Tài liệu Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học sgk qua dạy học chương hệ thần kinh - sinh học 8

Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 PhÇn I Më §Çu I. Lý do chän ®Ò tµi 1. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay: D©n téc ta vèn cã truyÒn thèng hiÕu häc vµ t«n s träng ®¹o, cha «ng ta ®· ®Ó l¹i cho chóng ta nhiÒu t tëng gi¸o dôc víi cèt lâi lµ “lÊy viÖc häc lµm gèc” ngang tÇm víi nh÷ng t tëng trong thÕ gi¬i hiiÖn ®¹i nh lµ häc ®Ó lµm ngêi, häc ®Ó hµnh, hµnh ®Ó häc. Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû, ®· xuÊt hiÖn mong muèn hiÖn ®¹i ho¸, tÝch cùc qu¸ tr×nh gi¸o dôc. Trong nhµ trêng ®iÒu chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ chñ nhåi nhÐt cho häc sinh mét mí kiÕn thøc hçn ®én, tuy r»ng kiÕn thøc lµ cÇn thiÕt song ®iÒu chñ yÕu lµ ph¶i gi¸o dôc cho häc trß ph¬ng ph¸p tù suy nghÜ, tù biÕt suy luËn, ph¬ng ph¸p diÔn t¶, råi ®Õn ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Ph¹m V¨n §ång 1989 – H·y tiÕn m¹nh trªn mÆt trËn khoa häc vµ kü thuËt - Nhµ xuÊt b¶n s thËt Hµ néi: “D¹y häc ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o, tù häc, tù rÌn luyÖn b¶n th©n cña häc sinh ”, “ThÇy chñ ®¹o vµ trß chñ ®éng”… Hoµi b·o khoa häc cao quý lóc bÊy giê lµ “BiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o, qu¸ tr×nh d¹y häc song song qu¸ tr×nh tù häc”. §Ó gãp phÇn trong cuéc c¸ch m¹ng vÒ gi¸o dôc, NghÞ quyÕt TW IV kho¸ 7 ®· ®Ò ra nhiÖm vô “§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, bËc häc, nghµnh häc”. NghÞ quyÕt TW 2 khoa VIII ®· chØ râ mét nhiÖm vô quan träng cu¶ ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o lµ “§æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thãi quen, nÒ nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc”. Víi t tëng chiÕn lîc c¬ b¶n cña §¶ng lµ “LÊy néi lùc, n¨ng lùc tù häc lµm nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña b¶n th©n ngêi häc”. V× vËy chóng ta cã thÓ coi tù häc lµ mòi nhän chiÕn lîc cña gi¸o dôc ®µo t¹o cña níc ta hiÖn nay. 2. Do thùc tr¹ng d¹y häc hiÖn nay: Qu¸ tr×nh tù häc tù ®µo t¹o lµ sô kÕt hîp cña qu¸ tr×nh d¹y cña thÇy vµ qu¸ tr×nh häc cña trß thµnh mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt biÖn chøng, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. MÊy n¨m gÇn ®©y viÖc d¹y cña thÇy vµ tù häc cña trß ®· vµ ®ang lµ mèi quan t©m cña rÊt nhiÒu nhµ gi¸o dôc. Trong viÖc øng dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lÊy ngêi häc lµm trung t©m, cßn thÇy gi¸o chØ lµ ngêi híng dÉn. VÊn ®Ò tù häc 1 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 vµ t tëng lÊy viÖc häc cña trß lµm gèc lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi kh«ng ph¶i mét sím mét chiÒu vµ cña riªng ai. ViÖc tù häc cña häc sinh THCS lµ mét ®iÒu rÊt cÇn thiÕt, trong viÖc tÝch luü kiÕn thøc cho b¶n th©n häc sinh. §Æc biÖt m«n sinh häc ë trêng THCS lµ ch×a kho¸ ®Ó më c¸nh cöa ®Ó bíc vµo thÕ giíi sinh vËt, gãp phÇn trang bÞ cho thÕ hÖ trÎ nh÷ng kiÕn thøc sinh häc, phæ th«ng, c¬ b¶n hiÖn ®¹i. HiÖn nay l¹i cã rÊt nhiÒu thµnh tùu sinh häc ®îc øng dông vµo ®êi sèng mang l¹i hiÓu qu¶ cao. Do vËy trang bÞ cho häc sinh ph¬ng ph¸p tù häc, tù nghiªn cøu ®Ó häc sinh thu nhËn kiÕn thøc vµ øng dông vµo trong thùc tÕ. Tuy vËy, trong thùc tÕ d¹y häc hiÖn nay viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc híng dÉn häc sinh tù häc cña gi¸o viªn THCS ë tÊt c¶ c¸c m«n häc nãi chung vµ m«n sinh häc nãi riªng cßn gÆp rÊt nhiÒu lóng tóng vµ khã kh¨n. Lµ mét gi¸o viªn m«n sinh häc, qua thùc tÕ d¹y häc , ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ë trêng THCS, ®Æc biÖt qua nghiªn cøu néi dung ch¬ng tr×nh sinh häc líp 8 vµ yªu cÇu thùc tiÔn khi d¹y häc ch¬ng 9: HÖ thÇn kinh, v¬Ý mong muèn nhá bÐ vµo viÖc ®æi m¬Ý ph¬ng ph¸p d¹y häc m«n sinh häc ë trêng THCS, nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc m«n sinh häc. NhËn thÊy tÝnh thùc tiÔn vµ cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò trªn t«i m¹nh d¹n ®i vµo nghiªn cu ®Ò tµi: “BiÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc SGK qua d¹y häc ch¬ng I XHÖ thÇn kinh- sinh häc 8 THCS” II Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc vµ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh tù häc SGK nãi chung vµ ch¬ng hÖ thÇn kinh sinh häc 8 nãi riªng. III. NhiÖm vô nghiªn cøu 1. HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vÒ viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc SGK. 2. X¸c ®Þnh thùc tr¹ng cña c¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc SGK. 3. §Ò xuÊt vÒ nh÷ng chØ tiªu th¨m dß kh¶ n¨ng tù häc cña häc sinh (§iÒu tra qua phiÕu). 4. §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p th¨m dß kh¶ n¨ng tù häc cho häc sinh qua d¹y häc ch¬ng I X “HÖ thÇn kinh”. 2 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 5. ThiÕt kÕ mét sè ba× gi¶ng theo híng ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc ch¬ng HÖ thÇn kinh sinh häc 8. IV §èi t¬ng nghiªn cøu Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p híng dÉn n¨ng lùc tù häc cho häc sinh trong d¹y häc ch¬ng hÖ thÇn kinh. V. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu Häc sinh líp 8 cña trêng THCS NghÜa Hång – NghÜa §µn- TØnh NghÖ An. VI. Ph¬ng ph¸p Nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn tèt nhiÖm vô ®· nªu trªn, t«i sö dông c¸c biÖn ph¸p nghiªn cøu sau: 1. Nghiªn cøu lý thuyÕt: - Nghiªn cøu tµi liÖu vµ ®êng lèi chÝnh s¸ch cã liªn quan nh»m x©y dùng c¬ së lý thuyªt cho ®Ò tµi. - Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, c¬ së lý luËn nh»m tæ chøc ho¹t ®éng cho häc sinh. - Nghiªn cøu tµi liÖu híng dÉn d¹y häc sinh häc 8, tµi liÖu gi¸o khoa sinh häc 8, tµi liÖu tham kh¶o nãi chung vµ ®¶m b¶o kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n v÷ng ch¾c. 2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra s ph¹m: - Dïng phiÕu ®Ó ®iÒu tra t×nh h×nh gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn sinh häc vµ t×nh h×nh häc tËp cña häc sinh. - Dù giê, trao ®æi trùc tiÕp víi ®ång nghiÖp ®Ó ®iÒu tra chÊt lîng vµ ý thøc häc tËp cña häc sinh. - §iÒu tra c¬ së vËt chÊt phôc vô häc tËp ë trêng, t×nh h×nh ®Þa ph¬ng n¬i trêng ®ãng ®Ó t×m hiÓu ph¬ng tiªn, ph¬ng ph¸p d¹y häc ®· vµ ®ang sö dông. 3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m: - So¹n gi¸o ¸n thùc nghiÖm cã ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tù häc cho häc sinh. - TiÕn hµnh thùc nghiÖm ë trêng THCS Nghi· Hång – NghÜa §µn - NghÖ An. - Chän líp thùc nghiÖm vµ ®èi chiÕu: Dùa vµo kÕt qu¶ kh¶o s¸t, vµo thùc tr¹ng tæ chóc ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh, chän trong khèi 8. - Bè trÝ thùc nghiÖm: 3 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 + Líp thùc nghiÖm: Bµi häc ®îc thiÕt kÕ cã sö dông c¸c ph¬ng ph¸p tæ chøc c¸c ho¹t ®éng híng dÉn häc sinh tù häc. + Líp ®èi chøng: Bµi häc thiÕt kÕ theo híng sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc th«ng thêng mµ gi¸o viªn thêng sö dông. + Líp thùc nghiÖm vµ ®èi chøng tiÕn hµnh song song cïng mét gi¸o viªn d¹y, ®ång ®Òu vÒ thêi gian, néi dung kiÕn thøc vµ ®iÒu kiÖn d¹y häc (tr×nh ®é c¸c líp ®· ®îc kiÓm tra ®¸nh gi¸ tríc) - C¸c bíc thùc nghiÖm: + Thùc nghiÖm th¨m dß tríc. + Thùc nghiÖm chÝnh thøc. + Sè bµi thùc nghiÖm gåm 7 bµi: bµi 45, bµi 46, bµi 47, bµi 48, bµi 49, bµi 50, bµi 51 S¸ch gi¸o khoa sinh häc líp 8, mçi bµi d¹y mét tiÕt. Sau mét bµi d¹y cã kiÓm tra chÊt lîng lÜnh héi kiÕn thøc ë c¶ c¸c líp thùc nghiÖm vµ ®èi chøng cïng mét ®Ò kiÓm tra, chÊm cïng mét biÓu ®iÓm ®¸nh gi¸. KiÓm tra ®é bÒn kiÕn thøc sau khi häc hÕt ch¬ng. 4 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 PhÇn II KÕt qu¶ nghiªn cøu Ch¬ng I: C¬ së lý luËn cña viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc I. ThÕ nµo lµ tù häc C©u hái ®ã tëng chõng nh rÊt ®¬n gi¶n ®Ó tr¶ lêi: Tù häc lµ häc kh«ng cã thÇy chø cßn g× n÷a. Tr¶ lêi nh vËy th× lËp tøc cã ngay hµng lo¹t c©u hái kh¸c. ThÕ c©u “kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn” lµ chèng l¹i viÖc tù häc ? TrÎ con, ngêi kÐm th«ng minh cã tù häc ®îc kh«ng v…v. Tù häc kh«ng ph¶i lµ häc kh«ng cã thÇy mµ ë ®©y vai trß cña ngêi thÇy lµ tæ chøc híng dÉn cho ngêi häc ph¸t huy hªt kh¶ n¨ng cña m×nh, ph¶i tù t×m tßi, ph¸t hiÖn ra v¸n ®Ò cèt lâi. Bëi v× ta thÊy m«t thùc tÕ r»ng chØ víi næ lùc cña b¶n th©n m×nh th× kiÕn thøc thu ®îc míi bÒn v÷ng vµ sinh ®éng. Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o suy nghÜ, sö dông n¨ng lùc trÝ tuÖ(quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp v…v) vµ cã khi c¶ c¬ b¾p khi ph¶i sù dông c«ng cô, cïng c¸c pÈm chÊt cña m×nh ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cñ m×nh. §iÒu ®ã cho thÊy cèt lâi cña viÖc häc lµ tù häc, hÔ cã häc lµ cã tù häc v× kh«ng ai cã thÓ häc hé cho ngêi kh¸c. Häc lµ mét ®Æc trng cña con ngêi , trong ®ã häc ®ãng vai trß chñ thÓ, vµ tri thøc khoa häc lµ ®èi tîng ®Ó chiÔm lÜnh. Ho¹t ®éng tù häc lµ mét qu¸ tr×nh tù gi¸c, tÝch cc tù chiÔm lÜnh tri thøc khoa häc b»ng hµnh ®éng cña chÝnh m×nh híng tíi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Do ®ã ®Ó ho¹t ®éng häc cã hiÖu qu¶, qu¸ tr×nh tæ chøc d¹y häc ph¶i lµm cho ho¹t ®éng häc cña häc sinh chuyÓn sang tù häc. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tù häc cÇn ph¶i cã sù híng dÉn gióp ®ì cña gi¸o viªn, ®ã lµ viÖc gi¸o viªn x¸c ®Þnh c¸c nhiÖm vô nhËn thøc,tr×nh bµy néi dung tri thøc ®Õn c¸c bíc ®i vµ c¸c uªu cÇu kÕ ho¹ch cô thÓ. §ång thêi gi¸o 5 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 viªn thêng xuyªn uèn n¾n gióp ®ì cho qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh th«ng qua c¸c kiÕn thøc kiÓm ta trªn giê lªn líp. Tù häc cña häc sinh THCS ph¶i cã sù ®Þnh híng cña gi¸o viªn. Ngoµi nh÷ng giê lªn líp GV trùc tiÕp gi¶ng d¹y. Qu¸ tr×nh häc tËp khi kh«ng cã GV, ngêi häc ph¶i chñ ®éng tù s¾p xÕp kÕ häach huy ®éng trÝ tuÖ kÜ n¨ng cña b¶n th©n ®Ó häc tËp theo yªu cÇu vµ híng dÉn cña gi¸o viªn: «n tËp, lµm bµi tËp n©ng cao… nh»m hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp. Hay nãi c¸ch kh¸c, GV ®· ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh th«ng qua c¸c nhiÖm vô häc tËp ®îc giao vÒ nhµ sau mçi bµi gi¶ng. Trong d¹y häc, ngoµi ho¹t ®éng häc tËp nh÷ng ch¬ng tr×nh theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, viÖc häc tËp thêng xuyªn qua hoat ®éng thùc tiÔn vµ cuéc sèng th× häc sinh ph¶i hoµn toµn tù häc. Nh v©y, kh¸i niÖm tù häc lµ rÊt réng, nã cã thÓ diÔn ra víi nhêi häc khi cã gi¸op viªnb trùc tiÕp gi¶ng day, hoÆc khi cã sù ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp cña gi¸o viªn. II. Tù häc cã khã kh«ng Nh chóng ta ®· biªt, t häc tøc lµ t m×nh ®éng n·o, tù suy nghÜ, biÕt sö dông c¸c n¨ng lôc t¸i t¹o(biÕt quan s¸t, ph©n tÝch…) ®Ó tõ ®ã chiÔm lÜnh mét n¨ng lùc hiÓu biÕt nµo ®ã cña nh©n lo¹i biÕn lÜnh vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh. Häc sinh muèn cã kiÕn thøc s©u vµ hiÓu biÕt réng, ®Ó tÝch luü thªm kiÕn thøc chuÈn bÞ cho t¬ng lai, th× häc sinh ph¶i rÌn luyÖn cho m×nh n¨ng lùc tù häc. Ngoµi nh÷ng bµi gi¶ng cña GV, häc sinh ph¶i tù t×m tßi tµi liÖu ë th viÖn ®Ó ®äc thªm, gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp trong s¸ch bµi tËp, s¸ch tham kh¶o ®Ó biÕt thªm nhiÒu tri thøc míi. Kh¶ n¨ng tù häc lµ tiÒm Èn trong mìi con ngêi, ®èi víi häc sinh THCS th× kh¶ n¨ng tù häc lµ rÊt cÇn thiÕt. Mçi häc sinh ®Òu cã së trêng riªng, nÕu ®îc kh¬i gîi, kÝch thÝch, ®ßi hái con ngêi ph¶i t×m tßi, ph¶i suy nghÜ vµ ph¸t huy t duy s¸ng t¹o ®Õn møc cao nhÊt th× c¸i tiÒm tµng ®ã sÏ thµnh hiÖn thùc. Muèn vËy GV ph¶i t×m ra c¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh ®Ó häc sinh nhËn thøc â tÇm quan träng cña 6 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 viÖc tù häc lµm cho häc sinh say mª h¬n vµ lµ ®éng lôc thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh . HiÖn nay, ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh cßn mang tÝnh chÊt thô ®éng, c¸c em phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo GV vµ nh÷ng tri thøc trªn líp cña GV, ghi nhí mét c¸ch m¸y mãc chø kh«ng ph¶i lµ cã sù s¸ng t¹o hay viÖc t×m ra nhng c¸i hay c¸i míi nµo kh¸c nªn kÕt qu¶ cßn rÊt thÊp. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do häc sinh cha cã ý thøc vÒ b¶n th©n m×nh. MÆt kh¸c do GV chua t×m ra ®îc c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc. PhÇn lín GV thêng so¹n bµi b»ng c¸ch sao chÐp SGK, cßn nÆng nÒ vÒ th«ng b¸o , d¹y theo lèi truyÒn thô mét chiÒu “ thÇy ®äc trß chÐp”. Kh«ng tæ chøc ®îc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cho c¸c em, kh«ng dù kiÕn ®îc c¸c biÖn ph¸p ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc. §iÒu ®ã cho thÊy tù häc kh«ng ph¶i lµ khã nÕu häc sinh ý thøc ®îc viÖc häc cña m×nh vµ GV cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó híng dÉn häc sinh tù häc mét c¸ch tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ cao. III. Híng dÉn tù häc Trong ho¹t ®éng híng dÉn, d¹y chÝnh lµ sù tæ chøc hay ®iÒu khiÓn tèi u ho¸ qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cho ngêi häc. Ho¹t ®éng d¹y häc cã hai chøc n¨ng lu«n g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau “truyÒn ®¹t th«ng tin d¹y häc vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng häc’’. Tri thøc Trß Tù nghiªn cøu, tù thÓ hiÖn, tù kiÓm tra ThÇy Híng dÉn, tæ chøc, träng tµi, ®¸nh gi¸ Líp, nhãm 7 Th¶o luËn, bæ sung, kiÓm tra. Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 ë h×nh thøc nµy thêi gian gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y sÏ Ýt h¬n, chñ yÕu dµnh thêi gian cho häc sinh tù häc. H×nh thøc d¹y häc “ tù häc cã híng dÉn ” lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh. Tõ s¬ ®å d¹y häc trªn cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm híng dÉn tù häc lµ sù ®iÒu khiÓn cña GV trong viÖc ®Þnh híng, tæ chóc vµ chØ ®¹o nh»m gióp häc sinh tèi u ho¸ qu¸ tr×nh tù chiÕm lÜnh tri thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o th«ng qua ®ã h×nh thµnh vµ ph¸p huy nh©n c¸ch cho häc sinh. Tù häc cã híng dÉn lµ mét h×nh thøc tæ chøc d¹y häc mµ trong ®ã thÇy ®ãng vai trß ngêi ®Þnh híng, dÉn * Nguyªn t¾c c¬ b¶n trong híng dÉn häc vµ tù häc * Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh l«gÝc néi dung vµ môc tiªu ch¬ng tr×nh * Nguyªn t¾c sö dông híng dÉn cña GV ph¶i ph¸t huy tèi ®a nç lùc cña häc sinh * Nguyªn t¾c ®¶m b¶o hiÖu qu¶ viÖc tù kiÓm tra ®¸nh gi¸ vµ duy tr× thêng xuyªn th«ng tin ngîc chiÒu tõ häc sinh ®Õn GV. - Trong ®ã häc sinh tù kiÓm tra, tù ®¸nh gi¸ lµ mét trong ba thµnh tè c¬ b¶n nhÊt cña tù häc cã híng dÉn. NÕu häc sinh n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p tù ®¸nh gi¸ th× hä sÏ ®iÒu chØnh kÞp thêi h¹t ®éng tù häc cña m×nh sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt, ®ång thêi båi dìng duy tr× thêng xuyªn ý thøc tù häc. §Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc tù ®¸nh gi¸ cho häc sinh, GV ph¶i cã c¸c ph¬ng ph¸p híng dÉn häc sinh c¸ch ph©n chia c¸c môc tiªu ch¬ng tr×nh thµnh môc tiªu bé phËn, trong ®ã c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ râ rµng ®Ó sau khi gi¶i quyÕt mçi nhiÖm vô tù häc, häc sinh cã thÓ tù biÕt r»ng m×nh ®· hoµn thµnh nhiÖm vô ë møc nµo. - Tuy vËy viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh tõ phÝa GV kh«ng thÓ thiÕu v× nã vïa cã gi¸ trÞ chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn vïa ®Ó kh¼ng ®Þnh thµnh tÝch häc tËp cña häc sinh. GV ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh lµ biÖn ph¸p híng dÉn, rÌn luyÖn kü n¨ng tù ®¸nh gi¸ cho häc sinh ®ång thêi gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ chÊt lîng tù häc chuÈn x¸c, kh¸nh quan h¬n. Nã cßn lµ nguån th«ng tin ph¶n håi ®Ó qua ®ã GV ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ ®iÒu chØnh ph¬ng ph¸p híng dÉn tù häc cña m×nh kÞp thêi ®ång thêi bæ sung nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ ph¬ng ph¸p tù häc trong qu¸ tr×nh tù häc cña häc sinh 8 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 triÓn réng kh¾p trªn thÕ giíi. NÒn kinh tÕ häc tËp coi ®éng lùc chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ lµ häc tËp, nÒn kinh tÕ tri thøc coi tri thøc lµ lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp s¶n xuÊt ra c¸c s¶n lîng mang hµm lîng trÝ tuÖ cao. Cïng víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ míi, ë níc ta ®ßi hái ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ra mét líp ngêi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. §Ó häc thêng xuyªn, häc cho b¶n th©n ngêi häc th× nhµ gi¸o dôc ph¶i x¸c ®Þnh ®îc c¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc. V× bªn c¹nh viÖc n¾m ®ù¬c tri thóc trªn líp, häc sinh cßn häc c¸ch lÜnh héi kiÕn tøc ngoµi x· héi tõ ®ã n©ng cao chÊt lîng häc tËp, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøccña häc sinh. Gióp häc sinh kh«ng nh÷ng lÜnh héi tri thøc mét c¸ch chñ ®éng, v÷ng ch¾c mµ cßn ph¸t triÓn kü n¨ng t duy, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ néi dung kiÕn thøc mét c¸ch tèt nhÊt. iv. C¸c biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh tù häc • Tù häc qua s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o: SGK lµ nguån tri thøc quan träng cho häc sinh, nã quy ®Þnh liÒu lîng kiÕn thøc cÇn thiªt cña m«n häc, lµ ph¬ng tiÖn phôc vô ®¾c lùc cho GV vµ häc sinh. SGK cã kªnh h×nh vµ kªnh ch÷ thÓ hiÖn néi dung kiÕn thøc. Ngoµi SGK th× s¸ch tham kh¶o còng lµ nguån tri thøc bæ sung quan träng cho häc sinh. Nguån tri thøc nµy kh«ng chØ phôc vô trùc tiÕp cho viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô trÝ dôc quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh, mµ cßn cã t¸c dông gi¸o dôc, n¨ng cao sù hiÓu biÕt cho häc sinh. Do v©y, d¹y häc sinh tù thu nhËn kiÕn thøc, chÝnh lµ rÌn luyÖn cho häc sinh ph¬ng ph¸p ®äc s¸ch, kü n¨ng, kü x¶o ®äc s¸ch. §Ó häc sinh sö dông tèt SGK vµ S¸ch tham kh¶o cÇn rÌn luyÖn cho häc sinh mét sè kü n¨ng c¬ b¶n sau: Trong kh©u cñng cè kiÕn thøc rÌn luyÖn kü n¨ng kü x¶o - Sau khi giíi thiÖu néi dung tµi liÖu th× häc sinh ®äc SGK. Sau ®ã häc sinh chiÕu lêi gi¶ng cña GV víi néi dung ®äc ®îc tõ s¸ch. - Tæ chøc häc sinh lµm viÖc víi SGK nh»m môc ®Ých «n tËp, cñng cè tµi liÖu trªn c¬ së hÖ thèng kiÕn thøccña mét ch¬ng hay nhiÒu ch¬ng. - GV ra c¸ D¹y häc sinh kü n¨ng tù ®äc SGK vµ rót ra ®îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n tõ tµi liÖu. Thêng xuyªn ®Æt ra c©u hái: “ë ®©y nãi lªn c¸i g×?”, “ë ®ay ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh nµo?”. Nh vËy häc sinh ph¶i ®¹t ®îc ý chÝnh cña néi dung 9 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 ®äc ®îc, ®Æt tªn ®Ò môc cho phÇn, ®o¹n ®· ®äc sao cho tªn ®Ò môc ph¶n ¸nh ®îc ý chÝnh. - D¹y häc sinh biÕt c¸ch ph©n tÝch nh÷ng bµi ®äc ®îc, chia thµnh nh÷ng luËn ®iÓm khao häc kh¸c nhau vµ nªu ®îc ý nghÜa cña nã. - D¹y häc sinh biÕt c¸ch tr¶ lêi c©u hái ®· cã trªn tµi liÖu ®· ®äc ®îc, b»ng c¸ch t¸i hiÖn hoÆc ph©n tÝch, so s¸nh, thiÕt lËp mèi quan hÖ nh©n qu¶ tuú theo c©u hái ®· ®Ò ra. - D¹y häc sinh biÕt lËp mét giµn bµi qua tµi liÕuGK. - D¹y kü n¨ng tãm t¾t tµi liÖu ®äc ®îc - D¹y kü n¨ng ®äc vµ ph©n tÝch b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, ®å thÞ h×nh vÏ trong SGK.  Sö dông SGK trong kh©u nghiªn cøu tµi liÖu míi: - Tæ chøc cho häc sinh lµm viÖc víi s¸ch ngay sau khi GV ra bµi tËp nhËn thøc hoÆc ngay sau khi GV ®Æt t×nh huèng cã vÊn ®Ò. - Tæ chøc cho häc sinh ®äc nh÷ng ®o¹n cã m« t¶ sù kiÖn, cßn nh÷ng vÊn ®Ò khã, phøc t¹p GV cÇn gi¶i thÝch cho s¸nh tá. - GV tæ chø gi¶i ®¸p t¸i hiÖn hoÆc ®Ó häc sinh ®éc lËp nghiªn cøu l¹i SGK tríc khi cho c¸c em nghiªn cøu néi dung míi. - §äc s¸ch sau khi quan s¸t thÝ nghiÖm, hoÆc sau khi quan s¸t c¸c ®å dïng trùc quan kh¸c. Sö dông SGK, c¸c bµi tËp kh¸c nhau ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu SGK. Cã thÓ lµ yªu cÇu häc sinh su tÇm c¸c tµi liÖu trùc quan vËt mÉu ®Ó minh ho¹ kh¼ng ®Þnh mét kh¸i niÖm, mét quy luËt ®îc tr×nh bµy trong SGK - Bµi tËp luyÖn tËp mét quy t¾c, mét ®Þnh luËt. - Bµi tËp yªu cÇu ®äc SGK, «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kü x¶o. 10 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 Ch¬ng II: C¬ së thùc tiÔn cña viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p híng dÉn tù häc I. thùc tr¹ng trong trêng thcs hiÖn nay 1. T×nh h×nh d¹y cña gi¸o viªn: §a sè gi¸o viªn thêng quan niÖm kiÕn thøc lµ môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc nªn chØ quan t©m ®Õn ph¬ng ph¸p truyÒn thô kiÕn thøc cña bµi ®óng víi néi dung SGK. Mét sè gi¸o viªn cha cã kü n¨ng so¹n bµi, vÉn ¸p dông mét c¸ch rËp khu«n, m¸y mãc lèi d¹y häc "truyÒn thèng" chñ yÕu gi¶o thÝch, minh ho¹ s¬ sµi, nghÌo nµn, t¸i hiÖn, liÖt kª kiÕn thøc theo SGK lµ chÝnh, Ýt sö dông c©u hái t×m tßi, t×nh huèng cã vÊn ®Ò… coi nhÑ rÌn luyÖn thao t¸c t duy, n¨ng lùc thùc hµnh, Ýt sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc nhÊt lµ c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan ®Ó d¹y häc vµ tæ chøc cho häc sinh nghiªn cøu th¶o luËn trªn c¬ së ®ã t×m ra kiÕn thøc vµ con ®êng ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc cña häc sinh. §Ó cã mét tiÕt d¹y tèt th× gi¸o viªn chuÈn bÞ bµi gi¶ng ph¶i tèt, ph¶i dù kiÕn ®îc c¸c t×nh huèng, c¸ch sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc hîp lý, gióp häc sinh dÔ hiÓu, dÔ nhí, më réng vµ ch¾t läc kiÕn thøc, rót ra nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phï hîp ®èi víi tõng néi dung bµi gi¶ng. Thùc tÕ, gi¸o viªn thêng so¹n bµi b»ng c¸ch sao chÐp l¹i SGK hay tõ thiÕt kÕ bµi gi¶ng, kh«ng gi¸m khai th¸c s©u kiÕn thøc, cha s¸t víi néi dung ch¬ng tr×nh, híng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tõ nhá ®Õn lín trong thùc tÕ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. Khi d¹y thêng nÆng vÒ th«ng b¸o, kh«ng tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho c¸c em, kh«ng dù kiÕn ®îc c¸c biÖn ph¸p ho¹t ®éng, kh«ng híng dÉn ®îc ph¬ng ph¸p tù häc. MÆt kh¸c, ph¬ng ph¸p d¹y häc phæ biÕn hiÖn nay vÉn theo "lèi mßn", gi¸o viªn truyÒn ®¹t kiÕn thøc, häc sinh thô ®éng lÜnh héi tri thøc. ThËm chÝ cã gi¸o viªn cßn ®äc hay ghi phÇn lín néi dung lªn b¶ng cho häc sinh chÐp néi dung SGK. ViÖc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc: phiÕu häc tËp, tranh ¶nh, b¨ng h×nh, b¶n trong… chØ dïng khi thi gi¸o viªn hay cã ®oµn thanh tra, kiÓm tra ®Õn dù, cßn c¸c tiÕt häc th«ng thêng hÇu nh "d¹y chay". Khi d¹y ch¬ng VI rÊt cÇn ®Õn ph¬ng tiÖn trùc quan minh ho¹, cã nh thÕ häc sinh míi hiÓu néi dung bµi gi¶ng mét c¸ch s©u s¾c. Nhng viÖc sö dông ph¬ng tiÖn nh mét nguån tri thøc chiÕm tû lÖ thÊp. Víi c¸ch sö dông ®ã, häc sinh Ýt cã c¸c 11 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 ho¹t ®éng tù häc, ho¹t ®éng chñ yÕu lµ gi¸o viªn, t¹o kh«ng khÝ líp häc buån tÎ nh¹t, kh«ng g©y ®îc høng thó häc tËp cho häc sinh, häc sinh thô ®éng lÜnh héi kiÕn thøc truyÒn ®¹y tõ gi¸o viªn. Do viÖc truyÒn ®¹t kiÕn thøc cña gi¸o viªn theo lèi thô ®éng nªn rÌn luyÖn kü n¨ng tù häc còng nh viÖc híng dÉn tù häc cña gi¸o viªn kh«ng ®îc chó ý lµm cho chÊt lîng giê d¹y kh«ng cao. 2. T×nh h×nh häc tËp cña häc sinh: HiÖn nay, viÖc häc tËp cña häc sinh vÒ m«n Sinh häc nãi chung vµ ch¬ng HÖ thÇn kinh sinh häc 8 nãi riªng cha ®îc häc sinh quan t©m, chó ý kh«ng høng thó víi m«n häc, chØ coi ®ã lµ nhiÖm vô. Trong giê Sinh häc cã hiÖn tîng nãi chuyÖn riªng, häc c¸c m«n häc kh¸c, hoÆc lu«n häc ë t×nh tr¹ng thô ®éng, m¸y mãc t¸i hiÖn kiÕn thøc, Ýt vËn dông linh ho¹t vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau do ®ã hiÖu qu¶ lÜnh héi cßn thÊp, lµm gi¶m hiÖu qu¶ häc tËp bé m«n. Qua trß chuyÖn, trao ®æi víi gi¸o viªn vµ häc sinh thÊy, nÕu gi¸o viªn nµo cã biÖn ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh b»ng c¸ch sö dông ph¬ng tiÖn d¹y häc vµ c¸c ph¬ng ph¸p tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh ®Ó tù nghiªn cøu, th¶o luËn ®Ó x©y dùng vµ h×nh thµnh kiÕn thøc th× häc sinh høng thó häc tËp, tÝch cùc ph¸t biÓu ý kiÕn. Cßn nh÷ng giê gi¸o viªn dïng ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, sö dông ph¬ng tiÖn ®Ó minh ho¹ kiÕn thøc SGK ®îc sö dông nh th«ng b¸o kh«ng cã sù gia c«ng giê häc kÐm s«i næi vµ hiÖu qu¶ kh«ng cao. Còng qua ®iÒu tra cho thÊy, trong giê lªn líp c¸c ho¹t ®éng tËp trung chñ yÕu vµo gi¸o viªn, gi¸o viªn kh«ng híng dÉn häc sinh nghiªn cøu ®Ó tù lÜnh héi, tù t×m lÊy tri thøc mµ l¹i ®ãng vai trß lµ ngêi lÜnh héi tri thøc mét c¸ch thô ®éng. Còng tõ ®©y, ta thÊy viÖc tù häc cña häc sinh kh«ng theo mét ph¬ng ph¸p nµo c¶ nªn hiÖu qu¶ kh«ng cao. Häc sinh cha ®îc rÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó xö lý nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc tõ c¸c nguån kh¸c nhau trong cuéc sèng. Do vËy qu¸ tr×nh d¹y häc häc sinh häc nªu ë trªn, ta thÊy cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ph¸t huy tÝch cùc, chñ ®éng häc tËp cña häc sinh. §ßi hái viÖc tæ chøc c¸c ph¬ng ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc ë trêng THCS lµ cÇn thiÕt vµ cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc vµ ¸p dông hÖ thèng c¸c ph¬ng tiÖn trong d¹y häc ®Ó tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña häc sinh lµ thùc sù cÇn thiÕt ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc gãp phÇn c¶i tiÕn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc. 3. T×nh h×nh c¬ së vËt chÊt: 12 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 §iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña bé m«n Sinh häc ë hÇu hÕt c¸c trêng THCS nãi chung cßn cha ®Çy ®ñ, cã phÇn cßn rÊt nghÌo nµn, cô thÓ: - Kh«ng ®Çy ®ñ s¸ch tham kh¶o. - C¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc: tranh ¶nh, b¨ng h×nh, mÉu vËt, s¬ ®å, phiÕu häc tËp cßn thiÕu nhiÒu hoÆc mét sè bµi kh«ng cã. - NhiÒu trêng cha cã phßng thÝ nghiÖm, nÕu cã phßng cßn rÊt ®¬n s¬, dông cô thÝ nghiÖm vµ ho¸ chÊt cßn thiÕu. - Vên thÝ nghiÖm cßn hÑp vÒ diÖn tÝch nªn vËn dông vµo thùc tÕ rÊt khã kh¨n. II. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng Thùc tr¹ng trªn cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n: - §éi ngò gi¸o viªn cña mét sè trêng cha ®îc ®Æt theo ®óng bé m«n nªn mét sè gi¸o viªn vÉn ph¶i d¹y kiªm nhiÖm nh gi¸o viªn to¸n d¹y sinh… - Do ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña mét sè trêng cha ®Çy ®ñ, nªn viÖc ¸p dông theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc cha cao. - Do gi¸o viªn giao bµi tËp, yªu cÇu vÒ nhµ nhng cha cã sù kiÓm tra mét c¸ch s¸t sao nªn ý thøc tù häc cña mét sè häc sinh kh«ng cao. 13 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 Ch¬ng 3: BiÖn ph¸p "rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho häc sinh qua d¹y häc “c¸c tiÕt 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51 ch¬ng HÖ thÇn kinh Sinh häc 8 - THCS". Do viÖc thay SGK ®· lµm cho bè côc ch¬ng tr×nh, néi dung SGK kh«ng chØ m«n Sinh häc mµ ë tÊt c¶ c¸c m«n häc kh¸c thay ®æi. Tríc ®©y, SGK chñ yÕu lµ kªnh ch÷ nµy chuyÓn sang kªnh h×nh. §Æc biÖt, m«n Sinh häc lµ bé m«n cã kiÕn thøc v« cïng phong phó h¬n. Do vËy, bªn c¹nh viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t ®Ó cã thÓ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kü n¨ng tr¶ lêi c©u hái dùa trªn tµi liÖu ®äc ®îc. I. Híng dÉn häc sinh tù tra cøu SGK ®Ó t×m ý tr¶ lêi ë c¸ch nµy, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh tù ®äc SGK sau ®ã tr¶ lêi theo c©u hái gîi ý cña gi¸o viªn tõ ®ã sÏ t×m ®îc néi dung cÇn nghiªn cøu. Bíc 1: Häc sinh ph¶i ®äc qua néi dung th«ng tin. Bíc 2: Häc sinh ®äc c©u hái do gi¸o viªn ®a ra vµ x¸c ®Þnh c©u hái cÇn hái vÒ vÊn ®Ò g×. Bíc 3: Dùa vµo th«ng tin ®äc ®îc vµ quan s¸t h×nh vÏ tr¶ lêi c©u hái. II. Híng dÉn häc sinh tù ®äc, tù lËp dµn ý cña mét ®o¹n bµi §Ó häc sinh tù häc, tù lËp dµn ý, t«i tiÕn hµnh nh sau: Bíc 1: Häc sinh ph¶i ®äc nhanh mét lît néi dung cÇn lËp dµn ý. Bíc 2: Häc sinh ®äc kü l¹i ®Ó n¾m néi dung b¶n chÊt cña néi dung. Bíc 3: T¸ch ra c¸c ý chÝnh, råi thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a chóng vµ ®Æt c¸c môc t¬ng øng (nÕu cÇn). III. Híng dÉn häc sinh tù ®äc, tù tãm t¾t néi dung Muèn tãm t¾t néi dung cña ®o¹n th«ng tin th× häc sinh còng cÇn ®îc rÌn luyÖn theo c¸c bíc sau: Bíc 1: Häc sinh còng cÇn ®äc qua mét lît ®Ó n¾m ®îc toµn bé bè côc cña ®o¹n cÇn tãm t¾t. Bíc 2: Häc sinh ®äc kü vµ tõ ®Ó t×m nh÷ng ý chÝnh, ý cèt lâi cña bµi. Bíc 3: T¸ch c¸c ý chÝnh råi thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a chóng ®Ó t¹o nªn ®o¹n th«ng tin míi cã néi dung cô thÓ h¬n. IV. Híng dÉn häc sinh vÒ nhµ tù ®äc vµ tr¶ lêi theo nh÷ng c©u hái mµ gi¸o viªn ®a ra ë kü n¨ng nµy, t«i híng dÉn nh sau: 14 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 Bíc 1: Häc sinh ®äc c©u hái mµ gi¸o viªn ®a ra vµ x¸c ®Þnh c©u hái cÇn hái vÊn ®Ò g×? Bíc 2: T×m c¸c tµi liÖu, ®o¹n th«ng tin cã néi dung liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy. Bíc 3: §äc vµ lùa chän kiÕn thøc theo ®óng néi dung c©u hái ®a ra ®Ó tr¶ lêi. V. C¸c bµi so¹n cã sö dông c¸c biÖn ph¸p trªn Ch¬ng IX. ThÇn kinh vµ gi¸c quan TiÕt 45: Giíi thiÖu chung hÖ thÇn kinh I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - Tr×nh bµy ®îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n¬ron, ®ång thêi x¸c ®Þnh ®îc n¬ron lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o c¬ b¶n cña hÖ thÇn kinh. - Ph©n biÖt ®îc c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh. - Ph©n biÖt ®îc chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh vËn ®éng vµ hÖ thÇn kinh sinh dìng. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng quan s¸t vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. II. §å dïng d¹y häc: - Tranh phãng to h×nh 43.1 vµ 43.2 SGK. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: 2. Bµi míi: Ho¹t ®éng 1: N¬ron - ®¬n vÞ cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh - GV yªu cÇu HS nghiªn - HS tù thu nhËn SGK. I. N¬ron - ®¬n vÞ cÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh. Th¶o luËn. cøu trong SGK. CÊu t¹o: ? Nªu chøc n¨ng cña hÖ - HS tr¶ lêi, HS kh¸c nhËn xÐt bæ sung. + Th©n, nh©n  chÊt x¸m thÇn kinh? - GV lÊy vÝ dô: trêi nãng  3 chøc n¨ng: ®iÒu (TW TK). da hång hµo, trêi rÐt da khiÓn, ®iÒu hoµ vµ phèi + Sîi nh¸nh. tÝm t¸i. hîp mäi ho¹t ®éng cña + 1 sîi trôc: c¸c c¬ quan, hÖ c¬ quan eo rangvie 15 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 trong c¬ thÓ. Baomielin Cucxin¸p  t¹o chÊt tr¾ng vµ d©y thÇn kinh. - GV vÏ h×nh cÊu t¹o cña mét n¬ron ®iÓn h×nh. - Yªu cÇu HS chó thÝch - HS lªn chó thÝch, líp c¸c bé phËn cña n¬ron nhËn xÐt - bæ sung. thÇn kinh? - Yªu cÇu HS tæng kÕt: cÊu t¹o n¬ron gåm nh÷ng bé phËn nµo? Chøc n¨ng: c¶m øng dÉn truyÒn xung thÇn kinh. ? Nªu sù kh¸c nhau - HS tr×nh bµy, líp nhËn n¬ron vµ tÕ bµo thêng. xÐt, bæ sung. ? Chøc n¨ng cña n¬ron? - HS tr×nh bµy. - GV chèt. Ho¹t ®éng 2: C¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh Môc tiªu: HiÓu ®îc c¸c c¸ch ph©n chia hÖ th©n kinh theo cÊu t¹o vµ theo chøc n¨ng. - GV th«ng b¸o cã nhiÒu c¸ch ph©n chia c¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh. Giíi thiÖu 2 c¸ch ph©n chia. II. C¸c bé phËn cña hÖ thÇn kinh. + Theo cÊu t¹o. - Bé phËn ngo¹i biªn. 1. CÊu t¹o: - Trung ¬ng: Tuû sèng + Teo chøc n¨ng. - HS quan s¸t h×nh, th¶o - GV yªu cÇu HS quan luËn, hoµn chØnh bµi tËp s¸t h×nh 43.2, ®äc bµi ®iÒn tõ. tËp  lùa chän côm tõ - §¹i diÖn nhãm ®äc kÕt ®iÒn vµo chç trèng. qu¶, c¸c nhãm kh¸c bæ - GV yªu cÇu HS ®äc sung. SGK. Bé n·o + H¹ch thÇn kinh. + D©y TK: Bã sîi CG Bã sîi D§ 2. Chøc n¨ng: HTK V§: ho¹t ®éng cã ý thøc. - HS tù thu thËp kiÕn HTK SD: ho¹t ®éng kh«ng 16 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 ? Sù ph©n chi hÖ thÇn thøc tr¶ lêi. kinh theo chøc n¨ng? cã ý thøc. ? Ph©n biÖt hÖ thÇn kinh SD vµ hÖ thÇn kinh V§? IV. KiÓm tra ®¸nh gi¸. - Häc sinh tr¶ lêi c©u hái trong SGK. V. DÆn dß. - §äc: Em cã biÕt - Häc bµi lµm bµi ®Çy ®ñ. TiÕt 46. tuû sèng. Thùc hµnh: T×m hiÓu chøc n¨ng (liªn quan ®Õn cÊu t¹o) cña I. Môc tiªu. 1. KiÕn thøc: - TiÕn hµnh thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm quy ®Þnh. - Tõ kÕt qu¶, quan s¸t qua thÝ nghiÖm. + Nªu ®îc chøc n¨ng cña tuû sèng, pháng ®o¸n ®îc thµnh phÇn cÊu t¹o cña tuû sèng. + §èi chiÕu víi cÊu t¹o cña tuû sèng ®Ó kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. 2. Kü n¨ng: - RÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh. 3. Th¸i ®é: - Gi¸o dôc tÝnh kû luËt, ý thøc vÖ sinh. II. §å dïng d¹y häc. Gi¸o viªn: + Õch 1 con + Bé ®å mæ: ®ñ c¸c nhãm + Dung dÞch HCl 0,3%; 1%; 3% Häc sinh: Õch 1 con Kh¨n lau, b«ng, kÎ s½n b¶ng 44 vµo vë. - M« h×nh cÊu t¹o tuû sèng. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 17 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu chøc n¨ng cña tuû sèng Môc tiªu: Häc sinh tiÕn hµnh thµnh c«ng c¸c thÝ nghiÖm. Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nªu ®îc chøc n¨ng cña tuû sèng. - GV híng dÉn häc sinh c¸ch tiÕn hµnh trªn Õch ®· huû n·o. I. T×m hiÓu chøc n¨ng cña tuû sèng. + Õch huû n·o ®Ó - HS chuÈn bÞ theo híng nguyªn tuû. dÉn. + Treo lªn gi¸ (kho¶ng 5 - C¸c nhãm tiÕn hµnh: KÕt luËn: Tuû sèng cã c¸c - 6 phót). KÕt qu¶: TN1: chi sau c¨n cø thÇn kinh ®iÒu kiÖn + HS tiÕn hµnh thÝ bªn ph¶i co. c¸c ph¶n x¹. nghiÖm 1, 2, 3. TN2: 2 chi sau co. Lu ý: Say mçi lÇn kÝch TN3: C¶ 4 chi ®Òu co. thÝch b»ng axÝt ph¶i röa thËt s¹ch chç da cã axit.  HS ghi vµ dù ®o¸n ra - Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nh¸p. HS quan s¸t  ghi kÕt  yªu cÇu HS dù ®o¸n qu¶: vÒ chøc n¨ng cña tuû TN4: 2 chi sau co. sèng. * GV tiÕn hµnh thÝ TN5: 2 chi tríc co. nghiÖm 4, 5. - C¸ch x¸c ®Þnh vÕt c¾t ngang tuû ë Õch, vÞ trÝ vÕt c¾t n»m gi÷a kho¶ng c¸ch cña gèc ®«i d©y thÇn kinh thø 1 vµ 2. ? ThÝ nghiÖm nµy nh»m  C¸c c¨n cø thÇn kinh môc ®Ých g×? liªn hÖ víi nhau b»ng ®êng dÉn tryÒn.  TN6: 2 chi tríc * GV biÓu diÔn thÝ kh«ng co. nghiÖm 6, 7. 18 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 TN7: 2 chi sau co. * Qua 2 thÝ nghiÖm cã  Tuû sèng cã c¨n cø thÓ ®iÒu khiÓn ®iÒu g×? thÇn kinh ®iÒu khiÓn c¸c ph¶n x¹. C¸c c¨n cø thÇn kinh liªn hÖ víi nhau nhê ®êng dÉn truyÒn. Ho¹t ®éng 2: CÊu t¹o tuû sèng Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh quan s¸t h×nh 44.1, 44.2 vµ ®èi chiÕu m« h×nh cÊu t¹o tuû sèng hoµn thµnh phiÕu häc tËp. - HS quan s¸t, ®äc chó II. CÊu t¹o tuû sèng. thÝch. - Th¶o luËn  hoµn thµnh b¶ng. - Líp nhËn xÐt, bæ sung. - GV cho ®¹i diÖn hoµn thµnh. - GV chèt Tuû sèng §Æc ®iÓm - VÞ trÝ: N»m trong ®èt x¬ng sèng, tõ ®èt sèng cæ I ®Õn hÕt ®èt th¾t lng 2. - H×nh d¹ng: H×nh trô: dµi 50cm. Cã 2 phÇn ph×nh lµ ph×nh cæ vµ ph×nh th¾t lng. CÊu t¹o ngoµi - Mµu s¾c: Mµu tr¾ng hång. - Mµng tuû: 3 líp: mµng cøng, mµng nhÖn, mµng nu«i  b¶o vÖ vµ nu«i dìng tñy sèng. - ChÊt x¸m: n»m trong cã h×nh c¸nh bím. CÊu t¹o trong - ChÊt tr¾ng: lµ c¸c ®êng dÉn truyÒn nèi c¸c c¨n cø thÇn kinh trong tuû sèng víi nhau vµ víi n·o bé. IV. B¸o c¸o thu ho¹ch. - Hoµn thµnh b¶ng 44. V. DÆn dß. 19 Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học SGK qua dạy học chương HTK - Sinh học 8 - Häc cÊu t¹o tuû sèng. - Hoµn thµnh b¸o c¸o thu ho¹ch. - §äc tríc bµi 45. TiÕt 47: D©y thÇn kinh tuû I. Môc tiªu: 1. KiÕn thøc: - Tr×nh bµy ®îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng d©y thÇn kinh tuû. - Gi¶i thÝch ®îc v× sao d©y thÇn kinh tuû lµ d©y pha. 2. Kü n¨ng: - Ph¸t triÓn kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm vµ ph©n tÝch kªnh h×nh. - Kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. II. §å dïng d¹y häc. - Tranh phãng to h×nh 45.1; 45.2; 44.2. - Tranh c©m h×nh 45.1 vµ c¸c miÕng b×a ghi chó thÝch 1 - 5. III. Ho¹t ®éng d¹y häc. 1. Bµi cò: Tr×nh bµy cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña tñy sèng. Ho¹t ®éng 1: CÊu t¹o cña d©y thÇn kinh tuû. Môc tiªu: Häc sinh t×m hiÓu vµ tr×nh bµy cÊu t¹o d©y thÇn kinh tuû - GV yªu cÇu HS ®äc vµ quan s¸t tranh SGK. - HS ®äc quan s¸t h×nh I. cÊu t¹o d©y thÇn kinh tuû.  th¶o luËn nhãm hoµn - Cã 31 ®«i d©y thÇn kinh thµnh. tuû. ? Cã bao nhiªu ®«i d©y  Cã 31 ®«i d©y thÇn - Mçi d©y thÇn kinh tuû gåm thÇn kinh tuû? kinh tuû. 2 rÔ: ? GV treo tranh c©m - Mét vµi HS lªn d¸n + RÔ tríc: rÔ V§ 45.1  yªu cÇu HS lªn tranh c©m, líp nhËn xÐt, + RÔ sau: RÔ CG d¸n c¸c m¶nh b×a. bæ sung. - C¸c rÔ tñy ®i ra lç gian ®èt - GV nhËn xÐt, hoµn  d©y thÇn kinh tuû. chØnh. ? Tr×nh bµy cÊu t¹o d©y - HS tr×nh bµy, líp nhËn thÇn kinh tuû? xÐt bæ sung. 20