Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Y tế - Sức khỏe Sức khỏe - dinh dưỡng Bệnh trẻ em sơ cấp cứu chẩn đoán chăm sóc điều trị...

Tài liệu Bệnh trẻ em sơ cấp cứu chẩn đoán chăm sóc điều trị

.PDF
295
310
134

Mô tả:

NGUYEÃN MINH TIEÁN bieân soaïn BEÄ N H TREÛ EM SÔ CAÁP CÖÙU - CHAÅN ÑOAÙN - CHAÊM SOÙC - ÑIEÀU TRÒ NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA THOÂNG TIN 5 LÔØI NOÙI ÑAÀU T rong quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi, taát caû chuùng ta ñeàu coù khoâng ít laàn phaûi tìm ñeán caùc y baùc só hay beänh vieän. Trong nhöõng laàn nhö theá, cho duø beänh tình cuûa treû naëng hay nheï, thoâng thöôøng hay nghieâm troïng, chuùng ta cuõng khoâng sao traùnh khoûi ñöôïc söï thaáp thoûm lo sôï cho ñeán khi coù ñöôïc keát quaû traû lôøi cuûa baùc só ñieàu trò. Trong khi chôø ñôïi, caùc baäc cha meï chuùng ta luoân muoán ñöôïc bieát thaät nhieàu veà beänh tình cuûa treû, nhöng thaät khoâng may laø haàu heát caùc baùc só thöôøng khoâng coù ñuû thôøi gian ñeå traû lôøi taát caû nhöõng caâu hoûi cuûa chuùng ta, hoaëc thaäm chí laø ñeå giaûi thích nhöõng gì ta khoâng hieåu. Söï thaät laø hoï coù quaù nhieàu beänh nhaân ñeå chaêm soùc, ñieàu trò, vaø chæ coù theå daønh cho ta moät phaàn thôøi gian tieáp xuùc raát haïn cheá. Hieåu ñöôïc taâm lyù chung cuûa taát caû caùc baäc cha meï, chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn quyeån saùch naøy döïa vaøo caùc thoâng tin y khoa ñaùng tin caäy ñaõ qua so saùnh, ñoái chieáu vaø toång hôïp, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu tìm hieåu beänh treû em. Tuy chöa phaûi ñaõ hoaøn toaøn ñaày ñuû, nhöng ñoái vôùi haàu heát caùc beänh thoâng thöôøng cuûa treû em, caùc baäc cha meï coù theå xem ñaây nhö moät ngöôøi baïn deã tính, coù theå tìm ñeán baát cöù luùc naøo ñeå hoûi han veà beänh tình cuûa con caùi mình. Quyeån saùch coù theå giuùp chuùng ta yeân taâm phaàn naøo khi con treû beänh, nhôø coù ñöôïc söï hieåu bieát ñuùng ñaén veà caên beänh maø treû ñang maéc phaûi. Haàu heát caùc nguoàn tham khaûo ñeàu laø Anh ngöõ, vaø ñaõ ñöôïc löu haønh roäng raõi nhieàu nôi treân theá giôùi thoâng qua maïng Internet cuõng nhö caùc taøi lieäu y khoa coâng coäng. Tuy nhieân, trong quaù trình bieân soaïn, chuùng toâi ñaõ coá gaéng choïn loïc, saép xeáp vaø boå sung cho phuø hôïp vôùi ñieàu 6 BEÄNH TREÛ EM kieän cuûa ñoäc giaû Vieät Nam. Ngoaøi ra, ñoái töôïng höôùng ñeán cuûa chuùng toâi khi bieân soaïn saùch naøy khoâng phaûi laø caùc vò ñaõ ñöôïc ñaøo taïo chuyeân moân veà y hoïc, maø laø soá ñoâng nhöõng ñoäc giaû thoâng thöôøng, hay noùi chính xaùc hôn laø nhöõng baäc cha meï taát yeáu phaûi coù nhu caàu chaêm soùc con caùi nhöng laïi chöa töøng ñöôïc hoïc hoûi nhieàu veà beänh treû em. Treân cô sôû ñoù, coù moät soá vaán ñeà seõ khoâng ñöôïc trình baøy töø goùc ñoä chuyeân moân, maø ñöôïc ñôn giaûn hoùa phaàn naøo ñeå ñöôïc deã hieåu hôn ñoái vôùi soá ñoâng ñoäc giaû. Nhöng ñieàu caàn phaûi noùi ngay laø, quyeån saùch khoâng nhaém ñeán vieäc giuùp ngöôøi söû duïng coù theå töï mình chaån ñoaùn vaø ñieàu trò taát caû beänh taät cuûa treû em – ñieàu naøy chaúng nhöõng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc maø ñoâi khi coøn laø moät yù töôûng raát nguy hieåm. Tuy nhieân, vôùi muïc ñích chính laø giuùp ngöôøi ñoïc tìm hieåu veà beänh treû em, saùch naøy seõ mang laïi nhöõng thoâng tin toång quaùt vaø coù tính heä thoáng, giuùp caùc baäc cha meï coù theå tìm hieåu ñöôïc haàu heát caùc tröôøng hôïp baát oån veà söùc khoûe cuûa con mình ñeå höôùng ñeán moät phöông thöùc ñieàu trò thích hôïp. Maëc duø trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, söï can thieäp ñuùng luùc cuûa baùc só vaãn luoân ñöôïc nhaéc ñeán, nhöng söï khaùc bieät lôùn lao maø quyeån saùch naøy coù theå mang laïi cho caùc baäc cha meï chính laø söï hieåu bieát veà nhöõng gì ñang xaûy ra cho con treû. Söï hieåu bieát seõ xua tan ñi nhöõng lo laéng khoâng caàn thieát – ñieàu raát thöôøng gaëp ôû baát cöù baäc cha meï naøo, nhaát laø vôùi nhöõng ai môùi coù con laàn ñaàu. Söï hieåu bieát cuõng giuùp caùc baäc cha meï thöïc hieän ñuùng luùc nhöõng gì caàn thieát ñeå baûo veä söùc khoûe cho con treû. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, ngay caû hieåu bieát ñöôïc söï giôùi haïn cuûa mình trong vieäc ñoái phoù vôùi moät caên beänh naøo ñoù cuõng laø moät ñieàu heát söùc caàn thieát, ñeå coù theå kòp thôøi nhôø ñeán söï can thieäp chuyeân moân. Vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, söï hieåu bieát giuùp cha meï coù theå maïnh daïn thöïc hieän nhöõng bieän LÔØI NOÙI ÑAÀU 7 phaùp chaêm soùc taïi nhaø ñeå giaûm nheï töùc thì nhöõng baát oån maø treû ñang gaùnh chòu. Saùch ñöôïc chia laøm 5 phaàn. Hai phaàn ñaàu tieân laø nhöõng kieán thöùc toång quaùt veà cô theå vaø söï phaùt trieån cuûa treû, taát nhieân laø chæ trình baøy ôû möùc ñoä giuùp ngöôøi ñoïc coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát ñeå coù theå hieåu ñöôïc nhöõng gì seõ ñöôïc trình baøy trong caùc phaàn tieáp theo sau. Phaàn naøy cuõng cung caáp nhöõng thoâng tin quan troïng giuùp caùc baäc cha meï coù theå bieát ñöôïc söï phaùt trieån cuûa con mình coù bình thöôøng hay khoâng. Phaàn thöù ba trình baøy chi tieát haàu heát caùc beänh ôû treû em, ngay caû moät soá beänh ít gaëp nhöng nguy hieåm cuõng ñöôïc neâu ra ôû ñaây. Nhöõng thoâng tin trong phaàn naøy raát caàn thieát cho baát cöù ai muoán quan taâm tìm hieåu beänh treû em. Nhöng cho duø moät soá caùc baäc cha meï khoâng coù nhu caàu naøy, thì khi con caùi hoï maéc phaûi moät caên beänh naøo ñoù, ñaây cuõng seõ laø nguoàn tham khaûo quyù giaù caàn tìm ñeán. Vì theá, trong phaàn chaån ñoaùn beänh seõ luoân coù nhöõng chæ daãn tham chieáu ñeán beänh lieân quan trong phaàn naøy. Phaàn thöù tö laø phaàn chaån ñoaùn beänh, trình baøy haàu heát caùc trieäu chöùng beänh ôû treû em, chia thaønh 41 nhoùm chuû ñeà, giuùp caùc baäc cha meï coù theå chaån ñoaùn sô boä veà caên beänh maø con mình coù theå maéc phaûi. Baèng caùch toång hôïp caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp trong töøng caên beänh, ngöôøi duøng saùch coù theå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng trieäu chöùng naøo coù theå seõ thuoäc veà nhöõng caên beänh naøo. Maëc duø ñieàu naøy khoâng nhaém ñeán giaûi quyeát ngay caên beänh, nhöng noù giuùp ñöa ra moät ñaùnh giaù, suy ñoaùn böôùc ñaàu ñeå coù theå kòp thôøi xöû lyù ngay nhöõng tröôøng hôïp khaån caáp, hoaëc coù nhöõng bieän phaùp can thieäp, hoã trôï thích ñaùng. Trong moãi nhoùm chuû ñeà, ngöôøi söû duïng seõ coù ñöôïc moät soá caùc thoâng tin töông töï, chaúng haïn nhö caùch xaùc ñònh beänh, caùc daáu hieäu nguy hieåm caàn chuù yù, caàn xöû lyù beänh taïi nhaø hoaëc 8 BEÄNH TREÛ EM ñöa treû ñeán baùc só... Möùc ñoä khaån caáp cuûa töøng tröôøng hôïp cuõng ñöôïc gôïi yù qua caùc lôøi khuyeân, chaúng haïn nhö khi naøo caàn goïi xe caáp cöùu, hoaëc caàn ñeán baùc só trong voøng 24 giôø, hoaëc 48 giôø... Ngoaøi ra coøn coù nhöõng chæ daãn veà caùc bieän phaùp thieát thöïc, deã thöïc hieän ñeå coù theå can thieäp ngay trong moät soá tröôøng hôïp nhaèm giaûm nheï beänh tình cuûa treû, chaúng haïn nhö caùch laøm giaûm bôùt thaân nhieät khi treû soát, caùch laøm dòu bôùt côn ho cuûa treû, hoaëc caùch laøm cho treû deã chòu hôn khi bò noân möûa... Trong moät soá tröôøng hôïp, nhöõng bieän phaùp xöû lyù chaêm soùc taïi nhaø cuõng coù theå laø taát caû nhöõng gì caàn laøm, khoâng nhaát thieát bao giôø cuõng phaûi tìm ñeán baùc só. Phaàn cuoái cuøng laø nhöõng kieán thöùc thöïc teá quan troïng maø taát caû caùc baäc cha meï ñeàu caàn phaûi naém vöõng: nhöõng phöông phaùp sô caáp cöùu treû em trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp, caàn ñöôïc thöïc hieän töùc thôøi ngay khi xaûy ra tai bieán, trong khi chôø ñôïi caùc nhaân vieân y teá hay baùc só kòp ñeán vôùi treû, hoaëc tröôùc khi ñöa treû ñeán beänh vieän. Vôùi nhöõng thoâng tin thieát thöïc ñöôïc trình baøy moät caùch heä thoáng vaø deã hieåu, hy voïng saùch naøy seõ laø moät caåm nang höõu ích cho haàu heát caùc baäc cha meï. Khi bieân soaïn vaø giôùi thieäu quyeån saùch, chuùng toâi mong muoán ñöôïc chia seû nhöõng thoâng tin naøy cuøng taát caû nhöõng ai quan taâm ñeán vieäc chaêm soùc söùc khoûe treû thô, vaø hy voïng seõ laøm giaûm nheï ñi phaàn naøo gaùnh naëng cuûa caùc baäc cha meï trong suoát quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi. Tuy nhieân, do nhöõng haïn cheá nhaát ñònh veà trình ñoä cuûa ngöôøi bieân soaïn, chaéc chaén seõ khoâng theå traùnh khoûi ít nhieàu sai soùt. Chuùng toâi chaân thaønh mong moûi ñöôïc ñoùn nhaän vaø raát bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùng goùp xaây döïng ñeå nhöõng laàn taùi baûn cuûa saùch seõ ñöôïc hoaøn thieän hôn. NGUYEÃN MINH TIEÁN 9 PHAÀN I NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN VEÀ CÔ THEÅ CON NGÖÔØI K hi coù ñöôïc moät kieán thöùc cô baûn veà caáu truùc cô theå con ngöôøi cuõng nhö hieåu ñöôïc söï phaùt trieån bình thöôøng veà tinh thaàn, tình caûm, theå löïc cuûa treû, caùc baäc cha meï coù theå seõ hieåu roõ hôn nhöõng chöùng beänh thöôøng gaëp. Vì theá, trong phaàn naøy chuùng ta seõ baét ñaàu tìm hieåu sô löôïc veà söï phaùt trieån cuûa treû em töø sô sinh cho ñeán tuoåi thieáu nieân. Chuùng ta cuõng seõ cuøng nhau tìm hieåu veà nhöõng hieåu bieát caàn thieát trong vieäc cho treû buù, cho treû aên daëm, ñaëc bieät laø vaán ñeà dinh döôõng cho treû ôû ñoä tuoåi ñang phaùt trieån. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng seõ ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà quan troïng nhö tieâm phoøng cho treû, caùc bieän phaùp phoøng ngöøa tai naïn, vaø caùch chaêm soùc treû noùi chung. Taát caû nhöõng kieán thöùc cô baûn naøy laø ñieàu kieän taát yeáu ñeå coù theå ñaûm baûo cho treû moät cuoäc soáng an toaøn, khoûe maïnh vaø phaùt trieån hoaøn toaøn bình thöôøng. Coù raát nhieàu khoù khaên khaùc nhau trong vieäc chaêm soùc treû em, ngay töø khi treû sinh ra cho ñeán khi treû chaäp chöõng bieát ñi, keùo daøi cho ñeán luùc treû lôùn leân vaø hoaøn toaøn tröôûng thaønh. Nhöõng khoù khaên thöôøng gaëp nhaát seõ ñöôïc tìm hieåu ôû cuoái phaàn naøy, chaúng haïn nhö nhöõng baát oån trong vieäc aên nguû cuûa treû, nhöõng daáu hieäu phaùt trieån baát bình thöôøng... 10 BEÄNH TREÛ EM I. CAÙC HEÄ THOÁNG CUÛA CÔ THEÅ Ñeå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng gì baát oån xaûy ra cho treû em, chuùng ta caàn phaûi hieåu ñöôïc söï caáu taïo vaø phaùt trieån bình thöôøng cuûa cô theå. Phaàn sau ñaây trình baøy moät caùi nhìn toång quaùt veà cô theå vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa noù, veà söï phaùt trieån cuûa boä xöông, veà caùc giaùc quan vaø cô cheá hoaït ñoäng, phaùt trieån cuûa chuùng, cuøng vôùi nhöõng moác quan troïng trong söï phaùt trieån ôû caùc ñoä tuoåi sô sinh, nhi ñoàng vaø thieáu nieân. Toaøn boä caùc heä thoáng cuûa cô theå hoaït ñoäng haøi hoøa vôùi nhau ñeå thöïc hieän nhieàu chöùc naêng khaùc nhau caàn thieát cho söï soáng, bao goàm vieäc hoâ haáp, tieâu hoùa, vaän ñoäng, cung caáp oxygen cuõng nhö caùc chaát dinh döôõng, vaø thaûi boû caùc chaát caën baõ ra khoûi cô theå. Moãi moät heä thoáng trong soá caùc heä thoáng naøy ñeàu bao goàm moät soá caùc cô quan, cô baép vaø teá baøo ñaëc bieät cuøng phoái hôïp vôùi nhau ñeå thöïc hieän ñöôïc nhöõng chöùc naêng quan troïng thieát yeáu cho söï soáng. Moät soá boä phaän khoâng chæ tham gia trong moät heä thoáng duy nhaát maø laø nhieàu heä thoáng khaùc nhau, chaúng haïn nhö caùc maïch maùu ôû phoåi. 11 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN 1. Heä hoâ haáp Heä hoâ haáp goàm coù hai buoàng phoåi, caùc ñöôøng daãn ñeå khoâng khí ñi qua (chaúng haïn nhö muõi, khí quaûn...) vaø caùc cô hoâ haáp (bao goàm caû cô hoaønh), keát hôïp vôùi caùc maïch maùu ñeå cung caáp döôõng khí (oxygen) cho caùc moâ cuûa cô theå vaø mang thaùn khí (dioxidcarbon) veà phoåi ñeå thôû ra. Hình 1 Heä hoâ haáp khoang muõi hoïng khoang mieäng thanh quaûn khí quaûn pheá quaûn phoåi cô hoaønh 12 BEÄNH TREÛ EM Hai buoàng phoåi cuûa chuùng ta chieám moät theå tích lôùn trong khoang ngöïc, traûi daøi töø xöông ñoøn xuoáng tôùi cô hoaønh. Buoàng phoåi beân phaûi chia laøm 3 phaàn, coøn goïi laø 3 thuøy. Buoàng phoåi beân traùi coù moät phaàn bò choaùng choã bôûi traùi tim neân chæ coù 2 thuøy. Hai nhaùnh cuûa khí quaûn hay cuoáng phoåi phaân ra ngaøy caøng nhoû hôn ñi vaøo caùc thuøy. Caùc phaàn cuûa cuoáng phoåi taän cuøng baèng caùc tuùi phoåi, laø nhöõng tuùi khoâng khí raát nhoû bao quanh bôûi caùc mao maïch. Hình 2 Caáu truùc cuûa phoåi ñoäng maïch chuû tónh maïch chuû treân PHOÅI khí quaûn tim tieåu pheá quaûn ñoäng maïch phoåi pheá nang löôùi mao maïch pheá nang thaùn khí ra khoûi tónh maïch döôõng khí ñi vaøo pheá nang 2. Heä tieâu hoùa Heä tieâu hoùa laø moät ñöôøng oáng chaïy daøi töø mieäng xuoáng ñeán haäu moân. Thöùc aên ñi qua ñöôøng oáng naøy ñöôïc phaân hoùa ra thaønh nhöõng phaân töû raát nhoû coù theå haáp thuï ñöôïc vaøo maùu, keát hôïp vôùi nhöõng cô quan tieát ra caùc chaát hoùa hoïc (men tieâu hoùa) giuùp vaøo tieán trình tieâu hoùa. 13 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 3 Heä tieâu hoùa hoïng mieäng tuyeán nöôùc boït thöïc quaûn gan daï daøy tuùi maät tuïy ruoät giaø ruoät non ruoät thöøa tröïc traøng haäu moân 3. Boä xöông Boä xöông ngöôøi laø moät boä khung vöõng chaéc beân trong ñeå chòu ñöïng troïng löôïng caû cô theå. Ngoaøi vieäc choáng chòu cho caùc moâ meàm, boä xöông cuõng giuùp baûo veä cho caùc cô quan noäi taïng vaø laø nôi baùm vaøo cuûa caùc cô baép. Trong suoát giai ñoaïn treû lôùn leân, boä xöông lieân tuïc phaùt trieån vaø thay ñoåi hình daïng. 14 BEÄNH TREÛ EM Hình 4 Boä xöông ngöôøi hoäp soï caùc xöông soï xöông ñænh xöông traùn xöông thaùi döông xöông chaåm xöông ñoøn xöông vai xöông haøm treân xöông haøm döôùi xöông öùc caùc xöông söôøn xöông caùnh tay coät soáng xöông truï xöông quayï xöông cuøng xöông ñuøi xöông baùnh cheø xöông chaøy xöông maùc xöông coå chaân xöông baøn chaân xöông ñoát ngoùn chaân ñeäm ñoát soáng xöông chaäu xöông mu xöông uï xöông coå tay xöông baøn tay xöông ñoát ngoùn tay ñai chaäu NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN 15 Caáu truùc xöông ngöôøi vöøa chaéc chaén vöøa mang tính deûo dai, chòu löïc cao. Ngöôøi tröôûng thaønh coù caû thaûy 206 xöông lôùn nhoû, vöøa giöõ chöùc naêng choáng chòu toaøn boä troïng löôïng cô theå, vöøa baûo veä caùc cô quan noäi taïng beân trong. Caùc xöông noái vôùi nhau baèng khôùp xöông, ñöôïc caáu taïo thích hôïp ñeå coù theå chuyeån ñoäng nheï nhaøng, ñaùp öùng nhu caàu vaän ñoäng cuûa cô theå. Moãi moät xöông trong boä xöông coù kích thöôùc vaø hình daùng khaùc nhau, phuø hôïp vôùi töøng chöùc naêng khaùc bieät. Chaúng haïn, xöông öùc (ngöïc) roäng vaø phaúng ñeå baûo veä tim, phoåi beân trong loàng ngöïc... trong khi hoäp xöông soï laïi thích hôïp ñeå baûo veä boä naõo. Caùc xöông ôû baøn tay nhoû vaø ngaén thích hôïp vôùi nhöõng cöû ñoäng linh hoaït vaø chính xaùc, trong khi xöông caúng chaân lôùn vaø daøi ñeå thích hôïp vôùi söï di chuyeån cuûa toaøn boä cô theå trong hoaït ñoäng ñi laïi. Loàng ngöïc laø moät khoang ñöôïc taïo thaønh bôûi xöông öùc vaø 12 caëp xöông söôøn, ngoaøi vieäc baûo veä chaéc chaén cho tim vaø phoåi, caùc xöông naøy coøn taïo thaønh moät caáu truùc thích hôïp hoã trôï cho hoaït ñoäng hoâ haáp, khi khoâng khí ñöôïc hít vaøo vaø thôû ra. Xöông soáng ñöôïc hình thaønh töø 26 ñoát soáng noái nhau moät caùch chaéc chaén, vöøa ñuû söùc choáng chòu troïng löôïng cô theå, vöøa ñuû linh hoaït ñeå cho pheùp caùc cöû ñoäng phöùc taïp nhö khom, cuùi, vaën veïo... Boä xöông coøn laø kho döï tröõ calci, moät khoaùng chaát thieát yeáu cho hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thaàn kinh vaø cô baép cuûa cô theå. Tuûy xöông laø nôi hình thaønh caùc teá baøo hoàng caàu. 4. Heä cô baép Coù ba loaïi cô laø: cô töï yù (chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc), cô khoâng töï yù (khoâng chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc) vaø 16 BEÄNH TREÛ EM cô tim. Cô töï yù laø caùc cô ñöôïc minh hoïa trong hình, hoaït ñoäng keát hôïp vôùi boä xöông ñeå giuùp cho cô theå coù theå vaän Hình 5 Heä cô baép, nhìn phía tröôùc cô öùc ñoøn chuõm cô ngöïc lôùn cô tam giaùc vai cô raêng lôùn cô traùn cô thaùi döông cô voøng mi cô nhai cô voøng moâi cô ngöïc nhoû cô gian söôøn cô hai ñaàu cô cheùo ngoaøi cô cheùo trong cô quay cô gaáp chung ngoùn tay cô thaúng buïng cô kheùp cô may cô caêng caân ñuøi cô roäng ngoaøi cô roäng trong cô gaáp ngoùn caùi cô boán ñaàu ñuøi cô sinh ñoâi ngoaøi cô duoãi ngoùn chaân cô duoãi ngoùn caùi 17 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 6 Heä cô baép, nhìn phía sau cô goái ñaàu cô thang cô döôùi soáng cô tam giaùc vai cô ba ñaàu cô gai soáng cô löng lôùn cô duoãi caùnh tay cô quay cô moâng lôõ cô gaáp caùnh tay cô moâng lôùn cô khoeo cô hai ñaàu ñuøi cô baùn maïc cô roäng ngoaøi cô deùp cô maùc gaân goùt chaân 18 BEÄNH TREÛ EM ñoäng ñöôïc. Cô khoâng töï yù laø cô bao quanh caùc cô quan noäi taïng, chaúng haïn nhö ruoät, daï daøy... Cô tim laø cô caáu taïo thaønh quaû tim. Cô töï yù laø nhöõng cô gaén vôùi xöông ñeå giuùp cô theå coù khaû naêng vaän ñoäng, cöû ñoäng. Töï thaân boä xöông khoâng theå cöû ñoäng, maø taát caû moïi cöû ñoäng ñeàu laø nhôø coù caùc cô gaén chaët vaøo xöông. Cô khoâng töï yù cuõng goïi laø cô trôn, vì chuùng khoâng gaén vaøo caùc xöông maø ñöôïc phaân boá ôû daï daøy, baøng quang cuõng nhö caùc cô quan noäi taïng khaùc, ñeå giuùp taïo ra caùc hoaït ñoäng co boùp töï nhieân, khoâng do yù thöùc kieåm soaùt. Cô tim laø loaïi cô duy nhaát chæ coù ôû tim, giöõ chöùc naêng nhö moät bôm aùp löïc lieân tuïc ñaåy maùu ñi khaép cô theå. 5. Heä tuaàn hoaøn Hình 7 Heä tuaàn hoaøn - toång quaùt caùc maïch maùu van tim quaû tim 19 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Quaû tim bôm maùu qua caùc ñoäng maïch, tónh maïch vaø mao maïch. Oxygen vaø caùc chaát dinh döôõng ñöôïc maùu ñöa ñeán phaân phoái cho taát caû caùc phaàn cuûa cô theå, ñoàng thôøi caùc chaát thaûi ñöôïc mang ñi. Sau ñoù, maùu ñöôïc ñöa trôû veà phoåi ñeå nhaän oxygen vaø thaûi thaùn khí theo hôi thôû ra beân ngoaøi. Doøng chaûy cuûa maùu ñöôïc kieåm soaùt baèng caùc van theo cô cheá ñoùng môû tuøy thuoäc vaøo söï co boùp cuûa tim. Hình 8: Cô cheá ñoùng môû van ñoäng maïch phoåi ñoäng maïch phoåi doøng chaûy cuûa maùu van ñoäng maïch phoåi môû ra KHI TIM CO BOÙP van ñoäng maïch phoåi ñoùng laïi KHI TIM GIAÕN RA Tim laø moät caùi bôm cöïc maïnh vaø cöïc beàn, hoaït ñoäng lieân tuïc khoâng ngöøng nghæ. Nhôø coù hoaït ñoäng cuûa tim maø maùu coù theå theo caùc tónh maïch ñeå mang döôõng khí, döôõng chaát ñeán nuoâi taát caû caùc teá baøo cuûa cô theå, ñoàng thôøi maùu cuõng theo caùc ñoäng maïch ñeå mang ñi thaùn khí vaø chaát thaûi töø caùc teá baøo. Trong moät naêm, traùi tim cuûa chuùng ta co boùp khoaûng 3 trieäu laàn, chuyeån ñi moät löôïng maùu khoaûng 2.900.000 lít! Ñeå ñaûm baûo phaân luoàng chính 20 BEÄNH TREÛ EM xaùc löôïng maùu vaøo vaø ra, tim coù 4 van tim ñeå kieåm soaùt, moãi van chæ cho pheùp maùu ñi qua theo chieàu nhaát ñònh. Hoaït ñoäng cuûa tim cuõng thöôøng xuyeân ñöôïc ñieàu chænh ñeå thích hôïp vôùi nhu caàu cô theå, chaúng haïn nhö gia taêng khi cô theå hoaït ñoäng maïnh vaø giaûm maïnh khi cô theå hoaøn toaøn nghæ ngôi. Hình 9 Traùi tim tónh maïch chuû treân ñoäng maïch chuû ñoäng maïch phoåi van ñoäng maïch phoåi taâm nhó phaûi van ba laù taâm thaát phaûi tónh maïch chuû döôùi taâm nhó traùi van ñoäng maïch chuû van hai laù taâm thaát traùi vaùch ngaên cô tim 21 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN Hình 10 Heä tuaàn hoaøn - chi tieát ñoäng maïch thaùi döông ngoaøi ñoäng maïch coät soáng ñoäng maïch caûnh chung beân phaûi tónh maïch coät soáng tónh maïch coå tónh maïch döôùi ñoøn tónh maïch chuû treân tónh maïch caùnh tay tónh maïch naùch tim tónh maïch thaän ñoäng maïch caûnh chung beân traùi ñoäng maïch döôùi ñoøn voøm ñoäng maïch chuû ñoäng maïch chuû xuoáng ñoäng maïch naùch ñoäng maïch vaønh ñoäng maïch caùnh tay ñoäng maïch chuû ngöïc ñoäng maïch thaän ñoäng maïch chuû buïng tónh maïch truï tónh maïch quay ñoäng maïch chaäu chung tónh maïch chuû döôùi tónh maïch chaäu chung tónh maïch ñuøi ñoäng maïch quay ñoäng maïch truï ñoäng maïch ñuøi tónh maïch tröôùc xöông chaøy ñoäng maïch tröôùc xöông chaøy tónh maïch xöông maùc ñoäng maïch hình cung 22 BEÄNH TREÛ EM Hình 11 Caùc maïch maùu loøng maïch lôùp boïc trong lôùp boïc giöõa lôùp boïc ngoaøi ÑOÄNG MAÏCH MAO MAÏCH TÓNH MAÏCH Caùc ñoäng maïch mang maùu töø tim ñi khaép cô theå, trong khi caùc tónh maïch mang maùu töø khaép nôi trôû veà tim. Ñoäng maïch vaø tónh maïch ñöôïc noái nhau bôûi caùc mao maïch laø nhöõng maïch maùu raát nhoû. Nhôø coù caùc mao maïch maø oxy vaø caùc chaát dinh döôõng trong ñoäng maïch môùi ñeán ñöôïc vôùi caùc teá baøo, vaø cuõng thoâng qua caùc mao maïch maø chaát thaûi cuûa teá baøo ñöôïc ñöa vaøo caùc tónh maïch. Caáu truùc cuûa ñoäng maïch vaø tónh maïch ñeàu töông töï nhö nhau, ñeàu goàm coù ba lôùp boïc quanh moät oáng roãng laø loøng maïch. Lôùp boïc trong cuøng ñöôïc hình thaønh bôûi moät loaïi teá baøo ñaëc bieät cho pheùp giaûm nheï toái ña ma saùt trong loøng maïch khi maùu chaûy qua. Lôùp boïc giöõa goàm nhöõng teá baøo cô trôn vaø coù ñoä ñaøn hoài cao, cho pheùp loøng maïch coù theå giaõn ra hoaëc co laïi tuøy theo löôïng maùu chaûy beân trong. Lôùp boïc ngoaøi cuøng coù taùc duïng baûo veä vaø ñoàng thôøi gaén chaët maïch maùu vôùi caùc boä phaän bao quanh noù. 23 NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN 6. Heä baïch huyeát Heä baïch huyeát laø moät phaàn chính yeáu trong heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå, ñöôïc hình thaønh bôûi moät maïng Hình 12 Heä baïch huyeát haïch coå haïch naùch haïch baïch huyeát haïch amidan tuyeán öùc oáng ngöïc laùch haïch treân roøng roïc haïch ngoaøi xöông chaäu haïch beân ñoäng maïch chuû haïch beïn saâu tuûy xöông maïch baïch huyeát mao maïch baïch huyeát
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan