Tài liệu Bệnh truyền nhiễm từ động vật, động vật chân đốt và trong đất

TRƯỜNG ĐH TÔN ĐỨC THẮNG KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG Ngành Công nghệ sinh học Môn: Vi sinh BÁO CÁO SEMINAR CHỦ ĐỀ: BỆNH TRUYỀN NHIỄM TỪ ĐỘNG VẬT, ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT VÀ TRONG ĐẤT (ANIMAL -TRANSMITTED, ARTHROPOD - TRANSMITTED, SOILBORNE MICROBIAL DISEASES) Sinh viên thực hiện Ngô Thị Kim Ngân Nguyễn Thị Thiên Nhi Trần Diễm Thùy Đỗ Thị Nguyệt 1 Contents SƠ LƯỢC VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM ........................................................................... 3 I. Sự phát sinh và phát triển bệnh truyền nhiễm trên cơ thể vật nuôi ............................. 3 1. a. Khái niệm ......................................................................................................................... 3 b. Điều kiện để mầm bệnh gây được bệnh truyền nhiễm ..................................................... 3 2. Các loại mầm bệnh gây bệnh truyền nhiễm .................................................................... 3 3. Phương thức tác động của mầm bệnh lên cơ thể vật chủ ............................................... 4 4. Độc tố................................................................................................................................... 4 ANIMAL - TRANSMITTED DISEASES ....................................................................... 4 II. Bệnh dại .............................................................................................................................. 4 1.  Chuẩn đoán, điều trị và phòng ngừa bệnh dại .................................................................. 5 Hội chứng phổi Hantavirus (Hantavirus Pulmonary Syndrome ) ................................ 6 2.  Bệnh học, chuẩn đoán, điều trị và ngăn ngừa. ................................................................. 6 III. BỆNH TRUYỀN NHIỄM DO ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT ............................................. 7 1. Bệnh sốt rét ......................................................................................................................... 8 2. Bệnh sốt phát ban (Typhus exanthematicus) .................................................................. 9 a. Sốt phát ban do chấy rận (Typhus louse-borne) ............................................................... 9 b. Sốt phát ban do bọ chét chuột (Typhus endemic flea-borne) ......................................... 10 c. Sốt phát ban bụi rậm (Typhus scrub) ............................................................................. 10 SOIL BORNE DISEASES .............................................................................................. 11 IV. The pathogenic fungi – Mầm bệnh từ nấm ................................................................... 11 1. a. Epidemiology – dịch tể học............................................................................................ 11 b. Mycosis – truyền nhiễm ................................................................................................. 11 c. Treatment and control – xử lý và khống chế .................................................................. 12 Tetanus – uốn ván ............................................................................................................ 12 2. 3. a. Epidemiology – dịch tể học............................................................................................ 12 b. Pathogenesis – sinh bệnh................................................................................................ 12 c. Chẩn đoán, kiểm soát, phòng ngừa và điều trị ............................................................... 13 Các bệnh truyền nhiễm khác hình thành từ đất ........................................................... 13 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................................... 14 2 I. SƠ LƯỢC VỀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM 1. Sự phát sinh và phát triển bệnh truyền nhiễm trên cơ thể vật nuôi a. Khái niệm Bệnh truyền nhiễm là những bệnh do các vi sinh vật xâm nhập vào cơ thể gây nên. Bệnh có tính lây lan. Cơ thể mắc bệnh, sau khi khỏi sẽ có miễn dịch ở mức độ khác nhau tùy bệnh. Vi sinh vật gây nên bệnh được gọi là mầm bệnh. Mầm bệnh muốn gây được bệnh cần có những điều kiện nhất định. b. Điều kiện để mầm bệnh gây được bệnh truyền nhiễm Tính gây bệnh: là điều kiện đầu tiên và cơ bản nhất để mầm bệnh gây bệnh. Có được do quá trình tiến hóa thích nghi. Mỗi loại mầm bệnh chỉ gây được một loại bệnh nhất định. Động lực: khả năng xâm nhập và phát triển trong cơ thể vật chủ của mầm bệnh. Là khả năng tiết độc tố, phá hủy tổ chức của cơ thể, tiết chất chống lại các phản ứng tự vệ của cơ thể giúp mầm bệnh tồn tại và phát triển trong cơ thể vật chủ.[3] Số lượng: số lượng xâm nhập ban đầu của mầm bệnh vào cơ thể có ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng gây bệnh của mầm bệnh. Số lượng xâm nhập của mầm bệnh ban đầu càng lớn thì khả năng gây bệnh càng nhanh và diễn biến của bệnh càng trầm trọng. Đường xâm nhập: đường tiêu hóa, đường hô hấp, qua da, qua niêm mạc. Nhưng mỗi loại mầm bệnh chỉ có một đường xâm nhập chính, đường xâm nhập chủ yếu và chỉ có qua đường này mầm bệnh mới nhanh chóng xâm nhập được vào cơ quan, tổ chức mà nó thích nghi để tồn tại, nhân lên và phát triển để gây bệnh. 2. Các loại mầm bệnh gây bệnh truyền nhiễm Virus: là vi sinh vật nhỏ bé. Nó không sinh sản và phát triển được ở ngoài cơ thể vật chủ hay trong các môi trường nuôi cấy nhân tạo. Bệnh do virus có tính lây lan mạnh, khó tiêu diệt và thường tạo cơ hội phát sinh những bệnh ghép. Rickettsia: là vi sinh vật có kích thước lớn hơn virus nhưng nhỏ hơn vi khuẩn. Nó kí sinh bắt buộc trong cơ thể động vật. Nguyên nhân gây ra bệnh sốt phát ban do cháy rận truyền nhiễm. [3] Vi khuẩn: là những nhóm vi sinh vật có nhiều hình dạng khác nhau và là nguyên nhân gây nên rất nhiều bệnh truyền nhiễm Nấm: có thể là đơn bào hoặc đa bào, nguyên nhân gây một số bệnh mãn tính như nấm phổi Động vật nguyên sinh (Protozoa): có cấu tạo đơn bào. Nguyên nhân của các bệnh truyền nhiễm như đường máu, đường sinh dục, tiêu hóa… 3 3. Phương thức tác động của mầm bệnh lên cơ thể vật chủ Sau khi xâm nhập vào cơ thể, mầm bệnh sẽ phát triển và ảnh hưởng trực tiếp đến cơ thể vật chủ:  Sinh sản cực mạnh, chiếm đoạt vật chất của cơ thể vật chủ để phát triển.  Tiết ra các độc tố, công kích tố, các enzym sinh học gây hại cho cơ thể. 4. Độc tố Ngoại độc tố: chất do mầm bệnh tiết ra môi trường xung quanh. Rất độc và có tính kháng nguyên cao. Nội độc tố: ít độc hơn ngoại độc tố. Gắn liền với mầm bệnh, chỉ được giải phóng ra khi mầm bệnh bị phá hủy Công kích tố: là những chất tiết của mầm bệnh có khả năng chống lại sự đề kháng của cơ thể, ức chế khả năng thực bào, tạo điều kiện cho mầm bệnh sinh sản và phát triển. Các enzym sinh học: do mầm bệnh tiết ra, có khả năng phá hủy, làm biến tính tế bào tổ chức của cơ thể. [3]  Một số nhân tố trung gian truyền bệnh truyền nhiễm Thức ăn nước uống: là nhân tố phổ biến vì đa số các bệnh truyền nhiễm lây bằng đường tiêu hóa. Không khí: do mầm bệnh dính vào bụi, cát hoặc các hạt nước nhỏ khi con vật kêu, rống hoặc ho bắn ra ngoài. Những mầm bệnh này theo sự lưu chuyển của không khí đưa đi rất xa rồi xâm nhập qua đường hô hấp gây bệnh. [3] II. ANIMAL - TRANSMITTED DISEASES 1. Bệnh dại Là một trong số ít các bệnh truyền nhiễm mà xảy ra chủ yếu ở động vật nhưng lây lan sang người dưới những điều kiện nhất định. Bệnh dại được tìm thấy trong động vật hoang dã, chủ yếu là con cá mập, chó sói, cáo và dơi. Tuy nhiên, một số lượng nhỏ các ca bệnh cũng có thể thấy ở các mẫu bệnh phẩm trong gia đình. Dịch tễ học bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm chủ yếu có thể ngăn ngừa được ở nguời trên toàn thế giới. Tuy nhiên có khoảng 52000 người chết mỗi năm vì bệnh dại, chủ yếu ở các quốc gia đang phát triển. Bệnh dại do virus dại (Rabies Virus) gây nên, thuộc họ Rhabdovirus. Gây ra cho các tế bào trong hệ thần kinh trung ương của hầu hết các động vật máu nóng, hầu như dẫn đến tử vong nếu không được điều trị. Virus này có mặt trong nước bọt của động 4 vật hoang dã, bám vào cơ thể qua vết thương từ vết cắn hoặc qua màng nhầy do nước bọt bị nhiễm. [1] Virus gây bệnh dại ở nơi tiêm chủng và di chuyển tới hệ thần kinh trung ương. Thời gian ủ bệnh cho các triệu chứng xuất hiện biến đổi rất lớn, tùy thuộc vào động vật, kích cỡ, vị trí, trung bình độ sâu vết thương và số lượng các virus lan truyền trong vết cắn. Ở chó, thời gian ủ bệnh ừ 10-14 ngày. Ở người, 9 tháng hoặc nhiều hơn, có thể trôi qua trước khi các biểu hiện bệnh dại trở nên rõ ràng, dẫn đến sốt, nhồi máu, chảy nước dãi quá mức và lo lắng. Sự sợ hãi phát triển từ những cơn co thắt không kiểm soát được. Cuối cùng dẫn đến tình trạng tê liệt hô hấp. Ở người, nhiễm trùng dại không được điều trị, mà tiến triển đến giai đoạn triệu chứng là gần như luôn luôn gây tử vong.  Chuẩn đoán, điều trị và phòng ngừa bệnh dại Chuẩn đoán trong phòng thí nghiệm bằng cách kiểm tra mẫu mô. Các xét nghiệm kháng thể huỳnh quang ( hoặc các thử nghiệm immunoperoxidase sử dụng các kháng thể monoclonal nhận biết não bị nhiễm bệnh dại hoặc mô màng cũng được sử dụng để chuẩn đoán lâm sàng bệnh dại hoặc trên một con vật có khả năng mắc bệnh dại. Ngoài ra, các thể bao gồm virus đặc trưng trong tế bào chất của các tế bào thần kinh được gọi là các cơ quan Negri, thu được bằng cách lấy mẫu sinh thiết hoặc lấy mẫu sau khi chết, được lấy làm xác nhận bệnh dại. Xét nghiệm sao chép ngược PCR và trình tự cũng có thể được thực hiện để xác nhận sự hiện diện của một chủng bệnh dại đặc biệt trong một mẫu bệnh lâm sàng. Do tính chất gây tử vong của bệnh dại nên tiếp xúc với bất kì động vật hoang dã nào cũng phải được xem xét nghiêm túc. Nếu một con vật, thông thường là một con chó, con người, đặc biệt là nếu vết cắn không được kiểm soát, động vật thường được giữ 10 ngày để kiểm tra các dấu hiệu lâm sàng của bệnh dại. Để ngăn chặn sự khởi phát của căn bệnh này, các loại vaccine phòng bệnh dại đã được vô hiệu hóa ở Hoa Kỳ sử dụng cho cả chủng ngừa và gia súc gia cầm được sử dụng trên toàn thế giới. Do thời gian dài nên tiêm chủng và kích hoạt các cá thể tiềm ẩn là đủ để ngăn ngừa bệnh tật. Do đó chủng ngừa bệnh dại dự phòng nói chung không được khuyến cáo cho người, trừ những người có nguy cơ cao, chẳng hạn như bác sĩ thú y và nhân viên kiểm soát động vật. [1] Chiến lược phòng chống bệnh dại đã rất thành công, và ít hơn ba trường hợp mắc bệnh dại ở người được báo cáo ở Hoa Kỳ mỗi năm, gần như luôn luôn là kết quả của việc cắn bởi động vật hoang dã. Vì các vật nuôi trong gia đình thường có tiếp xúc với động vật hoang dã nên tất cả chó và mèo cần được chủng ngừa bắt đầu từ 3 tháng tuổi và tiêm chủng tăng cường nên được chủng ngừa hằng năm hoặc theo chu kỳ. Các loại động vật khác bao gồm cả gia cầm lớn, cũng thường được tiêm phòng vaccine bệnh dại. Tuy nhiên, chìa khóa để phòng ngừa bệnh dại có hiệu quả và cơ thể loại trừ hoàn toàn là kiểm soát bệnh trong vùng chứa virus dại ở động vật hoang dã. Nếu tất cả hoặc thậm chí là hầu hết các thành viên của vùng chứa bệnh đều miễn nhiễm, bệnh có thể bị ngưng và thậm chí có thể tận diệt được, 5 hiện tại có sẵn các vaccine đơn vị gồm các gen virus dại mã hóa protein gây bệnh dại thể hiện bằng vaccine virus có sẵn. Vì liều lượng hiệu quả có thể có thể được dùng bằng đường uống, các vaccine tiểu đơn có thể đưa vào thức ăn và được sử dụng để tiêm chủng quần thể động vật hoang dã ở địa phương, giảm tỷ lệ mắc bệnh và lây lan bệnh dại như vaccine. Đó là phương tiện kiểm soát bệnh dại hoàn toàn an toàn trong vùng chứa động vật hoang dã và có thể dẫn tới việc loại trừ hoàn toàn bệnh dại. [1] 2. Hội chứng phổi Hantavirus (Hantavirus Pulmonary Syndrome ) Hantavirus là nguyên nhân gây ra hội chứng hô hấp cấp tính, hội chứng hantavirus phổi (HPS). Hantavirus được đặt tên cho Hantaan, Hàn Quốc, nơi xuất hiện sốt xuất huyết, nơi virus được công nhận là một loại mầm bệnh của con người. Vào năm 1993, dịch hantavirus bùng phát tại Hoa Kỳ xảy ra ở khu vực Arizona, Colorado, New Mexico và Utah và cuối cùng bắt nguồn từ chuột nai ( Peromyscus maniculatis) phổ biến trong khu vực. Vụ dịch bùng nổ gây ra 32 ca tử vong trong 53 người bị nhiễm bệnh, và nó nhấn mạnh đến mối nguy cơ bùng phát do các bệnh truyền trực tiếp từ nhiều loài động vật khác nhau. Hantavirus có liên quan đến siêu vi khuẩn bệnh sốt xuất huyết như virus Lassa và virus Ebola, và thỉnh thoảng tất cả đều lây sang người từ các vùng chứa động vật. Dịch tễ học Hantavirus thường gặp ở loài gặm nhắm, bao gồm chuột và một số loài lemmings và voles, đôi khi được tìm thấy ở các loài động vật khác. Các dòng HFRS phổ biến hơn ở Đông bán cầu. Và đã liên quan đến một số vụ dịch HFRS trong những năm gần đây. Có tới 200.000 trường hợp/năm được công nhận, chủ yếu ở Trung Quốc, Hàn Quốc và Nga. Các dòng HPS phổ biến hơn ở Tây bán cầu, và việc điều tra liên tục về hệ sinh thái của những vius này có thể sẽ phát hiện ra một số loại vius Hantavirus gây bệnh khác thường lây truyền nhất. [1] Hantavirus thường lây truyền qua đường hô hấp của loài gặm nhấm bị nhiễm virus. Con người dường như là một nạn nhân tình cờ và chỉ bị nhiễm khi đến tiếp xúc với động vật gặm nhấm và phân của chúng. Các cá nhân có HPS trong đợt bùng phát Four Corners đã tiếp xúc với chuột hoặc phân của chúng, kết quả của một mùa đông ấm áp và sự gia tăng bất thường về số lượng gặm nhắm vào năm 1993. Các chất aerosols ở dạng bụi phát ra từ phân chuột hay nước tiểu khô. Tuy nhiên, có rất ít báo cáo về việc lây truyền từ người sang người, cũng như một vài sự cố khi HPS hoặc HFRS lây lan bởi một vết cắn.  Bệnh học, chuẩn đoán, điều trị và ngăn ngừa. Hội chứng phổi Hantavirus đặc trưng bắt đầu xuất hiện sốt, đau cơ, giảm tiểu cầu ( giảm số lượng tiểu cầu trong máu), tăng bạch cầu ( sự gia tăng số lượng lưu hành bạch cầu) và phổi mao mạch rò rỉ. Cái chết xảy ra một vài ngày trong khoảng 50% trường hợp, thường là do sốc và tim biến chứng kết tủa bằng cách phù phổi ( rò rỉ chất lỏng vào phổi gây ngạt 6 thở). Những triệu chứng này là điển hình của Sin Nombre Hantavirus gây ra sự bùng phát Four Corners . Nhưng một loạt các triệu chứng khác có thể biểu hiện, tùy thuộc vào chủng virus gây bệnh. Nếu Hantavirus từ ứng cử được trồng trong nuôi cấy mô, chúng có thể được xác định bằng kỹ thuật huyết thanh học bao gồm xét nghiệm trung hòa. Trong khảo nghiệm, huyết thanh của bệnh nhân được xét nghiệm kiểm tra các kháng thể ức chế thông tin của virus trong nuôi cấy mô. Thông thường các xét nghiệm ELISAs ( xét nghiệm miễn dịch liên kết với enzyme) được thực hiện trên máu của bệnh nhân để xác định kháng thể, cho thấy sự phơi nhiễm và phản ứng miễn dịch. Sự hiện diện của bộ gen virus cho thấy nhiễm trùng được phát hiện dựa trên PCR, khảo nghiệm sử dụng mô bệnh nhân hoặc máu mẫu vật không có virus cụ thể điều trị hoặc bất kì các hantavirus. [1] Về điều trị, cho đến nay nhiễm Hantavirus chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị hỗ trợ cân bằng thể tích tuần hoàn, cân bằng các chất điện giải, duy trì huyết áp, lọc thận đối với trường hợp suy thận nặng, thở máy hồi sức hô hấp đối với trường hợp tổn thương phổi… Tương tự như các bệnh do virus khác, nếu bệnh nhân vượt qua được giai đoạn nguy kịch sẽ hồi phục dần dần và hồi phục hoàn toàn. Khi đã tiếp xúc với các nguồn nguy cơ nêu trên và có các triệu chứng bất thường, bạn cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời. Về phòng ngừa, hiện tại chưa có vaccine dự phòng đối với Hantavirus. Ngăn ngừa chủ yếu là kiểm soát các loài gặm nhấm. Khi nuôi các loại thú nuôi thuộc họ gặm nhấm như chuột, bọ, sóc… cần cẩn thận trọng khi chăm sóc, tránh để tiếp xúc với nước tiểu, phân vào các vùng da bị tổn thương, văng vào mắt, mũi, miệng. Tránh để bị cắn. [5] III. BỆNH TRUYỀN NHIỄM DO ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT Động vật chân đốt là loài động vật không có xương sống, chúng có số lượng thành phần loài rất lớn, khoảng trên 1 triệu loài khác nhau. Chúng sống ở hầu hết mọi nơi: trong đất, trong nước hay bay nhảy tự do trong không gian; có đời sống tự do (ví dụ: muỗi, ruồi,…) hoặc ký sinh ( ví dụ: chấy, rận,…). Vai trò truyền bệnh của động vật chân đốt được xác định là bệnh do động vật chân đốt truyền, còn gọi là bệnh có vector với các đặc điểm khác nhau. Chúng là vector truyền bệnh cho con người, được thực hiện tại nơi vết đốt máu và tại vị trí chúng ký sinh. Tại vết đốt khi hút máu, chúng gây dị ứng, truyền độc tố, gây đau, mẩn ngứa, lở loét, hoại tử như do 7 mò đốt; nặng hơn có thể làm viêm tấy cục bộ, choáng hoặc tê liệt như do ve hoặc bọ cạp đốt...[7] Bệnh do động vật chân đốt truyền có khả năng lây lan giữa người và người, giữa người với động vật, có thể phát triển thành dịch, lây lan nhanh như sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản... Có 2 phương thức truyền bệnh: đặc hiệu (truyền sinh học) và không đặc hiệu (truyền cơ học). Ở phương thức truyền bệnh đặc hiệu nhiều loại động vật chân đốt chỉ truyền được một hoặc hai loại mầm bệnh nhất định. Những mầm bệnh này tăng sinh, phát triển ở động vật chân đốt với các hình thức khác nhau. Còn ở phương thức truyền bệnh không đặc hiệu động vật chân đốt chỉ đơn thuần mang mầm bệnh từ nơi này đến nơi khác. Mầm bệnh bám dính trên động vật chân đốt, truyền vào thức ăn, nước uống của người; chúng không sinh sản, biến đổi trong động vật chân đốt nên không cần có thời gian[7] . Khả năng truyền bệnh của động vật chân đốt: Động vật chân đốt có thể truyền hầu hết các loại mầm bệnh ký sinh trùng, vi khuẩn, virus cho người và động vật như: Muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét; bọ chét truyền bệnh dịch hạch; muỗi Culex truyền bệnh viêm não Nhật Bản;… 1. Bệnh sốt rét Sốt rét là một bệnh do ký sinh trùng sốt rét (Plasmodium) gây nên, bệnh do muỗi Anophen truyền từ người bệnh sang người lành. Bệnh có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào nhiều yếu tố: loại ký sinh trùng mắc phải, tình trạng miễn nhiễm của vật chủ,… Thời kỳ ủ bệnh được tính từ khi bị nhiễm ký sinh trùng cho đến khi xuất hiện các triệu chứng lâm sàng đầu tiên, thời gian này trung bình từ 9 đến 30 ngày thay đổi tùy theo từng loại ký sinh trùng sốt rét [4]. Ký sinh trùng sốt rét Triệu chứng của bệnh sốt rét bao gồm các cơn sốt điển hình trải qua 3 giai đoạn: rét run, sốt cao và vã mồ hôi.Một cơn sốt thường kéo dài từ 2-8 giờ. Ngoài ra, còn có thể có các triệu chứng đi kèm khác như là nhức đầu, mệt mỏi, suy nhược,…[4] Người mắc sốt rét không được điều trị sẽ chuyển thành sốt rét ác tính và chết. Nếu mắc bệnh sốt rét không được điều trị hoặc điều trị không đúng sẽ là nguồn bệnh để lây sang người khác làm cho nhiều người mắc bệnh, gây nên dịch sốt rét. 8 Cách phòng bệnh sốt rét: Hiện nay, chưa có vaccine giúp phòng bệnh sốt rét. Để phòng bệnh cần ngăn không cho muỗi đốt bằng cách phun thuốc diệt muỗi trong nhà, sử dụng thuốc xua đổi côn trùng, ngủ màn, tiêu diệt lăng quăng,… Một số loại thuốc chống sốt rét hiện nay: Chloroquine Quinine sulfate 2. Bệnh sốt phát ban (Typhus exanthematicus) a. Sốt phát ban do chấy rận (Typhus louse-borne) Sốt phát ban do chấy rận xuất hiện đột ngột với sốt cao, đau đầu, rét run, đau mình và mệt. Bệnh sốt phát ban do Rickettsia prowazekii gây ra (Rickettsia prowazekii có dạng trực khuẩn hoặc cầu trực khuẩn với kích thước thông thường từ 300 – 500 nm, không di động và thường biến dạng)[8]. Ban xuất hiện vào ngày thứ 5 - 6 ở nửa người trên, sau đó lan toàn thân nhưng không xuất hiện ở mặt, lòng bàn tay và gan bàn chân. Thể hiện rõ tình trạng nhiễm độc và bệnh kết thúc bằng hạ nhiệt nhanh sau 2 tuần sốt. Tỷ lệ tử vong tăng theo tuổi từ 10 - 40%. Có thể mắc bệnh nhẹ không kèm theo phát ban, nhất là ở trẻ em và người đã được miễn dịch một phần trước đó. Bệnh sốt phát ban do chấy rận lưu hành ở những vùng khí hậu lạnh với điều kiện sống thấp , kém vệ sinh và chấy rận phát triển. Xuất hiện ở Việt Nam vào những năm đầu thế kỷ 20, nhất là trong nạn đói năm 1945. Thời gian ủ bệnh 1-2 tuần, thông thường khoảng 12 ngày. Bệnh không lây truyền trực tiếp từ người sang người. Bệnh nhân ở thời kỳ sốt và khoảng 2 - 3 ngày sau khi hết sốt là nguồn lây vi khuẩn cho chấy rận[8]. 9 b. Sốt phát ban do bọ chét chuột (Typhus endemic flea-borne) Bệnh sốt phát ban do chuột khởi phát đột ngột với sốt cao, ớn lạnh, đau đầu, đau cơ, buồn nôn và nôn, thường kéo dài khoảng 12 ngày nếu không được điều trị. Bệnh do bọ chét chuột truyền và xuất hiện tản phát bất kỳ lúc nào và nơi nào có bệnh lưu hành địa phương. Lúc đầu, ban xuất hiện nửa người, khoảng 2 ngày sau thì ban lan ra toàn thân và hiếm thấy ban ở mặt, lòng bàn tay và gan bàn chân. Bệnh do Rickettsia mooseri (Rickettsia typhi), Bọ chét chuột Rickettsia felis gây ra. Rickettsia có dạng trực khuẩn hoặc cầu trực khuẩn với kích thước thông thường từ 300 – 500 nm, không di động. Bệnh thường gặp ở những nơi có chuột phát triển mạnh và con người phải sống chung với nhiều chuột trong nhà. Ổ chứa của tác nhân gây bệnh sốt phát ban chuột là các loài chuột và các loài vật có vú nhỏ. Bọ chét chuột vừa là vectơ truyền bệnh vừa là ổ chứa của tác nhân gây bệnh. Bệnh không truyền trực tiếp từ người sang người mà phải qua vết đốt bọ chét.[8] c. Sốt phát ban bụi rậm (Typhus scrub) Bệnh do mò mang mầm bệnh Rickettsia tsutsugamushi hay Rickettsia orientalis truyền sang. Khi người bị ấu trùng mò ký sinh chích đốt máu sẽ gây ngứa ngáy, khó chịu; tạo nên vết loét dễ nhiễm trùng, vết loét thường kéo dài khoảng từ 2 đến 3 tháng mới khỏi. Khi bị nhiễm bệnh, người bệnh có những biểu hiện lâm sàng như sốt cao, nhức đầu, nổi hạch ở nách, bẹn gần chỗ mò đốt. Sau khoảng từ 4 đến 5 ngày sốt sẽ xuất hiện nổi ban đỏ. Đôi khi bệnh diễn biến nặng có thể gây hôn mê và tử vong trong khoảng thời gian từ ngày thứ 9 đến ngày thứ 15 sau khi phát bệnh. Ấu trùng mò Phòng ngừa mò chích đốt máu để truyền bệnh bằng cách tránh tiếp xúc với những vùng đất có mò sinh sống; dùng hóa chất xua côn trùng bôi vào da, quần áo khi lao động, sinh hoạt ở những nơi nghi ngờ có mò hoạt động. Những chỗ hở của quần áo cần bôi hóa chất xua côn trùng bằng tay hoặc bằng bình xịt [6]. 10 IV. SOIL BORNE DISEASES 1. The pathogenic fungi – Mầm bệnh từ nấm Nấm có hình dạng phát triển gần giống như tất cả các sinh thái học khác, nhưng thông thường nấm được tìm thấy trong tự nhiên sống tự do như sinh vật hoại sinh. Nấm là nguyên nhân của các bệnh cơ hội, bệnh tình cờ, bệnh lây nhiễm và bệnh truyền nhiễm. Nhưng một vài loài làm suy giảm nhiễm dịch của con người. Số lượng nấm gây bệnh lây nhiễm ngày càng tăng trong những năm gần đây.[1] Nấm phát triển đơn lẽ từng tế bào và hình sợi, phân nhánh nhỏ. Có một số loài nấm vô hại với con người. Có khoảng 50 loài là gây bệnh truyền nhiễm cho con người.[1] a. Epidemiology – dịch tể học Nấm là nguyên nhân của các bệnh truyền nhiễm gồm có 3 yếu tố chính: Gây ra các bệnh dị ứng, tuy từng loại nấm sẽ có các kiểu dị ứng khác nhau. Việc tiếp xúc với nấm dù nó phát triển ở trên vật chủ hay trong môi trường đều có thể gây ra dị ứng. Aspergillus là nấm gây ra triệu chứng giống như phản ứng dị ứng. Nhiễm trùng có thể lây lan từ phổi đến các cơ quan khác. Cơ chế gây bệnh liên quan đến sản sinh và hoạt tính của độc tố, phần lớn là ngoài độc tố. Ví dụ, Aspergillus flavus là loại thường phát triển trên thực phẩm bảo quản không đúng cách như ngũ cốc trong điều kiện thuận lợi sinh ra độc tố aflatoxin, có thể gây ung thư gan. Cơ chế gây bệnh thông qua nhiễm trùng còn gọi là mycoses. [1] Aspergillus flavus bào tử trên một hạt đậu phộng b. Mycosis – truyền nhiễm Sự phát triển của nấm ở trên hoặc trong cơ thể gọi là bệnh nấm. Mức độ nhiễm nấm ở nhiều mức độ khác nhau, từ vô hại, tổn thương bề mặt, nặng có thể đe dọa đến tính mạng. Có 3 mức nhiễm nấm cơ bản: Nấm bề mặt (superficial mycoses): Nấm thường xâm nhiễm ở trên da, tóc, móng. Nấm loại này tương đối lành tính và tự giới hạn. Gây ra các bệnh nấm lang ben, nấm vảy rồng, trứng tóc. Trichophyton gây bệnh nhiễm trùng ở chân khá phổ biến. Bệnh nấm dưới da (Subcutaneous mycoses) bao gồm da niêm vùng chân, các mô dưới da, cơ bắp và các mô liên kết. Đây là bệnh mãn tính và có biểu hiện ban đầu là các vết thương gây đau nhức trên da, nơi bị nấm xâm nhập. Bệnh này khó điều trị và có thể can thiệp phẫu thuật như để loại bỏ các vùng do nấm gây ra hoại tử. Nhiễm nấm hệ thống (systemic mycoses) tinh trạng nhiễm nấm lan tràn vào các vị trí sâu của cơ thể như phổi, dạ dày-ruột...Nấm từ các khoang cơ thể tràn vào máu gây nhiễm toàn 11 thân. Trong thực hành, có 2 dạng chính là nhiễm nấm cơ hội và nhiễm nấm đường hô hấp dịch tễ. Nhiễm nấm cơ hội toàn thân: candidiasis toàn thân, apergillosis, zygomycosis toàn thân, thường lan tràn ở người HIV/AIDS, bệnh ác tính, ghép tạng đặc, phẫu thuật xâm lấn. Nhiễm nấm đường hô hấp dịch tễ: histoplasmosis, blastomycosis, coccidioidomycois, paracoccidioidomycosis, penicillium marneffei. c. Treatment and control – xử lý và khống chế Hóa trị khó có hiệu quả đối với nhiễm nấm toàn thân vì hầu hết các loại kháng sinh ức chế nấm cũng ảnh hưởng đến máy chủ của nó. Ví dụ một trong những chất chống nấm hiệu quả nhất là Amphotericin B, được sử dụng rộng rãi để điều trị nhiễm nấm toàn thân của con người nhưng có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng như nhiễm độc thận. Kiểm soát các bệnh nhiễm trùng là loại bỏ các tác nhân gây bệnh nấm từ môi trường là không thực tế. Trong thực tế có nhiều tác nhân gây bệnh, việc kiểm soát tăng trưởng nấm không thể đạt được bởi vì có số lượng vô hạn. Tiếp xúc với nấm là điều không thể tránh khỏi, nhưng những rủi ro có thể được giảm thiểu bằng hệ thống lọc và khử trùng không khí trong nhà. [1] 2. Tetanus – uốn ván a. Epidemiology – dịch tể học Là trực khuẩn Clostridium tetani (còn gọi là trực khuẩn Nicolaier), là trực khuẩn kỵ khí, gram (+), sinh bào tử. Bào tử gặp nhiều ở trong đất, phân của người và súc vật. Bào tử đề kháng mạnh với nhiệt và các thuốc sát trùng. Thể dinh dưỡng đề kháng kém. C. tetani sinh ngoại độc tố hướng thần kinh và gây bệnh do ngoại độc tố này (Tetanospamin). b. Pathogenesis – sinh bệnh Độc tố uốn ván cũng giống như độc tố của trực khuẩn độc thịt có thể làm nghẽn việc giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh ở khớp thần kinh cơ và sinh ra yếu cơ hoặc liệt. Trong uốn ván cục bộ: Chỉ một số thần kinh chi phối một số cơ bị tổn thương bởi độc tố. Trong uốn ván toàn thân: Do độc tố uốn ván từ vết thương tràn vào máu, mạch bạch huyết và lan rộng tới tất cả các tận cùng thần kinh. Hàng rào máu não ngăn cản sự đột nhập trực tiếp vào hệ thần kinh trung ương của độc tố. Độc tố uốn ván chỉ có thể di chuyển tới hệ thần kinh trung ương bằng con đường thần kinh. Triệu chứng co cứng cơ xuất hiện kế tiếp nhau: Đầu tiên là cứng hàm, sau đó đến các cơ đầu, mặt, cổ rồi đến cơ ở thân mình, và cuối cùng là các Người bị uốn ván 12 chi. Đa số tử vong là do suy hô hấp và tử vong tương đối cao ( tỉ lệ tử vong thường trên 10% ngay cả ở các nước phát triển). [1] Độc tố của vi khuẩn uốn ván bị formol làm mất độc tính nhưng vẫn giữ được tính kháng nguyên. Người ta sẽ nuôi vi khuẩn uốn ván để nó sinh độc tố, lọc lấy độc tố rồi xử lý bằng formol 4‰, độc tố bị mất hoạt tính gọi là giải độc tố và dùng trong vaccine phòng bệnh.[2] c. Chẩn đoán, kiểm soát, phòng ngừa và điều trị Chẩn đoán bệnh uốn ván được dựa trên tiếp xúc, các triệu chứng lâm sàng, và hiếm khi, xác định các chất độc trong máu hoặc mô của bệnh nhân. Các sinh vật cũng có thể được nuôi cấy từ vết thương nhưng thành công là rất khác nhau. C. Tetani trong tự nhiên thường được tìm thấy trong lòng đất. vì C.tetani là một mầm bệnh ngẫu nhiên trong người và không phụ thuộc vào con người hoặc động vật khác để lan truyền của nó, không có khả năng xoá. Do đó, các biện pháp kiểm soát phải tập trung vào việc phòng ngừa. Uốn ván là bệnh có thể phòng ngừa. Vaccin phòng độc hiện có là hoàn toàn có hiệu quả để phòng bệnh. Hầu như tất cả các ca uốn ván xảy ra ở những người không được tiêm chủng. Điều trị phù hợp các vết cắt nghiêm trọng, vết rách, và thủng ở những người đã được tiêm chủng uốn ván bao gồm việc làm sạch vết thương, làm sạch các mô bị tổn thương, và tiêm chủng vắcxin phòng uốn ván "tăng cường". Chất kháng độc tố uốn ván thường là một globulin miễn dịch chống uốn ván của con người. Thuốc kháng độc tố thường được tiêm bắp, nhưng tiêm chích là tốt hơn vì chất kháng độc tố có thể đưa đến rễ thần kinh bị ảnh hưởng hiệu quả hơn nhiều. Những biện pháp này ngăn ngừa uốn ván xảy ra một cách tích cực. Uốn ván cấp tính được điều trị bằng kháng sinh, thường là penicillin, để ngăn chặn sự phát triển và sản sinh độc tố của C.tetani, và antitoxin để ngăn chặn việc kết hợp các chất độc mới được giải phóng vào tế bào. Điều trị hỗ trợ như an thần, mở khí quản có thể kết hợp hoặc không kết hợp với thở máy; bù nước và điện giải; tăng cường dinh dưỡng bằng truyền dịch hoặc cho ăn qua ống thông vào dạ dày; vật lý trị liệu để đề phòng cứng cơ; dùng heparin và các chất kháng đông khác để đề phòng tắc mạch phổi; theo dõi chức năng của thận, bàng quang và ruột; phòng chống chảy máu và loét đường tiêu hóa. [1] 3. Các bệnh truyền nhiễm khác hình thành từ đất Một số loài khác như Clostridium và Bacillus, tất cả sinh vật tạo thành bào tử, là mầm bệnh và tất cả đều được tìm thấy trong đất, làm cho việc tiêu diệt chúng là đều không thể. Vì tất cả cấc mầm bệnh đều sản xuất các chất độc tố có hại. [1] 13 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Michael T. Madigan,…et al., [2015], Brock biology of microorganisms, 11th ed., Pearson, Boston, pp. 886-907. [2] Nguyễn Bá Hiên, Vi Sinh vật - bệnh truyền nhiễm vật nuôi, Hà Nội, Giáo dục, 2008, tr.94. [3] Văn Lệ Hằng- Chu Đình Tới - "BỆNH HỌC ĐỘNG VẬT" - NXB ĐH Sư Phạm, tr. 50-68. Tài liệu internet [4] http://moh.gov.vn:8086/news/pages/tinkhac.aspx?ItemID=711 [5] http://www.baomoi.com/canh-giac-voi-hantavirus-lay-tu-chuot/c/9817971.epi [6]http://www.impe-qn.org.vn/impeqn/vn/portal/InfoDetail.jsp?area=58&cat=1185&ID=6849 [7]http://www.khoahocphothong.com.vn/su-truyen-benh-cua-dong-vat-chan-dot5907.html [8]http://xetnghiemmau.com/threads/b%E1%BB%86nh-s%E1%BB%90t-ph%C3%81tban.261/ 14 Nhiệm vụ của các thành viên trong bài báo cáo: STT Tên thành viên MSSV 1 Ngô Thị Kim Ngân 61503167 2 Đỗ Thị Nguyệt 61503118 3 Nguyễn Thị Thiên Nhi 61503067 4 Trần Diễm Thùy 61503126 Nhiệm vụ Tổng hợp, chỉnh sửa bài báo cáo hoàn chỉnh Bệnh truyền nhiễm từ động vật Bệnh truyền nhiễm từ động vật chân đốt Bệnh truyền nhiễm từ động vật trong đất Đánh giá Tốt Tốt Tốt Tốt 15