Tài liệu Biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ở một số trường thành phố sơn la

TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG ĐỌC DIỄN CẢM THƠ CHO TRẺ MẦM NON Ở MỘT SỐ TRƢỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ SƠN LA Nhóm ngành: Khoa học giáo dục Sơn La, năm 2017 TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG ĐỌC DIỄN CẢM THƠ CHO TRẺ MẦM NON Ở MỘT SỐ TRƢỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ SƠN LA Nhóm ngành: Khoa học giáo dục Sinh viên thực hiện: Đỗ Thị Oanh Hoàng Thị Thu Cà Thị Thanh Nông Thị Xƣởng Nam, Nữ: Nữ Nam, Nữ: Nữ Nam, Nữ: Nữ Dân tộc: Kinh Dân tộc: Thái Dân tộc: Thái Nam, Nữ: Nữ Dân tộc: Tày Lớp: K55 ĐHGD Mầm non A - Khoa: Tiểu học - Mầm non Năm thứ: 3/Số năm đào tạo: 4 Ngành học: Giáo dục Mầm non Sinh viên chịu trách nhiệm chính: Đỗ Thị Oanh Ngƣời hƣớng dẫn: ThS. Điêu Thị Tú Uyên Sơn La, năm 2017 LỜI CẢM ƠN Chúng em bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ThS. Điêu Thị Tú Uyên, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn chúng em thực hiện và hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này. Chúng em xin cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa, cùng các thầy cô giáo Khoa Tiểu học - Mầm non, phòng QLKH và QHQT, Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng Đại học Tây Bắc. Chúng em xin cảm ơn Ban giám hiệu và các cô giáo, các cháu mẫu giáo từ 3-6 tuổi Trƣờng Mầm non Hoa Phƣợng, Trƣờng Mầm non Quyết Thắng, Trƣờng Mầm non Chiềng Lề, thành phố Sơn La đã tạo điều kiện cho chúng em hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Sơn La, tháng 5 năm 2017 Nhóm tác giả: Đỗ Thị Oanh Nông Thị Xƣởng Cà Thị Thanh Hoàng Thị Thu MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..........................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ...........................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................................4 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..............................................................................................5 7. Giả thuyết khoa học ......................................................................................................5 8. Đóng góp của đề tài ......................................................................................................6 9. Cấu trúc đề tài ...............................................................................................................6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN ........................................7 1.1. Cơ sở lí luận ...............................................................................................................7 1.1.1. Vai trò của văn học thiếu nhi đối với việc giáo dục trẻ em ở lứa tuổi mầm non .....................................................................................................................................7 1.1.2. Đặc điểm tiếp nhận tác phẩm văn học ở trẻ mầm non ...........................................8 1.1.3. Vai trò của hoạt động đọc diễn cảm tác phẩm văn học đối với giáo dục trẻ mầm non .....................................................................................................................................9 1.2. Cơ sở thực tiễn .........................................................................................................11 1.2.1. Nội dung điều tra thực trạng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ ......................11 1.2.2. Kết quả điều tra thực trạng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ .........................11 1.2.3. Đánh giá về thuận lợi và khó khăn trong việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ....................................................................................................................15 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .................................................................................................17 CHƢƠNG 2: BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG ĐỌC DIỄN CẢM THƠ CHO TRẺ MẦM NON ....................................................................................................................18 2.1. Giáo viên đọc diễn cảm mẫu và hƣớng dẫn trẻ đọc diễn cảm ................................18 2.1.1. Đọc mẫu và hƣớng dẫn trẻ đọc đúng giọng điệu, ngữ điệu .................................18 2.1.2. Đọc diễn cảm kết hợp sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ .....................................25 2.2. Rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ thông qua hoạt động học tập ......................32 2.3. Rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ thông qua hoạt động ngoại khóa ................37 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .................................................................................................41 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM...............................................................42 3.1. Những vấn đề chung ................................................................................................42 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ..........................................................................................42 3.1.2. Thời gian, đối tƣợng, địa điểm thực nghiệm ........................................................42 3.1.3. Điều kiện và tiêu chí thực nghiệm........................................................................42 3.1.4. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................43 3.2. Kết quả thực nghiệm ................................................................................................45 3.2.1. Kết quả thực nghiệm trong giờ học ......................................................................45 3.2.2. Kết quả thực nghiệm trong hoạt động ngoại khóa ...............................................47 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................................................................................48 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..............................................................................49 1. Kết luận .......................................................................................................................49 2. Khuyến nghị ................................................................................................................49 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................51 PHỤ LỤC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC Khoa Tiểu học – Mầm non THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1. Thông tin chung: - Tên đề tài: Biện pháp rèn kỹ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ở một số trƣờng mầm non thành phố Sơn La. - Sinh viên thực hiện: 1) Đỗ Thị Oanh 2) Cà Thị Thanh 3) Hoàng Thị Thu 4) Nông Thị Xƣởng - Lớp: K55 ĐHGD Mầm non A Năm thứ: 3 Khoa: Tiểu học – Mầm non Số năm đào tạo: 4 - Ngƣời hƣớng dẫn: ThS. Điêu Thị Tú Uyên 2. Mục tiêu đề tài: - Nghiên cứu cơ sở lí luận có liên quan đến đề tài. - Nghiên cứu, khảo sát thực trạng của việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non ở thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. - Đề xuất một số biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ở một số trƣờng mầm non tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. 3. Tính mới và sáng tạo: Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn chúng tôi đã đề xuất một số biện pháp mới rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non ở thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học đọc diễn cảm thơ. 4. Kết quả nghiên cứu: Từ nghiên cứu lí luận và khảo sát thực tiễn chúng tôi đã đề xuất ba biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ, đó là: - Cô đọc diễn cảm mẫu và hƣớng dẫn trẻ đọc diễn cảm. - Rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ thông qua hoạt động học tập. - Rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ thông qua các hoạt động ngoại khóa. Để khẳng định hiệu quả của biện pháp trên, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm. Kết quả thu đƣợc đã thể hiện tính khả quan của đề tài. 5. Đóng góp về mặt kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, an ninh, quốc phòng và khả năng áp dụng của đề tài: Làm tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành Giáo dục Mầm non, Khoa Tiểu học – Mầm non, Trƣờng Đại học Tây Bắc, Trƣờng Mầm non Hoa Phƣợng, Trƣờng Mầm non Chiềng Lề, Trƣờng Mầm non Quyết Thắng, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. 6. Công bố khoa học của sinh viên từ kết quả nghiên cứu của đề tài (ghi rõ tên tạp chí nếu có) hoặc nhận xét, đánh giá của cơ sở đã áp dụng các kết quả nghiên cứu (nếu có): ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Ngày tháng năm 2017 Sinh viên chịu trách nhiệm chính (Ký và ghi rõ họ, tên) Nhận xét của ngƣời hƣớng dẫn về những đóng góp khoa học của sinh viên thực hiện đề tài (phần này do người hướng dẫn ghi): ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Xác nhận của Khoa Ngày tháng năm 2017 Người hướng dẫn (Ký và ghi rõ họ, tên) TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC Khoa: Tiểu học – Mầm non THÔNG TIN VỀ SINH VIÊN CHỊU TRÁCH NHIỆM CHÍNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI Ảnh 4x6 I. SƠ LƢỢC VỀ SINH VIÊN: Họ và tên: Đỗ Thị Oanh Sinh ngày: 12 tháng 12 năm 1996 Nơi sinh: Yên Lợi – Ý Yên – Nam Định Lớp: K55 Đại học Giáo dục Mầm non A Khóa: 2014 - 2018 Khoa: Tiểu học – Mầm non Địa chỉ liên hệ: KTX 8, Trƣờng Đại học Tây Bắc Điện thoại: 01683695828 Email: [email protected] II. QUÁ TRÌNH HỌC TẬP (kê khai thành tích của sinh viên từ năm thứ 1 đến năm đang học): * Năm thứ 1: Ngành học: Giáo dục Mầm non Khoa: Tiểu học – Mầm non Kết quả xếp loại học tập: Khá Sơ lƣợc thành tích:. ………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………... * Năm thứ 2: Ngành học: Giáo dục Mầm non Khoa: Tiểu học – Mầm non Kết quả xếp loại học tập: Khá Sơ lƣợc thành tích: ………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………... Xác nhận của trƣờng đại học (ký tên và đóng dấu) Ngày tháng năm 2017 Sinh viên chịu trách nhiệm chính thực hiện đề tài (ký, họ và tên) MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Trong những năm gần đây, đổi mới chƣơng trình chăm sóc - giáo dục trẻ mầm non nằm trong xu hƣớng chung của đổi mới giáo dục và đào tạo. Mục tiêu quan trọng nhất trong đổi mới chăm sóc – giáo dục trẻ mầm non là hƣớng đến việc phát triển tiềm năng và năng lực tối đa ở trẻ; nhấn mạnh vào việc hình thành những giá trị, kỹ năng sống cần thiết cho bản thân, phù hợp với yêu cầu của gia đình, cộng đồng, địa phƣơng, chuẩn bị tốt cho trẻ vào tiểu học; bổ sung một số giá trị cần thiết đáp ứng những yêu cầu của thời kì mới: tự tin, sáng tạo, linh hoạt, chia sẻ, nhân ái… Trong xu thế đó, khi chăm sóc – giáo dục, rèn luyện kĩ năng học tập, vui chơi cho trẻ mầm non, ngƣời giáo viên mầm non cần đảm bảo tính tích hợp, lồng ghép giữa nội dung chăm sóc, nuôi dƣỡng với giáo dục toàn diện; chú trọng cho trẻ làm quen với tiếng Việt ở lớp mẫu giáo, quan tâm phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Đây những nhiệm vụ quan trọng đặt ra cho các nhà quản lý giáo dục mầm non, các nhà giáo trong thực tiễn đổi mới chƣơng trình chăm sóc – giáo dục trẻ mầm non. 1.2. Văn học là một loại hình nghệ thuật sáng tạo bằng ngôn từ. Văn học có vai trò to lớn trong việc nuôi dƣỡng đời sống tinh thần của con ngƣời. Trong giáo dục trẻ mầm non, văn học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ. Xuất hiện một cách hệ thống, xuyên suốt chƣơng trình giáo dục mầm non hiện nay, các tác phẩm văn học đã thể hiện vai trò quan trọng của nó trong việc góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ mầm non trên tất cả các lĩnh vực: phát triển nhận thức, phát triển tình cảm xã hội, phát triển ngôn ngữ, phát triển thẩm mỹ và phát triển thể chất. Đặc biệt, trong lĩnh vực phát triển ngôn ngữ, phát triển tình cảm xã hội và phát triển thẩm mỹ, văn học có tác dụng then chốt để nâng cao trình độ ngôn ngữ cho trẻ; hình thành những tình cảm xã hội đúng đắn, phong phú, sâu sắc; hình thành thị hiếu thẩm mỹ tốt, kích thích khả năng sáng tạo thẩm mỹ ở trẻ. Văn học nhƣ một ngƣời bạn đồng hành cùng trẻ thơ. Hoạt động chủ yếu nhằm giúp trẻ mầm non tiếp xúc với tác phẩm văn học là đọc, kể diễn cảm. Hoạt động này đƣợc giáo viên thực hiện mẫu, từ đó hƣớng dẫn trẻ thực hiện. Nó đƣợc coi là hoạt động chủ đạo để giáo viên giúp trẻ làm quen với tác phẩm văn học. Từ đó, giáo viên thông qua thế giới nghệ thuật của tác phẩm cung cấp nhận thức cho trẻ, hình thành ở trẻ tình cảm xã hội, thị hiếu thẩm mỹ, rèn luyện cho trẻ kĩ năng sử dụng ngôn ngữ. 1 1.3. Trong việc tổ chức hoạt động học tập cho trẻ ở trƣờng mầm non, việc đọc diễn cảm thơ và rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ngày càng đƣợc quan tâm. Để đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển ngôn ngữ cho trẻ và rèn cho trẻ có sự linh hoạt, sáng tạo trong tiếp nhận văn học cũng nhƣ sử dụng ngôn ngữ, các nhà trƣờng mầm non đã chỉ đạo giáo viên tăng cƣờng các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ. Tuy nhiên, trên thực tế, việc vận dụng các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ trong nhiều trƣờng mầm non vẫn chƣa đƣợc tiến hành đồng bộ, phù hợp với các đối tƣợng trẻ khác nhau. Việc rèn kĩ năng này chủ yếu vẫn tập trung vào đối tƣợng trẻ có năng lực cảm nhận mức độ khá trở lên, ở các trƣờng điểm có điều kiện cơ sở vật chất và điều kiện giáo dục vƣợt trội. Qua khảo sát thực tế tại một số trƣờng mầm non tại thành phố Sơn La, nhóm tác giả đề tài nhận thấy thực tế này phần nào tạo ra tình trạng trẻ mầm non ở một số trƣờng mầm non (ở khu vực ngoại vi thành phố) hoặc trẻ mầm non nhận thức ở mức độ trung bình, yếu (ở cả trƣờng trung tâm và trƣờng ngoại vi thành phố) chƣa thuần thục trong việc đọc diễn cảm thơ, gây ảnh hƣởng đến chất lƣợng tiếp nhận tác phẩm thơ và phát triển ngôn ngữ của trẻ. Xuất phát từ những vấn đề mà lí luận và thực tiễn đặt ra, cần thiết phải nghiên cứu, đề xuất hƣớng giải quyết để có sự tăng cƣờng các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: Biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ở một số trường mầm non thành phố Sơn La. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong quá trình sƣu tầm và khảo sát các nguồn tài liệu có liên quan đến đề tài, chúng tôi tổng hợp đƣợc các công trình có bàn bạc đến những cơ sở lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài nghiên cứu nhƣ sau: 2.1. Về giáo trình, tài liệu Cuốn Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Hà Nguyễn Kim Giang (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006) cũng đã nêu ra những kết quả nghiên cứu cơ bản của các nhà khoa học có tên tuổi trên thế giới nhƣ: P.M Iacôp sơn, E.I Trikhiêva, A.V Zapôrôze… về khả năng, năng lực tiếp nhận văn học của trẻ mầm non: trẻ mầm non hoàn toàn có thể hiểu (ở mức độ của trẻ) nội dung, tƣ tƣởng tác phẩm văn học, có thể phân biệt đƣợc hình ảnh nghệ thuật với hiện thực, chỉ ra và nhận xét đƣợc những phƣơng tiện biểu đạt hình tƣợng, ngôn ngữ, các thủ pháp nghệ thuật, có khả năng nắm bắt đƣợc cơ bản cách xây dựng cốt truyện, cấu trúc 2 và mối quan hệ giữa các nhân vật. Từ đó, tác giả Hà Nguyễn Kim Giang đã nêu các đặc điểm tiếp nhận văn học của trẻ mầm non, định hƣớng cho giáo viên mầm non những biện pháp cơ bản giúp trẻ tiếp nhận tác phẩm văn học một cách hiệu quả nhất. Cuốn Văn học thiếu nhi với giáo dục trẻ em lứa tuổi mầm non của tác giả Lã Thị Bắc Lý (Nxb Đại học Sƣ phạm, 2008) tập trung phân tích vai trò quan trọng của văn học đối với việc giáo dục trẻ một cách toàn diện. Theo đó, các tác phẩm thơ, truyện tham gia tích cực vào phát triển các lĩnh vực phát triển nhận thức, phát triển ngôn ngữ, phát triển tình cảm xã hội, phát triển thẩm mỹ và phát triển thể chất cho trẻ. Nhƣ vậy, việc cho trẻ tiếp xúc với thơ, truyện là việc làm cần thiết và có ý nghĩa. Cuốn Phương pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học của Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Phạm Thị Việt (Nxb Giáo Dục Việt Nam, 2009) cũng đã đề cập và giải quyết các vấn đề cơ bản sau: cơ sở lí luận của việc tiếp nhận văn học của trẻ mầm non; các phƣơng pháp cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. Đặc biệt, trong giáo trình này, tác giả đã nêu cụ thể phƣơng pháp đọc, kể diễn cảm nhƣ là một phƣơng pháp trọng yếu. Cuốn Phương pháp đọc diễn cảm của Hà Nguyễn Kim Giang (Nxb Đại học Sƣ phạm, 2010) đặt ra và giải quyết các vấn đề cơ bản: tầm quan trọng của hoạt động đọc diễn cảm thơ; phƣơng pháp đọc diễn cảm thơ; một số số thủ thuật đọc diễn cảm thơ. 2.2. Đề tài nghiên cứu khoa học, khóa luận Các tác giả Nguyễn Thị Kim Anh với khóa luận Nâng cao chất lượng hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học lứa tuổi 5-6 tuổi (2008); Nguyễn Thị Phúc với khóa luận Tìm hiểu khả năng hiểu, nhớ truyện của trẻ mẫu giáo (2009) cũng tập trung nghiên cứu và làm rõ các vấn đề nâng cao chất lƣợng tiếp nhận văn học của trẻ mầm non thông qua việc tổ chức hoạt động đọc, kể diễn cẩm tác phẩm văn học. Các tác giả Lò Thị Hoàng với đề tài nghiên cứu khoa học Biện pháp cho trẻ mẫu giáo (3 – 4 tuổi) tiếp xúc với thơ và truyện qua đọc, kể diễn cảm tác phẩm văn học (2014); Phạm Thu Thảo với đề tài nghiên cứu khoa học Biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non ở Trường Mầm non Họa Mi – Mường Giàng – Quỳnh Nhai – Sơn La qua ca dao, đồng dao đã đề cập và giải quyết một số vấn đề cơ bản về lí luận và thực tiễn của hoạt động đọc diễn cảm thơ ở trƣờng mầm non; đề xuất những biện pháp nâng cao chất lƣợng tiếp nhận văn học, chất lƣợng phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông qua hoạt động đọc diễn cảm thơ. 3 Từ việc khảo sát các nguồn tài liệu trên, chúng tôi rút ra một số nhận xét nhƣ sau: Các giáo trình đã đặt ra và giải quyết các vấn đề trọng yếu: vai trò của văn học trong việc giáo dục trẻ mầm non; đặc điểm tiếp nhận văn học có những nét đặc thù của trẻ mầm non; phƣơng pháp cho trẻ làm quen, tiếp nhận văn học; phƣơng pháp đọc diễn cảm thơ. Đây là những vấn đề có tính chất lí luận làm nền tảng cho việc nghiên cứu sâu hơn vào hoạt động đọc diễn cảm thơ của trẻ mầm non. Các đề tài nghiên cứu khoa học, khóa luận tập trung đặt ra và giải quyết vấn đề vận dụng lí luận vào thực tiễn, nghiên cứu và đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm tăng cƣờng nâng cao chất lƣợng tiếp nhận văn học và phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. Đây là những vấn đề có tính chất thực tiễn, nêu ra những gợi ý cụ thể cho việc nghiên cứu và đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ. Tuy nhiên, các nguồn tài liệu trên đều chƣa nghiên cứu sâu, trực tiếp vào việc thông qua khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại những địa bàn cụ thể, từ đó đề xuất những biện pháp có tính linh hoạt, sáng tạo nhằm nâng cao chất lƣợng đọc diễn cảm thơ của trẻ. Đây là một khoảng trống, gợi cho nhóm tác giả đề tài hƣớng nghiên cứu và giải quyết một vấn đề của thực tiễn: đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non ở một địa bàn cụ thể. Các tài liệu trên sẽ là căn cứ khoa học để các tác giả đề tài nghiên cứu vấn đề đã lựa chọn. 3. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu, khảo sát thực trạng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non trên địa bàn thành phố Sơn La. - Đề xuất những biện pháp rèn luyện rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến việc rèn kĩ đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. - Nghiên cứu thực trạng rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ tại một trƣờng mầm non cụ thể trên địa bàn thành phố Sơn La. - Đề xuất một số biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non nhằm nâng cao chất lƣợng tiếp nhận văn học và phát triển ngôn ngữ cho trẻ. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để nêu kết luận về tính khả thi của đề tài. 4 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Do điều kiện thời gian, nhóm đề tài chỉ tập trung khảo sát thực trạng tại một số trƣờng mầm non trên địa bàn thành phố Sơn La với tiêu chí: trƣờng trung tâm thành phố (Trƣờng mầm non Quyết Thắng, Trƣờng Mầm non Chiềng Lề), trƣờng ngoại vi thành phố (Trƣờng mầm non Hoa Phƣợng). Sự lựa chọn trên nhằm đảm bảo có thể khảo sát tƣơng đối đồng đều các đối tƣợng trẻ. Đối tƣợng trẻ ở trung tâm thành phố, chủ yếu dân tộc Kinh; đối tƣợng trẻ ở ngoại vi thành phố, chủ yếu là trẻ ngƣời dân tộc thiểu số. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phƣơng pháp quan sát, điều tra Dự giờ giáo viên, phỏng vấn giáo viên và trẻ mầm non nhằm điều tra thực trạng rèn kỹ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. 6.2. Phƣơng pháp thống kê Thống kê kết quả khảo sát thực trạng và kết quả thực nghiệm sƣ phạm để đƣa ra kết luận về tính khả thi của đề tài. 6.3. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp - Phân tích cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của đề tài; đề xuất và phân tích nội dung các biện pháp cụ thể về rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ. - Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về lí luận và thực tiễn, kết quả thực nghiệm sƣ phạm. 6.4. Phƣơng pháp thực nghiệm Vận dụng các biện pháp đã đề xuất vào dạy thực nghiệm tại trƣờng mầm non để kiểm định tính khả thi của đề tài. 7. Giả thuyết khoa học Trong nhƣ̃ng năm vƣ̀a qua ta ̣i m ột số trƣờng mầm non tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La, giáo viên đã sƣ̉ du ̣ng mô ̣t số biê ̣n pháp để nâng cao chấ t lƣơ ̣ng đo ̣c diễn cảm thơ cho ẻ. tr Tuy nhiên, sự vận dụng biện pháp chƣa đồng bộ, chƣa thƣờng xuyên và chƣa phù hợp với tất cả các đối tƣợng trẻ nên chƣa đa ̣t đƣơ ̣c hiê ̣u quảối t ƣu. Nế u thƣ̣c hiê ̣n đồ ng bô, thƣờng ̣ 5 xuyên và chú trọng tới tính phù hợp với từng đối tƣợng trẻ các biện pháp đề xuất trong đề tài, chất lƣợng của hoạt động đọc diễn cảm thơ tại các trƣờng mầm non ở thành phố Sơn La sẽ đƣợc nâng cao. 8. Đóng góp của đề tài - Đề tài góp phần nâng cao chất lƣợng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. - Đề tài trở thành nguồn tƣ liệu hữu ích cho sinh viên chuyên ngành giáo dục mầm non, giáo viên mầm non và những ngƣời quan tâm. 9. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, đề tài gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn. Chƣơng 2: Biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Vai trò của văn học thiếu nhi đối với việc giáo dục trẻ em ở lứa tuổi mầm non Là loại hình nghệ thuật ngôn từ, văn học có khả năng đi vào lòng ngƣời một cách tự nhiên và sâu sắc. Nó có vai trò hết sức quan trọng trong việc cung cấp tri thức mọi mặt của đời sống (cả đời sống bên ngoài và đời sống bên trong) cho con ngƣời cũng nhƣ giáo dục nhân cách, nâng đỡ, nuôi dƣỡng tâm hồn con ngƣời thêm tốt đẹp, phong phú. Đồng thời, các tác phẩm văn học nhƣ một trƣờng học thẩm mỹ giúp con ngƣời nâng cao nhận thức, năng lực cảm thụ cái đẹp của cuộc sống, nhạy cảm hơn với cái đẹp, sáng tạo hơn khi khám phá và tái hiện lại thế giới. Có thể nói, văn học có khả năng to lớn không gì thay thế đƣợc trong việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ em ở lứa tuổi mầm non. Trẻ mầm non bắt đầu tiếp xúc với văn học và âm nhạc sớm hơn bất cứ bộ môn khoa học nào. Chính các sáng tác văn học là nền tảng ban đầu, quan trọng và vững chắc cho trẻ bƣớc vào khám phá cuộc sống và rèn luyện trí tuệ, nhân cách, tâm hồn. Vì thế, việc cho trẻ mầm non tiếp xúc, làm quen với tác phẩm văn học từ lâu đã đƣợc đặt ra nhƣ một nội dung, một phƣơng tiện vô cùng quan trọng trong chƣơng trình giáo dục trẻ. Văn học có vai trò trong giáo dục trí tuệ cho trẻ (tham gia phát triển nhận thức). Các sáng tác văn học mở ra thế giới phong phú, kỳ diệu xung quanh, giúp mở rộng nhận thức của trẻ về cuộc sống: từ môi trƣờng tự nhiên đến môi trƣờng xã hội, môi trƣờng gia đình, và khác với những khái niệm khoa học khô khan, khó hiểu, thế giới hình tƣợng trong tác phẩm văn học khiến cho thế giới ấy sinh động, dễ hiểu, khơi gợi đƣợc trí tƣởng tƣợng bay bổng, bồi dƣỡng năng lực tƣởng tƣợng phong phú cho trẻ về cuộc sống xung quanh. Trong mục tiêu phát triển nhận thức cho trẻ mầm non không thể phủ nhận vai trò quan trọng của các tác phẩm văn học. Văn học góp phần giáo dục lòng nhân ái cho trẻ (phát triển tình cảm xã hội). Văn học mang lại cho trẻ thơ cái thiện, cái đẹp, cái cao quý. Bằng quá trình tác động lâu dài và bền bỉ, những giá trị nhân văn của tác phẩm văn học đã tạo nên sức mạnh, ảnh hƣởng sâu sắc tới sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Từ giáo dục tình yêu đối với thế giới xung quanh, văn học hƣớng tâm hồn các em đến với cái tốt, cái thiện. Có thể khẳng định 7 giáo dục trẻ mầm non bằng văn học là hình thức giáo dục tự nhiên, đạt hiệu quả hết sức thiết thực. Văn học còn có tác dụng giáo dục thẩm mĩ cho trẻ (phát triển thẩm mỹ). Các tác phẩm văn học cũng góp phần giáo dục trẻ nhận thức về cái đẹp và nuôi dƣỡng lòng yêu cái đẹp, năng lực sáng tạo cái đẹp trong cuộc sống. Thế giới tƣơi đẹp trong các trang thơ, truyện sẽ bồi dƣỡng cho trẻ một cách cảm nhận tinh tế về cái đẹp trong cuộc sống. Đồng thời, văn học có tác dụng quan trọng trong việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Mỗi bài thơ, câu truyện đƣợc nghe đều là một kho ngôn ngữ vô cùng phong phú và hữu ích cho trẻ. Trƣớc hết, nó tăng cƣờng vốn từ, khả năng nắm bắt, hiểu biết cấu trúc và nghĩa của từ cũng nhƣ khả năng lựa chọn, sử dụng từ trong các ngữ cảnh khác nhau khi giao tiếp; giúp trẻ phát triển lời nói mạch lạc, nâng cao khả năng biểu đạt; làm cho trẻ trở nên linh động, sáng tạo trong dùng ngôn ngữ. Nhiều tác phẩm văn học khi đƣợc sử dụng trong các hoạt động vui chơi của trẻ còn có tác dụng trong việc phát triển thể chất cho trẻ. Nhất là các bài đồng dao. Với đặc trƣng gắn liền với các trò chơi dân gian, các bài đồng dao có nhịp điệu nhịp nhàng, giọng điệu khoẻ khoắn, sôi nổi, vui tƣơi thƣờng tạo cho trẻ hứng thú tham gia các hoạt động vui chơi, tăng cƣờng sức khoẻ cũng nhƣ sự nhanh nhẹn, hoạt bát. 1.1.2. Đặc điểm tiếp nhận tác phẩm văn học ở trẻ mầm non 1.1.2.1. Tiếp nhận văn học gián tiếp Ở lứa tuổi mầm non, trẻ chƣa biết đọc mà mới chỉ dừng lại ở việc nhận biết chữ cái và tập ghép chữ thành tiếng nên việc cảm thụ tác phẩm văn học chủ yếu qua khâu trung gian là cô giáo. Với tƣ cách là ngƣời đọc trực tiếp rồi đọc, kể lại cho trẻ nghe, cô giáo là ngƣời giúp trẻ tiếp cận với tác phẩm, hiểu nội dung, ý nghĩa của tác phẩm, có những ấn tƣợng sâu đậm về thế giới nghệ thuật của tác phẩm văn học. 1.1.2.2. Cảm nhận văn học mang đậm màu sắc xúc cảm Tuổi mẫu giáo là thời kỳ nhạy cảm với những cái đẹp. Có thể coi đây là thời kỳ phát triển đầy mới mẻ và mạnh mẽ của những xúc cảm thẩm mỹ đối với thế giới xung quanh. Khác với ngƣời lớn, sự tiếp nhận văn học vừa mang tính cảm xúc vừa chịu sự chi phối của lí tính, trẻ em tiếp nhận văn học hoàn toàn cảm tính. Khi nghe cô giáo đọc thơ hay kể chuyện trẻ tập trung cao độ vào giọng đọc, kể cũng nhƣ cử chỉ, nét mặt, cảm xúc của cô giáo rồi dần biến thành cảm xúc của mình. Trẻ thích thú với những câu chuyện vui, xúc động với những câu chuyện buồn. Trẻ cũng nhăn mặt khi nghe kể về những nhân vật 8 độc ác, mỉm cƣời khi nghe kể về những nhân vật ngốc nghếch, có những hành động hài hƣớc; có khi trầm tƣ suy nghĩ, lo âu, hồi hộp muốn biết tình huống tiếp theo xảy ra nhƣ thế nào. 1.1.2.3. Tiếp nhận văn học ít bị ràng buộc bởi lý trí và kinh nghiệm mà chứa đựng khả năng tưởng tượng mạnh mẽ Đối với trẻ em, những gì làm xúc động mạnh mẽ là phƣơng tiện duy nhất để làm cho trí tƣởng tƣợng và tính nhạy cảm phải hoạt động. Giàu tƣởng tƣợng là thuộc tính của trí tuệ, gắn liền với năng lực hiểu biết của trẻ. Trong quá trình quan sát trẻ hấp thụ những ấn tƣợng từ thực tại, cải biến chúng và tạo ra một cách hiểu, cách cảm thụ đầy đủ và sâu sắc hơn trong nhận thức của mình. Trí tƣởng tƣợng đƣợc trẻ vận dụng trong tiếp nhận văn học là để đi sâu, mở rộng và thanh lọc đời sống cảm xúc của mình, nhận ra cái mới trong mối quan hệ tƣởng nhƣ khó gắn kết lại. Qua đó làm nảy sinh khát vọng và khả năng sáng tạo của trẻ khi tiếp xúc tác phẩm văn học. 1.1.2.4. Cảm nhận văn học ngây thơ và triệt để Tiếp nhận ngây thơ đối với tác phẩm văn học vì trẻ còn rất ít vốn kiến thức khoa học cũng nhƣ kinh nghiệm thực tiễn. Nên những gì đƣợc nói đến trong trang sách đều đƣợc trẻ tin tƣởng tuyệt đối. Trẻ cũng tiếp nhận triệt để tác phẩm văn học vì trong chƣơng trình giáo dục mầm non văn học và âm nhạc là những bộ môn đƣợc đƣa vào sớm nhất để giáo dục trẻ. Nên lƣợng tri thức có trong các tác phẩm văn học đƣợc lựa chọn giới thiệu cho trẻ đƣợc trẻ tiếp nhận một cách triệt để nhằm hình thành và phát triển trí tuệ, tâm hồn, tình cảm... 1.1.3. Vai trò của hoạt động đọc diễn cảm tác phẩm văn học đối với giáo dục trẻ mầm non 1.1.3.1. Khái niệm đọc diễn cảm tác phẩm văn học Đọc diễn cảm tác phẩm văn học là dùng âm thanh giọng đọc với tất cả mọi sắc thái kết hợp với các phƣơng tiện hỗ trợ biểu cảm để tái hiện tác phẩm nghệ thuật ngôn từ thành một bức tranh âm thanh sinh động và sáng tạo nhất. Về bản chất, việc đọc diễn cảm tác phẩm văn học chính là việc hoá thân vào thế giới tác phẩm, nhập vai các nhân vật trong tác phẩm để tái hiện lại nó nhƣ đang diễn ra thật trƣớc mắt và bằng tình cảm, cảm xúc của mình khi thể hiện tác phẩm để thu hút ngƣời nghe tham gia vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm đó. Nhƣ vậy, việc đọc diễn cảm tác phẩm văn học không 9 chỉ tác động đến khả năng nghe mà còn tác động đến rất nhiều khả năng khác của trẻ nhƣ hiểu biết, cảm nhận, hứng thú, say mê, tƣởng tƣợng, sáng tạo. Để thực hiện tốt hoạt động đọc diễn cảm tác phẩm văn học, ngƣời đọc (cả giáo viên và trẻ mầm non) cần đáp ứng đƣợc những yêu cầu cơ bản: có chất giọng tốt, có kỹ thuật đọc diễn cảm, có kĩ năng thành thạo trong việc đọc nghệ thuật tác phẩm thơ; có tâm hồn nhạy cảm với văn chƣơng, với cái đẹp. 1.1.3.2. Vai trò của đọc diễn cảm thơ trong chương trình giáo dục mầm non Văn học có tác dụng to lớn đến sự hình thành, phát triển nhân cách của trẻ ở lứa tuổi mầm non nên việc cho trẻ tiếp xúc, làm quen với các tác phẩm văn học là thực sự cần thiết và có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên, do trẻ ở lứa tuổi này chƣa tự mình tiếp xúc trực tiếp với tác phẩm văn học (trẻ chƣa biết chữ), chƣa tự hiểu đầy đủ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm nên chƣa thể gọi là dạy văn cho trẻ mà chỉ dùng khái niệm cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học (mức độ tiếp xúc ban đầu nhất). Nên thực chất của việc tiếp xúc này là giáo viên dùng giọng đọc diễn cảm của mình để đọc thơ, kể chuyện cho trẻ nghe, giảng giải bằng nhiều cách giúp trẻ hiểu đƣợc nội dung và hình thức của tác phẩm. Trên cơ sở đó, giáo viên dạy trẻ đọc thuộc diễn cảm bài thơ, rèn luyện cho trẻ kĩ năng đọc diễn cảm tác phẩm thơ. Đây là mục tiêu, nhiệm vụ có vai trò đặc biệt quan trọng và chiếm một vị trí đáng kể trong chƣơng trình giáo dục mầm non hiện nay. Mục tiêu chính của việc đọc và dạy trẻ đọc diễn cảm thơ là: thông qua hoạt động đọc diễn cảm thơ để khơi gợi sự hứng thú của trẻ khi nghe thơ, gây đƣợc hiệu quả tối ƣu khi cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học; dạy trẻ cảm nhận nhịp điệu của thơ ca, biết thể hiện lại ngữ điệu, giọng điệu của bài thơ hoặc các nhân vật xuất hiện trong bài thơ; dạy trẻ hiểu nội dung, ý nghĩa của bài thơ, ghi nhớ nội dung bài thơ qua việc đọc diễn cảm; khơi dậy ở trẻ mong muốn đƣợc nghe đọc các bài thơ (đối với trẻ ở độ tuổi mẫu giáo nhỡ, mẫu giáo lớn còn là khơi gợi ở trẻ sự hiểu biết, đồng cảm với các nhân vật trong tác phẩm để hƣớng thiện) và biết đọc diễn cảm các tác phẩm thơ, truyện cho ngƣời khác nghe. Những vấn đề trên là cơ sở lí luận làm tiền đề cho tác giả đề tài nghiên cứu và đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. 10 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Nội dung điều tra thực trạng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ 1.2.1.1. Mục đích điều tra Quá trình điều tra nhằm đánh giá thực trạng của việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non ở một số trƣờng mầm non trên địa bàn thành phố Sơn La. Từ đó, tác giả đề tài có cơ sở nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. Cụ thể, các tác giả đề tài tiến hành điều tra: - Thuận lợi, khó khăn trong việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non ở thành phố Sơn La. - Thực trạng của việc rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non tại một số trƣờng mầm non ở thành phố Sơn La. 1.2.1.2. Khách thể điều tra - Giáo viên đang dạy ở các lớp tại Trƣờng mầm non Quyết Thắng, Trƣờng mầm non Chiềng Lề, Trƣờng mầm non Hoa Phƣợng, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. - Trẻ ở các lớp mẫu giáo tại Trƣờng mầm non Quyết Thắng, Trƣờng mầm non Chiềng Lề, Trƣờng mầm non Hoa Phƣợng, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La. 1.2.1.3. Thời gian và địa điểm điều tra - Thời gian : Từ tháng 05/2016 đến tháng 3/2017. - Địa điểm : Tại một số trƣờng mầm non tại thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La (Trƣờng mầm non Quyết Thắng, Trƣờng mầm non Chiềng Lề, Trƣờng mầm non Hoa Phƣợng). 1.2.1.4. Phương pháp điều tra - Sử dụng phiếu trƣng cầu ý kiến (đối với giáo viên). - Dự giờ, quan sát, trao đổi (đối với giáo viên); trò chuyện (đối với trẻ mầm non). 1.2.2. Kết quả điều tra thực trạng rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ 1.2.2.1. Quan điểm của giáo viên về việc rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non Chúng tôi tổ chức trƣng cầu ý kiến của 10 giáo viên (dạy ở các khối lớp từ mẫu giáo bé đến mẫu giáo lớn) đang công tác tại một số Trƣờng mầm non trên địa bàn thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La thông qua hệ thống câu hỏi và thu đƣợc kết quả nhƣ sau: 11 Câu 1: Theo cô, việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non có vai trò như thế nào trong giáo dục trẻ mầm non? A. Rất quan trọng B. Quan trọng C. Bình thƣờng D. Không quan trọng Qua khảo sát chúng tôi có kết quả lựa chọn của giáo viên đối với các phƣơng án trả lời nhƣ sau: Đáp án A B C D Số lƣợng 08 2 0 0 % 80 20 0 0 Kết quả trên cho thấy phần lớn GV nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non. Câu 2: Cô có thường xuyên sử dụng các biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ trong quá trình tổ chức các hoạt động học tập cho trẻ mầm non hay không? A. Rất thƣờng xuyên B. Thƣờng xuyên C. Không thƣờng xuyên D. Không bao giờ Qua khảo sát chúng tôi có kết quả lựa chọn của giáo viên đối với các phƣơng án trả lời nhƣ sau: Đáp án A B C D Số lƣợng 7 3 0 0 % 70 30 0 0 Kết quả trên cho thấy các GV có sử dụng các biện pháp rèn kĩ năng đọc trong diễn cảm thơ cho trẻ mầm non trong qúa trình tổ chức hoạt động học tập cho trẻ. Câu 3: Cô đã dùng những biện pháp nào trong quá trình rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ mầm non? Các biện pháp đó dùng trong trường hợp nào? Khi sử dụng có phân loại đối tượng trẻ để đảm bảo sự thích hợp không? Kết quả: Biện pháp cơ bản mà giáo viên đƣợc hỏi lựa chọn sử dụng trong quá trình rèn luyện kỹ năng đọc diễn cảm thơ cho trẻ nhƣ sau là: cô đọc mẫu và hƣớng dẫn đọc theo cô. Biện pháp này sử dụng trong hoạt động học tập. Khi sử dụng biện pháp 12