, hµng c¬ khÝ,...
VÊn ®Ò ®Æt ra víi ViÖt Nam lµ ph¶i c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu nh- thÕ nµo ®Ó
®ñ søc c¹nh tranh víi hµng ho¸ trong khu vùc vµ thÕ giíi, liÖu chóng ta cã nªn b¶o
hé tiÕp tôc ®èi víi mét sè hµng ho¸. Theo t«i, ®Ó ®¶m b¶o c¹nh tranh, nhµ n-íc nªn
chØ x¸c ®Þnh mét sè s¶n phÈm tr-íc m¾t ch-a cã trong CEPT song sÏ cã mÆt trong
®ã ®Ó b¶o hé vµ qui ®Þnh thêi gian cô thÓ cho tõng mÆt hµng nh»m ®uæi kÞp vµ v-ît
c¸c n-íc ASEAN trong t-¬ng lai (kho¶ng tõ 5-8 n¨m) nÕu kh«ng sÏ bÞ th¶i lo¹i.
§©y lµ th¸ch thøc mµ AFTA ®Æt ra cho c¸c nhµ s¶n xuÊt ViÖt Nam.
ViÖc tham gia AFTA sÏ t¨ng nguån FDI vµo ViÖt Nam tõ c¸c n-íc trong
ASEAN vµ ngoµi ASEAN. Song vÊn ®Ò víi chóng ta lµ lµm sao sö dông FDI cã
hiÖu qu¶ v× thùc tÕ FDI chØ cã t¸c dông t¨ng tr-ëng kinh tÕ chø kh«ng n©ng cao kh¶
n¨ng c¹nh tranh.
§ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ AFTA ®em ®Õn cho s¶n xuÊt vµ ®Çu t- trong n-íc cña
ViÖt Nam. Lý thuyÕt “§¯n nh³n bay” lóc n¯y ch¾c ch¾n ph²t huy t²c dông.
II-/ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp WTO
1.
§µm ph¸n vµ ViÖt Nam gia nhËp WTO.
Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ thóc ®Èy, ®ßi hái c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ph¶i
cã nh÷ng b-íc thay ®æi nhÊt ®Þnh cïng hoµ m×nh vµo céng ®ång nh»m ph¸t triÓn
nç lùc hoµ b×nh vµ kinh tÕ quèc gia. Kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng quan hÖ l©n bang
khu vùc mµ tr¸i l¹i chóng ta ph¶i chñ ®éng hoµ m×nh vµo thÕ giíi tham gia hoµ
nhËp vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ: Liªn Hîp Quèc (UMDF); HiÖp héi c¸c quèc gia
Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng APEC; Tæ chøc c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) vµ
WTO. Song vÊn ®Ò víi chóng ta lµ ph¶i lµm sao ®Ó ®-îc h-ëng nh÷ng tèi huÖ quèc
mµ WTO ®em l¹i cho viÖc réng më cña chóng ta. VÊn ®Ò ®Çu tiªn ®Ó tham gia lµ
lµm sao ®µm ph¸n nh»m tho¶ thuËn vµ ®-îc sù ®¸p øng cña c¸c quèc gia trong viÖc
ViÖt Nam gia nhËp WTO. Thùc chÊt cña vÊn ®Ò ®µm ph¸n ViÖt Nam WTO lµ vÊn
®Ò lµm sao cho Mü chÊp nhËn sù cã mÆt cña chóng ta trong WTO, bëi lü Mü ®ãng
12
vai trß “l±nh ®³o” trong c²c vÊn ®Ò cña WTO: XÐt vÒ ph¬ng diÖn thÞ trêng th×
Mü lµ thÞ tr-êng hÊp dÉn nhÊt mµ tÊt c¶ c¸c n-íc ®Òu t×m kiÕm ®Ó n©ng cao lîi Ých
kinh tÕ cña m×nh. ViÖc ®µm ph¸n më cöa thÞ tr-êng cña ViÖt Nam - WTO thùc chÊt
lµ ®µm ph¸n ViÖt - Mü nh»m ®¹t ®-îc nh÷ng sù nh-îng bé cña Mü víi ViÖt Nam
trªn c¬ së cã ®i cã l¹i. H¬n thÕ n÷a, nÕu chóng ta cã lµ thµnh viªn cña WTO ®i n÷a
mµ kh«ng ®¹t ®-îc mét sù tho¶ thuËn nµo víi Mü th× còng kh«ng ®-îc h-ëng qui
chÕ MFN vµ GSP. Do vËy ®µm ph¸n song ph-¬ng ViÖt - Mü cã tÝnh ®éc lËp vµ then
chèt víi viÖc gia nhËp WTO. . Kh«ng chØ dõng ë ®ã,
trë ng¹i cßn ®Õn ViÖt Nam trªn con ®-êng gia nhËp WTO lµ LuËt Jackson - Vanik,
luËt chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ ®èi kh¸ng cña Mü (AD & CVD law) liªn quan ®Õn c¬
chÕ qu¶n lý gi¸ c¶ vµ sù can thiÖp cña Nhµ n-íc vµo c«ng nghiÖp vµ c¸c doanh
nghiÖp Nhµ n-íc (SOEs) v× vËy viÖc xem xÐt l¹i chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp vµ c¸c
SOEs lµ ®iÒu quan träng mµ chóng ta ph¶i lµm. V× vËy ®iÒu c¬ b¶n víi chóng ta lµ
ph¶i lµm sao tho¶ hiÖp nh»m ®¹t ®-îc nh÷ng -u ®·i trong MFN vµ GSP cña Mü
tr-íc khi lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO.
2.
WTO - c¬ chÕ mang l¹i sù tin cËy cña quèc tÕ vµo chÝnh s¸ch cña mçi
quèc gia.
Thµnh lËp vµo th¸ng 1/1995, WTO nh»m qu¶n lý c¸c hiÖp -íc th-¬ng m¹i ®a
biªn ®-îc th-¬ng l-îng bëi c¸c thµnh viªn cña tæ chøc nµy. Khi hiÓu vÒ WTO ta
còng cã thÓ cã hai c¸ch hiÓu:
Thø nhÊt: WTO lµ mét c¬ quan ®-îc g¾n víi hµng lo¹t c¸c qui ®Þnh vµ luËt
ph¸p vÒ viÖc sö dông c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i t¸c ®éng ®Õn luång mËu dÞch quèc
tÕ.
Thø hai: WTO l¯ mét thÞ trêng m¯ ë ®ã c²c níc th¯nh viªn trao ®æi “h¯ng
ho²” l¯ c²c sù nhîng bé th©m nhËp thÞ trêng lÉn nhau v¯ chÊp nhËn nh÷ng
nguyªn t¾c cña luËt ch¬i.
Víi vai trß vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng nh- vËy, WTO ®ßi hái c¸c thµnh viªn cña
nã ph¶i ®¶m b¶o c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö,
nguyªn t¾c thùc thi ph¶i râ rµng. WTO cung cÊp nguyªn t¾c ph¸p lÝ cho c¸c n-íc
®Ó thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c cam kÕt, c¶i tiÕn c¸c thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp.
H¬n n÷a, víi vai trß vµ vÞ trÝ quan träng cña WTO, c¸c quèc gia bÐ cã thÓ lÊy
l¹i sù c«ng b»ng tõ c¸c c-êng quèc kinh tÕ vÒ th-¬ng m¹i vµ c¸c l·nh thæ liªn hiÖp
thuÕ quan trªn c¬ së khiÕu n¹i, ®ßi hái c¸c quèc gia c-êng quèc tr¶ l¹i quyÒn lîi
víi sù bªnh vùc cña quèc tÕ. Víi vai trß vµ lîi Ých to lín nh- vËy, t-ëng r»ng WTO
sÏ ngµy cµng trë thµnh mét tæ chøc lín m¹nh vÒ c¶ thµnh viªn vµ vai trß dung hoµ
quyÒn lîi, dÇn xo¸ bá c¸c kho¶n thuÕ quan vµ phi thuÕ quan víi c¸c hµng ho¸ vµ
13
dÞch vô v× mét thÕ giíi ho¯ b×nh v¯ thèng nhÊt. “Nghiªn cøu KT sè 264 - 5/2000
trang 70 - NguyÔn Trêng S¬n”.
3.
Mét sè chÝnh s¸ch cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp.
§èi diÖn víi thùc tÕ vµ xu thÕ héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam - AFTA, APEC
vµ WTO - vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Theo t¸c gi¶ NguyÔn Tr-êng S¬n, ViÖt Nam cÇn
¸p dông 5 biÖn ph¸p chÝnh sau:
1. ThiÕt lËp mét uû an chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i quèc tÕ th-êng trùc
cña thñ t-íng chÝnh phñ, ®-îc uû quyÒn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕ ho¹ch vµ gi¸m s¸t
thùc thi chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung, lµ ng-êi th-¬ng l-îng th-¬ng m¹i quèc tÕ
còng nh- lµ c¬ quan thuéc vÒ hµnh ph¸p chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc quèc héi.
2. X©y dùng mét chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ®-îc dùa trªn ®Þnh h-íng th-¬ng
m¹i.
3. Mét ch-¬ng tr×nh trî gióp ®iÒu chØnh th-¬ng m¹i cÇn ®-îc x©y dùng nhanh
chãng ®Ó gi¶m bít khã kh¨n cho khu vùc bÞ ¶nh h-ëng bëi qu¸ tr×nh héi nhËp.
4. TÝnh to¸n ®Çy ®ñ chi phÝ vÒ tæ chøc vµ vËn hµnh c¸c HiÖp ®Þnh quèc tÕ nhAFTA - APEC vµ WTO.
5. X©y dùng chÝnh s¸ch song ph-¬ng quèc gia thèng nhÊt nh- mét c«ng ty
trong c¹nh tranh toµn cÇu trong mét thÞ tr-êng quèc tÕ c¹nh tranh ch-a hoµn h¶o.
§ã lµ ý kiÕn riªng cña t¸c gi¶ NguyÔn H¶i Tr-êng, song thiÕt nghÜ trong ®iÒu
kiÖn hiÖn t¹i cña ViÖt Nam th× viÖc chÞu tr¸ch nhiÖm vµ tiÕn hµnh ®i s©u, ®i s¸t thùc
tÕ lµ yÕu tè c¬ b¶n vµ cÇn thiÕt. Cã ®i s©u, trùc tiÕp chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng
quyÕt ®Þnh cña m×nh th× ng-êi thùc thi míi toµn t©m, toµn lùc,... Tõ ®ã n©ng cao
tÝnh céng ®ång trong qu¶n lý, tr¸nh nh÷ng quyÕt ®Þnh chñ quan duy ý chÝ v× t- lîi
riªng cña c¸ nh©n mµ thiÖt h¹i cho x· héi, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi.
14
phÇn II
c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam trong
tiÕn tr×nh héi nhËp
I-/
Vai nÐt vÒ c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua.
1.
C¬ cÊu kinh tÕ.
Khi b¾t ®Çu b-íc vµo nghiªn cøu c¬ cÊu kinh tÕ nãi riªng vµ c¬ cÊu nãi chung,
chóng ta cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn ®Õn vÊn ®Ò nµy, bëi lÏ, c¬ cÊu theo triÕt häc lµ dïng
®Ó biÓu thÞ cÊu tróc bªn trong, tØ lÖ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh cña
mét hÖ thèng. C¬ cÊu cßn biÓu hiÖn nh- lµ tËp hîp nh÷ng mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u
c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× vËy, khi tiÕp cËn
kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ ta cã thÓ nh×n nhËn tõ nhiÒu phÝa kh¸c nhau:
* §øng trªn gãc ®é duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ hiÓu: C¬
cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ nh-ng t-¬ng t¸c qua l¹i c¶ vÒ sè l-îng vµ
chÊt l-îng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cô thÓ, chóng vËn
®éng h-íng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh.
* Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c cho r»ng: C¬ cÊu kinh tÕ lµ tæng hîp c¸c bé phËn
hîp thµnh tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ mèi quan hÖ cña c¸c bé phËn ®ã víi
nhau biÓu hiÖn b»ng tØ träng cña mçi bé phËn vµ vÞ trÝ cña nã trong tæng thÓ nÒn
kinh tÕ.
Tuú thuéc vµo mçi c¸ch tiÕp cËn vµ nghiªn cøu môc ®Ých kh¸c nhau mµ chóng
ta cã nh÷ng d¹ng c¬ cÊu kinh tÕ kh¸c nhau:
+ §øng trªn gãc ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi: Chóng ta cã c¬ cÊu c¸c ngµnh
kinh tÕ. ë ®ã nã biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi cïng víi sù
tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ.
+ TÝnh chÊt x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt: Chóng ta cã c¬ cÊu kinh tÕ theo thµnh
phÇn së h÷u (Kinh tÕ Nhµ n-íc, Kinh tÕ tËp thÓ, Kinh tÕ t- nh©n, Kinh tÕ c¸ thÓ,...)
+ C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña tæ chøc s¶n xuÊt theo l·nh thæ: Ta cã c¬ cÊu c¸c
vïng kinh tÕ (vïng kinh tÕ träng ®iÓm - vïng kinh tÕ hç trî - ...) vµ c¬ së ®Ó ®¸nh
gi¸ ph©n lo¹i c¬ cÊu vïng kinh tÕ nµy lµ dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö - kinh tÕ x· héi cña mçi vïng.
15
+ Trªn gi¸c ®é më cöa nÒn kinh tÕ: C¬ cÊu ngo¹i th-¬ng.
Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy ®Ó tiÖn nghiªn cøu, t«i chØ xin tËp chung vµo c¬
cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ cña ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y, d-íi sù t¸c ®éng cña
ngo¹i th-¬ng tíi sù chuyÓn dÞch c¸c ngµnh kinh tÕ.
2.
Thùc tr¹ng c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
Tr-íc tiªn, khi nghiªn cøu c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ chóng ta xem qua b¶ng tØ
träng c¸c ngµnh kinh tÕ biÓu hiÖn c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
C¬ cÊu GDP theo ba nhãm ngµnh
§¬n vÞ: %
N¨m
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1999
2000
- Tæng sè
100
100
100
100
100
100
100
100
100
- C«ng nghiÖp
23.8
27.3
28.9
29.6
30.1
30.7
31.2
34.4
38.39
- N«ng nghiÖp
40.5
33.9
33.9
29.9
28.7
27.5
27.2
25.5
20.21
- DÞch vô
37.5
38.8
41.2
41.7
42.4
42.1
42.6
40.5
40.41
Nhãm ngµnh
Nguån:
- Tæng côc thèng kª. TrÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong xu
thÕ héi nhËp - Lª Du Phong - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia - 2000
- KÕ ho¹ch
- Xem thêm -
Chi phí hỗ trợ lưu trữ và tải về cho tài liệu này là đ. Bạn có muốn hỗ trợ không?
|