V
/v
f)AI IIOCQUOCCJIA HA NOI
ruròNc; \)\\ HOC KMOA HOC XÀ nói vÀ NIIAN
^ AN
N(;i'Vf<:N IH! niANFI HUVKN
e. MÀC VÀ PH. ANG - GHEN VE GlÀl PHÓNG CON NGlTàl
( IIUVKN I\(;ÀNH : ( NDVHC VÀ CINIA LS
MA SO 5.0L02
LUAN VAN ITIAC SV KIIOA HOC TRIET HOC
Mivìn ìwOmì I) AN KIIOA no( : (;S-TS NCÌUV^N HOT M I
r:
TRJN:^THMT'^IIÌ^:T:N
'^-^/J-^
Ha noi - 2001
MUC LLC
NOIDUNG
Phàn mò dàu
Nói dung
Chuong L Quan niem cùa mot so nhà triét hoc phircmg Tày
truóc Mac ve con ngU(ri va giai phóng con nguòi.
TRANC;
5
9
9
I. I Quan niém cùa càc nhà triét hgc tu co dai dén trung dai.
g
1.2 Quan niém cùa càc nhà triét hgc thòi ky Phue Hu'ng. ean deli
va eó diéii Diic.
'^"^
1.3 Dành già ve quan niém con ngUÒi va giài phóng con nguòi
cùa càc nhà iricl hoc tru'óc Mac.
30
Chuong 2. Quan niém cùa C.Màc va Ph.Àng ghen ve giai -^^^
phóng con nguòi va y nghTa cùa nò dòi vói su nghiép \ày dung va
phàt trién e(m nguòi Viét nani hién nay.
2.1 Su' phé phàn cùa C. Mac va Ph.Àng ghen ve tình trang con
nguòi trong \à hòi tu bàn là ca so de dàt ra van de giài phóng con
->^
nguoi.
2.2 Con ngu'òi trong mói quan he vói tu nhién, xà hói va con
48
diròng thuc hicn su giai phóng con nguòi .
2,3. Y iighTa quan niém cùa C. Mac va Ph. Ang ghen ve giai
phónu eon nuiròi dòi \ai su nghiép xày dimg va phat trién con ngu'òi
Vici Nani hicn na\.
Ket hian.
Danh nuic tài liéu tham khao.
79
^'
0-5
PHAN MÒDAIJ
/ . Ly do chgu de tài.
Sue manh ehù yéu trong toàn bò hgc thuyét cùa C. Mae va Ph.Àng ghen
là tu tuòng giài phóng con nguòi khòi àp bue bóc lòt, bài còng. Irà quyén làm
nguòi cho con nguòi va de cao già tri sàng tao cùa con nguòi trong tién trình
lieh su.
Tiuóe C. Mae càc nhà triét hgc va càc nhà xà bòi hgc cùng dàt ra vA'n de
giài phóng con nguòi khòi bài còng va àp bue xà hòi. Nhung hg thiròng trong
mong nhiéu (V long lù thien cùa nliùng nhà hào tàni va gùi gàni niém fin cùa
niình vào nhuiig bién phàp thuyét phue, giào due là eó thè Ihay dói duge che dò
xà hòi va so pliAn con nguòi.
Ké thiia va phàl Irièn tu tUÒng cùa càc bAc lién bòi C. Mac va Ph.Àng ghen
da xuAÌ phàl tir nhùng lién de hién Ihue cùa su tón lai con nguòi de lini ra con
duònu giài ph('ing con nguòi khòi àp bue bóc lòt va giài phóng Iriel de con nguòi.
Do hoc lluiyét cùa C. Mac va F^h.Àng ghen eó sue thuyét phue cao nhu vAy
nén no lòi cuon rat nhiéu càc hgc già trén thè giói nghiéii cùu tìm hiéu. Tiiróc kia
càc lìllà triét hgc pliuang Tày hién dai tìm eàeh phù nlian hgc thuyéì ve con
nguòi trong chi\ nghla Mae - Le nin. Ngày nay biét ràng khòng thè phù nhan
dwac hoc lhii\él dò, hg lién chuyèn sang hiróng là'n còng kliàc. Theo hg dinh cao
cùa hoc ihiiNcI ve con nguòi ma C.Màc dà dat dén là " Bàn thào kinh té triét hoc
1844 " san này C.Màc da lù bó ehù ngliTa nhàn d^o de di vào lình vire kinh té
hoc chinli (ri.
Trén Ihuc té san su siip dò cùa Lién xò va càc nu'óc xà hói dui ngliTa Dòng
Au nhiéu cjuan diéni dio rAng ehù nghìa Mac dà lòi Ihòi, ran^ hoc ihuycl Màc ve
linli lai yéu \é cadi mang vò san \à su phàt trién cùa hình ihài kinh té xà lioi
còng san din ngliìa là iio liróng, sai lÀm. Mat kliàc nliùng ihàiih uni d;ii dirgc cua
ehù iiLihìa lu bàn hién dai làm nhiéu nguòi làm tuòng bàn chat cua dui nghìa tu
bàli dà Ihay dòi khòng phài nhu" hgc thuyét Màc dà chi ra. Triinc luih hình dò
vice nghién cùu iilnìng tu luòng cùa càc nhà kinh dièn Màc xil ve su llia hoà con
nguòi Irong diù nghTa tu bàn, ve su giài phóng con nguòi deni lai cugc song dich
Ihuc cho con ngUòi va phàt trièn toàn dién con nguòi là cAii ihiéì. gòp phfui vào
viée nhàn thùc dùng vàn de, va khàng djnh tfnh chat nhàn dcio hién lliire cùa ehù
nghìa Màc.
Viét nani lira chgn con duòiig di lén ehù nghTa xà hòi va chùng ta dang
tién hành su nghiép còng nghiép hoà, hién dai hoà, iihàni xày dirng ca sa vàt chat
ky thuAt cho ehù nghìa xà bòi. Trong qua trình xày dung dal nuóc Dàng ta luòn
dal con nguòi vào vi tri trung lAm cùa su phàt trién kinh té xà bòi, eoi con nguòi
khòng ehi là dóng lue ma dóng ihòi con là miie tiéu cùa su phàl trién A'y de dcit
ditac niiic dich: dAii giàu, nuóc manh, xà bòi còng bang dcin ehù, vAii minh. Dàng
ta IA\ ehù nulùa Màc - Le nin va lU lUÒng Ho Chf Minh làm kim chi nam cho
nigi hoal dònv.. Vi vAy viée nghién cùu tu tuòng cùa C. Màc va Ph.Àng ghen ve
vAìi (té giài phcSng con ngUòi co y nghTa rAt lón dòi vói viée dò ra chfnh sàeh va
con diròng Ihuc hién miic tiéu phàt Irièn con nguòi ó nuóc ta hién nay, va qua dò
góp phàn khaiig dinh laiig ehù nghìa Màc - Le nin va tir liróng Ho Chi Minh vàn
Ihuc sir là "càm nang'' liép tue soi sàng su nghiép giài phóng Iriel de con nguòi
Viél nani.
2. 77//// /////// nghién
culi.
Vàn de ve giài phóng con nguòi là vATi de tao nén già tri lón nhàt cùa hoc
(hu)cl Màc - Le nin. Vi vay nò lòi cuon nhiéu hgc già quan tàm nghién cùu ò
nhiìn*: bìiih dién khàc nhau. 0 trong nuóc dà eó nhiéu còng liình nghién eiìu ve
\ Ali de này nhu':
- Triiòng Lu'ii: Hai mat trong lu tuóiig giài phóng con nguòi cùa hgc thuyéì
Màc. su còn^ hién vi dai va nhùng luAn diém phài bi virgt qua.
Tap chi triét hoc so 3 / 1993.
- Pham VAn Duyén: Phài chAng tu tuòng giài phóng con nguVyi cua Màc dà
cu, mot chién \ à khòng tuòng.
Tap chi triét hoc so 1/ 1994.
- Hoàng Chf Bào: Chù nghTa Màc là ehù nghìa iihAn dao hién Ihuc mang
dac liuiìg khoa hgc va eàeh mang.
lapehi Iriéì hgc so 2/ 1996.
- Dàng ììuu Toàn: Phàl trién vi con ngUÒi trong quan niém cùa Màc va sir
nghiép còng nghiép hoà, hién dai hoà nhàm muc tiéu phàt trién con nguòi ò nuóc
la hién nay.
Tap chi Iriéì hgc so 1/ 1997.
- Ngu)ciì Vàn Huyén: Chù nghTa Màc - Le nin trong su nghiép phàt trién
con ngirói Vici Nam Ihòi gian qua va trièn vgng cùa no.
Tcipehi triét hgc so 4/1992.
- Hoànu Vàn NghTa : Quan niém cùa triét hgc Màc ve quyén con nguòi.
LuAn \an tliac sì Iriéì hgc. Ha nói, 1999.
- Tran F?aeh Tiiyéì: Tu tuòng ca bàn cùa C. Màc ve bàn chAÌ con nguòi.
LuAn \An Ihac sì triéì hgc. Ha nói, 1997.
- TiÀii Ngge Ành: Quan niém ve bàn chat con nguòi trong lidi su triét hgc
phuang TAy tir Iriéì hgc co dai dén Iriéì hgc Càc Màc. LuAn van thcic sì triét hgc,
Hanoi. 1998.
- IMiam Nhu Ciraiig ehù bién: Ve vàìi de xAy dung con nguòi mói. NXB
KHXH, 1978
- Sàeh dich nuóc ngoài eó còng trình sau: Con nguòi nhùng y kién mói ve
mot de lai cu. An Manh Toàn dich- NXBST, Ha noi 1986.
Nhìn clniiig càc làc già trén dAy ehù yéu trình bay quan niém cua Iriéì hgc
Màc ve l^àii cliAÌ con nguòi va mot so bài viét trình bay nhùng nel khài quàt ca
bàn \à iihùni: iihAii dinh cùa làc già ve y nghìa tu drang giài phóng con ngUcVi
trong triét hoc Màc - Le Nin. HoAc chi trình bay vAn tc4t nhùng nel khài quàt ve
tu' lu'ono giiii phóng con nguòi Irong Iriéì hgc Màc \'à chù \éu de cap ò phirong
dién qu\én con nguòi nhu trong luAn vàn fhac sT cùa Hoàng Vàn Nghìa.
Vi vA\ \ An de giài phóng con nguòi trong triét hgc Màc xit cAn phài dirgc
ngliicn ciiu cu ihé \à Irìiili bay mot càch eó he thòng de gòp plian vào vice nhàn
thùc lai mcM c i d i dà\ du va he thòng ve vAìi de dò. VcVi kliiiòn khò cua inói luAii
vAn Ihac sì, lac già chgn de tài: "C. Màc va Ph. Ang ghen ve giai plKìiig con
nguòi", vói mong muòn góp phàn làm sàng lo vAìi de ve gi/ii ph(')ng con nguòi
nén phu"i sinh maim
eua e(Mi nguoi duoe. Con CAm-Pa-ncn-la thi khàng dinh: Con ngnoi la tu do. vi
\Av khòim ai là nò lé eua ai.
l i i l i r i n o n g \è eon nguòi \'à (|uyèn l u d o eua eon iignni. e;K cng l;ip hnng
phé pluin xà IKH diKì'ng ihòi, xà ligi nià Irong dò eon nguòi song khnng diing ban
18
ehAÌ eua minh. xà hòi ma nhuTo-màI Mo-nt vf là xà hòi "Cùu àn lliil ngutri" Va
llico càc òng (hi nguyén nhàn cùa mgi bà't còng va té nan xà hòi là do che dò tu
hùu. To-màf Mo-ra viét " ò dàu co su tu hùu thi ò dò tién là thuóe do (al cà, làm
sao ma à dò eò dugc su còng minh va còng viée quòe già dùng ctAii" [60, 26].
Vi vAv tlieo càc òng muòn giài phóng eon ngu'òi khòi IxYl còng xà hói Irà
lai quyén fu do cho eon ngUÒi Ihì phài xoà bó tu hùu. T. Mo-ra viél "Tòi hoàn
loàii fin luòng ràng khòng thè |ihAn phòi mgi thù ngang nhau va còng bAng, cuiig
nhu khòng Ihé quàn ly còng viée cùa mgi ngUòi mot càch tòt nhàt. co kéì qua
nliAi bAng càdì nào khàc ngoài vice hoàn (oàn xoà bò tu' hùu". |54. 71 j
Nhìn chung nhùng tu tuòng cùa Tò-niàt Mo-ra va Càm-pa-nen-la mang
linh nliAii dao sAii sAc, nò khàng dinh quyén con nguòi lién c a so dòi giài phóng
eon nguòi khoi bài còng cùa che dò tu hùu. Nhung nhùng tu tuofng dò cùa càc
ong dèli là khong tuòng, duy tàm vi càc òng muòn giài phóng con nguòi nhung
khòng phài bang nhùng phUong lién hién thuc. Vói ehùc MI cao, iiy tfn lón
Tò-màI
Mo-io' hy vong llure hién dugc nhùng mong muòn nhAn dao eùa minh
bAng cadi làe dóng vào càc luAl lé va ehùih sàeh eùa nhà vua. Cùng nhu
r. Mo IO'. Cain-pa-nen-la
kliAiig dinh con nguòi là \u do nhnng viée phAn bici
bàli eliAt cùa lu do eon ngUòi va eon duòng, giài phàp de con nguo'i dugc thuc su
giài phong va lu do thi óng là nhà khòng tuòng. Mat khàc cà hai òng déu m a uóc
\Ay dung mot xà hòi còng dong, nhung hoàn toàn khòng nhan thay vai tiò cùa
Igi feh eà nhAn Irong hocTt dòng eon nguòi.
( o thè nói tu' luòng cùa càc nhà xà boi khòng liróng khòng chi phàn ành
nguxéii \ong d m quan Ihuàn tuy ly tuòng ma con phàn ành xu the mang finii
khàdi c|uan eua nhAn Ioai là tiiiig buóc tién tói sir giài phóng hoàn toàn va con
duòng di tòi su giài plKìiig nhan Ioai là làu dai, quanh co, phùe tap. day hy sinh
gian kho, khong ihé non lu'ing ào liróng ngay mot lue eò (he llure hién
duae.
(^)uau niém ena e;ic nhà Iriél Ime Phue Hnng \ é con iigu"o'i. gi.ii phong eon ngndi
dura du\)g linh Ihàn nhAn vAii sAu sAc. Nò liép tue toa sàng va phàl hién Irong
llìòi k\ phàl hién cua Iriél hgc cAii dai, hình Ihành nén d i n iu:hìa nhàn \an Iroiu:
lidi sii liièt hoc.
19
1.2.2 I lini kv tàn dai ( Ai / /
\^
III)
D a y hi thòi k y p h u a n g thùc san xuAi t u bàn chù nghìa dà dugc ihiét làp ò
m o t so nuóc p h u a n g tày. Chù ngliTa t u bàn dà h i é n rò uu thè cùa nò so vói che do
jihong kién \ à f i o Ihành xu t h è lA't yéu eùa lieh su. Su hình thành phàl h i é n cua
ehù nghìa t u hàn dà tao nèn su phàl Irièn cao cùa lue hrgiig san xuAÌ. Su phàl
h i é n eua sue san xuàì là lién de cho sU này n ò va phàl h i é n iirc r ò eua càc thành
lUu \ a n hoà l u l u ò n g . T h ò i k y này khoa hgc dac b i c i là khoa hoc tu nhién dal dén
su pli;il trièn eao l i é n càc lình vUe: I h i é n van hgc, toàn l i w . sinh
IKX*.
vài ly, ho;i hgc...
Su ph;il h i é n cua khoa hgc f u nhién là c a so cho n h ù n g cjuan d i é m triét hgc
d u y \AI này no' va [ihàl Iriéii. Triéì hgc thòi k y này vàn tiép lue k l i u y n h hiK'vng
cùa h i é l hgc Phue H u n g là coi l i g n g vàn de c o n ngu'òi va giai p h ó n g eon n g u ò i .
Biròe phàl h i c n m ò i eua triéì hoc thòi k y này là nò de eao q u y é n t u nhién cùa con
ngUòi va l i n i eàeh ly giài n l i ù n g yéu CcÀu bàn chAÌ cùa c o n iigu'oi, dòi hói phài
Ihay d ó i n h i i n g quan he san xuAi cho phù h g p vói n h ù n g yèn cAu Ay. Càc nhà
triét hoc liép lue euge dùu Iranh giài p h ó n g t u t u ò n g eon n g u o i ra k h ò i m a n
sno'ng lón g i a o . de cao ly h i cùa con n g u ò i . T h e o càc nhà Iriél hoc
IIKÙ
k y này ihì
k h ò n g phài ( luia Iròi ma khoa hoc \'à ly tri eùa c o n nguò'i e i i i i g v()i giào due nvVi
là n h n n e d ó n i : lue tliiie dAy su* lién bó eùa xà b ò i .
C o n n u u i ù I r o n g cjuaii n i é m
eua eae nhà h i é l hgc là n h ù n g con n g u ò i cu thè hién Ihii'c \'a\ \'é dep eua trf tue.
Dna h é i i n h n n g Ihành tuii cùa khoa hgc tu nhién càc nhà triél hgc dira ra quan
n i e l l i tliiy \'Al \ c con ngu'òi, coi con i i g u ò i là san pliAni phàl h i é n eiìa bàn lliAii l u
n h i é n . Càc nhà triét hoc Phàp thè k y X V I I 1 dà phé phàn m o t càch k h ò n g Ihiro^ng
lièc e;ie c|uan n i é m cii \'é thè g i ó i va con n g u ò i
doPig lliò'i kliAng d i n h nicaiih nié
(|uan n i e m diis \ A I . \ o ihAn vé ngu(">n góc va bàn tfnh eon ngn'oi. CVie nhà h iéì
hgc r i i à p dèu eoi eon n g u ò i là mot b g phAn cùa t u n h i é n . bàn tfnh eon n g u ò i
duge (|ui vé h.in eliAl \ Al ly \'à xà b ò i hién la nhu" m ó i b g m à y co" gi('TÌ e;ie cà thè.
Dna n é n Ihành lun eua sinh vAt hoe, càc nhà triéì hoc d i dén Iv ui;n n i o i lién he
j
r-
thòng nliAI giua l i n h hon va thè xàe con n g u ò i . N h u n g I r o n g m o i lién he dò ihì
e;ie nhà h i é l
IKX*
nhàn m a n h dén vai Irò q u y é l d i n h ena Iv h i eon ngiK^i. xeni Iv
tri eon ngu'òi eó sue m a n h van iiAng eó thè lao ra tal ea. R. D e - e ; k - i f > (TÌÌ Iv l i n h
20
eùa eon ngiroi là loà ;in l ò i eao de IhAin d i n h lAÌ eà, ehi cAn su ehi dàn eua ly l i f
eon nuiriti co thè làm chù t u nhién va eàe qua h ì n h xà b ò i . Q u a n lAm dèn con
nguòi va vi con ngUÓi là m u c d i c h ma càc nhà triéì hgc dat ra H o n g hgc t h u \ è l
eua m i n h . Càc nhà Iriéì hgc déu cho ràng m g i k h o a hgc déu phài n h à m m u c d i c h
là phue \ i i Igi leh llure lién eùa eon n g u ò i .
V à n de giài phóng eon i i g u ò i dugc
eàe nhà triéì hgc dAc b i c i quan l à m .
Khàc vói Ihòi kv I n i n g co, g i ò dAy vAìi cté g i à i p h ó n g con ngu'òi là cua ehinh c o n
ngua\ h d i i g Ihé g i ó i hién ihirc. k h ò n g phài ó " t h è g i ó i ben k i a "
|ÌIIU
thuóe vào y
chùa. VAn de giài phóng con iigiròi dugc càc nhà Iriéì hoc de eàp dén ó eàe
phirong dién sau:
- Ciiài p h ó n g con n g u ò i k h ò i sir le thuóe vào lue l u g n g tir n h i é n . g i ù p eon
nguòi làm chu va t h ò n g tri g i ó i tu' n h i é n . Cà Ph. Bé-can va R. D è - c à c - t a déu
khàng d i n h iiuie dfeh eùa Iriéì hgc là t ì m k i é m eon d u ò n g tao ra h i ihùe d ù n g
drin. g i ù p con ngUòi làm ehù tir nhién va bién g i ó i tir n h i é n I r ò Ihành g i a i i g son
eùa loài n g u o i
R. Dc-càc-Uy cho lÀng eon ngu'òi k h ò n g Ihu d ó n g nià phài là d i n
(he l;ie d ò n g h o n g t u nhién va xà b ò i , ò n g v i è ì : " L y trf cùa c o n n g u ò i ehi ra cho
con ngUo'i con ttuòng eùa càc hoal d o n g d i i n g dì\n, eon ngirivi nhal l l i i é l phài eò
nJuìiiij hoal d o n g diìng dAn dò de I h ò n g h i lU nhién va cai h i n h i i n g c|uan he va
e;ie lo ehii'e i h n ò n g lliA\' Irong xà h ó i " [3,40)
liép
Ine
kliuMìh
huóng
duy
vài
cùa
R.
Dè-càc-lo'
\é
con
nguòi,
F^ X p i - n o - d a . nhà Iriél hoc Ha lan k h à n g d i n h ràng n i i i c d i e l i cùa tal ea càc khoa
hoc la di dell sU hoàn Ihién eao nhAÌ cùa eon n g u ò i . D ó i \(')i ó n g d a \ e h i n h hi
muc dieli CUOI c i i n g ena Irièl hoc " V i n h i e m vii e h i n h eùa Iriéì hoc là phiic \ n
euge song con n g u ò i . g i ù p con nguòi eó hgc thùc, l à m chu i h i é n n h i é n . song (lieo
Iv lirong dao diie eao d e p " (60, 8 7 ]
N h ì n e h n n g k h i dal ra xAìi de g i ù p eon n g u ò i IKV l l i à n h " C'hiìa l é " ena In
n h i é n . eae nha h i é l hoe \hò\
k y này déu nhàn m a n h dén \ a i t i o d n \
iihàl ena
nliAii lluie. ena h i Ihue. xeni dò nhu' là ehìa khoà g i ù p c o n n g u ò i i r ò ihaiih d i i i
thè ena eàe t|iià trình lU n h i é n . H g d u r a de eA|) déìi hoal d o n g lao dt^wy. s.ui xiial,
hoal d o n g eua bién In nhién ena eon ngu'òi.
21
- Dùng hèn lA|> Inrirng eùa giai cAp tu san dang lèn, ilai dien elio khiiynh
huóng tién bg eùa xà bòi, eàe nhà triéi hgc thòi ky này (he hién tu luòng dAu
tranh chòng lai che dò phong kién, dòi giài phóng con nguòi khòi man suang tòn
giào \'à ehé do dàng eàp eùa xà bòi phong kién. Càc nhà triét hgc Phàp cho ràng,
chfnh su giào due fon giào dà làm thién léeh bàn chAÌ eon ngiròi, làm cho eon
nguòi dành mài bàn chAÌ cùa chfnh minh va eon nguòi khòng nhìn fliày nhùng
nguyén nhAn thue su bài hcanh dau kho, vi vay eon nguòi khòng càn dèìi tòn giào.
Khi biio ve quan diém càn liéu diél ehé dò phong kién làn bao, càc nhà
khai sàng Ph;ip dà eoi nhùng quan he tu san dang hình thành là nhùng quan he tu
nhién phù hop \ói bàn chài con nguòi. Hg miéu fa giaiig son Ay là giaiig san cùa
ly tri. còng bang, tu do, binh dàng va bàe ài.
Tir Tò-niàt Hòp-xa dén càc nhà khai sàng Phàp thè ky XVIII déu khàng
dinh lu do, binh dAiig là "quyén tir nhién" cùa con nguòi, Iheo Tó-niàl Hòp-xa
"Giói tu nhién dà tao ra mgi nguòi nhu nhau cà vé thè xàc va linh thàn. Nhùng su
khàc nhau iihAI dinh vé thè xàe va linh thàn giùa hg khòng lón tói iiiù'e de cho
bài kv nguòi nào dira hèn diéu dò eò Ihè ky vgng kiém Igi dugc diéu gì cho bàn
Ihàn minh ma nhùng nguòi khàc Lai khòng làm dirge"[60,48].
Móng-lc-xki-of thùa nhan ràng dòi song xà hòi giòng nhu' giói fu* nhién.
Trang thài tu nhién cua eon nguòi là hoà binh va binh dàng . Vi vay òng kéu ggi
càc dàn lòc liày huóng tói hoà binh va còng ly "Luàt phàp quòe té càn dira trén
nguyén lAc, Iheo dò càc dan toc khàc nhau càn phài vi su' nghiép hoà binh làm
diéu Ihién cho nhau lòi mù'c tói da Irong khi khòng fu bò nhùng quyén Igi chfnh
dàng eùa minh" [60.121]. Quan niem cùa Móng-te-xki-a thè hién tinh thàn nhAn
dao san sAe. nuMig muòn mot thè giói dem lai ludo, hanh phùe cho mgi nguòi.
Ci.Rùl-xò cùng khàng dinh quyén tu nhién eùa con nguòi là tu do, dò cùng
là ph.ini hanh cùa eon nguòi "Tu bò (ir do cùa minh là In ho phAni chAÌ con
ngirivi. lù bò t|uyéii làm ngu'òi va cà nghTa vii làm nguòi" [ I I , 36|.
Tu su pilaf trièn cua lidi su xà bòi, G.Rùl-xó dira ra nhan xét : "Nguòi ta
sinh ra l u d o , nhung lòi dAu dAu con nguòi cùng phài song Irong xicng xfeh"
(II, 29'). Theo òng thi tu do là bàn chat eon nguòi vi vA\ qu\én In" hùu khong
22
gàn v(Vi bàn chAÌ eon ngUòi. G.Rùt-xò cho ràng so hùu tu nliAn là nguon góc eua
mgi bài còng va lé nan xà bòi. Khi so hùu xuài hién, su binh dAng bién mài. bau
chat fu do eua eon ngUÒi bi tba hoà trò thành cài tón tcai khàc eùa minh va bi
phàn Ihành càc mal "Thóng tri" va "Phue tùng". Va G.Rùt-xó cho ràng nhà nuóc
phonu kién liic bay giò là thè hién cao nhàt cùa mgi bai còng va Iha hoà xà bòi.
Vi vay cÀn phài tién hành euge càch mang xà bòi de thiét lap mot nhà nvtóc tón
fcai theo dùng bàn chat eùa nò. Trong xa bòi mói eon ngu'òi song dùng bàn chài
eùa minh, moi quan he giùa ngUòi vói nguòi là binh dAng. Su binh dang ó trang
thài bau dk\ là tu phàt con ò dAy là su binh dàng ehinh tri cao hon. Nhìn chung
càc lìllà khai sàng Pliàji dà dùng trén quan diém duy vat de ly giài l^àii chài con
nguòi. Dai dién cho tu tUÓng eùa giai eàp tu san, eàe nhà khai sàng dà iiéu eao tu
luòng dàu Iranh chòng che dò dang eàp eùa nhà nuóc phong kién dòi mò ròng
dAn chù, dòi irà lai quyén (Udo cho con nguòi nhu mot thù quyén tir nhién.
Nhu \a\ hiél hgc TAy Au thòi ky Phue hung va cAn dai dà tao nèn buóc
phàt Irièn moi Irong quan niém vé con ngUòi. Con nguòi dugc ly giài iihu mot
hién lugng sinh hgc, mot tuyét tàc cùa tao hoà. Triét hgc thòi ky này dà ehiiiig
minh sue manh trf tue cùa eon nguòi, de eao eon nguòi vói tu cadi mot eà nhAn
tfch Clic. Con nguòi buóc dàu dv^gc xem xét trong mói quan he vói hién thue. Tuy
nhién quan niém vé con ngu'òi thòi ky này chua thoàt khòi tfnh chat siéu hình
phién dién, mói fliAy dugc bàn chat tu nhién eùa nò, bàn chat xà hói bau nhu
chua dugc de cap fai. Phàn ành euge dAii tranh eùa giai eàp tu san chòng lai che
dò cliiiyéii elle phong kién, vàn de giài phóng eon nguòi dugc càc nhà Iriéì hgc
dac biét quan lAin nghién cùu.
Càc lìllà Iriél hgc Ihòi ky này fin tuòng vào sue manh con nguòi va khàng
dinh quyén con ngUòi dugc hiròng tir do hanh phùe hèn liAii gian. Càc nhà triét
hgc bàn nhiéu dèn quyén tu' nhién eùa con iiguòi, dòi hòi giài phóng con ngiròi
khòi su' kim kep eùa che dò phong kién. Tuy nhién quan niém cùa càc nhà Iriéì
hgc \é vàn de dò con nhiéu han che do lAp hiròng giai eàp va thòi dai. hg chi dal
vàn de " ... Dàu tranh giài phóng cà nhàn con nguòi Ihoàl khoi su kim kep eua
- Xem thêm -