NGUYEÃN MINH TIEÁN
bieân soaïn
BEÄ N H
TREÛ EM
SÔ CAÁP CÖÙU - CHAÅN ÑOAÙN
- CHAÊM SOÙC - ÑIEÀU TRÒ
NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA THOÂNG TIN
5
LÔØI NOÙI ÑAÀU
T
rong quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi, taát
caû chuùng ta ñeàu coù khoâng ít laàn phaûi tìm ñeán caùc
y baùc só hay beänh vieän. Trong nhöõng laàn nhö theá, cho
duø beänh tình cuûa treû naëng hay nheï, thoâng thöôøng hay
nghieâm troïng, chuùng ta cuõng khoâng sao traùnh khoûi ñöôïc
söï thaáp thoûm lo sôï cho ñeán khi coù ñöôïc keát quaû traû lôøi cuûa
baùc só ñieàu trò. Trong khi chôø ñôïi, caùc baäc cha meï chuùng
ta luoân muoán ñöôïc bieát thaät nhieàu veà beänh tình cuûa treû,
nhöng thaät khoâng may laø haàu heát caùc baùc só thöôøng khoâng
coù ñuû thôøi gian ñeå traû lôøi taát caû nhöõng caâu hoûi cuûa chuùng
ta, hoaëc thaäm chí laø ñeå giaûi thích nhöõng gì ta khoâng hieåu.
Söï thaät laø hoï coù quaù nhieàu beänh nhaân ñeå chaêm soùc, ñieàu
trò, vaø chæ coù theå daønh cho ta moät phaàn thôøi gian tieáp xuùc
raát haïn cheá.
Hieåu ñöôïc taâm lyù chung cuûa taát caû caùc baäc cha meï,
chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn quyeån saùch naøy döïa vaøo caùc
thoâng tin y khoa ñaùng tin caäy ñaõ qua so saùnh, ñoái chieáu
vaø toång hôïp, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu tìm hieåu beänh treû
em. Tuy chöa phaûi ñaõ hoaøn toaøn ñaày ñuû, nhöng ñoái vôùi
haàu heát caùc beänh thoâng thöôøng cuûa treû em, caùc baäc cha
meï coù theå xem ñaây nhö moät ngöôøi baïn deã tính, coù theå tìm
ñeán baát cöù luùc naøo ñeå hoûi han veà beänh tình cuûa con caùi
mình. Quyeån saùch coù theå giuùp chuùng ta yeân taâm phaàn naøo
khi con treû beänh, nhôø coù ñöôïc söï hieåu bieát ñuùng ñaén veà
caên beänh maø treû ñang maéc phaûi.
Haàu heát caùc nguoàn tham khaûo ñeàu laø Anh ngöõ, vaø ñaõ
ñöôïc löu haønh roäng raõi nhieàu nôi treân theá giôùi thoâng qua
maïng Internet cuõng nhö caùc taøi lieäu y khoa coâng coäng.
Tuy nhieân, trong quaù trình bieân soaïn, chuùng toâi ñaõ coá
gaéng choïn loïc, saép xeáp vaø boå sung cho phuø hôïp vôùi ñieàu
6
BEÄNH TREÛ EM
kieän cuûa ñoäc giaû Vieät Nam. Ngoaøi ra, ñoái töôïng höôùng ñeán
cuûa chuùng toâi khi bieân soaïn saùch naøy khoâng phaûi laø caùc
vò ñaõ ñöôïc ñaøo taïo chuyeân moân veà y hoïc, maø laø soá ñoâng
nhöõng ñoäc giaû thoâng thöôøng, hay noùi chính xaùc hôn laø
nhöõng baäc cha meï taát yeáu phaûi coù nhu caàu chaêm soùc con
caùi nhöng laïi chöa töøng ñöôïc hoïc hoûi nhieàu veà beänh treû
em. Treân cô sôû ñoù, coù moät soá vaán ñeà seõ khoâng ñöôïc trình
baøy töø goùc ñoä chuyeân moân, maø ñöôïc ñôn giaûn hoùa phaàn
naøo ñeå ñöôïc deã hieåu hôn ñoái vôùi soá ñoâng ñoäc giaû.
Nhöng ñieàu caàn phaûi noùi ngay laø, quyeån saùch khoâng
nhaém ñeán vieäc giuùp ngöôøi söû duïng coù theå töï mình chaån
ñoaùn vaø ñieàu trò taát caû beänh taät cuûa treû em – ñieàu naøy
chaúng nhöõng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc maø ñoâi khi coøn
laø moät yù töôûng raát nguy hieåm. Tuy nhieân, vôùi muïc ñích
chính laø giuùp ngöôøi ñoïc tìm hieåu veà beänh treû em, saùch
naøy seõ mang laïi nhöõng thoâng tin toång quaùt vaø coù tính heä
thoáng, giuùp caùc baäc cha meï coù theå tìm hieåu ñöôïc haàu heát
caùc tröôøng hôïp baát oån veà söùc khoûe cuûa con mình ñeå höôùng
ñeán moät phöông thöùc ñieàu trò thích hôïp. Maëc duø trong
phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, söï can thieäp ñuùng luùc cuûa baùc só
vaãn luoân ñöôïc nhaéc ñeán, nhöng söï khaùc bieät lôùn lao maø
quyeån saùch naøy coù theå mang laïi cho caùc baäc cha meï chính
laø söï hieåu bieát veà nhöõng gì ñang xaûy ra cho con treû.
Söï hieåu bieát seõ xua tan ñi nhöõng lo laéng khoâng caàn
thieát – ñieàu raát thöôøng gaëp ôû baát cöù baäc cha meï naøo, nhaát
laø vôùi nhöõng ai môùi coù con laàn ñaàu. Söï hieåu bieát cuõng giuùp
caùc baäc cha meï thöïc hieän ñuùng luùc nhöõng gì caàn thieát ñeå
baûo veä söùc khoûe cho con treû. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp,
ngay caû hieåu bieát ñöôïc söï giôùi haïn cuûa mình trong vieäc
ñoái phoù vôùi moät caên beänh naøo ñoù cuõng laø moät ñieàu heát
söùc caàn thieát, ñeå coù theå kòp thôøi nhôø ñeán söï can thieäp
chuyeân moân. Vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, söï hieåu
bieát giuùp cha meï coù theå maïnh daïn thöïc hieän nhöõng bieän
LÔØI NOÙI ÑAÀU
7
phaùp chaêm soùc taïi nhaø ñeå giaûm nheï töùc thì nhöõng baát oån
maø treû ñang gaùnh chòu.
Saùch ñöôïc chia laøm 5 phaàn. Hai phaàn ñaàu tieân laø nhöõng
kieán thöùc toång quaùt veà cô theå vaø söï phaùt trieån cuûa treû, taát
nhieân laø chæ trình baøy ôû möùc ñoä giuùp ngöôøi ñoïc coù ñöôïc
nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát ñeå coù theå hieåu ñöôïc nhöõng
gì seõ ñöôïc trình baøy trong caùc phaàn tieáp theo sau. Phaàn
naøy cuõng cung caáp nhöõng thoâng tin quan troïng giuùp caùc
baäc cha meï coù theå bieát ñöôïc söï phaùt trieån cuûa con mình
coù bình thöôøng hay khoâng.
Phaàn thöù ba trình baøy chi tieát haàu heát caùc beänh ôû treû
em, ngay caû moät soá beänh ít gaëp nhöng nguy hieåm cuõng
ñöôïc neâu ra ôû ñaây. Nhöõng thoâng tin trong phaàn naøy raát
caàn thieát cho baát cöù ai muoán quan taâm tìm hieåu beänh treû
em. Nhöng cho duø moät soá caùc baäc cha meï khoâng coù nhu
caàu naøy, thì khi con caùi hoï maéc phaûi moät caên beänh naøo
ñoù, ñaây cuõng seõ laø nguoàn tham khaûo quyù giaù caàn tìm ñeán.
Vì theá, trong phaàn chaån ñoaùn beänh seõ luoân coù nhöõng chæ
daãn tham chieáu ñeán beänh lieân quan trong phaàn naøy.
Phaàn thöù tö laø phaàn chaån ñoaùn beänh, trình baøy haàu
heát caùc trieäu chöùng beänh ôû treû em, chia thaønh 41 nhoùm
chuû ñeà, giuùp caùc baäc cha meï coù theå chaån ñoaùn sô boä veà
caên beänh maø con mình coù theå maéc phaûi. Baèng caùch toång
hôïp caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp trong töøng caên beänh,
ngöôøi duøng saùch coù theå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng trieäu chöùng
naøo coù theå seõ thuoäc veà nhöõng caên beänh naøo. Maëc duø ñieàu
naøy khoâng nhaém ñeán giaûi quyeát ngay caên beänh, nhöng
noù giuùp ñöa ra moät ñaùnh giaù, suy ñoaùn böôùc ñaàu ñeå coù theå
kòp thôøi xöû lyù ngay nhöõng tröôøng hôïp khaån caáp, hoaëc coù
nhöõng bieän phaùp can thieäp, hoã trôï thích ñaùng. Trong moãi
nhoùm chuû ñeà, ngöôøi söû duïng seõ coù ñöôïc moät soá caùc thoâng
tin töông töï, chaúng haïn nhö caùch xaùc ñònh beänh, caùc daáu
hieäu nguy hieåm caàn chuù yù, caàn xöû lyù beänh taïi nhaø hoaëc
8
BEÄNH TREÛ EM
ñöa treû ñeán baùc só... Möùc ñoä khaån caáp cuûa töøng tröôøng hôïp
cuõng ñöôïc gôïi yù qua caùc lôøi khuyeân, chaúng haïn nhö khi
naøo caàn goïi xe caáp cöùu, hoaëc caàn ñeán baùc só trong voøng 24
giôø, hoaëc 48 giôø... Ngoaøi ra coøn coù nhöõng chæ daãn veà caùc
bieän phaùp thieát thöïc, deã thöïc hieän ñeå coù theå can thieäp
ngay trong moät soá tröôøng hôïp nhaèm giaûm nheï beänh tình
cuûa treû, chaúng haïn nhö caùch laøm giaûm bôùt thaân nhieät khi
treû soát, caùch laøm dòu bôùt côn ho cuûa treû, hoaëc caùch laøm
cho treû deã chòu hôn khi bò noân möûa... Trong moät soá tröôøng
hôïp, nhöõng bieän phaùp xöû lyù chaêm soùc taïi nhaø cuõng coù theå
laø taát caû nhöõng gì caàn laøm, khoâng nhaát thieát bao giôø cuõng
phaûi tìm ñeán baùc só.
Phaàn cuoái cuøng laø nhöõng kieán thöùc thöïc teá quan troïng
maø taát caû caùc baäc cha meï ñeàu caàn phaûi naém vöõng: nhöõng
phöông phaùp sô caáp cöùu treû em trong caùc tröôøng hôïp
khaån caáp, caàn ñöôïc thöïc hieän töùc thôøi ngay khi xaûy ra tai
bieán, trong khi chôø ñôïi caùc nhaân vieân y teá hay baùc só kòp
ñeán vôùi treû, hoaëc tröôùc khi ñöa treû ñeán beänh vieän.
Vôùi nhöõng thoâng tin thieát thöïc ñöôïc trình baøy moät
caùch heä thoáng vaø deã hieåu, hy voïng saùch naøy seõ laø moät
caåm nang höõu ích cho haàu heát caùc baäc cha meï. Khi bieân
soaïn vaø giôùi thieäu quyeån saùch, chuùng toâi mong muoán ñöôïc
chia seû nhöõng thoâng tin naøy cuøng taát caû nhöõng ai quan
taâm ñeán vieäc chaêm soùc söùc khoûe treû thô, vaø hy voïng seõ
laøm giaûm nheï ñi phaàn naøo gaùnh naëng cuûa caùc baäc cha meï
trong suoát quaù trình nuoâi döôõng vaø chaêm soùc con caùi. Tuy
nhieân, do nhöõng haïn cheá nhaát ñònh veà trình ñoä cuûa ngöôøi
bieân soaïn, chaéc chaén seõ khoâng theå traùnh khoûi ít nhieàu
sai soùt. Chuùng toâi chaân thaønh mong moûi ñöôïc ñoùn nhaän
vaø raát bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùng goùp xaây döïng ñeå nhöõng
laàn taùi baûn cuûa saùch seõ ñöôïc hoaøn thieän hôn.
NGUYEÃN MINH TIEÁN
9
PHAÀN I
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN VEÀ CÔ
THEÅ CON NGÖÔØI
K
hi coù ñöôïc moät kieán thöùc cô baûn veà caáu truùc cô theå
con ngöôøi cuõng nhö hieåu ñöôïc söï phaùt trieån bình
thöôøng veà tinh thaàn, tình caûm, theå löïc cuûa treû, caùc baäc
cha meï coù theå seõ hieåu roõ hôn nhöõng chöùng beänh thöôøng
gaëp. Vì theá, trong phaàn naøy chuùng ta seõ baét ñaàu tìm hieåu
sô löôïc veà söï phaùt trieån cuûa treû em töø sô sinh cho ñeán
tuoåi thieáu nieân. Chuùng ta cuõng seõ cuøng nhau tìm hieåu veà
nhöõng hieåu bieát caàn thieát trong vieäc cho treû buù, cho treû aên
daëm, ñaëc bieät laø vaán ñeà dinh döôõng cho treû ôû ñoä tuoåi ñang
phaùt trieån. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng seõ ñeà caäp ñeán moät soá
vaán ñeà quan troïng nhö tieâm phoøng cho treû, caùc bieän phaùp
phoøng ngöøa tai naïn, vaø caùch chaêm soùc treû noùi chung. Taát
caû nhöõng kieán thöùc cô baûn naøy laø ñieàu kieän taát yeáu ñeå coù
theå ñaûm baûo cho treû moät cuoäc soáng an toaøn, khoûe maïnh
vaø phaùt trieån hoaøn toaøn bình thöôøng.
Coù raát nhieàu khoù khaên khaùc nhau trong vieäc chaêm
soùc treû em, ngay töø khi treû sinh ra cho ñeán khi treû chaäp
chöõng bieát ñi, keùo daøi cho ñeán luùc treû lôùn leân vaø hoaøn
toaøn tröôûng thaønh. Nhöõng khoù khaên thöôøng gaëp nhaát seõ
ñöôïc tìm hieåu ôû cuoái phaàn naøy, chaúng haïn nhö nhöõng baát
oån trong vieäc aên nguû cuûa treû, nhöõng daáu hieäu phaùt trieån
baát bình thöôøng...
10
BEÄNH TREÛ EM
I. CAÙC HEÄ THOÁNG CUÛA CÔ THEÅ
Ñeå xaùc ñònh ñöôïc nhöõng gì baát oån xaûy ra cho treû em,
chuùng ta caàn phaûi hieåu ñöôïc söï caáu taïo vaø phaùt trieån bình
thöôøng cuûa cô theå. Phaàn sau ñaây trình baøy moät caùi nhìn
toång quaùt veà cô theå vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa noù, veà söï
phaùt trieån cuûa boä xöông, veà caùc giaùc quan vaø cô cheá hoaït
ñoäng, phaùt trieån cuûa chuùng, cuøng vôùi nhöõng moác quan
troïng trong söï phaùt trieån ôû caùc ñoä tuoåi sô sinh, nhi ñoàng
vaø thieáu nieân.
Toaøn boä caùc heä thoáng cuûa cô theå hoaït ñoäng haøi hoøa vôùi
nhau ñeå thöïc hieän nhieàu chöùc naêng khaùc nhau caàn thieát
cho söï soáng, bao goàm vieäc hoâ haáp, tieâu hoùa, vaän ñoäng,
cung caáp oxygen cuõng nhö caùc chaát dinh döôõng, vaø thaûi boû
caùc chaát caën baõ ra khoûi cô theå. Moãi moät heä thoáng trong
soá caùc heä thoáng naøy ñeàu bao goàm moät soá caùc cô quan, cô
baép vaø teá baøo ñaëc bieät cuøng phoái hôïp vôùi nhau ñeå thöïc
hieän ñöôïc nhöõng chöùc naêng quan troïng thieát yeáu cho söï
soáng. Moät soá boä phaän khoâng chæ tham gia trong moät heä
thoáng duy nhaát maø laø nhieàu heä thoáng khaùc nhau, chaúng
haïn nhö caùc maïch maùu ôû phoåi.
11
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
1. Heä hoâ haáp
Heä hoâ haáp goàm coù hai buoàng phoåi, caùc ñöôøng daãn ñeå
khoâng khí ñi qua (chaúng haïn nhö muõi, khí quaûn...) vaø caùc
cô hoâ haáp (bao goàm caû cô hoaønh), keát hôïp vôùi caùc maïch
maùu ñeå cung caáp döôõng khí (oxygen) cho caùc moâ cuûa cô
theå vaø mang thaùn khí (dioxidcarbon) veà phoåi ñeå thôû ra.
Hình 1
Heä hoâ haáp
khoang muõi
hoïng
khoang mieäng
thanh quaûn
khí quaûn
pheá quaûn
phoåi
cô hoaønh
12
BEÄNH TREÛ EM
Hai buoàng phoåi cuûa chuùng ta chieám moät theå tích lôùn
trong khoang ngöïc, traûi daøi töø xöông ñoøn xuoáng tôùi cô
hoaønh. Buoàng phoåi beân phaûi chia laøm 3 phaàn, coøn goïi laø
3 thuøy. Buoàng phoåi beân traùi coù moät phaàn bò choaùng choã
bôûi traùi tim neân chæ coù 2 thuøy. Hai nhaùnh cuûa khí quaûn
hay cuoáng phoåi phaân ra ngaøy caøng nhoû hôn ñi vaøo caùc
thuøy. Caùc phaàn cuûa cuoáng phoåi taän cuøng baèng caùc tuùi
phoåi, laø nhöõng tuùi khoâng khí raát nhoû bao quanh bôûi caùc
mao maïch.
Hình 2
Caáu truùc cuûa phoåi
ñoäng maïch chuû
tónh maïch
chuû treân
PHOÅI
khí quaûn
tim
tieåu pheá quaûn
ñoäng maïch phoåi
pheá
nang
löôùi mao maïch pheá nang
thaùn khí ra khoûi tónh maïch
döôõng khí ñi vaøo pheá nang
2. Heä tieâu hoùa
Heä tieâu hoùa laø moät ñöôøng oáng chaïy daøi töø mieäng xuoáng
ñeán haäu moân. Thöùc aên ñi qua ñöôøng oáng naøy ñöôïc phaân
hoùa ra thaønh nhöõng phaân töû raát nhoû coù theå haáp thuï ñöôïc
vaøo maùu, keát hôïp vôùi nhöõng cô quan tieát ra caùc chaát hoùa
hoïc (men tieâu hoùa) giuùp vaøo tieán trình tieâu hoùa.
13
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
Hình 3
Heä tieâu hoùa
hoïng
mieäng
tuyeán nöôùc boït
thöïc quaûn
gan
daï daøy
tuùi maät
tuïy
ruoät giaø
ruoät non
ruoät thöøa
tröïc traøng
haäu moân
3. Boä xöông
Boä xöông ngöôøi laø moät boä khung vöõng chaéc beân trong
ñeå chòu ñöïng troïng löôïng caû cô theå. Ngoaøi vieäc choáng chòu
cho caùc moâ meàm, boä xöông cuõng giuùp baûo veä cho caùc cô
quan noäi taïng vaø laø nôi baùm vaøo cuûa caùc cô baép. Trong
suoát giai ñoaïn treû lôùn leân, boä xöông lieân tuïc phaùt trieån vaø
thay ñoåi hình daïng.
14
BEÄNH TREÛ EM
Hình 4
Boä xöông ngöôøi
hoäp soï
caùc xöông soï
xöông ñænh
xöông traùn
xöông thaùi döông
xöông chaåm
xöông ñoøn
xöông vai
xöông haøm treân
xöông haøm döôùi
xöông öùc
caùc xöông söôøn
xöông caùnh tay
coät soáng
xöông truï
xöông
quayï
xöông cuøng
xöông ñuøi
xöông baùnh cheø
xöông chaøy
xöông maùc
xöông coå chaân
xöông baøn chaân
xöông ñoát
ngoùn chaân
ñeäm ñoát soáng
xöông chaäu
xöông mu
xöông uï
xöông coå tay
xöông baøn tay
xöông ñoát
ngoùn tay
ñai chaäu
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
15
Caáu truùc xöông ngöôøi vöøa chaéc chaén vöøa mang tính
deûo dai, chòu löïc cao. Ngöôøi tröôûng thaønh coù caû thaûy 206
xöông lôùn nhoû, vöøa giöõ chöùc naêng choáng chòu toaøn boä
troïng löôïng cô theå, vöøa baûo veä caùc cô quan noäi taïng beân
trong. Caùc xöông noái vôùi nhau baèng khôùp xöông, ñöôïc caáu
taïo thích hôïp ñeå coù theå chuyeån ñoäng nheï nhaøng, ñaùp öùng
nhu caàu vaän ñoäng cuûa cô theå.
Moãi moät xöông trong boä xöông coù kích thöôùc vaø hình
daùng khaùc nhau, phuø hôïp vôùi töøng chöùc naêng khaùc bieät.
Chaúng haïn, xöông öùc (ngöïc) roäng vaø phaúng ñeå baûo veä
tim, phoåi beân trong loàng ngöïc... trong khi hoäp xöông soï
laïi thích hôïp ñeå baûo veä boä naõo. Caùc xöông ôû baøn tay nhoû
vaø ngaén thích hôïp vôùi nhöõng cöû ñoäng linh hoaït vaø chính
xaùc, trong khi xöông caúng chaân lôùn vaø daøi ñeå thích hôïp
vôùi söï di chuyeån cuûa toaøn boä cô theå trong hoaït ñoäng ñi laïi.
Loàng ngöïc laø moät khoang ñöôïc taïo thaønh bôûi xöông öùc vaø
12 caëp xöông söôøn, ngoaøi vieäc baûo veä chaéc chaén cho tim
vaø phoåi, caùc xöông naøy coøn taïo thaønh moät caáu truùc thích
hôïp hoã trôï cho hoaït ñoäng hoâ haáp, khi khoâng khí ñöôïc hít
vaøo vaø thôû ra. Xöông soáng ñöôïc hình thaønh töø 26 ñoát soáng
noái nhau moät caùch chaéc chaén, vöøa ñuû söùc choáng chòu troïng
löôïng cô theå, vöøa ñuû linh hoaït ñeå cho pheùp caùc cöû ñoäng
phöùc taïp nhö khom, cuùi, vaën veïo...
Boä xöông coøn laø kho döï tröõ calci, moät khoaùng chaát
thieát yeáu cho hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thaàn kinh vaø cô
baép cuûa cô theå. Tuûy xöông laø nôi hình thaønh caùc teá baøo
hoàng caàu.
4. Heä cô baép
Coù ba loaïi cô laø: cô töï yù (chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc),
cô khoâng töï yù (khoâng chòu söï kieåm soaùt cuûa yù thöùc) vaø
16
BEÄNH TREÛ EM
cô tim. Cô töï yù laø caùc cô ñöôïc minh hoïa trong hình, hoaït
ñoäng keát hôïp vôùi boä xöông ñeå giuùp cho cô theå coù theå vaän
Hình 5
Heä cô baép, nhìn phía tröôùc
cô öùc ñoøn chuõm
cô ngöïc lôùn
cô tam giaùc vai
cô raêng lôùn
cô traùn
cô thaùi döông
cô voøng mi
cô nhai
cô voøng moâi
cô ngöïc nhoû
cô gian söôøn
cô hai ñaàu
cô cheùo ngoaøi
cô cheùo trong
cô quay
cô gaáp chung ngoùn tay
cô thaúng
buïng
cô kheùp
cô may
cô caêng caân ñuøi
cô roäng ngoaøi
cô roäng trong
cô gaáp ngoùn caùi
cô boán ñaàu ñuøi
cô sinh ñoâi ngoaøi
cô duoãi ngoùn chaân
cô duoãi ngoùn caùi
17
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
Hình 6
Heä cô baép, nhìn phía sau
cô goái ñaàu
cô thang
cô döôùi soáng
cô tam giaùc vai
cô ba ñaàu
cô gai soáng
cô löng lôùn
cô duoãi caùnh tay
cô quay
cô moâng
lôõ
cô gaáp caùnh tay
cô moâng
lôùn
cô khoeo
cô hai ñaàu ñuøi
cô baùn maïc
cô roäng ngoaøi
cô deùp
cô maùc
gaân goùt chaân
18
BEÄNH TREÛ EM
ñoäng ñöôïc. Cô khoâng töï yù laø cô bao quanh caùc cô quan noäi
taïng, chaúng haïn nhö ruoät, daï daøy... Cô tim laø cô caáu taïo
thaønh quaû tim.
Cô töï yù laø nhöõng cô gaén vôùi xöông ñeå giuùp cô theå coù
khaû naêng vaän ñoäng, cöû ñoäng. Töï thaân boä xöông khoâng
theå cöû ñoäng, maø taát caû moïi cöû ñoäng ñeàu laø nhôø coù caùc cô
gaén chaët vaøo xöông. Cô khoâng töï yù cuõng goïi laø cô trôn,
vì chuùng khoâng gaén vaøo caùc xöông maø ñöôïc phaân boá ôû daï
daøy, baøng quang cuõng nhö caùc cô quan noäi taïng khaùc, ñeå
giuùp taïo ra caùc hoaït ñoäng co boùp töï nhieân, khoâng do yù
thöùc kieåm soaùt. Cô tim laø loaïi cô duy nhaát chæ coù ôû tim,
giöõ chöùc naêng nhö moät bôm aùp löïc lieân tuïc ñaåy maùu ñi
khaép cô theå.
5. Heä tuaàn hoaøn
Hình 7
Heä tuaàn hoaøn - toång quaùt
caùc maïch maùu
van tim
quaû tim
19
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
Quaû tim bôm maùu qua caùc ñoäng maïch, tónh maïch vaø
mao maïch. Oxygen vaø caùc chaát dinh döôõng ñöôïc maùu ñöa
ñeán phaân phoái cho taát caû caùc phaàn cuûa cô theå, ñoàng thôøi
caùc chaát thaûi ñöôïc mang ñi. Sau ñoù, maùu ñöôïc ñöa trôû veà
phoåi ñeå nhaän oxygen vaø thaûi thaùn khí theo hôi thôû ra beân
ngoaøi. Doøng chaûy cuûa maùu ñöôïc kieåm soaùt baèng caùc van
theo cô cheá ñoùng môû tuøy thuoäc vaøo söï co boùp cuûa tim.
Hình 8: Cô cheá ñoùng môû van ñoäng maïch phoåi
ñoäng maïch phoåi
doøng chaûy
cuûa maùu
van ñoäng maïch
phoåi môû ra
KHI TIM CO BOÙP
van ñoäng maïch
phoåi ñoùng laïi
KHI TIM GIAÕN RA
Tim laø moät caùi bôm cöïc maïnh vaø cöïc beàn, hoaït ñoäng
lieân tuïc khoâng ngöøng nghæ. Nhôø coù hoaït ñoäng cuûa tim
maø maùu coù theå theo caùc tónh maïch ñeå mang döôõng khí,
döôõng chaát ñeán nuoâi taát caû caùc teá baøo cuûa cô theå, ñoàng
thôøi maùu cuõng theo caùc ñoäng maïch ñeå mang ñi thaùn khí
vaø chaát thaûi töø caùc teá baøo. Trong moät naêm, traùi tim cuûa
chuùng ta co boùp khoaûng 3 trieäu laàn, chuyeån ñi moät löôïng
maùu khoaûng 2.900.000 lít! Ñeå ñaûm baûo phaân luoàng chính
20
BEÄNH TREÛ EM
xaùc löôïng maùu vaøo vaø ra, tim coù 4 van tim ñeå kieåm soaùt,
moãi van chæ cho pheùp maùu ñi qua theo chieàu nhaát ñònh.
Hoaït ñoäng cuûa tim cuõng thöôøng xuyeân ñöôïc ñieàu chænh ñeå
thích hôïp vôùi nhu caàu cô theå, chaúng haïn nhö gia taêng khi
cô theå hoaït ñoäng maïnh vaø giaûm maïnh khi cô theå hoaøn
toaøn nghæ ngôi.
Hình 9
Traùi tim
tónh maïch chuû treân
ñoäng maïch chuû
ñoäng maïch phoåi
van ñoäng maïch phoåi
taâm nhó phaûi
van ba laù
taâm thaát phaûi
tónh maïch chuû döôùi
taâm nhó traùi
van ñoäng maïch chuû
van hai laù
taâm thaát traùi
vaùch ngaên
cô tim
21
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
Hình 10
Heä tuaàn hoaøn - chi tieát
ñoäng maïch thaùi döông ngoaøi
ñoäng maïch coät soáng
ñoäng maïch caûnh chung beân phaûi
tónh maïch coät soáng
tónh maïch coå
tónh maïch döôùi ñoøn
tónh maïch chuû treân
tónh maïch caùnh tay
tónh maïch naùch
tim
tónh maïch thaän
ñoäng maïch caûnh chung beân traùi
ñoäng maïch döôùi ñoøn
voøm ñoäng maïch chuû
ñoäng maïch chuû xuoáng
ñoäng maïch naùch
ñoäng maïch vaønh
ñoäng maïch caùnh tay
ñoäng maïch chuû ngöïc
ñoäng maïch thaän
ñoäng maïch chuû buïng
tónh maïch truï
tónh maïch quay
ñoäng maïch chaäu chung
tónh maïch chuû döôùi
tónh maïch chaäu chung
tónh maïch ñuøi
ñoäng maïch quay
ñoäng maïch truï
ñoäng maïch ñuøi
tónh maïch tröôùc
xöông chaøy
ñoäng maïch tröôùc
xöông chaøy
tónh maïch
xöông maùc
ñoäng maïch
hình cung
22
BEÄNH TREÛ EM
Hình 11
Caùc maïch maùu
loøng maïch
lôùp boïc trong
lôùp boïc giöõa
lôùp boïc ngoaøi
ÑOÄNG MAÏCH
MAO MAÏCH
TÓNH MAÏCH
Caùc ñoäng maïch mang maùu töø tim ñi khaép cô theå, trong
khi caùc tónh maïch mang maùu töø khaép nôi trôû veà tim. Ñoäng
maïch vaø tónh maïch ñöôïc noái nhau bôûi caùc mao maïch laø
nhöõng maïch maùu raát nhoû. Nhôø coù caùc mao maïch maø oxy
vaø caùc chaát dinh döôõng trong ñoäng maïch môùi ñeán ñöôïc
vôùi caùc teá baøo, vaø cuõng thoâng qua caùc mao maïch maø chaát
thaûi cuûa teá baøo ñöôïc ñöa vaøo caùc tónh maïch.
Caáu truùc cuûa ñoäng maïch vaø tónh maïch ñeàu töông töï nhö
nhau, ñeàu goàm coù ba lôùp boïc quanh moät oáng roãng laø loøng
maïch. Lôùp boïc trong cuøng ñöôïc hình thaønh bôûi moät loaïi
teá baøo ñaëc bieät cho pheùp giaûm nheï toái ña ma saùt trong
loøng maïch khi maùu chaûy qua. Lôùp boïc giöõa goàm nhöõng
teá baøo cô trôn vaø coù ñoä ñaøn hoài cao, cho pheùp loøng maïch
coù theå giaõn ra hoaëc co laïi tuøy theo löôïng maùu chaûy beân
trong. Lôùp boïc ngoaøi cuøng coù taùc duïng baûo veä vaø ñoàng thôøi
gaén chaët maïch maùu vôùi caùc boä phaän bao quanh noù.
23
NHÖÕNG HIEÅU BIEÁT CAÊN BAÛN
6. Heä baïch huyeát
Heä baïch huyeát laø moät phaàn chính yeáu trong heä thoáng
mieãn nhieãm cuûa cô theå, ñöôïc hình thaønh bôûi moät maïng
Hình 12
Heä baïch huyeát
haïch coå
haïch naùch
haïch baïch huyeát
haïch amidan
tuyeán öùc
oáng ngöïc
laùch
haïch treân roøng roïc
haïch ngoaøi
xöông chaäu
haïch beân ñoäng
maïch chuû
haïch beïn saâu
tuûy xöông
maïch baïch huyeát
mao maïch baïch huyeát
- Xem thêm -