1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ tè tông h×nh sù (TTHS) th× c¸c
biÖn ph¸p ng¨n chÆn (BPNC) chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. Bëi lÏ c¸c
BPNC nh»m gióp c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cã c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gi¶i
quyÕt c¸c vô viÖc, ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c hµnh vi ph¹m téi ®ang chuÈn bÞ thùc
hiÖn hoÆc ®ang x¶y ra, gãp phÇn ®¾c lùc cho viÖc ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi
c¸c hµnh vi ph¹m téi. Trong sè c¸c BPNC, th× b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam lµ nh÷ng
biÖn ph¸p mang tÝnh cìng chÕ rÊt nghiªm kh¾c. NÕu b¾t, giam, gi÷ oan, sai sÏ
x©m ph¹m ®Õn quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n vµ c¸c quyÒn, lîi Ých hîp
ph¸p cña con ngêi ®îc ph¸p luËt b¶o hé. Ngîc l¹i, kh«ng b¾t, giam, gi÷ ngêi
ph¹m téi ®Ó nh÷ng ngêi ®ã vÉn tự do ngoµi vßng ph¸p luËt, tiÕp tôc g©y ¸n
hoÆc trèn tr¸nh... g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, xö lý vô ¸n còng lµ lµm thiÖt
h¹i ®Õn quyÒn lîi cña con ngêi, cña céng ®ång, lµm gi¶m lßng tin cña nh©n
d©n ®èi víi Nhµ níc.
Tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (12-1986) ®Êt níc ta xãa bá
c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, viÖc x©y dùng ph¸p luËt ®· ®¹t ®îc nh÷ng
thµnh tÝch ®¸ng kÓ. LÇn ®Çu tiªn Bé luËt tè tông h×nh sù (BLTTHS) ra ®êi quy
®Þnh tr×nh tù, thñ tôc cña viÖc ®iÒu tra - truy tè - xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù.
ViÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ®· ®îc quy ®Þnh kh¸ cô thÓ t¹i ch¬ng V vµ mét sè
®iÒu trong c¸c ch¬ng kh¸c cña BLTTHS 1988.
Tr¶i qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn, BLTTHS 1988 ®· nhiÒu lÇn ®îc söa ®æi
bæ sung cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ ë mçi giai ®o¹n. MÆc dï ph¸p luËt
quy ®Þnh vÒ c¸c trêng hîp b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ngµy cµng cô thÓ, ngµy cµng
hoµn thiÖn h¬n, song thùc tiÔn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy cho thÊy t×nh h×nh
vi ph¹m ph¸p luËt vÉn cßn kh¸ phæ biÕn. §ã lµ viÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam
kh«ng ®óng ®èi tîng, kh«ng ®óng thñ tôc, sai thÈm quyÒn. L¹m dông viÖc b¾t
2
khÈn cÊp, b¾t qu¶ tang, t¹m gi÷ thuéc vi ph¹m hµnh chÝnh ®Ó ¸p dông theo
quy ®Þnh cña luËt TTHS... dÉn ®Õn nhiÒu trêng hîp b¾t, gi÷, giam oan, sai ngêi
d©n v« téi. MÆc dï c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p kiÓm
tra, chÊn chØnh song thùc tÕ vi ph¹m vÉn x¶y ra, nhiÒu vô g©y hËu qu¶ nghiªm
träng ®· lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng, Nhµ níc vµ c¬ quan
b¶o vÖ ph¸p luËt.
Mét sè vô ¸n oan sai ®iÓn h×nh trong ®ã cã ¸p dông c¸c BPNC b¾t, t¹m
gi÷, t¹m giam nh vô: NguyÔn Ngäc Long ë T©y Ninh bÞ b¾t giam gÇn 6 n¨m; vô
TrÇn Trung HiÕu ë §«ng TriÒu - Qu¶ng Ninh bÞ b¾t giam 14 th¸ng; vô L¹i Xu©n
H¶i ë §iÖn Biªn - Lai Ch©u bÞ b¾t giam 36 th¸ng; vô §ç Cao Sen vµ Tr¬ng ThÞ
LiÔu bÞ Tßa phóc thÈm Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC) t¹i Thµnh phè Hå
ChÝ Minh tuyªn ph¹m téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n, Gi¸m ®èc thÈm tuyªn
kh«ng ph¹m téi trong khi ®ã «ng Sen vµ bµ LiÔu ®· bÞ b¾t giam 16 th¸ng; vô
Vò Biªn Thïy ë Easup - §¾c L¾c bÞ b¾t vµ t¹m giam 2 lÇn tæng céng 165 ngµy,
sau ®ã Tßa tuyªn kh«ng ph¹m téi [2].
Tríc t×nh h×nh nh vËy, ®Ó chÊn chØnh mét bíc quan träng c«ng t¸c t
ph¸p nh»m x©y dùng vµ hoµn thiÖn Nhµ níc ph¸p quyÒn, Bé ChÝnh trÞ Ban
chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chØ thÞ, nghÞ quyÕt
l·nh ®¹o c«ng t¸c t ph¸p, trong ®ã cã viÖc chØ ®¹o, chÊn chØnh c¸c ho¹t ®éng b¾t,
t¹m gi÷, t¹m giam lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ cÊp thiÕt. ChØ
thÞ 53/CT-TW ngµy 21-3-2000 cña Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ mét
sè c«ng viÖc cÊp b¸ch cña c¸c c¬ quan t ph¸p cÇn thùc hiÖn trong n¨m 2000 ®·
nªu: "... viÖc b¾t, giam ph¶i ®îc xem xÐt, phª chuÈn ®èi víi tõng trêng hîp, tõng
®èi tîng cô thÓ; ®èi víi trêng hîp b¾t, giam còng ®îc hoÆc kh«ng b¾t, giam
còng ®îc th× kh«ng b¾t, giam" [21].
NghÞ quyÕt 08/NQ-TW ngµy 2-1-2002 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ mét sè
nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c t ph¸p trong thêi gian tíi còng chØ râ:
... T¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm s¸t viÖc b¾t, giam, gi÷ ®¶m b¶o
®óng ph¸p luËt; nh÷ng trêng hîp cha cÇn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam th×
3
kiªn quyÕt kh«ng phª chuÈn lÖnh b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam; ph¸t hiÖn
vµ xö lý kÞp thêi c¸c trêng hîp oan sai trong b¾t, gi÷. ViÖn kiÓm s¸t c¸c
cÊp chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng oan, sai trong viÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m
giam thuéc ph¹m vi thÈm quyÒn phª chuÈn cña m×nh... [23].
§Ó kh«i phôc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi bÞ oan trong ho¹t ®éng
TTHS, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ngêi cã thÈm quyÒn trong ho¹t ®éng khëi tè,
®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù, ngµy 17-3-2003 ñy ban Thêng
vô Quèc héi níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa (XHCN) ViÖt Nam ®· ra nghÞ
quyÕt vÒ båi thêng thiÖt h¹i cho ngêi bÞ oan do ngêi cã thÈm quyÒn trong ho¹t
®éng TTHS g©y ra [1].
2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ chÕ ®Þnh b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam
§Ó thùc hiÖn tèt c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ
níc, chÊp hµnh ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ t ph¸p h×nh sù, trong thêi
gian qua ®· cã mét sè s¸ch b¸o ph¸p lý ë níc ta ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ
viÖc x©y dùng vµ ¸p dông c¸c BPNC nªu trªn nh mét sè bµi viÕt ®¨ng t¶i trªn
c¸c t¹p chÝ nh: T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n (TAND) (tríc lµ TËp san Tßa ¸n), t¹p
chÝ D©n chñ vµ Ph¸p luËt (tríc lµ T¹p chÝ Ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa) cña c¸c
t¸c gi¶ Vâ Quang Nh¹n, Ph¹m Th¸i, §Æng V¨n Do·n... hay cuèn "Nh÷ng ®iÒu
cÇn biÕt vÒ b¾t, gi÷, kh¸m xÐt" cña c¸c t¸c gi¶ Ph¹m Quang Mü, Ph¹m H÷u Kú
(Nxb C«ng an nh©n d©n, 1983). Ngµy 28-6-1988 Quèc héi níc Céng hßa
XHCN ViÖt Nam ®· th«ng qua BLTTHS, sù ra ®êi cña Bé luËt nµy ®· t¹o c¬
së ph¸p lý cho viÖc nghiªn cøu c¸c chÕ ®Þnh TTHS nãi chung vµ vÒ c¸c BPNC
b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam nãi riªng. RÊt nhiÒu gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y ë bËc ®¹i häc,
cao ®¼ng, trêng nghÒ nh Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi, khoa LuËt Trêng §¹i
häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n §¹i häc Quèc gia Hµ néi, khoa LuËt cña
c¸c häc viÖn nh Häc viÖn C¶nh s¸t, Häc viÖn An ninh, Trêng Cao ®¼ng KiÓm
s¸t Hµ Néi, trêng §µo t¹o c¸c chøc danh T ph¸p ®· ®Ò cËp, nghiªn cøu vÒ c¸c
BPNC nªu trªn, kh«ng nh÷ng thÕ c¸c BPNC ®ã cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña
4
mét sè tµi liÖu chuyªn kh¶o hoÆc b×nh luËn nh: "B×nh luËn khoa häc Bé luËt tè
tông h×nh sù" cña ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T ph¸p - 1990,
1992; cuèn "Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù" cña ViÖn
Nghiªn cøu Nhµ níc vµ Ph¸p luËt, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1994; cuèn
"Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ b¾t ngêi, t¹m gi÷, t¹m giam ®óng ph¸p luËt" cña
Ph¹m Thanh B×nh - NguyÔn V¹n Nguyªn, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1993; cuèn
"C¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn vµ nh÷ng vÊn ®Ò n©ng cao hiÖu qu¶ cña chóng"
cña NguyÔn V¹n Nguyªn, Nxb C«ng an nh©n d©n, 1995; c¸c bµi viÕt cña c¸c
t¸c gi¶ NguyÔn V¹n Nguyªn, Mai Bé, Ph¹m Thanh B×nh, NguyÔn V¨n §iÖp,
Vò Gia L©m, NguyÔn N«ng, Vò TiÕn TrÝ... ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ, ®Æc san
chuyªn ngµnh, vµ c¸c BPNC ®ã cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu ®Ó híng dÉn ¸p
dông ph¸p luËt vµo thùc tiÔn nh c¸c th«ng t liªn ngµnh, ®¬n ngµnh, c¸c chØ thÞ,
c«ng v¨n híng dÉn cña c¸c c¬ quan C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t (VKS), Tßa ¸n,
Bé T ph¸p v.v... vµ gÇn ®©y nhÊt, t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Thanh ®· nghiªn cøu ®Ò
tµi "¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña lùc lîng
c¶nh s¸t nh©n d©n" lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc.
§Ó phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ, ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng cuéc c¶i
c¸ch kinh tÕ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch t ph¸p nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh x©y
dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ë níc ta, ngµy 26-11-2003 t¹i kú häp
thø 4 khãa XI, Quèc héi níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· th«ng qua
Bé luËt tè tông h×nh sù 2003. Bé luËt nµy cã hiÖu lùc tõ ngµy 01-7-2004.
MÆc dï BLTTHS 2003 võa b¾t ®Çu cã hiÖu lùc, mÆc dï ®· cã nh÷ng
chuyªn ®Ò, c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c cÊp, ngµnh vµ c¸c c¸ nh©n kh¸c vÒ
vÊn ®Ò nµy, tuy ®· cã nh÷ng kiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt nh»m x©y dùng, hoµn thiÖn ph¸p
luËt nhng viÖc nghiªn cøu ®ã vÉn chØ ®i s©u ®îc mét vµi khÝa c¹nh cña c¸c BPNC
b¾t ngêi, t¹m gi÷ vµ t¹m giam, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu nghiªn cøu ®Ó söa ®æi,
bæ sung BLTTHS mét c¸ch toµn diÖn - mét yªu cÇu vÉn ®ang ®îc ®Æt ra ®èi
víi níc ta trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay vµ trong t¬ng lai. ChÝnh v× vËy,
5
t«i vÉn m¹nh d¹n chän ®Ò tµi "C¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m
giam trong tè tông h×nh sù ViÖt Nam. Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p"
lµm ®Ò tµi cho luËn ¸n tiÕn sÜ cña m×nh, víi mong muèn nghiªn cøu mét c¸ch
®Çy ®ñ, toµn diÖn h¬n vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam trong quy ®Þnh cña
ph¸p luËt TTHS hiÖn hµnh, tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m kh¾c phôc nh÷ng
thiÕu sãt, nhîc ®iÓm trong c«ng t¸c x©y dùng vµ thi hµnh ph¸p luËt, gãp phÇn
n©ng cao h¬n n÷a tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh thùc tiÔn cña vÊn ®Ò nµy ®Ó phôc vô tèt
h¬n n÷a cho c¸c ho¹t ®éng t ph¸p h×nh sù ë ViÖt Nam.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn ¸n
Víi môc ®Ých nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nh÷ng
biÖn ph¸p b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, luËn ¸n tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau:
- Nghiªn cøu lý luËn c¬ b¶n vÒ c¸c BPNC vµ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷,
t¹m giam trong tè tông h×nh sù ViÖt Nam. Trong ®ã nghiªn cøu s¬ lîc qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m
giam; nghiªn cøu vµ ph©n tÝch ph¸p luËt thùc ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn
b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, tõ ®ã ®a ra c¸c kh¸i niÖm vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn
nãi chung vµ c¸c kh¸i niÖm vÒ tõng biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m
giam còng nh tõng trêng hîp b¾t nãi riªng.
- Nghiªn cøu thùc tr¹ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam;
t×m hiÓu nguyªn nh©n cña nh÷ng víng m¾c, tån t¹i, bÊt cËp gi÷a c¸c quy ®Þnh
luËt vµ thùc tiÔn.
- §a ra mét sè gi¶i ph¸p vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung ®Ó hoµn thiÖn ph¸p
luËt TTHS còng nh gi¶i ph¸p vÒ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ ®èi víi
viÖc b¾t, t¹m gi÷ vµ t¹m giam.
4. Ph¹m vi, ®èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n
B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam lµ nh÷ng chÕ ®Þnh lín vµ phøc t¹p trong luËt
TTHS, v× vËy trong ph¹m vi cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ khã cã thÓ nghiªn cøu vµ
6
gi¶i quyÕt hÕt mäi vÊn ®Ò. V× vËy, luËn ¸n chØ dõng l¹i ë ph¹m vi nghiªn cøu
néi dung cña c¸c quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn, ®èi tîng, thêi h¹n, thñ tôc ¸p dông
c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn nªu trªn víi thùc tr¹ng ¸p dông chóng, nghiªn cøu
nguyªn nh©n cña nh÷ng bÊt cËp, víng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông lý luËn vµo
thùc tiÔn, tõ ®ã ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt thùc ®Þnh vÒ c¸c
biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam.
Víi ph¹m vi trªn, ®èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ thÈm quyÒn ¸p
dông, ®èi tîng ¸p dông, thêi h¹n ¸p dông, thñ tôc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n
chÆn b¾t ngêi, t¹m gi÷ vµ t¹m giam, trong ®ã luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu
nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng ®iÓm bÊt cËp, víng m¾c trong viÖc quy ®Þnh vµ ¸p dông
c¸c biÖn ph¸p nªu trªn.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó nghiªn cøu ®Ò tµi, t¸c gi¶ luËn ¸n vËn dông ph¬ng ph¸p luËn cña
chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt, ®ång
thêi sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, ®èi chiÕu, tæng hîp, tham kh¶o ý
kiÕn cña c¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn vµ c¸c c¸n bé lµm thùc tiÔn. LuËn ¸n ®îc
nghiªn cøu trªn c¬ së lý luËn cña khoa häc luËt h×nh sù, luËt TTHS, tham kh¶o
c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶, g¾n kÕt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ
qu¸ tr×nh nghiªn cøu c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung
¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ c«ng t¸c t ph¸p, qua thùc tiÔn c«ng t¸c thùc
hiÖn c¸c ho¹t ®éng TTHS nãi chung vµ vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷ vµ t¹m giam
ë ViÖt Nam nãi riªng.
6. §iÓm míi cña luËn ¸n
§iÓm míi cña luËn ¸n thÓ hiÖn ë chç: ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn, c¸c BPNC
nghiªm kh¾c lµ b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ®îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vµ
toµn diÖn, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu kh«ng nh÷ng t×m ra c¸c nhîc
®iÓm trong c«ng t¸c x©y dùng vµ thùc thi ph¸p luËt mµ cßn ®a ra ®îc nh÷ng
7
kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt nh»m gãp phÇn vµo viÖc söa ®æi, bæ sung, hoµn thiÖn ph¸p
luËt TTHS, gãp phÇn thóc ®Èy viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c BPNC b¾t,
t¹m gi÷, t¹m giam vµo thùc tiÔn thùc thi ph¸p luËt ®îc nghiªm minh, chÝnh
x¸c, ¸p dông ®óng ph¸p luËt, ®óng trêng hîp, ®óng téi, ®óng ngêi, ®¶m b¶o
kh«ng ®Ó lät ngêi ph¹m téi ®ång thêi h¹n chÕ tèi ®a viÖc b¾t, gi÷, giam oan,
sai trong chÕ ®é d©n chñ cña chóng ta.
7. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung
cña luËn ¸n gåm 3 ch¬ng.
8
Ch¬ng 1
NhËn thøc chung vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn
b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam
1.1. Lý LuËn C¥ B¶n VÒ C¸c BiÖn Ph¸p NG¡N ChÆn B¾t, T¹m
Gi÷, T¹m GIAM
1.1.1. Kh¸i niÖm c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn bắt, tạm giữ, tạm giam
trong luật TTHS Việt Nam
1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p ng¨n chÆn
Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ nhµ
níc do c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ¸p dông nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých tè
tông nhÊt ®Þnh.
C¨n cø vµo môc ®Ých cña chóng cã thÓ ph©n lo¹i c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ
thµnh c¸c nhãm sau:
- Nhãm biÖn ph¸p cìng chÕ ®Ó ®¶m b¶o thu thËp vµ ghi nhËn chøng cø
(kh¸m ngêi, kh¸m n¬i ë, xem xÐt dÊu vÕt...);
- Nhãm biÖn ph¸p cìng chÕ ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh tè tông ®îc tiÕn
hµnh b×nh thêng vµ thuËn lîi (kª biªn tµi s¶n, ¸p gi¶i bÞ can...);
- C¸c BPNC (b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh,
®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n ®Ó b¶o ®¶m).
Trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ TTHS th× c¸c BPNC chiÕm vÞ
trÝ ®Æc biÖt quan träng, nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn th©n thÓ, quyÒn con ngêi,
h¹n chÕ mét sè quyÒn nh©n th©n cña c«ng d©n. ChÝnh v× vËy mµ BLTTHS ®·
dµnh mét ch¬ng riªng ®Ó quy ®Þnh vÒ c¸c BPNC. §Ó viÖc hiÓu vµ thùc hiÖn tèt
c¸c quy ®Þnh vÒ BPNC, nhiÒu c«ng tr×nh, tµi liÖu, s¸ch b¸o ®· cã nh÷ng kh¸i
niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c BPNC.
Tõ ®iÓn thuËt ng÷ ph¸p lý phæ th«ng cña Nhµ xuÊt b¶n "S¸ch ph¸p lý"
Matxc¬va, 1973 gi¶i thÝch r»ng:
9
BiÖn ph¸p ng¨n chÆn lµ biÖn ph¸p cìng chÕ vÒ mÆt tè tông
h×nh sù do ®iÒu tra viªn, dù thÈm viªn, kiÓm s¸t viªn vµ tßa ¸n ¸p
dông ®èi víi bÞ can (ngêi bÞ t×nh nghi) nÕu cã ®ñ c¨n cø cho r»ng bÞ
can trèn tr¸nh viÖc ®iÒu tra, dù thÈm hoÆc trèn tr¸nh tßa ¸n, c¶n trë
viÖc x¸c minh sù thËt vÒ vô ¸n, hay sÏ tiÕp tôc ho¹t ®éng ph¹m téi,
còng nh ®Ó ®¶m b¶o viÖc thi hµnh ¸n [70].
BLTTHS ViÖt Nam hiÖn hµnh mÆc dï kh«ng ®a ra mét kh¸i niÖm vÒ
BPNC, tuy nhiªn t¹i §iÒu 79 BLTTHS 2003 còng ®· quy ®Þnh c¸c c¨n cø ¸p
dông c¸c BPNC nh sau:
§Ó kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m hoÆc khi cã c¨n cø chøng tá
bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hoÆc
sÏ tiÕp tôc ph¹m téi, còng nh khi cÇn b¶o ®¶m thi hµnh ¸n, th× c¬
quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t hoÆc Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông mét trong
nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn sau ®©y: b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i
khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m.
C¸c c¨n cø nµy còng ®· ph¶n ¸nh mét phÇn b¶n chÊt cña cña c¸c
BPNC cña ph¸p luËt TTHS ViÖt Nam. Tuy nhiªn, BPNC lµ biÖn ph¸p cìng chÕ
tè tông rÊt nghiªm kh¾c, ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n ®Þnh râ rµng vÒ chñ thÓ ¸p
dông, vÒ thÈm quyÒn ¸p dông, vÒ ®èi tîng bÞ ¸p dông, vÒ c¨n cø vµ môc ®Ých
¸p dông ®Ó tõ ®ã míi cã thÓ hiÓu mét c¸ch thÊu ®¸o vµ vËn dông ®óng ®¾n vµo
thùc tiÔn.
- Gi¸o tr×nh luËt TTHS ViÖt Nam - Khoa luËt, §¹i häc Quèc gia Hµ
Néi, cho r»ng: BPNC lµ biÖn ph¸p cìng chÕ trong TTHS ¸p dông víi bÞ can, bÞ
c¸o, ngêi ph¹m téi qu¶ tang vµ ngêi cÇn ph¶i b¾t trong trêng hîp khÈn cÊp.
Nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m cña hä, ng¨n chÆn ngêi ®ã g©y khã kh¨n
cho viÖc ®iÒu tra truy tè, xÐt xö vµ tiÕp tôc ph¹m téi hoÆc trèn [63].
- Cuèn "Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù" l¹i gi¶i thÝch
r»ng BPNC lµ mét lo¹i biÖn ph¸p do c¬ quan ®iÒu tra, VKS vµ Tßa ¸n ¸p dông
10
®èi víi ngêi bÞ t×nh nghi ph¹m téi, ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o vµ c¶ ngêi bÞ kÕt ¸n
khi c¸c c¬ quan nµy cã c¨n cø cho r»ng nh÷ng ngêi nµy sÏ g©y khã kh¨n cho
viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, thi hµnh ¸n hoÆc tiÕp tôc ph¹m téi. BPNC gåm:
B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã
gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m [59].
Cã thÓ nãi r»ng, c¸c s¸ch b¸o, tµi liÖu nªu trªn ®· nªu lªn ®îc khÝa
c¹nh nµy hay khÝa c¹nh kh¸c kh¸i niÖm vÒ c¸c BPNC, nhng nh×n chung vÉn
cha ®a ra ®îc mét kh¸i niÖm ®Çy ®ñ, khoa häc chøa ®ùng tÊt c¶ c¸c yÕu tè cÊu
thµnh nªn BPNC thÓ hiÖn ë c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng nh c¨n cø ¸p dông, môc ®Ých,
thÈm quyÒn ¸p dông vµ ®èi tîng bÞ ¸p dông BPNC. V× vËy, c¸ nh©n t«i cho
r»ng, mét kh¸i niÖm hoµn chØnh, chÝnh x¸c vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn th× trong
kh¸i niÖm ®ã ph¶i hµm chøa tÊt c¶ c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng cña c¸c BPNC nh: c¨n
cø ¸p dông; môc ®Ých ¸p dông; thÈm quyÒn ¸p dông vµ ®èi tîng ¸p dông biÖn
ph¸p ng¨n chÆn.
Tæng hîp tõ nh÷ng quy ®Þnh cña BLTTHS vµ mét sè kh¸i niÖm trªn,
qua ph©n tÝch cã thÓ hiÓu ®îc r»ng: BiÖn ph¸p ng¨n chÆn lµ nh÷ng biÖn ph¸p
cìng chÕ TTHS do c¬ quan hoÆc ngêi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt ¸p dông ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o hoÆc ®èi víi ngêi cha bÞ khëi tè; khi cã
c¨n cø do BLTTHS quy ®Þnh, nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n chÆn
viÖc bÞ can, bÞ c¸o g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n
hoÆc ng¨n ngõa hä tiÕp tôc ph¹m téi. BiÖn ph¸p ng¨n chÆn gåm: B¾t, t¹m gi÷,
t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó
b¶o ®¶m.
Trong c¸c BPNC biÖn ph¸p b¾t ®îc xÕp thø tù ®Çu tiªn råi ®Õn t¹m gi÷,
t¹m giam. VËy ta h·y xem xÐt tõng kh¸i niÖm vÒ c¸c BPNC ®ã.
1.1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t
B¾t lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn cña BPNC. B¾t cã tÝnh chÊt
khëi ®Çu cho viÖc ¸p dông BPNC tiÕp theo. B¾t lµ mét trong nh÷ng BPNC cã
11
tÝnh cìng chÕ nghiªm kh¾c, v× vËy viÖc b¾t nhÊt thiÕt ph¶i tu©n thñ c¸c c¨n cø,
tr×nh tù, thñ tôc theo ph¸p luËt quy ®Þnh.
B¾t lµ BPNC nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n ngõa ngêi thùc
hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi trèn tr¸nh ph¸p luËt, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn
b¶o ®¶m cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n ®îc thuËn lîi.
... B¾t ngêi lµ BPNC mang tÝnh ®Æc thï thêng ®îc ¸p dông
liÒn tríc c¸c BPNC nh t¹m gi÷, t¹m giam. BPNC nµy lµm h¹n chÕ
mét sè quyÒn tù do cña c¸ nh©n ngêi bÞ b¾t, buéc hä ph¶i cã mÆt t¹i
®Þa ®iÓm quy ®Þnh ®Ó lµm viÖc víi §iÒu tra viªn, KiÓm s¸t viªn,
ThÈm ph¸n. BiÖn ph¸p b¾t ngêi ®îc tÝnh tõ thêi ®iÓm ngêi cã chøc
vô theo luËt ®Þnh ra lÖnh b¾t ®Õn khi kÕt thóc lµ ngêi bÞ b¾t ®îc dÉn
gi¶i ®Õn n¬i ®Ó t¹m gi÷, t¹m giam [33].
B¾t hiÓu theo nghÜa réng: B¾t kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p trõng ph¹t cña
ph¸p luËt ®èi víi ngêi ph¹m téi mµ lµ BPNC cña ho¹t ®éng TTHS. B¾t ®óng
ngêi, b¾t kÞp thêi cã t¸c dông ng¨n chÆn mäi ©m mu vµ thñ ®o¹n chèng ®èi
cña ngêi ph¹m téi, kh«ng cho hä tiÕp tôc ph¹m téi, che giÊu, trèn tr¸nh hoÆc
g©y khã kh¨n cho viÖc x¸c ®Þnh sù thËt ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n.
B¾t hiÓu theo nghÜa hÑp: §èi víi c¸ nh©n ngêi bÞ b¾t lµ sù h¹n chÕ mét
sè quyÒn tù do cña c¸ nh©n, lµ ®iÓm khëi ®Çu cña sù trõng ph¹t cña ph¸p luËt nÕu
ngêi ®ã lµ ngêi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, bëi v× khi thi hµnh ¸n, thêi gian t¹m
gi÷, t¹m giam ®îc khÊu trõ vµo thêi gian thi hµnh ¸n.
B¾t kh«ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt: b¾t nhÇm (b¾t oan, sai) ngêi v«
téi sÏ g©y mét t¸c h¹i rÊt lín, kh«ng nh÷ng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt bÞ vi
ph¹m, mµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña con ngêi bÞ x©m h¹i, ¶nh hëng ®Õn
quyÒn lîi cña c«ng d©n ®îc ph¸p luËt b¶o hé. Tõ ®ã nã ¶nh hëng xÊu ®Õn lßng
tin cña nh©n d©n ®èi víi c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thÕ
lùc thï ®Þch lîi dông chiªu bµi nh©n quyÒn ®Ó chèng ph¸ Nhµ níc ta. V× vËy,
khi b¾t ngêi ph¶i thÓ hiÖn th¸i ®é kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng téi ph¹m, song
12
còng ph¶i thËn träng khi xem xÐt ®¸nh gi¸ chøng cø. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn
BLTTHS c¸c c¬ quan t ph¸p nh: Bé C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao
(VKSNDTC), Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC), Bé T ph¸p, ®· ban hµnh
nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®¬n ngµnh, liªn ngµnh ®Ó híng dÉn viÖc ¸p
dông BPNC trong ®ã cã biÖn ph¸p b¾t.
Nh»m môc ®Ých ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ víi téi ph¹m, t¨ng cêng ph¸p
chÕ XHCN, thùc hiÖn mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt còng nh ®¶m
b¶o c¸c quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n, BLTTHS quy ®Þnh ba trêng hîp
b¾t, ®ã lµ:
- B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam;
- B¾t ngêi trong trêng hîp khÈn cÊp;
- B¾t ngêi ph¹m téi qu¶ tang hoÆc ®ang bÞ truy n·.
C¸c trêng hîp nªu trªn lµ quy ®Þnh chung ®Ó khi cã c¨n cø thuéc trêng
hîp nµo th× c¬ quan, ngêi cã thÈm quyÒn do luËt ®Þnh cã thÓ ¸p dông. Song c¨n
cø vµo LuËt tæ chøc Quèc héi, LuËt tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n (H§ND) vµ
ñy ban nh©n d©n (UBND), c¸c quy ®Þnh ®èi víi ngêi cha thµnh niªn, c¸c quy
®Þnh ®èi víi ngêi ph¹m téi lµ ngêi níc ngoµi, khi chñ thÓ thuéc c¸c ®èi tîng
nµy cßn ph¶i vËn dông thªm c¸c quy ®Þnh mang tÝnh c¸ biÖt ®Ó ¸p dông BPNC
còng nh ¸p dông c¸c quy ®Þnh trong BLTTHS ®îc ®óng ®¾n. ViÖc ¸p dông c¸c
biÖn ph¸p b¾t còng ph¶i qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c chung, c¸c chñ tr¬ng, ®êng
lèi chØ ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc trong mçi giai ®o¹n x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc ta.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, theo chóng t«i, cã thÓ tãm t¾t kh¸i niÖm vÒ
biÖn ph¸p b¾t trong TTHS nh sau: B¾t lµ biÖn ph¸p cìng chÕ ®îc quy ®Þnh
trong luËt TTHS do c¬ quan, ngêi cã thÈm quyÒn do luËt ®Þnh ¸p dông ®èi víi
bÞ can, bÞ c¸o hoÆc ngêi cha bÞ khëi tè; ngêi ®ang cã hµnh vi ph¹m téi qu¶
tang hoÆc ®ang bÞ truy n· khi cã c¨n cø do BLTTHS quy ®Þnh, nh»m kÞp thêi
13
ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n chÆn viÖc bÞ can, bÞ c¸o g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu
tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n.
Trong ba trêng hîp b¾t theo quy ®Þnh cña BLTTHS, tríc tiªn chóng ta
nghiªn cøu:
(i) B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam
Sù cÇn thiÕt cña biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam
Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, §¶ng vµ Nhµ níc
ta lu«n coi ph¸p luËt lµ c«ng cô s¾c bÐn trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ
quèc. Xãa bá tµn d cña x· héi cò, thiÕt lËp, b¶o vÖ c¸c quan hÖ x· héi míi tiÕn
bé, x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn, qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt lµ mét quan
®iÓm c¬ b¶n ®· ®îc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø ix
cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam mét lÇn n÷a l¹i kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm nµy:
Nhµ níc ta lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn quyÒn lµm chñ
cña nh©n d©n, lµ nhµ níc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n.
QuyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng phèi hîp gi÷a c¸c
c¬ quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p
vµ t ph¸p. Nhµ níc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt [22].
Trong thêi kú ®æi míi tõ 1986 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ níc ta ®· ®¹t ®îc
nh÷ng thµnh tùu quan träng: æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, t¨ng cêng vÒ kinh tÕ. Bªn
c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc th× t×nh h×nh téi ph¹m còng cã xu híng gia t¨ng. Do
¶nh hëng cña mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng, ®· ph¸t sinh nhiÒu téi ph¹m cã
tÝnh ®Æc biÖt nguy hiÓm, tÝnh chÊt ngµy cµng nghiªm träng. §Ó gi÷ g×n thµnh
qu¶ c¸ch m¹ng, t¹o m«i trêng lµnh m¹nh, æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi th× viÖc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, ng¨n chÆn téi ph¹m cã ý nghÜa
hÕt søc quan träng. Ng¨n chÆn téi ph¹m kh«ng chØ b¶o vÖ kÞp thêi nh÷ng
kh¸ch thÓ ®îc luËt h×nh sù b¶o vÖ mµ cßn gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ng¨n
ngõa vµ h¹n chÕ hËu qu¶ do téi ph¹m g©y ra. Muèn lµm ®îc viÖc ®ã, c¬ quan
tiÕn hµnh tè tông, ngêi tiÕn hµnh tè tông ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu
14
nh»m kiÓm so¸t ®îc ho¹t ®éng cña ngêi ph¹m téi còng nh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn
lîi ®Ó c¸c c¬ quan nµy t×m ra sù thËt cña vô ¸n trong thêi gian ng¾n nhÊt. Nãi
c¸ch kh¸c, ®Ó ®Êu tranh ph¸t hiÖn hµnh vi ph¹m téi mét c¸ch kh¸ch quan,
chÝnh x¸c, ®ång thêi kÞp thêi ®a vô ¸n ra xÐt xö th× ho¹t ®éng b¾t bÞ can, bÞ
c¸o ®Ó t¹m giam chÝnh lµ mét trong c¸c biÖn ph¸p ®ã.
Nh vËy, b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gi¶i
quyÕt vô ¸n h×nh sù, ®îc c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông sö dông nh mét biÖn ph¸p
h÷u hiÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh ®iÒu tra - truy tè - xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh
sù, gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chèng vµ phßng ngõa téi ph¹m.
Ngoµi trêng hîp b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, BLTTHS cßn quy ®Þnh
c¸c trêng hîp b¾t ngêi kh¸c nh»m phôc vô tèt cho cuéc ®Êu tranh phßng ngõa
vµ chèng téi ph¹m.
Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam
§Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c, nhanh chãng vµ xö lý nghiªm minh, kÞp thêi
mäi hµnh vi ph¹m téi, víi ph¬ng ch©m kh«ng ®Ó lät téi ph¹m, kh«ng lµm oan
ngêi v« téi, c¸c c¬ quan vµ ngêi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña luËt TTHS
®îc phÐp ¸p dông c¸c BPNC. §iÒu 79 BLTTHS quy ®Þnh c¸c c¨n cø cho phÐp
¸p dông BPNC, néi dung cña ®iÒu luËt lµ c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc
b¾t ngêi trong ®ã cã trêng hîp b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam.
MÆc dï §iÒu 80 BLTTHS quy ®Þnh t¬ng ®èi ®Çy ®ñ viÖc b¾t bÞ can, bÞ
c¸o ®Ó t¹m giam nhng kh«ng gi¶i thÝch thÕ nµo lµ b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m
giam. ChÝnh v× thÕ cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ biÖn ph¸p nµy. Tõ
®iÓn LuËt häc - Nxb B¸ch khoa (1999) nªu:
B¾t ngêi ®Ó t¹m giam lµ biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®îc ¸p dông
®èi víi bÞ can, bÞ c¸o do ngêi cã thÈm quyÒn ra lÖnh: ViÖn trëng,
Phã viÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù
c¸c cÊp; Ch¸nh ¸n, Phã ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n vµ tßa ¸n qu©n sù
c¸c cÊp; ThÈm ph¸n ¸n nh©n d©n tØnh hoÆc Tßa ¸n qu©n sù cÊp qu©n
15
khu trë lªn chñ täa phiªn tßa. §èi víi lÖnh b¾t cña nh÷ng ngêi sau:
Trëng c«ng an, phã trëng c«ng an cÊp huyÖn; Thñ trëng, phã thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra cÊp tØnh trë lªn; thñ trëng, phã thñ trëng C¬
quan ®iÒu tra c¸c cÊp trong qu©n ®éi nh©n d©n th× ph¶i cã sù phª
chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t tríc khi thi hµnh [71].
Theo Gi¸o tr×nh luËt TTHS ViÖt Nam cña Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi
th×: "B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ b¾t ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc
ngêi ®· bÞ Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®a ra xÐt xö ®Ó t¹m giam phôc vô cho viÖc ®iÒu
tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù" [68].
C¸c kh¸i niÖm trªn cha ®Çy ®ñ ë chç cha chØ ra c¨n cø, thÈm quyÒn ¸p
dông BPNC nghiªm kh¾c nµy. Qua nghiªn cøu ®iÒu luËt vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn
luËt TTHS, theo t«i chØ cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam
sau khi ®· ph©n tÝch c¸c yÕu tè vÒ môc ®Ých, ý nghÜa cña viÖc b¾t bÞ can, bÞ
c¸o ®Ó t¹m giam, ®èi tîng, thÈm quyÒn vµ thñ tôc ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ
can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam.
Thø nhÊt: VÒ môc ®Ých, ý nghÜa cña biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó
t¹m giam.
- B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam nh»m ®¶m b¶o cho viÖc ng¨n
ngõa téi ph¹m.
Ng¨n ngõa téi ph¹m kh«ng cho téi ph¹m ®ang ®îc chuÈn bÞ x¶y ra
hoÆc kh«ng cho téi ph¹m ®ang ®îc thùc hiÖn tiÕp tôc. Ng¨n ngõa kÞp thêi téi
ph¹m cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc gi¶m bít hËu qu¶ cña téi ph¹m. KÞp thêi
ng¨n chÆn téi ph¹m kh«ng nh÷ng b¶o vÖ ®îc ®èi tîng t¸c ®éng cña téi ph¹m
mµ cßn ng¨n ngõa, h¹n chÕ hËu qu¶ do téi ph¹m g©y ra.
Trong thùc tÕ kh«ng ph¶i bÞ can, bÞ c¸o nµo còng hèi lçi sau khi thùc
hiÖn téi ph¹m, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng bÞ can, bÞ c¸o ph¹m téi cã tÝnh chÊt
chuyªn nghiÖp. V× vËy, khi bÞ can, bÞ c¸o cã biÓu hiÖn tiÕp tôc ph¹m téi th×
viÖc ¸p dông BPNC b¾t sÏ nh»m h¹n chÕ tèi ®a hµnh vi ph¹m téi cña bÞ can, bÞ
c¸o x©m ph¹m ®Õn c¸c quan hÖ x· héi ®îc luËt h×nh sù b¶o vÖ
16
- B¾t bÞ can bÞ c¸o ®Ó t¹m giam nh»m ®¶m b¶o cho c«ng t¸c ®iÒu tra,
truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n ®îc thuËn lîi.
C¸c BPNC ®îc ¸p dông nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho ho¹t
®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n theo ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p
luËt; b¶o ®¶m cho sù cã mÆt cña bÞ can, bÞ c¸o trong ho¹t ®éng tè tông khi cÇn
thiÕt; b¶o ®¶m ®Ó b¶n ¸n ®· tuyªn cã ®iÒu kiÖn thi hµnh khi cã hiÖu lùc ph¸p
luËt còng nh ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kh¸ch quan cña ho¹t ®éng tè tông ®ã.
Trªn thùc tÕ, ë mçi giai ®o¹n tè tông th× BPNC b¾t do mét c¬ quan tiÕn
hµnh tè tông ¸p dông víi môc ®Ých ®¶m b¶o cho c¬ quan ®ã hoµn thµnh chøc
n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh do ph¸p luËt quy ®Þnh. ë giai ®o¹n ®iÒu tra, C¬ quan
®iÒu tra ¸p dông biÖn ph¸p b¾t, t¹m giam víi môc ®Ých ng¨n ngõa téi ph¹m vµ
b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®iÒu tra nh: §¶m b¶o sù cã
mÆt cña bÞ can ®Ó thêng xuyªn lµm viÖc, chèng viÖc bÞ can tiªu hñy chøng cø,
th«ng ®ång víi nhau ®Ó khai b¸o; ng¨n ngõa viÖc bÞ can bá trèn g©y khã kh¨n
cho viÖc xö lý vô ¸n. Sau khi truy tè, tèng ®¹t ®îc ngay c¸o tr¹ng hoÆc c¸c
quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt kh¸c, ¸p dông BPNC trong giai ®o¹n nµy kh«ng nh÷ng
®¶m b¶o cho VKS hoµn thµnh nhiÖm vô cña m×nh mµ cßn ®¶m b¶o cho sù liªn
tôc cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n.
Trong giai ®o¹n xÐt xö, viÖc ¸p dông BPNC b¾t nh»m b¶o ®¶m sù cã
mÆt cña bÞ c¸o t¹i phiªn tßa. ViÖc b¾t, t¹m giam bÞ c¸o cßn cã ý nghÜa ng¨n
ngõa kh«ng cho c¸c bÞ can, bÞ c¸o th«ng cung, ®e däa ngêi lµm chøng, ngêi bÞ
h¹i, b¶o ®¶m cho viÖc xÐt xö t¹i phiªn tßa ®îc kh¸ch quan vµ thi hµnh ngay ®îc b¶n ¸n khi cã hiÖu lùc ph¸p luËt.
Thø hai: VÒ ®èi tîng bÞ ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó
t¹m giam.
Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 80 BLTTHS th× b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ
b¾t ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc ngêi ®· bÞ Tßa ¸n ®a ra xÐt xö ®Ó t¹m
giam, phôc vô cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù.
17
Nh vËy ®èi tîng cña viÖc b¾t ®Ó t¹m giam chØ cã thÓ lµ bÞ can, bÞ c¸o.
BÞ can, bÞ c¸o ®îc ®Þnh nghÜa t¹i §iÒu 49 vµ §iÒu 50 BLTTHS :
- BÞ can lµ ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù;
- BÞ c¸o lµ ngêi ®· bÞ Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®a ra xÐt xö.
Nh÷ng ngêi cha bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc ngêi kh«ng bÞ Tßa ¸n ®a ra
xÐt xö kh«ng ph¶i ®èi tîng b¾t ®Ó t¹m giam theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 80
BLTTHS. NÕu hä cã hµnh vi ph¹m téi th× cã thÓ bÞ b¾t theo trêng hîp khÈn
cÊp hoÆc qu¶ tang chø kh«ng ph¶i lµ b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam.
Nãi nh vËy nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ bÞ can, bÞ c¸o ®Òu bÞ b¾t t¹m giam
mµ khi cÇn b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam ph¶i cã nh÷ng c¨n cø theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt.
Thø ba: VÒ c¨n cø ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam.
B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam ph¶i tu©n theo c¸c c¨n cø quy ®Þnh t¹i
§iÒu 79 BLTTHS, bao gåm c¸c c¨n cø sau:
- Khi cã c¨n cø chøng tá bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu
tra, truy tè, xÐt xö.
- Cã c¨n cø chøng tá bÞ can, bÞ c¸o tiÕp tôc ph¹m téi.
- Khi cã c¨n cø râ rµng bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc thi
hµnh ¸n h×nh sù.
C¸c c¨n cø nµy ph¶i ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c tµi liÖu do c¸c c¬ quan tiÕn
hµnh tè tông thu thËp theo ®óng tr×nh tù mµ luËt ®Þnh, c¸c c¨n cø nµy ®îc ®¸nh
gi¸ trªn c¬ së kh¸ch quan toµn diÖn chø kh«ng ph¶i ý muèn chñ quan cña mét
ngêi, hay mét c¬ quan nµo ®ã. Trong t×nh h×nh hiÖn nay tr×nh ®é cña ®iÒu tra
viªn cã h¹n, dÉn ®Õn trêng hîp cã lóc, cã n¬i thùc thi ph¸p luËt kh«ng nghiªm
nh: b¸o gäi kh«ng thÊy bÞ can ®Õn, hoÆc bÞ can khai b¸o cha thµnh khÈn nªn
§iÒu tra viªn cho lµ bÞ can g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra vµ ®Ò nghÞ phª chuÈn
lÖnh b¾t t¹m giam.
18
B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam tøc lµ ngêi bÞ b¾t sÏ bÞ t¹m giam cho
nªn ngoµi c¨n cø ¸p dông chung cho c¸c BPNC ë §iÒu 79 ra cßn ph¶i c¨n cø
vµo ®iÒu kiÖn ®Ó t¹m giam quy ®Þnh ë §iÒu 88 BLTTHS ®ã lµ: BÞ can, bÞ c¸o
ph¹m téi ®Æc biÖt nghiªm träng, ph¹m téi rÊt nghiªm träng; bÞ can, bÞ c¸o
ph¹m téi nghiªm träng, ph¹m téi Ýt nghiªm träng mµ Bé luËt h×nh sù (BLHS)
quy ®Þnh møc h×nh ph¹t trªn 2 n¨m tï vµ cã c¨n cø ®Ó cho r»ng ngêi ®ã cã thÓ
trèn hoÆc c¶n trë viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hoÆc cã thÓ tiÕp tôc ph¹m téi.
Nh vËy nÕu díi 2 n¨m tï mµ cã c¸c ®iÒu kiÖn ë §iÒu 79 BLTTHS th× còng
kh«ng ®îc b¾t t¹m giam. Ngoµi ra, nÕu kh«ng ph¶i trêng hîp ®Æc biÖt nghiªm
träng th× kh«ng b¾t, kh«ng t¹m giam ®èi víi ngêi giµ yÕu, bÖnh nÆng cã n¬i c
tró râ rµng, phô n÷ cã thai hoÆc ®ang nu«i con nhá díi 36 th¸ng.
Nh trªn ®· nªu, ®©y lµ trêng hîp b¾t ®Ó t¹m giam cho nªn viÖc xem xÐt
c¨n cø ®Ó b¾t vµ c¨n cø ®Ó t¹m giam lµ rÊt quan träng bëi v× nÕu b¾t xong mµ
kh«ng t¹m giam ®îc th× rÊt khã xö lý. NÕu b¾t t¹m giam mµ kh«ng ®ñ c¸c c¨n
cø mÆc dï hä lµ bÞ can, bÞ c¸o, th× lÖnh t¹m giam ®ã vÉn lµ vi ph¹m ph¸p luËt,
ph¶i bÞ xö lý. GÇn ®©y viÖc vi ph¹m trong viÖc b¾t giam cßn x¶y ra nhiÒu g©y
hËu qu¶ nghiªm träng, b¾t trµn lan c¶ trêng hîp kh«ng ®¸ng b¾t g©y qu¸ t¶i
cho c¸c tr¹i t¹m giam. §· cã nhiÒu vô d luËn lªn tiÕng ph¶n ®èi, c¸c thÕ lùc thï
®Þch lîi dông, khai th¸c ®Ó chèng ph¸ Nhµ níc ta. §Ó chÊn chØnh vi ph¹m nµy,
Bé ChÝnh trÞ ®· cã quan ®iÓm chØ ®¹o râ rµng t¹i ChØ thÞ 53/CT-TW ngµy
21/3/2000 vµ NghÞ quyÕt 08/NQ/TW ngµy 02/01/2002: Trêng hîp b¾t giam
còng ®îc, kh«ng b¾t giam còng ®îc th× kh«ng b¾t giam; nh÷ng trêng hîp cha
cÇn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam th× kiªn quyÕt kh«ng phª chuÈn lÖnh b¾t, t¹m gi÷,
t¹m giam; ph¸t hiÖn xö lý kÞp thêi nh÷ng trêng hîp oan sai trong b¾t gi÷, khi
xem xÐt c¨n cø ®Ó b¾t gi÷ ph¶i qu¸n triÖt ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c quy ®Þnh
trong luËt TTHS, lÊy c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng nªu trªn lµm c¬ së lý
luËn, kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn víi t×nh h×nh chÝnh trÞ ®Þa ph¬ng ®Ó ra mét quyÕt
®Þnh ®óng ®¾n cã tÝnh kh¶ thi vµ cã tÝnh gi¸o dôc trong viÖc ¸p dông biÖn ph¸p
19
b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. Khi cã c¨n cø ®Ó ¸p dông th× ngêi cã thÈm
quyÒn ph¶i xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh.
Thø t: VÒ thÈm quyÒn ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam.
B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ viÖc rÊt hÖ träng, ¶nh hëng ®Õn mét
sè quyÒn con ngêi, cho nªn viÖc quy ®Þnh thÈm quyÒn ra lÖnh vµ phª chuÈn
chØ h¹n chÕ vµ tËp trung ë mét sè c¬ quan vµ ngêi tiÕn hµnh tè tông. Theo quy
®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 80 BLTTHS th× ngêi cã thÈm quyÒn ra lÖnh bao gåm
nh÷ng ngêi sau:
- ViÖn trëng, phã viÖn trëng VKSND vµ VKS qu©n sù c¸c cÊp.
- Ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n TAND vµ Tßa ¸n qu©n sù c¸c cÊp.
- ThÈm ph¸n gi÷ chøc vô Ch¸nh tßa, Phã Ch¸nh tßa phóc thÈm
TANDTC; Héi ®ång xÐt xö (H§XX).
- Thñ trëng, Phã thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra c¸c cÊp. Trong trêng hîp
nµy lÖnh b¾t ph¶i ®îc VKS cïng cÊp phª chuÈn tríc khi thi hµnh.
Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 Ph¸p lÖnh cña ñy ban thêng vô quèc héi sè
23/2004/PL-UBTVQH11 ngµy 20 th¸ng 8 n¨m 2004 vÒ tæ chøc ®iÒu tra h×nh
sù th× c¬ cÊu tæ chøc cña C¬ quan ®iÒu tra gåm cã:
C¬ quan ®iÒu tra trong C«ng an nh©n d©n bao gåm: a) C¬ quan c¶nh s¸t
®iÒu tra Bé c«ng an; C¬ quan C¶nh s¸t ®iÒu tra C«ng an tØnh, thµnh phè trùc
thuéc trung ¬ng; C¬ quan C¶nh s¸t ®iÒu tra C«ng an huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh
phè thuéc thuéc tØnh ;
b) C¬ quan An ninh ®iÒu tra Bé C«ng an; C¬ quan ®iÒu tra C«ng an
tØnh, thµnh phè trùc thuéc thuéc Trung ¬ng.
C¬ quan ®iÒu tra trong Qu©n ®éi nh©n d©n bao gåm: a) C¬ quan ®iÒu
tra h×nh sù Bé Quèc phßng; C¬ quan ®iÒu tra h×nh sù qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng;
C¬ quan ®iÒu tra h×nh sù khu vùc.
20
b) C¬ quan An ninh ®iÒu tra Bé Quèc phßng; C¬ quan An ninh ®iÒu tra
qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng.
C¬ quan ®iÒu tra ë ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n gåm cã: a) C¬ quan ®iÒu tra
ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; b) C¬ quan ®iÒu tra ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù
Trung ¬ng.
C¬ quan ®iÒu tra cã Thñ trëng, Phã thñ trëng vµ §iÒu tra viªn.
Theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù th× chØ nh÷ng ngßi cã chøc
vô lµ Thñ trëng hoÆc Phã Thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra c¸c cÊp míi cã quyÒn ra
lÖnh b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, cßn chØ víi chøc danh §iÒu tra viªn b×nh
thêng th× kh«ng cã quyÒn nµy.
Nh÷ng ngêi theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm d kho¶n 1 §iÒu 80 BLTTHS ®îc
quyÒn ra lÖnh b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, tuy nhiªn lÖnh cña hä cha cã
hiÖu lùc thùc tÕ. LÖnh nµy chØ khi ®îc VKS cïng cÊp phª chuÈn th× míi ®îc
thi hµnh. §©y lµ thñ tôc ph¸p lý b¾t buéc ®Ó ®¶m b¶o cho hiÖu lùc thi hµnh cña
lÖnh ®ã. NÕu lÖnh cha cã sù phª chuÈn cña VKS mµ ®· thi hµnh th× coi nh
kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt, c«ng d©n cã quyÒn ph¶n ®èi, vµ ngêi ra lÖnh, ngêi thùc hiÖn lÖnh ®· vi ph¹m ph¸p luËt, vi ph¹m nµy thuéc trêng hîp b¾t giam
ngêi tr¸i ph¸p luËt. Trªn thùc tÕ, ®· cã trêng hîp C¬ quan ®iÒu tra lîi dông
lÖnh b¾t, t¹m giam nh lÖnh b¾t khÈn cÊp; VKS khi phª chuÈn th× ngêi bÞ b¾t ®·
ë C¬ quan ®iÒu tra råi, c¸c thñ tôc tiÕp sau chØ lµ hîp thøc hãa, bëi v× luËt
kh«ng b¾t buéc KiÓm s¸t viªn ph¶i cã mÆt t¹i c¬ quan hoÆc n¬i thi hµnh lÖnh.
HoÆc cã trêng hîp C¬ quan ®iÒu tra b¸o gäi bÞ can lªn trô së lµm viÖc råi qu¶n
thóc, gi÷ tr¸ h×nh ë C¬ quan ®iÒu tra, khi cã nhu cÇu thñ tôc th× ®a lªn xe vÒ
trô së UBND x· n¬i c tró lµm thñ tôc b¾t. Do sù nhËn thøc vÒ ®iÒu luËt nµy
h¹n chÕ nªn c«ng d©n kh«ng cã sù ph¶n ®èi, UBND x· kh«ng thÓ tõ chèi cho
nªn viÖc b¾t vÉn diÔn ra b×nh thêng. Trêng hîp nµy dï cã ®óng
lµ b¾t ®îc bÞ can th× vÉn thuéc trêng hîp b¾t sai vÒ thñ tôc. §Ó chÊn chØnh t×nh
tr¹ng nµy tríc hÕt cÇn chó träng c«ng t¸c tuyªn truyÒn ph¸p luËt ®Ó n©ng cao
- Xem thêm -