Tài liệu Bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên thpt thành phố hải phòng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN NGỌC LONG BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN NGỌC LONG BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Nguyễn Ngọc Long Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Đề tài này được hoàn thành ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến cô TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền là người đã tận tâm, trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và quá trình nghiên cứu luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy lớp Thạc sỹ QLGD k22. Tôi chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, tạo mọi điều kiện của Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hải Phòng, Ban Giám hiệu và giáo viên các trường THPT thành phố Hải Phòng đã cung cấp cho tôi những tư liệu bổ ích giúp tôi hoàn thành luận văn này. Xin cảm ơn gia đình, người thân và tất cả bạn bè đã sự động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn. Mặc dù đã cố gắng nhưng luận văn cũng không thể tránh khỏi một số thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ thầy cô, đồng nghiệp và bạn bè. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Ngọc Long Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT................................................ iv Phần 1: MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 5 Phần 2: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG....... 6 1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................. 6 1.1.1. Trên thế giới ............................................................................................ 6 1.1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................. 7 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài .......................................................... 9 1.2.1. Khái niệm tư vấn, tư vấn hướng nghiệp.................................................. 9 1.2.2. Kỹ năng, kỹ năng tư vấn hướng nghiệp ................................................ 12 1.2.3. Bồi dưỡng, bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT ....... 14 1.3. Một số vấn đề lý luận về bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT .......................................................................... 16 1.3.1. Chức năng nhiệm vụ của Giám đốc Sở GD & ĐT Trong việc bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT .............. 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.3.2. Mục tiêu và tầm quan trọng của bồi dưỡng KN TVHN cho GV THPT ..... 16 1.3.3. Nội dung bồi dưỡng KN TVHN cho GV THPT ................................... 17 1.3.4. Phương pháp và hình thức bồi dưỡng KNTVHN cho GV THPT ........ 19 1.4. Tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT ........ 20 1.4.1. Lập kế hoạch bồi dưỡng ........................................................................ 20 1.4.2. Tổ chức hoạt động bồi dưỡng ............................................................... 21 1.4.3. Chỉ đạo, triển khai hoạt động bồi dưỡng............................................... 22 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng............................................... 24 1.4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên Trung học phổ thông ........................... 25 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 29 Chương 2. THỰC TRẠNG BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ............................................................. 30 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng .............................................................. 30 2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế của thành phố Hải Phòng ...... 30 2.2. Mục đích, đối tượng, nội dung, phương pháp khảo sát thực trạng .......... 31 2.2.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng ........................................................... 31 2.2.2. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 31 2.2.3. Nội dung khảo sát.................................................................................. 31 2.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 31 2.3. Thực trạng nhận thức của CBQL, GVTHPT thành phố Hải phòng về kỹ năng tư vấn hướng nghiệp ........................................................... 31 2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên THPT thành phố Hải Phòng về những yêu cầu đối với cán bộ làm công tác tư vấn hướng nghiệp .................................................................................... 31 2.3.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên THPT thành phố Hải Phòng về mức độ cần thiết của các kỹ năng tư vấn hướng nghiệp................... 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.4. Thực trạng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp của GV THPT thành phố Hải Phòng.......................................................................................... 35 2.4.1. Thực trạng kỹ năng lắng nghe của GV THPT thành phố Hải Phòng ... 38 2.4.2. Thực trạng kỹ năng giao tiếp không lời của GV THPT thành phố Hải Phòng.......................................................................................... 39 2.4.3. Thực trạng kỹ năng phản hồi của GV THPT thành phố Hải Phòng ..... 39 2.4.4. Thực trạng kỹ năng thu thập thông tin của GV THPT thành phố Hải Phòng.......................................................................................... 40 2.4.5. Thực trạng kỹ năng thông đạt của GV THPT thành phố Hải Phòng .... 41 2.4.6. Thực trạng kỹ năng nói của GV THPT thành phố Hải Phòng .............. 41 2.4.7. Thực trạng kỹ năng sử dụng các công cụ tư vấn của GV THPT thành phố Hải Phòng ......................................................................... 42 2.5. Thực trạng tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GVTHPT thành phố Hải Phòng ........................................................ 43 2.5.1. Lập kế hoạch bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV .......... 43 2.5.2. Thực trạng tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng ....................................................... 45 2.5.3. Chỉ đạo, triển khai hoạt động bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng .................................... 48 2.5.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng......................... 49 2.5.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng......................... 50 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 53 Chương 3. BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN THPT THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ................................................................................... 54 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.2.1. Khảo sát nhu cầu bồi dưỡng để lập kế hoạch tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT Thành phố Hải Phòng .......... 56 3.2.2. Huy động nguồn lực xây dựng lực lượng báo cáo viên bồi dưỡng KN TVHN cho giáo viên THPT Thành phố Hải Phòng................... 58 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức bồi dưỡng theo hướng phát huy vai trò chủ thể của giáo viên THPT tham gia bồi dưỡng .......................................................................................... 60 3.2.4. Xây dựng các chế độ hỗ trợ về tài chính, cơ sở vật chất cho hoạt động bồi dưỡng nâng cao kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT ................................................................................. 63 3.2.5. Tăng cường kiểm tra, giám sát quá trình tổ chức bồi dưỡng và đánh giá kết quả bồi dưỡng ............................................................... 64 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 65 3.5. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ........................................... 67 3.5.1. Mục đích khảo nghiệm .......................................................................... 67 3.5.2. Nội dung, đối tượng khảo nghiệm ........................................................ 67 3.5.3. Phương pháp khảo nghiệm.................................................................... 67 3.5.4. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................ 67 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 72 Phần 3: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................. 73 1. Kết luận ....................................................................................................... 73 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 77 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CĐ : Cao đẳng CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ĐH : Đại học GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GDHN : Giáo dục hướng nghiệp GV THPT : Giáo viên trung học phổ thông GV : Giáo viên HS : Học sinh KH-CN : Khoa học - công nghệ KN TVHN : Kỹ năng tư vấn nghề KT-XH : Kinh tế - xã hội NVSP : Nghiệp vụ sư phạm THCN : Trung học chuyên nghiệp THPT : Trung học phổ thông TV : Tư vấn TVHN : Tư vấn hướng nghiệp XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng 2.2. Bảng 2.3. Bảng 2.4. Bảng 2.5. Bảng 2.6. Bảng 2.7. Bảng 2.8. Bảng 2.9. Bảng 2.10. Bảng 2.11. Bảng 3.1. Bảng 3.2. Nhận thức của CBQL, GV THPT về mức độ cần thiết của các yêu cầu đối với cán bộ làm công tác TV hướng nghiệp ............... 32 Nhận thức của CBQL thành phố Hải phòng về mức độ cần thiết của các kỹ năng tư vấn hướng nghiệp ................................... 33 Nhận thức của Giáo viên THPT thành phố Hải phòng ................. 34 Đánh giá của CBQL thành phố Hải phòng về thực trạng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp của GV THPT .................................... 36 Tự đánh giá của GV THPT thành Phố Hải phòng về thực trạng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp............................................... 37 Thực trạng công tác lập kế hoạch tổ chức hoạt động bồi dưỡng kỹ năng tổ chức tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên trung học phổ thông của Thành phố Hải Phòng............................ 44 Đánh giá của CBQL, GV về các nội dung bồi dưỡng KNTVHN cho GV THPT thành phố Hải Phòng .......................... 45 Thực trạng tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng ............................................ 47 Biện pháp chỉ đạo thực hiện kế hoạch bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT Thành phố Hải Phòng .............. 48 Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng........... 49 Các yếu tố ảnh hưởng đến bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng......................................................... 51 Đánh giá của CBQL, GV về mức độ cấp thiết của các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng .......................................................... 68 Đánh giá của CBQL, GV về mức độ khả thi của các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng .......................................................... 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Đánh giá của CBQL thành phố Hải phòng về thực trạng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp của GV THPT .................................. 36 Biểu đồ 2.2. Tự đánh giá của GV THPT thành Phố Hải phòng về thực trạng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp ............................................ 37 Biểu đồ 2.3. Đánh giá của CBQL, GV về các nội dung bồi dưỡng KNTVHN cho GV THPT thành phố Hải Phòng ........................ 46 Biểu đồ 3.1. Đánh giá của CBQL, GV về mức độ cấp thiết của các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng ................................................ 70 Biểu đồ 3.2. Đánh giá của CBQL, GV về mức độ khả thi của các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng ......................................................... 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn Phần 1: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Con người là trọng tâm của sự phát triển, là yếu tố quyết định đảm bảo sự thắng lợi của sự nghiệp CNH - HĐH đất nước theo định hướng XHCN. Trong quá trình CNH - HĐH, việc chuẩn bị cho thế hệ trẻ có năng lực nghề nghiệp vững chắc phù hợp với xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế có ý nghĩa hết sức quan trọng. Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) là một nhiệm vụ quan trọng trong nhà trường phổ thông, thực hiện chức năng tạo cơ sở cho việc phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp trung học. Văn kiện đại học Đảng IX đã khẳng định “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau trung học, chuẩn bị cho thanh niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và từng địa phương”. GDHN nhằm mục đích giúp HS (nhất là HS THPT) có được sự cân nhắc kỹ lưỡng khi chọn cho một hướng đi, một nghề nghiệp cụ thể. Sự lựa chọn có ý thức, có cơ sở khoa học chính là cơ sở giúp cá nhân HS có thể phát huy được một cách tối đa năng lực của mình, phù hợp với yêu cầu xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục và đào tạo. Trong những năm qua, GDHN nói chung và tư vấn hướng nghiệp nói riêng đã được thực hiện trong các trường THPT dưới nhiều hình thức: thông qua sinh hoạt hướng nghiệp; thông qua dạy nghề phổ thông; thông qua hoạt động ngoại khóa hoặc tích hợp lồng ghép vào các môn học… song hiệu quả giáo dục chưa cao. Đa số học sinh THPT không đánh giá đúng năng lực của mình, chưa chọn được cho mình một nghề phù hợp với năng lực, hứng thú của bản thân và nhu cầu của xã hội. Những câu hỏi “đi đâu?; học trường nào "làm nghề gì?" thường là những câu hỏi khó giải đáp đối với các em. Bên cạnh đó có những học sinh khi bước vào trường chuyên nghiệp mới nhận ra “mình chọn nhầm nghề”, dẫn đến hiện tượng chán nghề, bỏ nghề. Điều này gây ra sự lãng phí cả về vật chất và tinh thần cho cá nhân học sinh, gia đình HS và cả xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn - Thành phố Hải Phòng là một trong những địa phương thuộc tốp đầu về phát triển kinh tế, xã hội, giáo dục, y tế,… của cả nước. Trong đó, giáo dục phổ thông là một trong những thế mạnh của thành phố Hải Phòng. Hiện nay, toàn thành phố có 56 trường trung học phổ thông, có tổng số 84.893 học sinh chiếm 8,3% dân số của thành phố; với hàng ngàn giáo viên THPT quản lý giáo dục và giáo viên. Trong những năm qua, các trường THPT thành phố Hải Phòng đã chú trọng đến công tác hướng nghiệp và tư vấn hướng nghiệp cho HS, tuy nhiên hiệu quả chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu tìm hiểu thông tin nghề nghiệp của HS. HS vẫn còn rất ngỡ ngàng, hoang mang trước thế giới nghề nghiệp phức tạp, đa dạng. Các em thiếu hiểu biết về nghề, thiếu cái nhìn về tình hình đất nước, đánh giá về bản thân lại chưa chính xác, dễ bị ảnh hưởng từ dư luận xã hội, từ những thành kiến sai lầm về nghề nghiệp. Điều này do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân thuộc về năng lực của đội ngũ giáo viên. Các giáo viên THPT hầu như chưa được bồi dưỡng tri thức, kỹ năng về GDHN nói chung và tư vấn hướng nghiệp nói riêng, Vì vậy việc lựa chọn, sắp xếp nội dung chi tiết cụ thể còn lúng túng, sử dụng các hình thức, phương pháp GDHN, tư vấn hướng nghiệp chưa đạt hiệu quả cao. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: "Bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng" làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động tư vấn hướng nghiệp, bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT thành phố Hải Phòng, đề tài đề xuất biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng, nhằm nâng cao năng lực tư vấn hướng nghiệp cho đội ngũ GV, góp phần nâng cao hiệu quả công tác hướng nghiệp trong nhà trường THPT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT Thành phố Hải Phòng. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. 4. Giả thuyết khoa học Hiệu quả hoạt động tư vấn hướng nghiệp cho học sinh các trường THPT thành phố Hải Phòng phụ thuộc một phần vào kỹ năng tư vấn hướng nghiệp của đội ngũ giáo viên, nếu đánh giá đúng kỹ năng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp của đội ngũ giáo viên và đề xuất được các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn của các nhà trường thì sẽ nâng cao năng lực tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT. - Khảo sát thực trạng công tác bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. - Xác định xây dựng biện pháp bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài đi sâu nghiên cứu biện pháp tổ chức bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT của Giám đốc Sở giáo dục và Đào tạo thành phố Hải Phòng (đi sâu bồi dưỡng đội ngũ giáo viên làm công tác hướng nghiệp) ở các trường THPT thành phố Hải Phòng. Các số liệu điều tra lấy từ năm học 2012 - 2013 đến nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa những tài liệu về hướng nghiệp, tư vấn hướng nghiệp… nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm * Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp này được sử dụng để điều tra trên đối tượng CBQL Sở GD&ĐT, GV, HS trường THPT để tìm hiểu thực trạng công tác bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV trường THPT. * Phương pháp đàm thoại Sử dụng phương pháp này nhằm thu thập một số thông tin qua giáo viên chủ nhiệm lớp, GV làm cán bộ Đoàn và học sinh... để giúp cho việc phân tích thực trạng và lý giải nguyên nhân, đồng thời nhằm làm tăng thêm tính khác quan của kết quả thu được từ phương pháp khác. * Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát quá trình tổ chức, công tác bồi dưỡng đồng thời quan sát việc tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp của giáo viên THPT để thu thập thêm các cứ liệu làm rõ thực trạng công tác bồi dưỡng tư vấn hướng nghiệp cho giáo viên THPT. * Phương pháp chuyên gia Phương pháp này được sử dụng trong đề tài để thu thập ý kiến kinh nghiệm quản lý bồi dưỡng của các chuyên gia để từ đó xây dựng, bổ sung, hoàn thiện các biện pháp bồi dưỡng tư vấn hướng nghiệp cho sát với đối tượng, sát với thực tế 7.3. Nhóm phương pháp bổ trợ Sử dụng toán thống kê và một số phần mềm tin học để xử lý các kết quả điều tra khảo sát, kết quả khảo nghiệm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn 8. Cấu trúc của luận văn Luận văn ngoài Phần Mở đầu; Kết luận; Danh mục tài liệu tham khảo; Phụ lục, nội dung đề tài gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT. Chương 2. Thực trạng về bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. Chương 3. Biện pháp bồi dưỡng kỹ năng hướng nghiệp cho giáo viên THPT thành phố Hải Phòng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn Phần 2: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI DƯỠNG KỸ NĂNG TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều coi hoạt động bồi dưỡng giáo viên là vấn đề phát triển cơ bản trong phát triển giáo dục. Việc tạo mọi điều kiện thuận lợi để mọi người có cơ xã hội học tập suốt đời, học tập thường xuyên để kịp thời bổ sung kiến thức và đổi mới phương pháp hoạt động phù hợp với sự phát triển KT-XH là phương châm hành động của các cấp quản lý giáo dục nhất là giáo dục hướng nghiệp có vai trò quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực của đất nước. Tại Pakistan, có chương trình bồi dưỡng về sư phạm do nhà nước quy định trong thời gian 3 tháng, gồm các nội dung như giáo dục nghiệp vụ dạy học, cơ sở tâm lý giáo dục, phương pháp nghiên cứu, đánh giá và nhận xét học sinh,... đối với đội ngũ giáo viên mới vào nghề chưa quá 3 năm. Ở Philippin, công tác bồi dưỡng cho giáo viên không tổ chức trong năm học mà tổ chức bồi dưỡng vào các khoá học trong thời gian học sinh nghỉ hè. Hè thứ nhất bao gồm các nội dung môn học, nguyên tắc dạy học, tâm lý học và đánh giá trong giáo dục; hè thứ hai gồm các môn về quan hệ con người, triết học giáo dục, nội dung và phương pháp giáo dục; hè thứ ba gồm nghiên cứu giáo dục, viết tài liệu trong giáo dục và hè thứ tư gồm kiến thức nâng cao, kĩ năng nhận xét, vấn đề lập kế hoạch giảng dạy, viết tài liệu giảng dạy sách giáo khoa, sách tham khảo,… Tại Nhật Bản, việc bồi dưỡng và đào tạo lại cho giáo viên và giáo viên THPT quản lý giáo dục là nhiệm vụ bắt buộc đối với người lao động sư phạm. Tùy theo thực tế của từng đơn vị cá nhân mà các cấp quản lý giáo dục đề ra các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn phương thức bồi dưỡng khác nhau trong một phạm vi theo yêu cầu nhất định. Cụ thể là mỗi trường cử từ 3 đến 5 giáo viên được đào tạo lại một lần theo chuyên môn mới và tập trung nhiều vào đổi mới phương pháp dạy học. Tại Thái Lan, từ 1998 việc bồi dưỡng giáo viên được tiến hành ở các trung tâm học tập cộng đồng nhằm thực hiện giáo dục cơ bản, huấn luyện kĩ năng nghề nghiệp và thông tin tư vấn cho mọi người dân trong xã hội. Triều Tiên là một trong những nước có chính sách rất thiết thực về bồi dưỡng và đào tạo lại đội ngũ giáo viên. Tất cả đội ngũ giáo viên đều phải tham gia học tập đầy đủ các nội dung chương trình về nâng cao trình độ và nghiệp vụ chuyên môn theo quy định. Nhà nước đã đưa ra hai chương trình lớn được thực thi hiệu quả trong thập kỉ vừa qua; đó là: “Chương trình bồi dưỡng giáo viên mới” để bồi dưỡng giáo viên thực hiện trong 10 năm và “Chương trình trao đổi” để đưa giáo viên đi tập huấn tại nước ngoài. Giáo dục hướng nghiệp luôn là một vấn đề được các nước trên thế giới đặc biệt quan tâm và bồi dưỡng giáo dục hướng nghiệp đã trở thành một nhiệm vụ quan trọng với bất kỳ quốc gia dân tộc nào bởi việc bồi dưỡng hướng nghiệp cho giáo viên tốt hay không sẽ ảnh hưởng lớn đến thế hệ sau này của cả quốc gia đó. 1.1.2. Ở Việt Nam Ngay sau năm 1975, việc đào tạo và bồi dưỡng giáo viên nói chung được thực hiện trong bối cảnh cả nước phải khắc phục hậu quả khốc liệt của cuộc chiến tranh chống Mỹ, nên gặp rất nhiều khó khăn. Chương trình đào tạo giáo viên ở các vùng miền được tổ chức theo các hình thức khác nhau, nội dung đào tạo khác nhau dẫn tới trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ giáo viên cũng khác nhau. Để đáp ứng yêu cầu của cải cách giáo dục, Đảng và Nhà nước ta có những chủ trương cấp bách để đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên giáo dục hướng nghiệp theo nhiều loại hình khác nhau đặc biệt là đội ngũ GVTHPT như: đào tạo chính quy, tại chức, ngắn hạn và cấp tốc theo các hệ khác nhau... dẫn đến trình độ của GV THPT không đồng đều. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn Từ năm 1986, cả nước ta bước vào thời kỳ đổi mới toàn diện để thực hiện mục tiêu CNH-HĐH, Đảng và Nhà nước ta hết sức coi trọng phát triển giáo dục nhằm tạo động lực phát triển KT-XH. Bắt đầu từ đây, việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên đã có những chuyển biến tích cực nhằm dần dần chuẩn hoá đội ngũ này, mặc dù nguồn ngân sách giáo dục còn rất hạn hẹp. Hai chu kì bồi dưỡng thường xuyên 1992-1996 và 1997-2000 đã cho phép đúc rút được những kinh nghiệm bổ ích về hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho đội ngũ giáo viên phổ thông nói chung và GV THPT nói riêng; đồng thời cũng bộc lộ nhiều điều bất cập về nội dung, chương trình, hình thức tổ chức, cơ sở vật chất, tài liệu, thời gian,... và đặc biệt cho thấy những hạn chế trong các công tác quản lý của các cấp, dẫn đến hiệu quả bồi dưỡng thường xuyên chưa cao, chưa đáp ứng kịp với sự phát triển giáo dục. Do đó vấn đề quản lý hoạt động bồi dưỡng nâng cao chất lượng của đội ngũ giáo viên nói chung và GV tư vấn hướng nghiệp nói riêng còn cần phải tiếp tục nghiên cứu để đề ra những biện pháp hữu hiệu và có tính khả thi đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới. Khái quát các kết quả nghiên cứu nêu trên, có thể rút ra kết luận: - Cùng với những nghiên cứu về GDHN, TVHN cho học sinh đã được quan tâm nghiên cứu với tư cách là một nội dung của GDHN cho học sinh. Tuy vậy, những nghiên cứu về TVHN cho học sinh cũng có bước thăng trầm. Các công trình nghiên cứu không được thường xuyên và có giai đoạn (giữa những năm 90 trở đi) vắng bóng các công trình nghiên cứu về vấn đề này. - Nhìn chung, những công trình nghiên cứu trên đã có những tác động nhất định đối với lĩnh vực tư vấn hướng nghiệp cho học sinh trong nhà trường phổ thông ở các cấp độ, các bình diện khác nhau, nhưng vẫn còn thiếu những công trình đi sâu vào bồi dưỡng kỹ năng tư vấn hướng nghiệp cho GV THPT trong giai đoạn nền kinh tế thị trường hiện nay, gắn với một khu vực, một vùng, miền nhất định. Điều này, một lần nữa khẳng định tính cấp thiết của việc triển khai nghiên cứu luận văn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8 http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài 1.2.1. Khái niệm tư vấn, tư vấn hướng nghiệp * Khái niệm tư vấn Trong các sách báo nước ngoài, khái niệm tư vấn hàm chứa hai ý nghĩa: tư vấn thông tin và tư vấn tâm lý (tham vấn). Tư vấn thông tin nặng về cung cấp thông tin chuyên môn còn tư vấn tâm lý mang nhiều ý nghĩa của sự trợ giúp mang tính cá nhân và riêng tư về những vấn đề riêng của con người. Bản thân khái niệm tư vấn cũng được hiểu rất khác nhau. Nghiên cứu của Kell & Burown (1998) đã viện dẫn một số minh hoạ như sau: Good - một nhà biên soạn Từ điển Giáo dục đã định nghĩa: “Tư vấn là một loại trợ giúp mang tính cá nhân và riêng tư về những vấn đề riêng của con người về vấn đề giáo dục, vấn đề nghề nghiệp” [39]. Định nghĩa này nhấn mạnh đến cơ sở của nhận thức và vận dụng sự hỗ trợ của các nguồn lực bên ngoài trong quá trình tư vấn. Một quan niệm khác lại cho rằng: Tư vấn là một mối quan hệ trong đó có một người cố gắng giúp người khác hiểu biết và giải quyết vấn đề cần được điều chỉnh của mình. Lĩnh vực cần điều chỉnh thường là trong tư vấn tâm lý giáo dục, tư vấn xã hội. Như vậy, tư vấn là một công việc hai chiều, quan hệ đến cả hai người: người tư vấn (tư vấn viên) và người được tư vấn (thân chủ). Định nghĩa được coi là có giá trị và được sử dụng khá phổ biến trong trường học là định nghĩa của nhà Tâm lý học Wrenn: Tư vấn là một cuộc đặt quan hệ có mục đích giữa hai người, trong đó các cách thức đối xử thường thay đổi theo tính chất nhu cầu của học sinh, nhưng luôn có sự tham gia tương hỗ giữa tư vấn viên và học sinh tập trung vào việc phân biệt (tự làm cho rõ ràng, trong sáng) và tự quyết định của học sinh. Mặc dù có những quan niệm khác nhau về tư vấn, nhưng nhìn chung các quan điểm này đều thừa nhận tư vấn là một tiến trình định hướng học hỏi, hoàn thành một tương tác xã hội đơn giản, một người với một người. Trong đó tư vấn viên là người có nghiệp vụ cao với những kỹ năng thành thạo và hiểu biết, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9 http://www.lrc.tnu.edu.vn