Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự việt nam. t...

Tài liệu Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự việt nam. thựctrạng, nguyên nhân và giải pháp

.DOC
200
84
56

Mô tả:

1 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ tè tông h×nh sù (TTHS) th× c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn (BPNC) chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. Bëi lÏ c¸c BPNC nh»m gióp c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cã c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc, ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c hµnh vi ph¹m téi ®ang chuÈn bÞ thùc hiÖn hoÆc ®ang x¶y ra, gãp phÇn ®¾c lùc cho viÖc ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi c¸c hµnh vi ph¹m téi. Trong sè c¸c BPNC, th× b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam lµ nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh cìng chÕ rÊt nghiªm kh¾c. NÕu b¾t, giam, gi÷ oan, sai sÏ x©m ph¹m ®Õn quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n vµ c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña con ngêi ®îc ph¸p luËt b¶o hé. Ngîc l¹i, kh«ng b¾t, giam, gi÷ ngêi ph¹m téi ®Ó nh÷ng ngêi ®ã vÉn tự do ngoµi vßng ph¸p luËt, tiÕp tôc g©y ¸n hoÆc trèn tr¸nh... g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, xö lý vô ¸n còng lµ lµm thiÖt h¹i ®Õn quyÒn lîi cña con ngêi, cña céng ®ång, lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi Nhµ níc. Tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (12-1986) ®Êt níc ta xãa bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, viÖc x©y dùng ph¸p luËt ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ. LÇn ®Çu tiªn Bé luËt tè tông h×nh sù (BLTTHS) ra ®êi quy ®Þnh tr×nh tù, thñ tôc cña viÖc ®iÒu tra - truy tè - xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù. ViÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ®· ®îc quy ®Þnh kh¸ cô thÓ t¹i ch¬ng V vµ mét sè ®iÒu trong c¸c ch¬ng kh¸c cña BLTTHS 1988. Tr¶i qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn, BLTTHS 1988 ®· nhiÒu lÇn ®îc söa ®æi bæ sung cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ ë mçi giai ®o¹n. MÆc dï ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ c¸c trêng hîp b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ngµy cµng cô thÓ, ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n, song thùc tiÔn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy cho thÊy t×nh h×nh vi ph¹m ph¸p luËt vÉn cßn kh¸ phæ biÕn. §ã lµ viÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam kh«ng ®óng ®èi tîng, kh«ng ®óng thñ tôc, sai thÈm quyÒn. L¹m dông viÖc b¾t 2 khÈn cÊp, b¾t qu¶ tang, t¹m gi÷ thuéc vi ph¹m hµnh chÝnh ®Ó ¸p dông theo quy ®Þnh cña luËt TTHS... dÉn ®Õn nhiÒu trêng hîp b¾t, gi÷, giam oan, sai ngêi d©n v« téi. MÆc dï c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p kiÓm tra, chÊn chØnh song thùc tÕ vi ph¹m vÉn x¶y ra, nhiÒu vô g©y hËu qu¶ nghiªm träng ®· lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng, Nhµ níc vµ c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè vô ¸n oan sai ®iÓn h×nh trong ®ã cã ¸p dông c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam nh vô: NguyÔn Ngäc Long ë T©y Ninh bÞ b¾t giam gÇn 6 n¨m; vô TrÇn Trung HiÕu ë §«ng TriÒu - Qu¶ng Ninh bÞ b¾t giam 14 th¸ng; vô L¹i Xu©n H¶i ë §iÖn Biªn - Lai Ch©u bÞ b¾t giam 36 th¸ng; vô §ç Cao Sen vµ Tr¬ng ThÞ LiÔu bÞ Tßa phóc thÈm Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC) t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh tuyªn ph¹m téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n, Gi¸m ®èc thÈm tuyªn kh«ng ph¹m téi trong khi ®ã «ng Sen vµ bµ LiÔu ®· bÞ b¾t giam 16 th¸ng; vô Vò Biªn Thïy ë Easup - §¾c L¾c bÞ b¾t vµ t¹m giam 2 lÇn tæng céng 165 ngµy, sau ®ã Tßa tuyªn kh«ng ph¹m téi [2]. Tríc t×nh h×nh nh vËy, ®Ó chÊn chØnh mét bíc quan träng c«ng t¸c t ph¸p nh»m x©y dùng vµ hoµn thiÖn Nhµ níc ph¸p quyÒn, Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chØ thÞ, nghÞ quyÕt l·nh ®¹o c«ng t¸c t ph¸p, trong ®ã cã viÖc chØ ®¹o, chÊn chØnh c¸c ho¹t ®éng b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ cÊp thiÕt. ChØ thÞ 53/CT-TW ngµy 21-3-2000 cña Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ mét sè c«ng viÖc cÊp b¸ch cña c¸c c¬ quan t ph¸p cÇn thùc hiÖn trong n¨m 2000 ®· nªu: "... viÖc b¾t, giam ph¶i ®îc xem xÐt, phª chuÈn ®èi víi tõng trêng hîp, tõng ®èi tîng cô thÓ; ®èi víi trêng hîp b¾t, giam còng ®îc hoÆc kh«ng b¾t, giam còng ®îc th× kh«ng b¾t, giam" [21]. NghÞ quyÕt 08/NQ-TW ngµy 2-1-2002 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ mét sè nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c t ph¸p trong thêi gian tíi còng chØ râ: ... T¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm s¸t viÖc b¾t, giam, gi÷ ®¶m b¶o ®óng ph¸p luËt; nh÷ng trêng hîp cha cÇn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam th× 3 kiªn quyÕt kh«ng phª chuÈn lÖnh b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam; ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi c¸c trêng hîp oan sai trong b¾t, gi÷. ViÖn kiÓm s¸t c¸c cÊp chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng oan, sai trong viÖc b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam thuéc ph¹m vi thÈm quyÒn phª chuÈn cña m×nh... [23]. §Ó kh«i phôc quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi bÞ oan trong ho¹t ®éng TTHS, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ngêi cã thÈm quyÒn trong ho¹t ®éng khëi tè, ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù, ngµy 17-3-2003 ñy ban Thêng vô Quèc héi níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa (XHCN) ViÖt Nam ®· ra nghÞ quyÕt vÒ båi thêng thiÖt h¹i cho ngêi bÞ oan do ngêi cã thÈm quyÒn trong ho¹t ®éng TTHS g©y ra [1]. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ chÕ ®Þnh b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam §Ó thùc hiÖn tèt c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ níc, chÊp hµnh ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ t ph¸p h×nh sù, trong thêi gian qua ®· cã mét sè s¸ch b¸o ph¸p lý ë níc ta ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ viÖc x©y dùng vµ ¸p dông c¸c BPNC nªu trªn nh mét sè bµi viÕt ®¨ng t¶i trªn c¸c t¹p chÝ nh: T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n (TAND) (tríc lµ TËp san Tßa ¸n), t¹p chÝ D©n chñ vµ Ph¸p luËt (tríc lµ T¹p chÝ Ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa) cña c¸c t¸c gi¶ Vâ Quang Nh¹n, Ph¹m Th¸i, §Æng V¨n Do·n... hay cuèn "Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ b¾t, gi÷, kh¸m xÐt" cña c¸c t¸c gi¶ Ph¹m Quang Mü, Ph¹m H÷u Kú (Nxb C«ng an nh©n d©n, 1983). Ngµy 28-6-1988 Quèc héi níc Céng hßa XHCN ViÖt Nam ®· th«ng qua BLTTHS, sù ra ®êi cña Bé luËt nµy ®· t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc nghiªn cøu c¸c chÕ ®Þnh TTHS nãi chung vµ vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam nãi riªng. RÊt nhiÒu gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y ë bËc ®¹i häc, cao ®¼ng, trêng nghÒ nh Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi, khoa LuËt Trêng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n §¹i häc Quèc gia Hµ néi, khoa LuËt cña c¸c häc viÖn nh Häc viÖn C¶nh s¸t, Häc viÖn An ninh, Trêng Cao ®¼ng KiÓm s¸t Hµ Néi, trêng §µo t¹o c¸c chøc danh T ph¸p ®· ®Ò cËp, nghiªn cøu vÒ c¸c BPNC nªu trªn, kh«ng nh÷ng thÕ c¸c BPNC ®ã cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña 4 mét sè tµi liÖu chuyªn kh¶o hoÆc b×nh luËn nh: "B×nh luËn khoa häc Bé luËt tè tông h×nh sù" cña ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T ph¸p - 1990, 1992; cuèn "Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù" cña ViÖn Nghiªn cøu Nhµ níc vµ Ph¸p luËt, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1994; cuèn "Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ b¾t ngêi, t¹m gi÷, t¹m giam ®óng ph¸p luËt" cña Ph¹m Thanh B×nh - NguyÔn V¹n Nguyªn, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1993; cuèn "C¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn vµ nh÷ng vÊn ®Ò n©ng cao hiÖu qu¶ cña chóng" cña NguyÔn V¹n Nguyªn, Nxb C«ng an nh©n d©n, 1995; c¸c bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ NguyÔn V¹n Nguyªn, Mai Bé, Ph¹m Thanh B×nh, NguyÔn V¨n §iÖp, Vò Gia L©m, NguyÔn N«ng, Vò TiÕn TrÝ... ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ, ®Æc san chuyªn ngµnh, vµ c¸c BPNC ®ã cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu ®Ó híng dÉn ¸p dông ph¸p luËt vµo thùc tiÔn nh c¸c th«ng t liªn ngµnh, ®¬n ngµnh, c¸c chØ thÞ, c«ng v¨n híng dÉn cña c¸c c¬ quan C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t (VKS), Tßa ¸n, Bé T ph¸p v.v... vµ gÇn ®©y nhÊt, t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Thanh ®· nghiªn cøu ®Ò tµi "¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña lùc lîng c¶nh s¸t nh©n d©n" lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc. §Ó phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ, ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch t ph¸p nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ë níc ta, ngµy 26-11-2003 t¹i kú häp thø 4 khãa XI, Quèc héi níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· th«ng qua Bé luËt tè tông h×nh sù 2003. Bé luËt nµy cã hiÖu lùc tõ ngµy 01-7-2004. MÆc dï BLTTHS 2003 võa b¾t ®Çu cã hiÖu lùc, mÆc dï ®· cã nh÷ng chuyªn ®Ò, c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c cÊp, ngµnh vµ c¸c c¸ nh©n kh¸c vÒ vÊn ®Ò nµy, tuy ®· cã nh÷ng kiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt nh»m x©y dùng, hoµn thiÖn ph¸p luËt nhng viÖc nghiªn cøu ®ã vÉn chØ ®i s©u ®îc mét vµi khÝa c¹nh cña c¸c BPNC b¾t ngêi, t¹m gi÷ vµ t¹m giam, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu nghiªn cøu ®Ó söa ®æi, bæ sung BLTTHS mét c¸ch toµn diÖn - mét yªu cÇu vÉn ®ang ®îc ®Æt ra ®èi víi níc ta trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay vµ trong t¬ng lai. ChÝnh v× vËy, 5 t«i vÉn m¹nh d¹n chän ®Ò tµi "C¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam trong tè tông h×nh sù ViÖt Nam. Thùc tr¹ng, nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p" lµm ®Ò tµi cho luËn ¸n tiÕn sÜ cña m×nh, víi mong muèn nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, toµn diÖn h¬n vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam trong quy ®Þnh cña ph¸p luËt TTHS hiÖn hµnh, tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt, nhîc ®iÓm trong c«ng t¸c x©y dùng vµ thi hµnh ph¸p luËt, gãp phÇn n©ng cao h¬n n÷a tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh thùc tiÔn cña vÊn ®Ò nµy ®Ó phôc vô tèt h¬n n÷a cho c¸c ho¹t ®éng t ph¸p h×nh sù ë ViÖt Nam. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn ¸n Víi môc ®Ých nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nh÷ng biÖn ph¸p b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, luËn ¸n tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau: - Nghiªn cøu lý luËn c¬ b¶n vÒ c¸c BPNC vµ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam trong tè tông h×nh sù ViÖt Nam. Trong ®ã nghiªn cøu s¬ lîc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam; nghiªn cøu vµ ph©n tÝch ph¸p luËt thùc ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, tõ ®ã ®a ra c¸c kh¸i niÖm vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn nãi chung vµ c¸c kh¸i niÖm vÒ tõng biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam còng nh tõng trêng hîp b¾t nãi riªng. - Nghiªn cøu thùc tr¹ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam; t×m hiÓu nguyªn nh©n cña nh÷ng víng m¾c, tån t¹i, bÊt cËp gi÷a c¸c quy ®Þnh luËt vµ thùc tiÔn. - §a ra mét sè gi¶i ph¸p vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung ®Ó hoµn thiÖn ph¸p luËt TTHS còng nh gi¶i ph¸p vÒ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc b¾t, t¹m gi÷ vµ t¹m giam. 4. Ph¹m vi, ®èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam lµ nh÷ng chÕ ®Þnh lín vµ phøc t¹p trong luËt TTHS, v× vËy trong ph¹m vi cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ khã cã thÓ nghiªn cøu vµ 6 gi¶i quyÕt hÕt mäi vÊn ®Ò. V× vËy, luËn ¸n chØ dõng l¹i ë ph¹m vi nghiªn cøu néi dung cña c¸c quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn, ®èi tîng, thêi h¹n, thñ tôc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn nªu trªn víi thùc tr¹ng ¸p dông chóng, nghiªn cøu nguyªn nh©n cña nh÷ng bÊt cËp, víng m¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông lý luËn vµo thùc tiÔn, tõ ®ã ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt thùc ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam. Víi ph¹m vi trªn, ®èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ thÈm quyÒn ¸p dông, ®èi tîng ¸p dông, thêi h¹n ¸p dông, thñ tôc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t ngêi, t¹m gi÷ vµ t¹m giam, trong ®ã luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng ®iÓm bÊt cËp, víng m¾c trong viÖc quy ®Þnh vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nªu trªn. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó nghiªn cøu ®Ò tµi, t¸c gi¶ luËn ¸n vËn dông ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt, ®ång thêi sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, ®èi chiÕu, tæng hîp, tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn vµ c¸c c¸n bé lµm thùc tiÔn. LuËn ¸n ®îc nghiªn cøu trªn c¬ së lý luËn cña khoa häc luËt h×nh sù, luËt TTHS, tham kh¶o c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶, g¾n kÕt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ c«ng t¸c t ph¸p, qua thùc tiÔn c«ng t¸c thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng TTHS nãi chung vµ vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷ vµ t¹m giam ë ViÖt Nam nãi riªng. 6. §iÓm míi cña luËn ¸n §iÓm míi cña luËn ¸n thÓ hiÖn ë chç: ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn, c¸c BPNC nghiªm kh¾c lµ b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam ®îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vµ toµn diÖn, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu kh«ng nh÷ng t×m ra c¸c nhîc ®iÓm trong c«ng t¸c x©y dùng vµ thùc thi ph¸p luËt mµ cßn ®a ra ®îc nh÷ng 7 kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt nh»m gãp phÇn vµo viÖc söa ®æi, bæ sung, hoµn thiÖn ph¸p luËt TTHS, gãp phÇn thóc ®Èy viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c BPNC b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam vµo thùc tiÔn thùc thi ph¸p luËt ®îc nghiªm minh, chÝnh x¸c, ¸p dông ®óng ph¸p luËt, ®óng trêng hîp, ®óng téi, ®óng ngêi, ®¶m b¶o kh«ng ®Ó lät ngêi ph¹m téi ®ång thêi h¹n chÕ tèi ®a viÖc b¾t, gi÷, giam oan, sai trong chÕ ®é d©n chñ cña chóng ta. 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn ¸n gåm 3 ch¬ng. 8 Ch¬ng 1 NhËn thøc chung vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam 1.1. Lý LuËn C¥ B¶n VÒ C¸c BiÖn Ph¸p NG¡N ChÆn B¾t, T¹m Gi÷, T¹m GIAM 1.1.1. Kh¸i niÖm c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn bắt, tạm giữ, tạm giam trong luật TTHS Việt Nam 1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p ng¨n chÆn Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ nhµ níc do c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ¸p dông nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých tè tông nhÊt ®Þnh. C¨n cø vµo môc ®Ých cña chóng cã thÓ ph©n lo¹i c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ thµnh c¸c nhãm sau: - Nhãm biÖn ph¸p cìng chÕ ®Ó ®¶m b¶o thu thËp vµ ghi nhËn chøng cø (kh¸m ngêi, kh¸m n¬i ë, xem xÐt dÊu vÕt...); - Nhãm biÖn ph¸p cìng chÕ ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh tè tông ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng vµ thuËn lîi (kª biªn tµi s¶n, ¸p gi¶i bÞ can...); - C¸c BPNC (b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n ®Ó b¶o ®¶m). Trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ TTHS th× c¸c BPNC chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng, nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn th©n thÓ, quyÒn con ngêi, h¹n chÕ mét sè quyÒn nh©n th©n cña c«ng d©n. ChÝnh v× vËy mµ BLTTHS ®· dµnh mét ch¬ng riªng ®Ó quy ®Þnh vÒ c¸c BPNC. §Ó viÖc hiÓu vµ thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh vÒ BPNC, nhiÒu c«ng tr×nh, tµi liÖu, s¸ch b¸o ®· cã nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c BPNC. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ ph¸p lý phæ th«ng cña Nhµ xuÊt b¶n "S¸ch ph¸p lý" Matxc¬va, 1973 gi¶i thÝch r»ng: 9 BiÖn ph¸p ng¨n chÆn lµ biÖn ph¸p cìng chÕ vÒ mÆt tè tông h×nh sù do ®iÒu tra viªn, dù thÈm viªn, kiÓm s¸t viªn vµ tßa ¸n ¸p dông ®èi víi bÞ can (ngêi bÞ t×nh nghi) nÕu cã ®ñ c¨n cø cho r»ng bÞ can trèn tr¸nh viÖc ®iÒu tra, dù thÈm hoÆc trèn tr¸nh tßa ¸n, c¶n trë viÖc x¸c minh sù thËt vÒ vô ¸n, hay sÏ tiÕp tôc ho¹t ®éng ph¹m téi, còng nh ®Ó ®¶m b¶o viÖc thi hµnh ¸n [70]. BLTTHS ViÖt Nam hiÖn hµnh mÆc dï kh«ng ®a ra mét kh¸i niÖm vÒ BPNC, tuy nhiªn t¹i §iÒu 79 BLTTHS 2003 còng ®· quy ®Þnh c¸c c¨n cø ¸p dông c¸c BPNC nh sau: §Ó kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m hoÆc khi cã c¨n cø chøng tá bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hoÆc sÏ tiÕp tôc ph¹m téi, còng nh khi cÇn b¶o ®¶m thi hµnh ¸n, th× c¬ quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t hoÆc Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn sau ®©y: b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m. C¸c c¨n cø nµy còng ®· ph¶n ¸nh mét phÇn b¶n chÊt cña cña c¸c BPNC cña ph¸p luËt TTHS ViÖt Nam. Tuy nhiªn, BPNC lµ biÖn ph¸p cìng chÕ tè tông rÊt nghiªm kh¾c, ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n ®Þnh râ rµng vÒ chñ thÓ ¸p dông, vÒ thÈm quyÒn ¸p dông, vÒ ®èi tîng bÞ ¸p dông, vÒ c¨n cø vµ môc ®Ých ¸p dông ®Ó tõ ®ã míi cã thÓ hiÓu mét c¸ch thÊu ®¸o vµ vËn dông ®óng ®¾n vµo thùc tiÔn. - Gi¸o tr×nh luËt TTHS ViÖt Nam - Khoa luËt, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, cho r»ng: BPNC lµ biÖn ph¸p cìng chÕ trong TTHS ¸p dông víi bÞ can, bÞ c¸o, ngêi ph¹m téi qu¶ tang vµ ngêi cÇn ph¶i b¾t trong trêng hîp khÈn cÊp. Nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m cña hä, ng¨n chÆn ngêi ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra truy tè, xÐt xö vµ tiÕp tôc ph¹m téi hoÆc trèn [63]. - Cuèn "Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù" l¹i gi¶i thÝch r»ng BPNC lµ mét lo¹i biÖn ph¸p do c¬ quan ®iÒu tra, VKS vµ Tßa ¸n ¸p dông 10 ®èi víi ngêi bÞ t×nh nghi ph¹m téi, ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o vµ c¶ ngêi bÞ kÕt ¸n khi c¸c c¬ quan nµy cã c¨n cø cho r»ng nh÷ng ngêi nµy sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, thi hµnh ¸n hoÆc tiÕp tôc ph¹m téi. BPNC gåm: B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m [59]. Cã thÓ nãi r»ng, c¸c s¸ch b¸o, tµi liÖu nªu trªn ®· nªu lªn ®îc khÝa c¹nh nµy hay khÝa c¹nh kh¸c kh¸i niÖm vÒ c¸c BPNC, nhng nh×n chung vÉn cha ®a ra ®îc mét kh¸i niÖm ®Çy ®ñ, khoa häc chøa ®ùng tÊt c¶ c¸c yÕu tè cÊu thµnh nªn BPNC thÓ hiÖn ë c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng nh c¨n cø ¸p dông, môc ®Ých, thÈm quyÒn ¸p dông vµ ®èi tîng bÞ ¸p dông BPNC. V× vËy, c¸ nh©n t«i cho r»ng, mét kh¸i niÖm hoµn chØnh, chÝnh x¸c vÒ c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn th× trong kh¸i niÖm ®ã ph¶i hµm chøa tÊt c¶ c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng cña c¸c BPNC nh: c¨n cø ¸p dông; môc ®Ých ¸p dông; thÈm quyÒn ¸p dông vµ ®èi tîng ¸p dông biÖn ph¸p ng¨n chÆn. Tæng hîp tõ nh÷ng quy ®Þnh cña BLTTHS vµ mét sè kh¸i niÖm trªn, qua ph©n tÝch cã thÓ hiÓu ®îc r»ng: BiÖn ph¸p ng¨n chÆn lµ nh÷ng biÖn ph¸p cìng chÕ TTHS do c¬ quan hoÆc ngêi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ¸p dông ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o hoÆc ®èi víi ngêi cha bÞ khëi tè; khi cã c¨n cø do BLTTHS quy ®Þnh, nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n chÆn viÖc bÞ can, bÞ c¸o g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n hoÆc ng¨n ngõa hä tiÕp tôc ph¹m téi. BiÖn ph¸p ng¨n chÆn gåm: B¾t, t¹m gi÷, t¹m giam, cÊm ®i khái n¬i c tró, b¶o lÜnh, ®Æt tiÒn hoÆc tµi s¶n cã gi¸ trÞ ®Ó b¶o ®¶m. Trong c¸c BPNC biÖn ph¸p b¾t ®îc xÕp thø tù ®Çu tiªn råi ®Õn t¹m gi÷, t¹m giam. VËy ta h·y xem xÐt tõng kh¸i niÖm vÒ c¸c BPNC ®ã. 1.1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t B¾t lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn cña BPNC. B¾t cã tÝnh chÊt khëi ®Çu cho viÖc ¸p dông BPNC tiÕp theo. B¾t lµ mét trong nh÷ng BPNC cã 11 tÝnh cìng chÕ nghiªm kh¾c, v× vËy viÖc b¾t nhÊt thiÕt ph¶i tu©n thñ c¸c c¨n cø, tr×nh tù, thñ tôc theo ph¸p luËt quy ®Þnh. B¾t lµ BPNC nh»m kÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n ngõa ngêi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi trèn tr¸nh ph¸p luËt, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n ®îc thuËn lîi. ... B¾t ngêi lµ BPNC mang tÝnh ®Æc thï thêng ®îc ¸p dông liÒn tríc c¸c BPNC nh t¹m gi÷, t¹m giam. BPNC nµy lµm h¹n chÕ mét sè quyÒn tù do cña c¸ nh©n ngêi bÞ b¾t, buéc hä ph¶i cã mÆt t¹i ®Þa ®iÓm quy ®Þnh ®Ó lµm viÖc víi §iÒu tra viªn, KiÓm s¸t viªn, ThÈm ph¸n. BiÖn ph¸p b¾t ngêi ®îc tÝnh tõ thêi ®iÓm ngêi cã chøc vô theo luËt ®Þnh ra lÖnh b¾t ®Õn khi kÕt thóc lµ ngêi bÞ b¾t ®îc dÉn gi¶i ®Õn n¬i ®Ó t¹m gi÷, t¹m giam [33]. B¾t hiÓu theo nghÜa réng: B¾t kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p trõng ph¹t cña ph¸p luËt ®èi víi ngêi ph¹m téi mµ lµ BPNC cña ho¹t ®éng TTHS. B¾t ®óng ngêi, b¾t kÞp thêi cã t¸c dông ng¨n chÆn mäi ©m mu vµ thñ ®o¹n chèng ®èi cña ngêi ph¹m téi, kh«ng cho hä tiÕp tôc ph¹m téi, che giÊu, trèn tr¸nh hoÆc g©y khã kh¨n cho viÖc x¸c ®Þnh sù thËt ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n. B¾t hiÓu theo nghÜa hÑp: §èi víi c¸ nh©n ngêi bÞ b¾t lµ sù h¹n chÕ mét sè quyÒn tù do cña c¸ nh©n, lµ ®iÓm khëi ®Çu cña sù trõng ph¹t cña ph¸p luËt nÕu ngêi ®ã lµ ngêi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, bëi v× khi thi hµnh ¸n, thêi gian t¹m gi÷, t¹m giam ®îc khÊu trõ vµo thêi gian thi hµnh ¸n. B¾t kh«ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt: b¾t nhÇm (b¾t oan, sai) ngêi v« téi sÏ g©y mét t¸c h¹i rÊt lín, kh«ng nh÷ng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt bÞ vi ph¹m, mµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña con ngêi bÞ x©m h¹i, ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi cña c«ng d©n ®îc ph¸p luËt b¶o hé. Tõ ®ã nã ¶nh hëng xÊu ®Õn lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thÕ lùc thï ®Þch lîi dông chiªu bµi nh©n quyÒn ®Ó chèng ph¸ Nhµ níc ta. V× vËy, khi b¾t ngêi ph¶i thÓ hiÖn th¸i ®é kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng téi ph¹m, song 12 còng ph¶i thËn träng khi xem xÐt ®¸nh gi¸ chøng cø. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn BLTTHS c¸c c¬ quan t ph¸p nh: Bé C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao (VKSNDTC), Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC), Bé T ph¸p, ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®¬n ngµnh, liªn ngµnh ®Ó híng dÉn viÖc ¸p dông BPNC trong ®ã cã biÖn ph¸p b¾t. Nh»m môc ®Ých ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ víi téi ph¹m, t¨ng cêng ph¸p chÕ XHCN, thùc hiÖn mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt còng nh ®¶m b¶o c¸c quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n, BLTTHS quy ®Þnh ba trêng hîp b¾t, ®ã lµ: - B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam; - B¾t ngêi trong trêng hîp khÈn cÊp; - B¾t ngêi ph¹m téi qu¶ tang hoÆc ®ang bÞ truy n·. C¸c trêng hîp nªu trªn lµ quy ®Þnh chung ®Ó khi cã c¨n cø thuéc trêng hîp nµo th× c¬ quan, ngêi cã thÈm quyÒn do luËt ®Þnh cã thÓ ¸p dông. Song c¨n cø vµo LuËt tæ chøc Quèc héi, LuËt tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n (H§ND) vµ ñy ban nh©n d©n (UBND), c¸c quy ®Þnh ®èi víi ngêi cha thµnh niªn, c¸c quy ®Þnh ®èi víi ngêi ph¹m téi lµ ngêi níc ngoµi, khi chñ thÓ thuéc c¸c ®èi tîng nµy cßn ph¶i vËn dông thªm c¸c quy ®Þnh mang tÝnh c¸ biÖt ®Ó ¸p dông BPNC còng nh ¸p dông c¸c quy ®Þnh trong BLTTHS ®îc ®óng ®¾n. ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¾t còng ph¶i qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c chung, c¸c chñ tr¬ng, ®êng lèi chØ ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc trong mçi giai ®o¹n x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc ta. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, theo chóng t«i, cã thÓ tãm t¾t kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p b¾t trong TTHS nh sau: B¾t lµ biÖn ph¸p cìng chÕ ®îc quy ®Þnh trong luËt TTHS do c¬ quan, ngêi cã thÈm quyÒn do luËt ®Þnh ¸p dông ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o hoÆc ngêi cha bÞ khëi tè; ngêi ®ang cã hµnh vi ph¹m téi qu¶ tang hoÆc ®ang bÞ truy n· khi cã c¨n cø do BLTTHS quy ®Þnh, nh»m kÞp thêi 13 ng¨n chÆn téi ph¹m, ng¨n chÆn viÖc bÞ can, bÞ c¸o g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n. Trong ba trêng hîp b¾t theo quy ®Þnh cña BLTTHS, tríc tiªn chóng ta nghiªn cøu: (i) B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam Sù cÇn thiÕt cña biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n coi ph¸p luËt lµ c«ng cô s¾c bÐn trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Xãa bá tµn d cña x· héi cò, thiÕt lËp, b¶o vÖ c¸c quan hÖ x· héi míi tiÕn bé, x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn, qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt lµ mét quan ®iÓm c¬ b¶n ®· ®îc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø ix cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam mét lÇn n÷a l¹i kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm nµy: Nhµ níc ta lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, lµ nhµ níc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n, v× d©n. QuyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p. Nhµ níc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt [22]. Trong thêi kú ®æi míi tõ 1986 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ níc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng: æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, t¨ng cêng vÒ kinh tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc th× t×nh h×nh téi ph¹m còng cã xu híng gia t¨ng. Do ¶nh hëng cña mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng, ®· ph¸t sinh nhiÒu téi ph¹m cã tÝnh ®Æc biÖt nguy hiÓm, tÝnh chÊt ngµy cµng nghiªm träng. §Ó gi÷ g×n thµnh qu¶ c¸ch m¹ng, t¹o m«i trêng lµnh m¹nh, æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi th× viÖc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, ng¨n chÆn téi ph¹m cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Ng¨n chÆn téi ph¹m kh«ng chØ b¶o vÖ kÞp thêi nh÷ng kh¸ch thÓ ®îc luËt h×nh sù b¶o vÖ mµ cßn gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ hËu qu¶ do téi ph¹m g©y ra. Muèn lµm ®îc viÖc ®ã, c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, ngêi tiÕn hµnh tè tông ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu 14 nh»m kiÓm so¸t ®îc ho¹t ®éng cña ngêi ph¹m téi còng nh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c c¬ quan nµy t×m ra sù thËt cña vô ¸n trong thêi gian ng¾n nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c, ®Ó ®Êu tranh ph¸t hiÖn hµnh vi ph¹m téi mét c¸ch kh¸ch quan, chÝnh x¸c, ®ång thêi kÞp thêi ®a vô ¸n ra xÐt xö th× ho¹t ®éng b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam chÝnh lµ mét trong c¸c biÖn ph¸p ®ã. Nh vËy, b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù, ®îc c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông sö dông nh mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh ®iÒu tra - truy tè - xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù, gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chèng vµ phßng ngõa téi ph¹m. Ngoµi trêng hîp b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, BLTTHS cßn quy ®Þnh c¸c trêng hîp b¾t ngêi kh¸c nh»m phôc vô tèt cho cuéc ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m. Kh¸i niÖm vÒ biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam §Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c, nhanh chãng vµ xö lý nghiªm minh, kÞp thêi mäi hµnh vi ph¹m téi, víi ph¬ng ch©m kh«ng ®Ó lät téi ph¹m, kh«ng lµm oan ngêi v« téi, c¸c c¬ quan vµ ngêi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña luËt TTHS ®îc phÐp ¸p dông c¸c BPNC. §iÒu 79 BLTTHS quy ®Þnh c¸c c¨n cø cho phÐp ¸p dông BPNC, néi dung cña ®iÒu luËt lµ c¬ së ph¸p lý quan träng cho viÖc b¾t ngêi trong ®ã cã trêng hîp b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. MÆc dï §iÒu 80 BLTTHS quy ®Þnh t¬ng ®èi ®Çy ®ñ viÖc b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam nhng kh«ng gi¶i thÝch thÕ nµo lµ b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. ChÝnh v× thÕ cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ biÖn ph¸p nµy. Tõ ®iÓn LuËt häc - Nxb B¸ch khoa (1999) nªu: B¾t ngêi ®Ó t¹m giam lµ biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®îc ¸p dông ®èi víi bÞ can, bÞ c¸o do ngêi cã thÈm quyÒn ra lÖnh: ViÖn trëng, Phã viÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù c¸c cÊp; Ch¸nh ¸n, Phã ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n vµ tßa ¸n qu©n sù c¸c cÊp; ThÈm ph¸n ¸n nh©n d©n tØnh hoÆc Tßa ¸n qu©n sù cÊp qu©n 15 khu trë lªn chñ täa phiªn tßa. §èi víi lÖnh b¾t cña nh÷ng ngêi sau: Trëng c«ng an, phã trëng c«ng an cÊp huyÖn; Thñ trëng, phã thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra cÊp tØnh trë lªn; thñ trëng, phã thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra c¸c cÊp trong qu©n ®éi nh©n d©n th× ph¶i cã sù phª chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t tríc khi thi hµnh [71]. Theo Gi¸o tr×nh luËt TTHS ViÖt Nam cña Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi th×: "B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ b¾t ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc ngêi ®· bÞ Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®a ra xÐt xö ®Ó t¹m giam phôc vô cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù" [68]. C¸c kh¸i niÖm trªn cha ®Çy ®ñ ë chç cha chØ ra c¨n cø, thÈm quyÒn ¸p dông BPNC nghiªm kh¾c nµy. Qua nghiªn cøu ®iÒu luËt vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËt TTHS, theo t«i chØ cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam sau khi ®· ph©n tÝch c¸c yÕu tè vÒ môc ®Ých, ý nghÜa cña viÖc b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, ®èi tîng, thÈm quyÒn vµ thñ tôc ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. Thø nhÊt: VÒ môc ®Ých, ý nghÜa cña biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. - B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam nh»m ®¶m b¶o cho viÖc ng¨n ngõa téi ph¹m. Ng¨n ngõa téi ph¹m kh«ng cho téi ph¹m ®ang ®îc chuÈn bÞ x¶y ra hoÆc kh«ng cho téi ph¹m ®ang ®îc thùc hiÖn tiÕp tôc. Ng¨n ngõa kÞp thêi téi ph¹m cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc gi¶m bít hËu qu¶ cña téi ph¹m. KÞp thêi ng¨n chÆn téi ph¹m kh«ng nh÷ng b¶o vÖ ®îc ®èi tîng t¸c ®éng cña téi ph¹m mµ cßn ng¨n ngõa, h¹n chÕ hËu qu¶ do téi ph¹m g©y ra. Trong thùc tÕ kh«ng ph¶i bÞ can, bÞ c¸o nµo còng hèi lçi sau khi thùc hiÖn téi ph¹m, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng bÞ can, bÞ c¸o ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp. V× vËy, khi bÞ can, bÞ c¸o cã biÓu hiÖn tiÕp tôc ph¹m téi th× viÖc ¸p dông BPNC b¾t sÏ nh»m h¹n chÕ tèi ®a hµnh vi ph¹m téi cña bÞ can, bÞ c¸o x©m ph¹m ®Õn c¸c quan hÖ x· héi ®îc luËt h×nh sù b¶o vÖ 16 - B¾t bÞ can bÞ c¸o ®Ó t¹m giam nh»m ®¶m b¶o cho c«ng t¸c ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n ®îc thuËn lîi. C¸c BPNC ®îc ¸p dông nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n theo ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt; b¶o ®¶m cho sù cã mÆt cña bÞ can, bÞ c¸o trong ho¹t ®éng tè tông khi cÇn thiÕt; b¶o ®¶m ®Ó b¶n ¸n ®· tuyªn cã ®iÒu kiÖn thi hµnh khi cã hiÖu lùc ph¸p luËt còng nh ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kh¸ch quan cña ho¹t ®éng tè tông ®ã. Trªn thùc tÕ, ë mçi giai ®o¹n tè tông th× BPNC b¾t do mét c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ¸p dông víi môc ®Ých ®¶m b¶o cho c¬ quan ®ã hoµn thµnh chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh do ph¸p luËt quy ®Þnh. ë giai ®o¹n ®iÒu tra, C¬ quan ®iÒu tra ¸p dông biÖn ph¸p b¾t, t¹m giam víi môc ®Ých ng¨n ngõa téi ph¹m vµ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®iÒu tra nh: §¶m b¶o sù cã mÆt cña bÞ can ®Ó thêng xuyªn lµm viÖc, chèng viÖc bÞ can tiªu hñy chøng cø, th«ng ®ång víi nhau ®Ó khai b¸o; ng¨n ngõa viÖc bÞ can bá trèn g©y khã kh¨n cho viÖc xö lý vô ¸n. Sau khi truy tè, tèng ®¹t ®îc ngay c¸o tr¹ng hoÆc c¸c quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt kh¸c, ¸p dông BPNC trong giai ®o¹n nµy kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o cho VKS hoµn thµnh nhiÖm vô cña m×nh mµ cßn ®¶m b¶o cho sù liªn tôc cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n. Trong giai ®o¹n xÐt xö, viÖc ¸p dông BPNC b¾t nh»m b¶o ®¶m sù cã mÆt cña bÞ c¸o t¹i phiªn tßa. ViÖc b¾t, t¹m giam bÞ c¸o cßn cã ý nghÜa ng¨n ngõa kh«ng cho c¸c bÞ can, bÞ c¸o th«ng cung, ®e däa ngêi lµm chøng, ngêi bÞ h¹i, b¶o ®¶m cho viÖc xÐt xö t¹i phiªn tßa ®îc kh¸ch quan vµ thi hµnh ngay ®îc b¶n ¸n khi cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Thø hai: VÒ ®èi tîng bÞ ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 80 BLTTHS th× b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ b¾t ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc ngêi ®· bÞ Tßa ¸n ®a ra xÐt xö ®Ó t¹m giam, phôc vô cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vµ thi hµnh ¸n h×nh sù. 17 Nh vËy ®èi tîng cña viÖc b¾t ®Ó t¹m giam chØ cã thÓ lµ bÞ can, bÞ c¸o. BÞ can, bÞ c¸o ®îc ®Þnh nghÜa t¹i §iÒu 49 vµ §iÒu 50 BLTTHS : - BÞ can lµ ngêi ®· bÞ khëi tè vÒ h×nh sù; - BÞ c¸o lµ ngêi ®· bÞ Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®a ra xÐt xö. Nh÷ng ngêi cha bÞ khëi tè vÒ h×nh sù hoÆc ngêi kh«ng bÞ Tßa ¸n ®a ra xÐt xö kh«ng ph¶i ®èi tîng b¾t ®Ó t¹m giam theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 80 BLTTHS. NÕu hä cã hµnh vi ph¹m téi th× cã thÓ bÞ b¾t theo trêng hîp khÈn cÊp hoÆc qu¶ tang chø kh«ng ph¶i lµ b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. Nãi nh vËy nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ bÞ can, bÞ c¸o ®Òu bÞ b¾t t¹m giam mµ khi cÇn b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam ph¶i cã nh÷ng c¨n cø theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thø ba: VÒ c¨n cø ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam ph¶i tu©n theo c¸c c¨n cø quy ®Þnh t¹i §iÒu 79 BLTTHS, bao gåm c¸c c¨n cø sau: - Khi cã c¨n cø chøng tá bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö. - Cã c¨n cø chøng tá bÞ can, bÞ c¸o tiÕp tôc ph¹m téi. - Khi cã c¨n cø râ rµng bÞ can, bÞ c¸o sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc thi hµnh ¸n h×nh sù. C¸c c¨n cø nµy ph¶i ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c tµi liÖu do c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông thu thËp theo ®óng tr×nh tù mµ luËt ®Þnh, c¸c c¨n cø nµy ®îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së kh¸ch quan toµn diÖn chø kh«ng ph¶i ý muèn chñ quan cña mét ngêi, hay mét c¬ quan nµo ®ã. Trong t×nh h×nh hiÖn nay tr×nh ®é cña ®iÒu tra viªn cã h¹n, dÉn ®Õn trêng hîp cã lóc, cã n¬i thùc thi ph¸p luËt kh«ng nghiªm nh: b¸o gäi kh«ng thÊy bÞ can ®Õn, hoÆc bÞ can khai b¸o cha thµnh khÈn nªn §iÒu tra viªn cho lµ bÞ can g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra vµ ®Ò nghÞ phª chuÈn lÖnh b¾t t¹m giam. 18 B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam tøc lµ ngêi bÞ b¾t sÏ bÞ t¹m giam cho nªn ngoµi c¨n cø ¸p dông chung cho c¸c BPNC ë §iÒu 79 ra cßn ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Ó t¹m giam quy ®Þnh ë §iÒu 88 BLTTHS ®ã lµ: BÞ can, bÞ c¸o ph¹m téi ®Æc biÖt nghiªm träng, ph¹m téi rÊt nghiªm träng; bÞ can, bÞ c¸o ph¹m téi nghiªm träng, ph¹m téi Ýt nghiªm träng mµ Bé luËt h×nh sù (BLHS) quy ®Þnh møc h×nh ph¹t trªn 2 n¨m tï vµ cã c¨n cø ®Ó cho r»ng ngêi ®ã cã thÓ trèn hoÆc c¶n trë viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hoÆc cã thÓ tiÕp tôc ph¹m téi. Nh vËy nÕu díi 2 n¨m tï mµ cã c¸c ®iÒu kiÖn ë §iÒu 79 BLTTHS th× còng kh«ng ®îc b¾t t¹m giam. Ngoµi ra, nÕu kh«ng ph¶i trêng hîp ®Æc biÖt nghiªm träng th× kh«ng b¾t, kh«ng t¹m giam ®èi víi ngêi giµ yÕu, bÖnh nÆng cã n¬i c tró râ rµng, phô n÷ cã thai hoÆc ®ang nu«i con nhá díi 36 th¸ng. Nh trªn ®· nªu, ®©y lµ trêng hîp b¾t ®Ó t¹m giam cho nªn viÖc xem xÐt c¨n cø ®Ó b¾t vµ c¨n cø ®Ó t¹m giam lµ rÊt quan träng bëi v× nÕu b¾t xong mµ kh«ng t¹m giam ®îc th× rÊt khã xö lý. NÕu b¾t t¹m giam mµ kh«ng ®ñ c¸c c¨n cø mÆc dï hä lµ bÞ can, bÞ c¸o, th× lÖnh t¹m giam ®ã vÉn lµ vi ph¹m ph¸p luËt, ph¶i bÞ xö lý. GÇn ®©y viÖc vi ph¹m trong viÖc b¾t giam cßn x¶y ra nhiÒu g©y hËu qu¶ nghiªm träng, b¾t trµn lan c¶ trêng hîp kh«ng ®¸ng b¾t g©y qu¸ t¶i cho c¸c tr¹i t¹m giam. §· cã nhiÒu vô d luËn lªn tiÕng ph¶n ®èi, c¸c thÕ lùc thï ®Þch lîi dông, khai th¸c ®Ó chèng ph¸ Nhµ níc ta. §Ó chÊn chØnh vi ph¹m nµy, Bé ChÝnh trÞ ®· cã quan ®iÓm chØ ®¹o râ rµng t¹i ChØ thÞ 53/CT-TW ngµy 21/3/2000 vµ NghÞ quyÕt 08/NQ/TW ngµy 02/01/2002: Trêng hîp b¾t giam còng ®îc, kh«ng b¾t giam còng ®îc th× kh«ng b¾t giam; nh÷ng trêng hîp cha cÇn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam th× kiªn quyÕt kh«ng phª chuÈn lÖnh b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam; ph¸t hiÖn xö lý kÞp thêi nh÷ng trêng hîp oan sai trong b¾t gi÷, khi xem xÐt c¨n cø ®Ó b¾t gi÷ ph¶i qu¸n triÖt ®Çy ®ñ c¸c nguyªn t¾c quy ®Þnh trong luËt TTHS, lÊy c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng nªu trªn lµm c¬ së lý luËn, kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn víi t×nh h×nh chÝnh trÞ ®Þa ph¬ng ®Ó ra mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n cã tÝnh kh¶ thi vµ cã tÝnh gi¸o dôc trong viÖc ¸p dông biÖn ph¸p 19 b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. Khi cã c¨n cø ®Ó ¸p dông th× ngêi cã thÈm quyÒn ph¶i xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh. Thø t: VÒ thÈm quyÒn ¸p dông biÖn ph¸p b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam. B¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam lµ viÖc rÊt hÖ träng, ¶nh hëng ®Õn mét sè quyÒn con ngêi, cho nªn viÖc quy ®Þnh thÈm quyÒn ra lÖnh vµ phª chuÈn chØ h¹n chÕ vµ tËp trung ë mét sè c¬ quan vµ ngêi tiÕn hµnh tè tông. Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 80 BLTTHS th× ngêi cã thÈm quyÒn ra lÖnh bao gåm nh÷ng ngêi sau: - ViÖn trëng, phã viÖn trëng VKSND vµ VKS qu©n sù c¸c cÊp. - Ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n TAND vµ Tßa ¸n qu©n sù c¸c cÊp. - ThÈm ph¸n gi÷ chøc vô Ch¸nh tßa, Phã Ch¸nh tßa phóc thÈm TANDTC; Héi ®ång xÐt xö (H§XX). - Thñ trëng, Phã thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra c¸c cÊp. Trong trêng hîp nµy lÖnh b¾t ph¶i ®îc VKS cïng cÊp phª chuÈn tríc khi thi hµnh. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 Ph¸p lÖnh cña ñy ban thêng vô quèc héi sè 23/2004/PL-UBTVQH11 ngµy 20 th¸ng 8 n¨m 2004 vÒ tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù th× c¬ cÊu tæ chøc cña C¬ quan ®iÒu tra gåm cã: C¬ quan ®iÒu tra trong C«ng an nh©n d©n bao gåm: a) C¬ quan c¶nh s¸t ®iÒu tra Bé c«ng an; C¬ quan C¶nh s¸t ®iÒu tra C«ng an tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng; C¬ quan C¶nh s¸t ®iÒu tra C«ng an huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc thuéc tØnh ; b) C¬ quan An ninh ®iÒu tra Bé C«ng an; C¬ quan ®iÒu tra C«ng an tØnh, thµnh phè trùc thuéc thuéc Trung ¬ng. C¬ quan ®iÒu tra trong Qu©n ®éi nh©n d©n bao gåm: a) C¬ quan ®iÒu tra h×nh sù Bé Quèc phßng; C¬ quan ®iÒu tra h×nh sù qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng; C¬ quan ®iÒu tra h×nh sù khu vùc. 20 b) C¬ quan An ninh ®iÒu tra Bé Quèc phßng; C¬ quan An ninh ®iÒu tra qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng. C¬ quan ®iÒu tra ë ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n gåm cã: a) C¬ quan ®iÒu tra ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; b) C¬ quan ®iÒu tra ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù Trung ¬ng. C¬ quan ®iÒu tra cã Thñ trëng, Phã thñ trëng vµ §iÒu tra viªn. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù th× chØ nh÷ng ngßi cã chøc vô lµ Thñ trëng hoÆc Phã Thñ trëng C¬ quan ®iÒu tra c¸c cÊp míi cã quyÒn ra lÖnh b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, cßn chØ víi chøc danh §iÒu tra viªn b×nh thêng th× kh«ng cã quyÒn nµy. Nh÷ng ngêi theo quy ®Þnh t¹i ®iÓm d kho¶n 1 §iÒu 80 BLTTHS ®îc quyÒn ra lÖnh b¾t bÞ can, bÞ c¸o ®Ó t¹m giam, tuy nhiªn lÖnh cña hä cha cã hiÖu lùc thùc tÕ. LÖnh nµy chØ khi ®îc VKS cïng cÊp phª chuÈn th× míi ®îc thi hµnh. §©y lµ thñ tôc ph¸p lý b¾t buéc ®Ó ®¶m b¶o cho hiÖu lùc thi hµnh cña lÖnh ®ã. NÕu lÖnh cha cã sù phª chuÈn cña VKS mµ ®· thi hµnh th× coi nh kh«ng cã hiÖu lùc ph¸p luËt, c«ng d©n cã quyÒn ph¶n ®èi, vµ ngêi ra lÖnh, ngêi thùc hiÖn lÖnh ®· vi ph¹m ph¸p luËt, vi ph¹m nµy thuéc trêng hîp b¾t giam ngêi tr¸i ph¸p luËt. Trªn thùc tÕ, ®· cã trêng hîp C¬ quan ®iÒu tra lîi dông lÖnh b¾t, t¹m giam nh lÖnh b¾t khÈn cÊp; VKS khi phª chuÈn th× ngêi bÞ b¾t ®· ë C¬ quan ®iÒu tra råi, c¸c thñ tôc tiÕp sau chØ lµ hîp thøc hãa, bëi v× luËt kh«ng b¾t buéc KiÓm s¸t viªn ph¶i cã mÆt t¹i c¬ quan hoÆc n¬i thi hµnh lÖnh. HoÆc cã trêng hîp C¬ quan ®iÒu tra b¸o gäi bÞ can lªn trô së lµm viÖc råi qu¶n thóc, gi÷ tr¸ h×nh ë C¬ quan ®iÒu tra, khi cã nhu cÇu thñ tôc th× ®a lªn xe vÒ trô së UBND x· n¬i c tró lµm thñ tôc b¾t. Do sù nhËn thøc vÒ ®iÒu luËt nµy h¹n chÕ nªn c«ng d©n kh«ng cã sù ph¶n ®èi, UBND x· kh«ng thÓ tõ chèi cho nªn viÖc b¾t vÉn diÔn ra b×nh thêng. Trêng hîp nµy dï cã ®óng lµ b¾t ®îc bÞ can th× vÉn thuéc trêng hîp b¾t sai vÒ thñ tôc. §Ó chÊn chØnh t×nh tr¹ng nµy tríc hÕt cÇn chó träng c«ng t¸c tuyªn truyÒn ph¸p luËt ®Ó n©ng cao
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng