Tài liệu Biện pháp quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM SOMCHAI VANG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN KHĂM KỢT, TỈNH BOLIKHAMXAY Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ THÁI NGUYÊN, NĂM 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi với sự hướng dẫn của GS TSKH. Nguyễn Văn Hộ. Các nội dung và kết quả nghiên cứu trong đề tài là nghiêm túc và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các thông tin về số liệu, dẫn chứng phân tích và một số ý kiến đánh giá đều được trích dẫn từ những nguồn tư liệu đáng tin cậy. Tác giả Somchai VANG i LỜI CẢM ƠN Cho phép tôi được gửi lời cảm ơn chân thành nhất đế , người đã giúp đỡ tôi rất tận tình trong suốt quá trình làm luận văn của mình. Xin gửi cảm ơn đến tất cả các thầy cô giáo đã trang bị cho tôi những kiến thức thiết thực trong suốt quá trình học tập tại Trường Đại họ học – Đại . Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, những người đã động viên tôi trong suốt quá trình học tập ở Việt Nam. , ngày 15 tháng 4 năm 2015 Tác giả Somchai VANG ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................... vi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ .......................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................ 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 3 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận ....................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ............................................................................................... 5 ..................................................................... 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................ 6 1.2.1. Quản lý giáo dục và quản lý nhà trường ............................................. 6 1.2.2. Hoạt động dạy học ............................................................................ 13 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học ............................................................... 15 iii 1.3. Lý luận về quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở .......... 17 1.3.1. Trường trung học cơ sở trong hệ thống giáo dục quốc dân nước CHDC ND Lào .................................................................................. 17 1.3.3. Yêu cầu về chất lượng giáo dục trung học cơ sở trong giai đoạn hiện nay ........................................................................................................ 33 1.4. Mối quan hệ giữa Hiệu trưởng và TTCM trong quản lý HĐDH ở trường THCS ..................................................................................................... 35 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý HĐDH ........................ 37 1.5.1. Năng lực, phẩm chất của người đội ngũ CBQL ................................ 37 1.5.2. Chất lượng của đội ngũ GV ............................................................... 38 1.5.3. Cơ sở vật chất và các điều kiện phục vụ cho hoạt động dạy học ...... 38 1.5.4. Đảm bảo về chính trị, xã hội, tâm lý và tổ chức................................ 39 1 ........................................................................... 40 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN KHAM KỢT, TỈNH BOLIKHAMXAY ....... 41 2.1. Khái quát về huyện Khăm Kợt, tỉnh BolikhamXay .............................. 41 2.1.1. Vài nét về huyện Khăm Kợt, tỉnh BoliKhamXay ............................. 41 2.1.2. Giáo dục của huyện Khăm Kợt, tỉnh BolikhamXay ......................... 42 2.2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS huyện Khăm Kợt ................................................................................................... 45 2.2.1. Thực trạng thống kê đội ngũ giáo viên ở các trường THCS huyện Khăm Kợt ......................................................................................... 45 2.2.2. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý HĐ DH ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt ............................................................... 48 2.2.3. Thực trạng về điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo cho hoạt động dạy học tại các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt .......................... 72 2.2.4. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt ............................................................... 74 2 ........................................................................... 79 iv Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN KHĂM KỢT, TỈNH BOLIKHAMXAY ........ 80 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ........................................................ 80 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................... 80 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .................................................... 80 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả.................................................... 81 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................... 81 3.2. Các biện pháp quản lý dạy học ............................................................ 82 3.2.1. Biện pháp1: Bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý cho đội ngũ CBQL các trường THCS ........................................................................................ 82 3.2.2. Biện pháp 2: Nâng cao vai trò,chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn trong quản lý hoạt động dạy học ............................................ 85 3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của GV THCS .............................................................................................. 86 3.2.4. Biện pháp 4: Đổi mới công tác kiểm tra đánh giá họat động giảng dạy của giáo viên, kết quả học tập của học sinh ............................... 88 3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường các thiết chế pháp lý trong quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS ............................................................. 91 3.2.6. Biện pháp 6: Hoàn thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động dạy học ở các trường THCS ...................................................... 94 3.2.7. Mối quan hệ giữa các biện pháp ....................................................... 96 3.3. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của biện pháp ........................... 96 3.3.1. Đối tượng khảo nghiệm .................................................................... 96 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm...................................................................... 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................ 98 1. Kết luận .................................................................................................. 98 2. Khuyến nghị ........................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 102 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH CHDCND Cộng hòa dân chủ nhân dân CHXHCN CNH-HĐH - CSVC&TB GD-TT - GDPT thông GV HS HT PTKT&TBDH QL QLGD TBDH TH THCS THPT iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Về quy mô lớp học số lượng học sinh trong toàn huyện năm học 2012-2013 ..................................................................... 42 Bảng 2.2. Số lượng học sinh THCS huyện Khăm Kợt qua 5 năm học ....... 43 Bảng 2.3. Tình hình đội ngũ cán bộ giáo viên, nhân viên THCS huyện Khăm Kợt ......................................................................... 45 Bảng 2.4. Cơ cấu đội ngũ giáo viên dạy các bộ môn năm học 2013-2014 ......... 46 Bảng 2.5. Cơ cấu độ tuổi và thâm niên giảng dạy của giáo viên các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt năm học 2012-2013 ........................ 47 Bảng 2.6. Danh sách CBQL và giáo viên được khảo sát tại các trường THCS huyện Khăm Kợt .................................................. 49 Bảng 2.7. Ý kiến của cán bộ quản lý về sự cần thiết của việc quản lý hoạt động dạy học ....................................................................... 49 Bảng 2.8. Ý kiến của giáo viên về sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học................................................................................ 50 Bảng 2.9: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp quản lý việc soạn bài, chuẩn bị lên lớp của GV ........ 52 Bảng 2.10: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp quản lý giờ dạy trên lớp của GV .......................... 55 Bảng 2.11: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn ......................... 60 Bảng 2.12: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng GV .......................... 62 Bảng 2.13: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp QL đổi mới phương pháp dạy học ....................... 64 Bảng 2.14: Tổng hợp đánh giá của CBQL và GV về mức độ thực hiện các biện pháp quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ......................................................................................... 67 Bảng 2.15. Đánh giá các biện pháp quản lý hoạt động học tập của học sinh ...... 69 Bảng 3.1. Kết quả đánh giá về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp...... 97 v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tỷ lệ xếp loại hành kiểm học sinh từ năm học 2008-2009 2012 - 2013 ............................................................ 44 Biểu đồ 2.2. Tỉ lệ xếp loại học lực học sinh từ năm học 2008-2009 ................ 45 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Mối liên hệ giữa các nội dung trong quản lý hoạt động dạy học..... 33 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay, chiến lược phát triển nhanh và bền vững nhất đối với mỗi quốc gia, dân tộc, đó là sự chú trọng hàng đầu của Chính phủ về công tác đổi mới hệ thống GD-TT, tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển nguồn nhân lực, nhân tài cho đất nước. CHDCND Lào từ một nước có nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, chuyển đổi sang cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay với tốc độ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đang diễn ra nhanh, mạnh, có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn trên toàn quốc, Đảng và Nhà nước Lào hết sức chú trọng phát triển GD-TT, coi “giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Nghị quyết Hội nghị lần thứ IV của Ban chấp hành Trung ương Đảng đã ghi rõ:“Giáo dục và Thể thao hiện nay phải có một bước chuyển nhanh về chất lượng và hiệu quả đào tạo, về số lượng và quy mô đào tạo, nhất là chất lượng dạy học trong các nhà trường nhằm nhanh chóng đưa Giáo dục và Thể thao đáp ứng yêu cầu mới của đất nước”. [1] Cùng với lịch sử phát triển của ngành giáo dục, việc nâng cao chất lượng dạy học luôn được coi là nhiệm vụ cơ bản, đầu tiên, quan trọng nhất của các nhà trường, đây chính là điều kiện để các , liên tục qua từng giờ dạy, qua mỗi học kỳ và từng năm học, đây là điều kiện tiên quyết . Trong những năm gần đây, cùng với quá trình đổi mới đất nước, đổi mới giáo dục chất lượng giáo dục ở cấp THCS và chất lượng Giáo dục và Thể thao ự khởi sắc, đạt được những thành tựu nhất định. Trình độ hiểu biết, năng lực tiếp cận tri thức mới của học sinh và giáo viên được nâng cao, chất lượng giáo dục từng bước được nâng lên. 1 Tuy nhiên hệ thống GD-TT kém, bất cậ . Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã khẳng - định: “Giáo dục nước Lào vẫn còn nhiều yếu kém bất cập cả về quy mô lẫn cơ cấu và nhất là chất lượng ít hiệu quả, chưa đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao về nhân lực và công cuộc đổi mới kinh tế xã hội, xây dựng bảo vệ tổ quốc, thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước theo định hướng xã hội “dân chủ”. [2] Để giải quyết mâu thuẫn trên đòi hỏi chúng ta phải thay đổi quan niệm, nhận thức về giáo dục, phải hướng tới chất lượng giáo dục, điều đó đồng nghĩa với việc phải chú trọng nâng cao trách nhiệm quản lý và tăng cường các biện pháp quản lý hoạt động dạy học. Trong hệ thống giáo dục nước Lào, cấp THCS là cấp học cơ bản, là giai đoạn trung gian giữa TH và THPT. Ở giai đoạn này, học sinh được cung cấp kiến thức cơ bản nhất và hình thành nhân cách, gắn với tâm sinh lý của lứa tuổi này cũng nhiều biến động. Do vậy, hoạt động dạy học ở các trường THCS là vô cùng quan trọng, là cơ sở cho các cấp học, bậc học cao hơn. Xuất phát từ những lý do trên, nên tôi lựa chọn vấn đề “Biện pháp quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhawmxay’’ 2. Mục đích nghiên cứu ứu lý luận và thực tiễn công tác quản lý dạy học ở các trường THCS nói chung, thực trạng quản lý dạy học ở trường THCS huyện Khăm Kợ ề xuất các biện pháp quản lý dạy học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học ở các trường THCS huyện Khăm kợt, góp phần nâng cao chất lượng GD-TT tỉnh Bolikhamxay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động dạy học ở các trường trung học cơ sở nước CHDCND Lào. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý dạy học ở các trường THCS huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay, nước CHDCND Lào. 2 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý dạy học ở các trường THCS có ý nghĩa quyết định đến chất lượng giáo dục, vì thế nếu đề xuất được một hệ thống biện pháp quản lý dạy học có tính đồng bộ, mềm dẻo, sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tiễn của các trường THCS trên địa bàn huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay thì chất lượng và hiệu quả dạy học sẽ được nâng cao, đáp ứng tốt yêu cầu pháp triển giáo dục THCS trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở, vấn đề quản lý dạy học ở nước CHDCND Lào 5.2. Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm kợt, tỉnh Bolikhamxay 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm kợt, tỉnh Bolikhamxay. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường THCS của huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay. - Đề tài tập trung khảo sát công tác quản lý dạy học ở các trường THCS thuộc huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay trong 5 năm trở lại đây. - Các biện pháp được xác định theo hướng Đề án phát triển GD-TT của huyện Khăm kợt từ năm 2005 đến năm 2015. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện dựa trên các phương pháp sau: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu các văn kiện, Nghị quyết của Đảng, các văn bản quy định của nhà nước và của ngành giáo dục nhà nước dân chủ nhân dân Lào; các tài liệu lý luận về quản lý, quản lý giáo dục và các tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu. 3 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương phát quan sát Phương pháp này thực hiện bằng cách tiếp cận và xem xét để thu thập dữ liệu về thực trạng quản lý HĐDH ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay. 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu ỏi đóng và mở nhằm thu Xây dựng hệ thống các câu hỏi bằ thập thông tin, ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên về những nội dung liên quan đến đề tài. , GV tìm hiểu về các vấn đề liên Trò chuyệ quan tới đề tài để tăng thêm độ tin cậy cho kết quả điều tra. 7.2.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia . 7.3. Phương pháp thống kê toán học ố , xử lý các thông tin, các số liệu thu đượ ủa đề tài. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý ạy học ở trường trung học cơ sở Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Khăm Kợt, tỉnh Bolikhamxay 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Nghiên cứu về dạy học và QLDH ở trường phổ thông đã thu hút được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu như: Tác giả Đặng Quốc Bảo, Quản lý giáo dục, một số khái niệm và luận đề, Trường CBQL - Hà Nội (1995), Bùi Minh Hiền (chủ biên) 2006, Quản lý giáo dục, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội, Trần Kiểm (2002), Khoa học quản lý nhà trường phổ thông, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội; Hà Thế Ngữ (2001), Giáo dục học, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội. , , , 2003… , Chăn ế , 2003; Vông Pha Chăn Vi Lay Hom, ù C , , 5 . [25, 30] Nhìn chung các công trình nghiên cứu trên đã đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến nhiều nội dung về ở những mức độ và phạm vi khác nhau, tương ứng với những khoảng thời gian nhất định. Trong khi việc nghiên cứ ẫn chưa có tác giả nào đầu tư nghiên cứu một cách cơ bản và hệ thống, vì vậy cần được tiếp tục đi sâu nghiên cứu, tổng kết về mặt lý luận và thực tiễn. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý giáo dục và quản lý nhà trường 1.2.1.1. Khái niệm quản lý Theo Từ điển Tiếng Việt thông dụng thuật ngữ quản lý được định nghĩa là: “Tổ chức, điều khiển hoạt động của một đơn vị, cơ quan” [23] Quản lý là một chức năng lao động- xã hội bắt nguồn từ tính chất xã hội của lao động. Ngay từ khi con người bắt đầu hình thành nhóm, đã biết phối hợp các nỗ lực cá nhân để thực hiện mục tiêu duy trì sự sống. Từ khi xuất hiện nền sản xuất xã hội, nhu cầu phối hợp các hoạt động riêng lẻ càng tăng lên. Bất cứ một tổ chức, một lĩnh vực nào, từ sự hoạt động của nền kinh tế quốc dân, của một doanh nghiệp, một đơn vị hành chính sự nghiệp… đến một tập thể nhỏ như tổ chuyên môn, tổ sản xuất, bao giờ cũng có hai phân hệ: Người QL và đối tượng QL. Sự cần thiết của QL trong một tập thể lao động được K.Marx viết: “Tất cả mọi lao động trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung, phát sinh từ vận 6 động của toàn bộ cơ sở sản xuất khác với sự vận động của những cơ quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần có nhạc trưởng. khiển lao động, một hoạt động tất yếu vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển loài người. QL trở thành một hoạt động phổ biến, diễn ra ở mọi nơi, mọi lúc, mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Đó là một hoạt động xã hội bắt nguồn từ tính chất cộng đồng dựa trên sự phân công hợp tác để làm một công việc nhằm đạt một mục tiêu chung. QL là một khái niệm rộng bao gồm nhiều lĩnh vực, vì vậy có nhiều định nghĩa khác nhau về khoa học QL, tùy thuộc theo quan điểm tiếp cận khác nhau mà các tác giả đưa ra các định nghĩa khác nhau. Theo điều khiển học: QL là quá trình điều khiển của chủ thể QL đối với đối tượng QL để đạt được mục tiêu đã định. Theo quan điểm của kinh tế học: QL là sự tính toán, sử dụng hợp lý các nguồn lực nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra. Theo tác giả Phạm Minh Hạc: QL là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể QL đến tập thể của người lao động nói chung (khách thể QL) nhằm thực hiện mục tiêu dự kiến. [4] Theo Hà Thế Ngữ: “QL là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu; QL là một hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được mục tiêu nhất định. Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống mà người QL mong muốn” [15]. Như vậy, có thể ột quá trình tác động có mục đích có kế hoạch nhằm gây ảnh hưởng của chủ thể thông qua cơ chế , nhằm đạt được mục đíc 7 ến khách thể . , ệ “ : ột quá trình tác động có định hướng phù hợp quy luật khách ến đối tượ quan của chủ thể ằm khai thác và tận dụng hiệu quả những tiềm năng và cơ hội cuối của đối tượ ể đạt được ột môi trường luôn biến động, chủ thể mụ động bằng cách chế định xã hội tổ chức về nhân lực, tài lực, vật lực, phẩm chất và uy tín, chế độ chính sách, đường lối chủ ụ ể đạt mụ ”. 1.2.1.2. Khái niệm phương pháp quản lý Phương pháp quản lý là tổng thể các cách thức tác động có chủ đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm thực hiện các mục tiêu đã định. Phương pháp quản lý có vai trò quan trọng hệ thống quản lý. Quá trình quản lý là quá trình thực hiện các chức năng quản lý theo đúng nguyên tắc. Các nguyên tắc đó được vận dụng và thể hiện thông qua các phương pháp quản lý nhất định. Trên thực tế người ta thường sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp tâm lý giáo dục: Là cách thức tác động vào nhận thức và tình cảm của con người trong tổ chức nhằm nâng cao tính tự giác và nhiệt tình trong công việc của họ. Cơ sỏ của phương pháp này là sự vận dụng các quy luật tâm lý giáo dục làm chuyển biến nhận thức, hành vi, tình cảm của họ làm cho họ phân biệt rõ phải - trái, đúng - sai từ đó nâng cao ý thức tự giác làm việc và gắn bó với tổ chức. - Phương pháp hành chính: Nội dung của phương pháp này là những tác động dựa vào những mối quan hệ và quy định của hệ thống quản lý, là những tác động trực tiếp của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý bằng những quyết định hành chính đòi hỏi mọi thành viên trong tổ chức phải chấp hành. - Phương pháp kinh tế: Đây là các phương pháp tác động vào đối tượng thông qua các lợi ích vật chất, tạo ra động lực thúc đẩy con người làm việc. Đây là được coi là phương pháp quản lý tốt nhất để nâng cao ý thức tự giác, kỷ luật của người lao động, đồng thời giảm được phần lớn nhũng công việc điều hành chi li, vụn vặt không cần thiết. 8 1.2.1.3. Biện pháp quản lý Trong quản lý, biện pháp quản lý là tổ hợp nhiều cách thức tiến hành của chủ thể quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để giải quyết những vấn đề trong công tác quản lý, làm cho hệ thống quản lý vận hành đạt mục tiêu mà chủ thể quản lý đã đề ra và phù hợp với quy luật khách quan. Như vậy, biện pháp quản lý là việc người quản lý sử dụng các chức năng quản lý, công cụ quản lý một cách phù hợp cho từng tình huống vào đối tượng mà mình quản lý để đưa đối tượng, đơn vị mình quản lý đạt mục tiêu mà chủ thể quản lý xây dựng, đưa chất lượng quản lý lên một vị trí mới, tình trạng mới tốt hơn hiện tại. Do vậy đòi hỏi người quản lý có kiến thức sâu rộng, có kinh nghiệm để gắn kết những biện pháp với nhau, giải quyết các mâu thuẫn giữa các biện pháp, biết tiên liệu trước các hoàn cảnh, tình huống mà đối tượng quản lý đặt ra. 1.2.1.4. Khái niệm quản lý giáo dục (i). Khái niệm về giáo dục Theo Từ điển Giáo dục học, thuật ngữ “Giáo dục” được hiểu là “Hoạt động hướng tới con người thông qua một hệ thống các biện pháp tác động nhằm truyền thụ những tri thức và kinh nghiệm, rèn luyện kỹ năng và lối sống, bồi dưỡng tư tưởng và đạo đức cần thiết cho đối tượng, giúp hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất, nhân cách phù hợp với mục đích, mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia lao động sản xuất và đời sống xã hội. Đây là một hoạt động đặc trưng và tất yếu của xã hội loài người, là điều kiện không thể thiếu được để duy trì và phát triển con người và xã hội. Giáo dục là một bộ phận của quá trình tái sản xuất mở rộng sức lao động xã hội, mà con người được giáo dục là nhân tố quan trọng nhất, vừa là động cơ, vừa là mục đích của phát triển xã hội” [24] 9 (ii). Khái niệm QL giáo dục QL giáo dục là sự tác động có ý thức của chủ thể QL đến khách thể QL nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo dục đạt tới kết quả mong muốn. QL giáo dục theo nghĩa tổng quát là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm đẩy mạnh công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển xã hội. Trong các nước tư bản chủ nghĩa, người ta vận dụng lý luận QL giáo dục bắt nguồn từ lý luận QL xã hội được chia thành 3 lĩnh vực: “Chính trị Xã hội”; “Văn hóa -Tư tưởng”; “Kinh tế”. Từ đó có 3 loại QL: “QL chính trị - Xã hội”; “QL văn hóa -Tư tưởng”; “QL kinh tế”. QL giáo dục nằm trong “QL văn hóa -Tư tưởng”. QL giáo dục chứa đựng những nhân tố đặc trưng bản chất sau: chủ thể QL giáo dục, ở tầm vĩ mô là QL nhà nước mà cơ quan trực tiếp QL là Bộ GD-ĐT, Sở GD-ĐT, Phòng GD - ĐT. Ở tầm vi mô là QL của Hiệu trưởng, phó HT của các trường phổ thông. Phải có hệ thống tác động QL theo nội dung, chương trình kế hoạch thống nhất từ TW đến địa phương nhằm thực hiện mục đích giáo dục trong mỗi giai đoạn lịch sử cụ thể; Có một lực lượng đông đảo những người làm công tác giáo dục cùng với hệ thống cơ sở vật chất, khoa học kỹ thuật tương ứng. QL giáo dục có tính xã hội cao, bởi vậy cần tập trung giải quyết tốt các vấn đề kinh tế, xã hội, chính trị, văn hóa, an ninh quốc phòng phục vụ tốt công tác giáo dục. Nhà trường là một hệ thống xã hội và là đối tượng QLGD, nói cách khác để đề cập đến QL trường học với tư cách QL một hệ thống GD quốc dân. Trong QL nhà trường thì: QL giáo viên, QL học sinh, QL các HĐDH và GD, QL cơ sở vật chất… là đối tượng của QL trong nhà trường. Tóm lại: QL giáo dục là quá trình tác động có định hướng của nhà QL giáo dục trong việc vận hành nguyên lý, phương pháp chung nhất của kế hoạch nhằm đạt được những mục tiêu đề ra. 10 1.2.1.5. Khái niệm quản lý nhà trường Trường học là một tổ chức xã hội . Hoạt động đặc trưng của trường học là hoạt động dạy học và giáo dục, đó là hoạt động có tổ chức, có nội dung, có phương pháp và phương tiện, có mục đích, có sự lãnh đạo của nhà GD, có sự hoạt động tích cực, tự giác của người học. Nội hàm của khái niệm quản lý nhà trường được nhiều tác giả trong và ngoài nước diễn giải theo nhiều góc độ khác nhau. QL nhà trường là tập hợp những tác động tối ưu của chủ thể QL đến tập thể GV, HS và cán bộ khác, nhằm tận dụng những nguồn dự trữ do nhà nước đầu tư, lực lượng xã hội đóng góp hướng vào việc đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường nhằm đào tạo thành công thế hệ trẻ, thực hiện có chất lượng mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới. Như vậy QL nhà trường chính là QL giáo dục trong một phạm vi xác định, đó là đơn vị giáo dục, là nhà trường. Do đó, QL nhà trường là vận dụng tất cả các nguyên lý chung của QL giáo dục để nhà trường hoạt động theo mục tiêu đào tạo. .[7] Thực chất QL giáo dục là tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động của nhà trường được vận hành theo đúng mục tiêu. Trường học là những tế bào quan trọng trong hệ thống giáo dục. Những tế bào đó có hoạt động tốt, hiệu quả, đúng mục tiêu thì hệ thống giáo dục mới thực hiện được những mục tiêu xã hội giao phó, vì vậy để nhà trường vận hành và phát triển thì cần nhất thiết phải có QL. QL nhà trường có thể xem như một bộ phận của QL giáo dục nói chung. QL nhà trường là tổ chức hoạt động dạy học, thực hiện các tính chất của nhà trường phổ thông Việt Nam XHCN, mới QL được giáo dục, tức là cụ thể hóa đường lối đó thành hiện thực, đáp ứng yêu cầu của đất nước trong từng giai đoạn mới.[7] 11