Tài liệu Bảo hiểm việt nam - thực trạng và giải pháp phát triển

Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Lêi më ®Çu KÓ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, ViÖt Nam bíc sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi. Sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu kinh tÕ - x· héi to lín cho ®Êt níc. NhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ ®îc ®Èy m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n còng ngµy cµng ®îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã, b¶o hiÓm ®· vµ ®ang chøng minh ®îc vai trß tÝch cùc cña m×nh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh nãi riªng còng nh víi cuéc sèng nãi chung. §ång thêi, b¶o hiÓm còng ®· trë thµnh mét ngµnh kinh doanh giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, thu hót rÊt nhiÒu lao ®éng. Ngµnh b¶o hiÓm níc ta míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn tõ c¸ch ®©y kho¶ng 10 n¨m khi thÕ ®éc quyÒn kinh doanh b¶o hiÓm ®îc xo¸ bá theo nghÞ ®Þnh 100 CP ®îc ChÝnh phñ ban hµnh ngµy 18/12/1993. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, ngµnh b¶o hiÓm ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ vµ nÕu ®îc ph¸t triÓn ®óng híng, ngµnh sÏ gãp phÇn rÊt tÝch cùc vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trong thÕ kû míi. ViÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã, ®a ra ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm trong giai ®o¹n tíi lµ rÊt cÇn thiÕt. NhËn thøc râ tÇm quan träng ®ã, vµ víi lßng yªu thÝch m«n häc B¶o hiÓm, em xin ®îc chän nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶o hiÓm ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn” cho bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh, víi néi dung: Ch¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc thùc tÕ còng nh nguån tµi liÖu, bµi kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong sÏ nhËn ®îc ý kiÕn chØ b¶o, ®ãng gãp tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Em xin ®îc ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trêng §¹i häc Ngo¹i Th¬ng, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Vò SÜ TuÊn ®· tËn t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ngoµi ra, em còng rÊt c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Hµ Néi, th¸ng 12/2003 -1- -1 - 1- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Ch ¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm ******************* I. Kh¸i niÖm chung vÒ B¶o hiÓm 1. Nguån gèc cña b¶o hiÓm Ngµy nay, b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét ngµnh kinh doanh ph¸t triÓn rÊt m¹nh, víi tèc ®é t¨ng trëng trung b×nh kh¸ cao. §Æc biÖt, ë mét sè níc trªn thÕ giíi, b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong kinh doanh còng nh trong cuéc sèng nãi chung. VËy b¶o hiÓm cã nguån gèc nh thÕ nµo? B¶o hiÓm cã nguån gèc tõ rÊt xa xa trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, b¶o hiÓm thùc sù xuÊt hiÖn tõ khi nµo th× ngêi ta vÉn cha cã ®îc c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c. ý tëng vÒ b¶o hiÓm ®îc coi lµ ®· xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u, khi mµ ngêi xa ®· nhËn ra lîi Ých cña viÖc x©y dùng mét kho thãc lóa dù tr÷ chung phßng khi mÊt mïa, chiÕn tranh... Nh vËy, ngay tõ xa xa, con ngêi ®· cã ý thøc vÒ nh÷ng bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ®Õn víi m×nh, vµ t×m c¸ch phßng tr¸nh chóng. -2- -2 - 2- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển ý tëng vÒ sù rñi ro (risk) ®îc h×nh thµnh mét c¸ch râ nÐt vµo kho¶ng thÕ kû XV, khi ch©u ¢u më nh÷ng cuéc th¸m hiÓm, khai ph¸ tíi c¸c miÒn ®Êt ë ch©u ¸, ch©u Mü. Nhu cÇu giao th¬ng gi÷a c¸c ch©u lôc trë nªn m¹nh mÏ, ngµnh hµng h¶i ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®éi tµu bu«n lín ra ®i, vµ trë vÒ víi sù giµu cã tõ nguån hµng dåi dµo, hÊp dÉn tõ nh÷ng miÒn ®Êt míi. Tuy nhiªn, ®ång hµnh víi ®ã còng lµ nh÷ng trêng hîp rñi ro kh«ng quay vÒ ®îc do nhiÒu nguyªn nh©n nh: d«ng b·o, l¹c ®êng, cíp biÓn... Nh÷ng nhµ ®Çu t cho nh÷ng chuyÕn ®i m¹o hiÓm nh vËy ®· c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i cïng nhau chia sÎ rñi ro ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng mét sè ngêi bÞ mÊt tr¾ng kho¶n ®Çu t cña m×nh do mét hiÖn tîng ngÉu nhiªn khiÕn tµu cña hä bÞ thiÖt h¹i hoÆc mÊt tÝch. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, ngêi ta cã hai lùa chän: thµnh lËp liªn doanh ®Ó cïng “lêi ¨n, lç chÞu”, hoÆc tham gia b¶o hiÓm. ë trêng hîp thø hai, mét sè c¸ nh©n hay c«ng ty sÏ nhËn ®îc phÝ b¶o hiÓm (premium) b»ng tiÒn mÆt, ®æi l¹i lµ lêi cam kÕt sÏ tr¶ mét kho¶n båi thêng (indemnity) cho chñ tµu trong trêng hîp tµu bÞ mÊt tÝch. Nh÷ng ngêi b¶o hiÓm (the insurers) ®· t¹o ra mét quü chung mµ hä cam kÕt sö dông ®Ó thanh to¸n cho ngêi ®îc b¶o hiÓm (the insured) khi rñi ro x¶y ra. Vµo thêi kú ®Çu, khi tæn thÊt x¶y ra, ngêi nhËn b¶o hiÓm ph¶i b¸n mét sè tµi s¶n, hoÆc rót tiÒn tõ tµi kho¶n ng©n hµng ®Ó thanh to¸n cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, mét sè nhµ kinh doanh ®· nhanh chãng nhËn ra r»ng rÊt nhiÒu thµnh viªn cña céng ®ång kh«ng muèn nhËn b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro lín nh vËy. Vµ kh¸i niÖm gãp vèn chung ®· dîc h×nh thµnh cïng víi viÖc kªu gäi mäi ngêi mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. ChØ cÇn c¸c khai th¸c viªn chuyªn nghiÖp tÝnh to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c trong viÖc lùa chän rñi ro ®Ó b¶o hiÓm vµ sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®ãng cho mçi lo¹i rñi ro cô thÓ th× quü nµy sÏ lu«n cã kh¶ n¨ng båi thêng tæn thÊt cho ngêi ®îc b¶o hiÓm nÕu x¶y ra rñi ro. §ång thêi, c¸c cæ ®«ng còng vÉn cã l·i cæ phÇn ë møc ®ñ ®Ó hä hµi lßng víi viÖc ®Çu t cña m×nh. B¶o hiÓm h×nh thµnh do sù tån t¹i c¸c lo¹i rñi ro vµ sù ®ßi hái con ngêi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ò phßng, ng¨n chÆn viÖc x¶y ra rñi ro, ®ång thêi, kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng hËu qu¶ cña rñi ro. B¾t ®Çu tõ b¶o hiÓm hµng h¶i, råi tíi nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c nh b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm nh©n thä..., b¶o hiÓm ngµy nay ®· ph¸t triÓn nhanh chãng trªn nhiÒu mÆt vµ dÇn dÇn ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi con ngêi. 2. §Þnh nghÜa -3- -3 - 3- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển MÆc dï b¶o hiÓm ®· cã nguån gèc vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi, nhng do tÝnh ®Æc thï cña lo¹i h×nh dÞch vô nµy, cho ®Õn nay vÉn cha cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm. Theo c¸c chuyªn gia b¶o hiÓm, mét ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cho b¶o hiÓm ph¶i bao gåm viÖc h×nh thµnh mét quÜ tiÒn tÖ (quÜ b¶o hiÓm), sù ho¸n chuyÓn rñi ro vµ ph¶i bao gåm c¶ sù kÕt hîp sè ®«ng c¸c ®¬n vÞ ®èi tîng riªng lÎ, ®éc lËp chÞu cïng mét rñi ro nh nhau t¹o thµnh mét nhãm t¬ng t¸c. Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ b¶o hiÓm. Theo Dennis Kessler, "b¶o hiÓm lµ sù ®ãng gãp cña sè ®«ng vµo sù bÊt h¹nh cña sè Ýt." Cßn theo Monique Gaullier, "b¶o hiÓm lµ mét nghiÖp vô qua ®ã, mét bªn lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cam ®oan tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm thùc hiÖn mong muèn ®Ó cho m×nh hoÆc ®Ó cho ngêi thø ba trong trêng hîp x¶y ra rñi ro sÏ nhËn ®îc mét kho¶n ®Òn bï c¸c tæn thÊt ®îc tr¶ bëi mét bªn kh¸c: ®ã lµ ngêi b¶o hiÓm. Ngêi b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro vµ ®Òn bï c¸c thiÖt h¹i theo c¸c ph¬ng ph¸p cña thèng kª." C¸c ®Þnh nghÜa trªn hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é x· héi, hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é kinh tÕ, kÜ thuËt, Ýt nhiÒu còng cßn thiÕu sãt, cha ph¶i lµ mét kh¸i niÖm bao qu¸t, hoµn chØnh. Nãi mét c¸ch chÝnh x¸c, b¶o hiÓm lµ mét dÞch vô tµi chÝnh, dùa trªn c¬ së tÝnh to¸n khoa häc, ¸p dông biÖn ph¸p huy ®éng nhiÒu ngêi, nhiÒu ®¬n vÞ cïng tham gia x©y dùng quü b¶o hiÓm b»ng tiÒn ®Ó båi thêng thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh do tµi s¶n hoÆc tÝnh m¹ng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm gÆp ph¶i tai n¹n rñi ro bÊt ngê. TËp ®oµn b¶o hiÓm AIG (Mü) ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét c¬ chÕ, theo c¬ chÕ nµy, mét ngêi, mét doanh nghiÖp hay mét tæ chøc chuyÓn nhîng rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty ®ã sÏ båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ph©n chia gi¸ trÞ thiÖt h¹i gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm”. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm cña ViÖt Nam (ban hµnh ngµy 09/12/2000) th× “kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi thô hëng hoÆc båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm." Nh vËy, ®Ó cã mét kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ b¶o hiÓm, chóng ta cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét sù cam kÕt båi thêng cña ngêi b¶o hiÓm víi ngêi ®îc b¶o hiÓm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t cña ®èi tîng b¶o hiÓm do mét rñi ro ®· tho¶ thuËn g©y ra, víi ®iÒu kiÖn ngêi ®îc b¶o hiÓm ®· thuª b¶o hiÓm cho ®èi tîng b¶o hiÓm ®ã vµ nép mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm”. -4- -4 - 4- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển 3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm B»ng sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ngêi vµo mét quÜ chung, khi cã rñi ro, quÜ sÏ cã ®ñ kh¶ n¨ng trang tr¶i vµ bï ®¾p cho nh÷ng tæn thÊt cña sè Ýt. Mçi c¸ nh©n hay ®¬n vÞ chØ cÇn ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn trÝch tõ thu nhËp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. Khi tham gia mét nghiÖp vô b¶o hiÓm nµo ®ã, nÕu gÆp tæn thÊt do rñi ro ®îc b¶o hiÓm g©y ra, ngêi ®îc b¶o hiÓm sÏ ®îc båi thêng. Kho¶n tiÒn båi thêng nµy ®îc lÊy tõ sè phÝ mµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm ®· nép. TÊt nhiªn, chØ cã mét sè ngêi tham gia b¶o hiÓm gÆp tæn thÊt, cßn nh÷ng ngêi kh«ng gÆp tæn thÊt sÏ mÊt kh«ng sè phÝ b¶o hiÓm. Nh vËy, cã thÓ thÊy, thùc chÊt cña b¶o hiÓm lµ viÖc ph©n chia tæn thÊt cña mét hoÆc mét sè ngêi cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm cïng chÞu. Do ®ã, mét nghiÖp vô b¶o hiÓm muèn tiÕn hµnh ®îc ph¶i cã nhiÒu ngêi tham gia, tøc lµ, b¶o hiÓm chØ ho¹t ®éng ®îc trªn c¬ së luËt sè ®«ng (the law of large numbers), cµng nhiÒu ngêi tham gia th× x¸c suÊt x¶y ra rñi ro ®èi víi mçi ngêi cµng nhá vµ b¶o hiÓm cµng cã l·i. Víi h×nh thøc sè ®«ng bï cho sè Ýt ngêi bÞ thiÖt h¹i, tæ chøc b¶o hiÓm sÏ gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cña tõng c¸ nh©n hay ®¬n vÞ khi gÆp rñi ro, tiÕt kiÖm ®îc nguån chi cho ng©n s¸ch nhµ níc. Nh vËy, thùc chÊt mèi quan hÖ trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm, mµ suy réng ra, nã lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm trong céng ®ång xoay quanh viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm. QuÜ b¶o hiÓm ®îc t¹o lËp th«ng qua viÖc huy ®éng phÝ b¶o hiÓm, sè ngêi tham gia cµng ®«ng th× quÜ cµng lín. QuÜ ®îc sö dông tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho ngêi ®îc b¶o hiÓm, kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn sù liªn tôc cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh trong nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, quÜ cßn ®îc dïng ®Ó trang tr¶i chi phÝ, t¹o nªn nguån vèn ®Çu t cho x· héi. B¶o hiÓm thùc chÊt lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm x· héi díi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nh»m h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm cho môc ®Ých bï ®¾p tæn thÊt do rñi ro bÊt ngê x¶y ra víi ngêi ®îc b¶o hiÓm, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®îc thêng xuyªn, liªn tôc. 4. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o hiÓm Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy nay ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, víi rÊt nhiÒu lo¹i h×nh, còng nh ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm ngµy cµng réng më vµ trë nªn hÕt søc phong phó. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng b¶o hiÓm vÉn ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã. -5- -5 - 5- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển 4.1. Nguyªn t¾c chØ b¶o hiÓm sù rñi ro, kh«ng b¶o hiÓm sù ch¾c ch¾n (fortuity not certainty) Nguyªn t¾c nµy chØ ra r»ng ngêi b¶o hiÓm chØ b¶o hiÓm mét rñi ro, tøc lµ b¶o hiÓm mét sù cè, mét tai n¹n, tai ho¹, x¶y ra mét c¸ch bÊt ngê, ngÉu nhiªn, ngoµi ý muèn cña con ngêi chø kh«ng b¶o hiÓm mét c¸i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®¬ng nhiªn x¶y ra, còng nh chØ båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t do rñi ro g©y ra chø kh«ng båi thêng cho nh÷ng thiÖt h¹i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®¬ng nhiªn x¶y ra. Nh vËy, ngêi ta chØ b¶o hiÓm cho nh÷ng g× cã tÝnh chÊt rñi ro, bÊt ngê, kh«ng lêng tríc ®îc, nghÜa lµ kh«ng b¶o hiÓm c¸i g× ®· x¶y ra hoÆc ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra. Bëi lÏ, b¶o hiÓm ®îc thùc hiÖn chÝnh lµ nh»m gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña nh÷ng sù cè rñi ro ngoµi ý muèn cña con ngêi, nh÷ng rñi ro mµ con ngêi kh«ng thÓ h¹n chÕ ®îc hoÆc chØ h¹n chÕ ®îc phÇn nµo. Ngêi khai th¸c kh«ng nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ch¾c ch¾n rñi ro ®îc b¶o hiÓm sÏ x¶y ra, vÝ dô nh xe c¬ giíi kh«ng ®¶m b¶o an toµn kü thuËt, con tµu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®i biÓn... Ngêi ta còng kh«ng b¶o hiÓm cho nh÷ng g× ®· x¶y ra, vÝ dô nh b¶o hiÓm cho tµu, xe sau khi chóng ®· gÆp tai n¹n. 4.2. Nguyªn t¾c trung thùc tuyÖt ®èi (utmost good faith) TÊt c¶ c¸c giao dÞch kinh doanh cÇn ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së tin cËy lÉn nhau, trung thùc víi nhau. Tuy nhiªn, trong b¶o hiÓm, ®iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn trªn mét nguyªn t¾c chÆt chÏ h¬n, vµ rµng buéc cao h¬n vÒ mÆt tr¸ch nhiÖm. Theo nguyªn t¾c nµy, hai bªn trong mèi quan hÖ b¶o hiÓm (ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm) ph¶i tuyÖt ®èi trung thùc víi nhau, tin tuëng lÉn nhau, kh«ng ®îc lõa dèi nhau. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc cña th«ng tin cung cÊp cho bªn kia. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm gi÷ bÝ mËt vÒ th«ng tin do bªn mua b¶o hiÓm cung cÊp. NÕu mét bªn vi ph¹m th× hîp ®ång b¶o hiÓm trë nªn kh«ng cã hiÖu lùc. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn nh sau: - Ngêi b¶o hiÓm ph¶i c«ng khai tuyªn bè nh÷ng ®iÒu kiÖn, nguyªn t¾c, thÓ lÖ, gi¸ c¶ b¶o hiÓm... cho ngêi ®îc b¶o hiÓm biÕt. VÝ dô, trong b¶o hiÓm hµng h¶i, mÆt 1 cña ®¬n b¶o hiÓm bao gåm c¸c néi dung nh ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, gi¸ trÞ b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, tû lÖ b¶o hiÓm..., mÆt 2 bao gåm quy t¾c, thÓ lÖ b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm cã liªn quan. Khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm, gi¶i thÝch c¸c ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm cho bªn mua b¶o hiÓm. Ngêi b¶o hiÓm còng kh«ng ®îc nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ®èi tîng b¶o hiÓm ®· ®Õn n¬i an toµn. -6- -6 - 6- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển - Ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i khai b¸o chÝnh x¸c c¸c chi tiÕt liªn quan ®Õn ®èi tîng b¶o hiÓm. Hä còng ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi nh÷ng thay ®æi vÒ ®èi tîng b¶o hiÓm, vÒ rñi ro, vÒ nh÷ng mèi ®e däa nguy hiÓm hay lµm t¨ng thªm rñi ro...mµ m×nh biÕt ®îc hoÆc ®¸ng lÏ ph¶i biÕt. Ngêi ®îc b¶o hiÓm còng kh«ng ®îc mua b¶o hiÓm cho ®èi tîng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi tîng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi tîng b¶o hiÓm ®ã ®· bÞ tæn thÊt. Së dÜ cã nguyªn t¾c nµy lµ v× trong giao dÞch b¶o hiÓm, chØ cã ngêi chñ (hoÆc ngêi qu¶n lý, sö dông) míi biÕt ®îc tÊt c¶ mäi yÕu tè cña ®èi tîng b¶o hiÓm, biÕt rñi ro m×nh yªu cÇu b¶o hiÓm, cßn ngêi b¶o hiÓm thêng kh«ng biÕt râ rñi ro mµ chØ dùa vµo nh÷ng th«ng tin do ngêi yªu cÇu b¶o hiÓm cung cÊp ®Ó xÐt ®o¸n møc ®é rñi ro vµ quyÕt ®Þnh th¸i ®é cña m×nh ®èi víi rñi ro: nhËn hay kh«ng nhËn b¶o hiÓm, nhËn b¶o hiÓm theo ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n nh thÕ nµo vµ tÝnh tØ lÖ phÝ b¶o hiÓm bao nhiªu... Do ®ã, ngêi yªu cÇu b¶o hiÓm ph¶i cã tr¸ch nhiÖm khai b¸o mäi yÕu tè liªn quan mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ trung thùc vµ ph¶i khai b¸o sù ph¸t sinh c¸c yÕu tè quan träng, cã ¶nh hëng ®Õn ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm trong suèt thêi gian hîp ®ång cã hiÖu lùc hoÆc khi t¸i tôc hîp ®ång. VÝ dô, mét ngêi mua b¶o hiÓm thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n, lôt léi, trém c¾p cho mét ng«i nhµ vµ biÕt r»ng vïng ®ã thßng cã nguy c¬ x¶y ra b·o lôt nhng khi mua b¶o hiÓm l¹i kh«ng khai b¸o g× vÒ ®iÒu ®ã. Khi b·o ®Õn g©y ra thiÖt h¹i cho ng«i nhµ, ngêi ®ã còng kh«ng ®îc b¶o hiÓm båi thêng. Mét vÝ dô kh¸c lµ khi tµu, xe ®· gÆp tai n¹n, chñ tµu, chñ xe míi tham gia b¶o hiÓm ®Ó ®îc båi thêng, b»ng c¸ch mua b¶o hiÓm ghi lïi l¹i ngµy th¸ng tríc tai n¹n, hoÆc t×m c¸ch ®Ó cã hå s¬ tai n¹n ghi ngµy th¸ng x¶y ra sau ngµy mua b¶o hiÓm. Trong trêng hîp ®ã, ngêi b¶o hiÓm sau khi biÕt ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng khai b¸o thËt, cã quyÒn huû bá hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc kh«ng båi thêng tæn thÊt x¶y ra. 4.3. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm (insurable interest) QuyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm, hay lîi Ých b¶o hiÓm, lµ quyÒn së h÷u, quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn tµi s¶n; quyÒn, nghÜa vô nu«i dìng, cÊp dìng ®èi víi ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm. Nh vËy, quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm lµ lîi Ých hoÆc quyÒn lîi liªn quan ®Õn, g¾n liÒn víi, hay phô thuéc vµo sù an toµn hay kh«ng an toµn cña ®èi tîng b¶o hiÓm. Ngêi nµo cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ë mét ®èi tîng b¶o hiÓm nµo ®ã cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña ngêi ®ã sÏ ®îc ®¶m b¶o nÕu ®èi tîng ®ã ®îc an toµn, vµ ngîc l¹i, quyÒn lîi cña ngêi ®ã sÏ bÞ -7- -7 - 7- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển ph¬ng h¹i nÕu ®èi tîng b¶o hiÓm ®ã gÆp rñi ro. Nãi kh¸c ®i, ngêi cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm lµ ngêi bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh khi ®èi tîng b¶o hiÓm gÆp rñi ro. Ngêi cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm lµ ngêi cã mét sè quan hÖ víi ®èi tîng b¶o hiÓm ®îc ph¸p luËt c«ng nhËn. §ã cã thÓ lµ ngêi chñ së h÷u cña ®èi tîng b¶o hiÓm ®ã, ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n hoÆc ngêi nhËn cÇm cè tµi s¶n. QuyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm cã ý nghÜa rÊt to lín trong b¶o hiÓm, cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm th× míi ®îc ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tæn thÊt, ngêi ®îc b¶o hiÓm ®· ph¶i cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm råi míi ®îc båi thêng. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm chØ ra r»ng, ngêi ®îc b¶o hiÓm muèn mua b¶o hiÓm ph¶i cã lîi Ých b¶o hiÓm. QuyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm cã thÓ lµ quyÒn lîi ®· cã hoÆc sÏ cã trong ®èi tîng b¶o hiÓm. Trong b¶o hiÓm hµng h¶i, quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, nhng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi x¶y ra tæn thÊt. 4.4. Nguyªn t¾c båi thêng (indemnity) “Båi thêng” cã thÓ ®îc hiÓu lµ “sù b¶o vÖ hoÆc ®¶m b¶o cho thiÖt h¹i hoÆc tæn thÊt ph¸t sinh tõ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý”. ë ®©y, “®¶m b¶o” vµ “b¶o vÖ” rÊt phï hîp víi ý nghÜa cña b¶o hiÓm. Môc ®Ých cña b¶o hiÓm chÝnh lµ nh»m kh«i phôc vÞ trÝ tµi chÝnh nh ban ®Çu cho ngêi ®îc b¶o hiÓm ngay sau khi tæn thÊt x¶y ra. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy, cã rÊt nhiÒu trêng hîp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ kh«i phôc ®îc hoµn toµn vÞ trÝ tµi chÝnh ban ®Çu cho ngêi ®îc b¶o hiÓm mµ chØ cã thÓ cè g¾ng kh«i phôc ®îc gÇn nh thÕ. Theo nguyªn t¾c båi thêng, khi cã tæn thÊt x¶y ra, ngêi b¶o hiÓm ph¶i båi thêng nh thÕ nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cho ngêi ®îc b¶o hiÓm cã vÞ trÝ tµi chÝnh nh tríc khi cã tæn thÊt x¶y ra, kh«ng h¬n kh«ng kÐm. C¸c bªn kh«ng ®îc lîi dông b¶o hiÓm ®Ó trôc lîi. Trong b¶o hiÓm, sè tiÒn båi thêng mµ mét c«ng ty b¶o hiÓm tr¶ cho ngêi ®îc b¶o hiÓm trong mét rñi ro ®îc b¶o hiÓm kh«ng vît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm, kh«ng ®îc lín h¬n thiÖt h¹i thùc tÕ. Ngêi ®îc b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ ®îc båi thêng nhiÒu h¬n thiÖt h¹i do tæn thÊt, kh«ng ®îc kiÕm lêi b»ng con ®êng b¶o hiÓm, tèi ®a ngêi ®îc b¶o hiÓm còng chØ ®îc båi thêng ®Çy ®ñ, chø kh«ng thÓ nhiÒu h¬n thiÖt h¹i. ë ®©y, ta thÊy cã mèi liªn hÖ gi÷a båi thêng vµ quyÒn lîi ®îc b¶o hiÓm. Khi x¶y ra trêng hîp ph¶i båi thêng, sè tiÒn tr¶ cho ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng ®îc vît qu¸ møc ®é quyÒn lîi cña ngêi ®ã. Tuy nhiªn, ®«i khi, ngêi ®îc b¶o hiÓm chØ ®îc nhËn sè tiÒn Ýt h¬n gi¸ trÞ lîi Ých cña hä. Cïng víi quyÒn lîi ®îc b¶o -8- -8 - 8- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển hiÓm, nguyªn t¾c båi thêng phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ®¸nh gi¸ tµi chÝnh, vµ nh vËy, khi xem xÐt gi¸ trÞ sinh m¹ng, hoÆc båi thêng th¬ng tËt con ngêi, chóng ta kh«ng thÓ ®a ra ®îc sè tiÒn chÝnh x¸c. 4.5. Nguyªn t¾c thÕ quyÒn (subrogation) Theo nguyªn t¾c thÕ quyÒn, ngêi b¶o hiÓm sau khi båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm, cã quyÒn thay mÆt ngêi ®îc b¶o hiÓm ®Ó ®ßi ngêi thø ba cã tr¸ch nhiÖm båi thêng cho m×nh. TÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn nµo cã thÓ thu håi ®îc ®Ó gi¶m bít thiÖt h¹i ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña ngêi b¶o hiÓm, tøc lµ ngêi ®· tr¶ tiÒn båi thêng tæn thÊt. Khi sè tiÒn ph¶i båi thêng cµng lín th× viÖc ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn cµng quan träng vµ cã ý nghÜa. ThÕ quyÒn cã thÓ ®îc thùc hiÖn tríc hoÆc sau khi båi thêng tæn thÊt. Trong trêng hîp nµy, ngêi b¶o hiÓm ®îc thay mÆt ngêi ®îc b¶o hiÓm ®Ó lµm viÖc víi c¸c bªn liªn quan. §Ó thùc hiÖn ®îc nguyªn t¾c nµy, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp c¸c biªn b¶n, giÊy tê, chøng tõ, th tõ... cÇn thiÕt cho ngêi b¶o hiÓm. §iÒu cÇn chó ý lµ, ngêi ®îc b¶o hiÓm còng cã thÓ ®îc båi thêng tõ mét nguån kh¸c ngoµi nguån båi thêng tõ c«ng ty b¶o hiÓm, nhng trong trêng hîp ®ã, bÊt cø sè tiÒn nµo mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm thu ®îc còng ph¶i ®Æt díi danh nghÜa cña c«ng ty b¶o hiÓm ®· thùc hiÖn båi thêng. Do mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a thÕ quyÒn vµ båi thêng, mét c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng ®îc phÐp thu nhiÒu h¬n sè tiÒn hä ®· båi thêng. Ngêi b¶o hiÓm chØ ®îc thùc hiÖn thÕ quyÒn ë møc ®é t¬ng ®¬ng víi sè tiÒn ®· tr¶ hoÆc sÏ tr¶. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ kh«ng chØ ngêi ®îc b¶o hiÓm mµ c¶ c«ng ty b¶o hiÓm ®Òu kh«ng ®îc phÐp thu lêi tõ viÖc thùc hiÖn quyÒn cña m×nh. 5. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, b¶o hiÓm ngµy nay ®· bao gåm nhiÒu h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng, phong phó. Tuy nhiªn, dùa trªn c¬ së c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau, chóng ta l¹i cã ®îc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau cña b¶o hiÓm. Ngêi ta cã thÓ ph©n lo¹i dùa trªn c¬ chÕ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, ®èi tîng cña b¶o hiÓm, còng nh cã thÓ dùa theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 5.1. C¨n cø vµo c¬ chÕ ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm Theo tiªu chÝ nµy, b¶o hiÓm cã thÓ ph©n ra thµnh: * B¶o hiÓm x· héi (social insurance): lµ chÕ ®é b¶o hiÓm cña nhµ níc, cña ®oµn thÓ x· héi hoÆc cña c¸c c«ng ty nh»m trî cÊp cho c¸c viªn chøc nhµ n- -9- -9 - 9- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển íc, ngêi lµm c«ng... trong trêng hîp èm ®au, bÖnh tËt, bÞ chÕt hoÆc tai n¹n trong khi lµm viÖc, vÒ hu. B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ®Õn nay ®· ®îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. So víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c, ®èi tîng, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. BHXH cã mét sè ®Æc ®iÓm: cã tÝnh chÊt b¾t buéc; ho¹t ®éng theo nh÷ng luËt lÖ quy ®Þnh chung; kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng rñi ro cô thÓ; kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh... Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ níc, h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån ®ãng gãp hay ñng hé cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng, nhµ níc, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ thiÖn... Theo khuyÕn nghÞ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) trong c«ng íc 102 th¸ng 6/1952 t¹i Gi¬nev¬, quü BHXH ®îc sö dông ®Ó trî cÊp cho: - Ch¨m sãc y tÕ - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp gia ®×nh - Trî cÊp sinh ®Î - Trî cÊp khi tµn phÕ - Trî cÊp cho ngêi cßn sèng (trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng) Cßn theo ®iÒu 2 §iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam, BHXH níc ta hiÖn nay bao gåm 5 chÕ ®é: - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thai s¶n - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp hu trÝ - Trî cÊp tö tuÊt * B¶o hiÓm th¬ng m¹i (commercial insurance): lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm mang tÝnh chÊt kinh doanh, kiÕm lêi. Kh¸c víi BHXH, lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: kh«ng b¾t buéc, cã tÝnh ®Õn tõng ®èi tîng, tõng rñi ro cô thÓ; nh»m môc ®Ých kinh doanh. B¶o hiÓm th¬ng m¹i hiÖn nay còng cã rÊt nhiÒu lo¹i nghiÖp vô: 10 - 10 - - 10 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển - B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu - B¶o hiÓm th©n tµu - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ tµu - B¶o hiÓm vËt chÊt xe c¬ giíi - B¶o hiÓm hµng kh«ng - B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt - B¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh - B¶o hiÓm rñi ro x©y dùng vµ l¾p ®Æt - B¶o hiÓm thiÖt h¹i m¸y mãc - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp - B¶o hiÓm tai n¹n con ngêi - B¶o hiÓm sinh m¹ng c¸ nh©n - B¶o hiÓm c©y trång - B¶o hiÓm ch¨n nu«i - B¶o hiÓm s¾c ®Ñp ............ 5.2. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña b¶o hiÓm Theo tiªu chÝ ph©n lo¹i nµy, chóng ta l¹i cã hai lo¹i b¶o hiÓm: * B¶o hiÓm nh©n thä (life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cho trêng hîp ngêi ®îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt. Thùc chÊt ®©y lµ b¶o hiÓm tÝnh m¹ng hoÆc tuæi thä cña con ngêi nh»m bï ®¾p cho ngêi ®îc b¶o hiÓm mét kho¶n tiÒn khi hÕt thêi h¹n b¶o hiÓm hoÆc khi ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ chÕt hoÆc bÞ th¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn. Nãi c¸ch kh¸c, b¶o hiÓm nh©n thä lµ viÖc b¶o hiÓm c¸c rñi ro cã liªn quan ®Õn sinh m¹ng, cuéc sèng vµ tuæi thä cña con ngêi. §èi tîng tham gia b¶o hiÓm nh©n thä rÊt réng, bao gåm nhiÒu ngêi ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau. B¶o hiÓm nh©n thä ngµy nay ph¸t triÓn víi tèc ®é ngµy cµng nhanh, víi doanh thu phÝ b¶o hiÓm ngµy cµng lín, cã lÏ bëi vai trß to lín cña nã. §èi víi mçi c¸ nh©n, mçi gia ®×nh, b¶o hiÓm nh©n thä gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh khi gÆp rñi ro, gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng. Trªn ph¹m vi réng, nã gãp phÇn huy ®éng vèn ®Çu t tõ c¸c nguån nhµn rçi, gãp phÇn thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l¹m ph¸t vµ t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. B¶o hiÓm nh©n thä bao gåm c¸c nghiÖp vô: - B¶o hiÓm trän ®êi 11 - 11 - - 11 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển - B¶o hiÓm sinh kú - B¶o hiÓm tö kú - B¶o hiÓm hçn hîp - B¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú ............ * B¶o hiÓm phi nh©n thä (non-life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c kh«ng thuéc b¶o hiÓm nh©n thä. B¶o hiÓm phi nh©n thä ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong cuéc sèng còng nh trong kinh doanh. C¸c nghiÖp vô cña b¶o hiÓm phi nh©n thä còng hÕt søc phong phó. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ViÖt Nam (ban hµnh 09/12/2000) th× b¶o hiÓm phi nh©n thä gåm: - B¶o hiÓm søc khoÎ vµ b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi - B¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm thiÖt h¹i - B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn ®êng bé, ®êng biÓn, ®êng s«ng, ®êng s¾t vµ ®êng kh«ng - B¶o hiÓm hµng kh«ng - B¶o hiÓm xe c¬ giíi - B¶o hiÓm ch¸y, næ - B¶o hiÓm th©n tµu vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ tµu - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm chung - B¶o hiÓm tÝn dông vµ rñi ro tµi chÝnh - B¶o hiÓm thiÖt h¹i kinh doanh - B¶o hiÓm n«ng nghiÖp ........... Ngoµi ra, b¶o hiÓm phi nh©n thä còng cßn mét sè lo¹i nghiÖp vô kh¸c nh: b¶o hiÓm x©y dùng vµ l¾p ®Æt, b¶o hiÓm dÇu khÝ, b¶o hiÓm du lÞch, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng... 5.3. C¨n cø vµo ®èi tîng b¶o hiÓm NÕu xem xÐt theo ®èi tîng b¶o hiÓm, cã thÓ ph©n chia nh sau: 12 - 12 - - 12 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển * B¶o hiÓm con ngêi (insurance of the person): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tuæi thä, tÝnh m¹ng, søc kháe vµ tai n¹n cña con ngêi. B¶o hiÓm con ngêi bao gåm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm søc khoÎ vµ tai n¹n con ngêi bao gåm c¸c lo¹i nh b¶o hiÓm an sinh gi¸o dôc, b¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú, b¶o hiÓm tiÕt kiÖm vµ ®Çu t, b¶o hiÓm chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc khoÎ, b¶o hiÓm tai n¹n häc sinh, lao ®éng... Bªn mua b¶o hiÓm cã thÓ mua b¶o hiÓm cho chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc vî, chång, con, cha, mÑ; anh, chÞ, em ruét; ngêi cã quan hÖ nu«i dìng vµ cÊp dìng; vµ ngêi kh¸c nÕu bªn mua b¶o hiÓm cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. Trong b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi, ngêi thô hëng nhËn ®îc sè tiÒn trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm, c¨n cø vµo th¬ng tËt thùc tÕ cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Cßn trong b¶o hiÓm søc kháe con ngêi, ngêi ®îc b¶o hiÓm ®îc nhËn sè tiÒn trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm, c¨n cø vµo chi phÝ kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh, phôc håi søc kháe cña ngêi ®ã do bÖnh tËt hoÆc tai n¹n g©y ra vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. * B¶o hiÓm tµi s¶n (property insurance): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n (cè ®Þnh hay lu ®éng) cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (tËp thÓ hay c¸ nh©n) bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy tê trÞ gi¸ ®îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n. Nhãm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm tµi s¶n bao gåm b¶o hiÓm xe c¬ giíi, b¶o hiÓm ch¸y, b¶o hiÓm hµng ho¸, b¶o hiÓm nhµ, b¶o hiÓm c«ng tr×nh... Cã 3 lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n trªn gi¸ trÞ, hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n díi gi¸ trÞ vµ hîp ®ång b¶o hiÓm trïng. 5.4. C¨n cø vµo quy ®Þnh cña ph¸p luËt NÕu xÐt trªn c¬ së quy ®Þnh cña ph¸p luËt, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm l¹i cã thÓ ®îc ph©n chia thµnh b¶o hiÓm b¾t buéc vµ b¶o hiÓm tù nguyÖn. * B¶o hiÓm b¾t buéc: lµ lo¹i b¶o hiÓm do ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm tèi thiÓu mµ tæ chøc, c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô thùc hiÖn. Lo¹i b¶o hiÓm nµy chØ ¸p dông víi mét sè lo¹i b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých b¶o vÖ lîi Ých c«ng céng vµ an toµn x· héi. C¸c níc cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc. Theo LuËt kinh doanh B¶o hiÓm ViÖt Nam ®îc ban hµnh ngµy 09/12/2000, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm sau lµ b¾t buéc: - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi b¶o hiÓm hµng kh«ng ®èi víi hµnh kh¸ch - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ®èi víi ho¹t ®éng t vÊn ph¸p luËt - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm 13 - 13 - - 13 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển - B¶o hiÓm ch¸y, næ Tuy nhiªn, c¨n cø vµo nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng thêi kú, ChÝnh phñ tr×nh Uû ban thßng vô Quèc héi quy ®Þnh lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc kh¸c. * B¶o hiÓm kh«ng b¾t buéc: lµ nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c, kh«ng thuéc b¶o hiÓm b¾t buéc. II. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 1.Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm Ngµy nay, b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét ngµnh kinh doanh hÕt søc ph¸t triÓn vµ dÇn trë nªn mét kh¸i niÖm quen thuéc víi hÇu hÕt mäi ngêi. ë nhiÒu quèc gia, mua b¶o hiÓm tõ l©u ®· lµ mét viÖc lµm kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ngêi d©n. B¶o hiÓm trë nªn thùc sù cÇn thiÕt nh vËy còng bëi rÊt nhiÒu lý do. 1.1. Sù tån t¹i cña c¸c lo¹i rñi ro Trong cuéc sèng sinh ho¹t nãi chung còng nh trong nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh phôc vô cuéc sèng, con ngêi lu«n gÆp ph¶i nh÷ng tai ho¹, tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn x¶y ra, g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n vµ con ngêi. Nh÷ng tai häa, tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn Êy gäi lµ rñi ro. Tõ thêi nguyªn thuû xa xa ®Õn thêi ®¹i khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn ngµy nay, con ngêi vÉn lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro tån t¹i trong cuéc sèng. Chóng diÔn ra thêng xuyªn, liªn tôc vµ thêng ®Æt con ngêi vµo thÕ bÞ ®éng. HËu qu¶ ®Ó l¹i thêng lµ nh÷ng thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn khã kh¾c phôc, thËm chÝ cã khi kh«ng thÓ kh¾c phôc næi. Cã nhiÒu lo¹i rñi ro xuÊt hiÖn, chi phèi cuéc sèng cña con ngêi. §ã cã thÓ lµ c¸c rñi ro do thiªn nhiªn, rñi ro mang tÝnh kü thuËt hoÆc rñi ro do m«i trêng x· héi g©y ra. * C¸c rñi ro x¶y ra do m«i trêng thiªn nhiªn lµ c¸c rñi ro do c¸c hiÖn tîng trong tù nhiªn nh ®éng ®Êt, nói löa phun, b·o, lôt, sãng thÇn... C¸c rñi ro nµy thêng mang tÝnh bÊt ngê, g©y ra t¸c h¹i to lín trªn ph¹m vi réng vµ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ, l©u dµi. Ngµy nay, nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®· gióp con ngêi phÇn nµo h¹n chÕ ®îc nh÷ng tæn thÊt do thiªn tai g©y ra. B»ng c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c, c¸c ph¬ng ph¸p dù b¸o hiÖn ®¹i, ngêi ta cã thÓ biÕt tríc ®îc thêi gian hay ®Þa ®iÓm mµ mét c¬n b·o sÏ trµn tíi hay mét trËn ®éng ®Êt sÏ ®i qua. Tuy vËy, c¸c th¶m ho¹ thiªn nhiªn vÉn lu«n lµ nçi kinh hoµng, lµ mèi ®e do¹ cho cuéc sèng con ngêi, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ ngêi vµ tµi s¶n. 14 - 14 - - 14 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển §Æc biÖt, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, cïng víi nh÷ng biÕn ®æi mang tÝnh toµn cÇu vÒ m«i trêng, nh÷ng th¶m ho¹ lín nh nh÷ng trËn b·o lôt, ®éng ®Êt, ch¸y rõng tù nhiªn... x¶y ra ngµy cµng nhiÒu víi tÝnh chÊt ngµy cµng nghiªm träng. Hµng n¨m, thiªn tai g©y tæn thÊt hµng chôc tû USD vÒ vËt chÊt, cíp ®i sinh m¹ng hµng chôc ngh×n ngêi, thiÖt h¹i tinh thÇn kh«ng thÓ tÝnh ®îc. Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, tæn thÊt tõ c¸c th¶m ho¹ do thiªn nhiªn vµ con ngêi g©y ra trong n¨m 2002 lµ 40 tû USD vµ 19.000 ngêi chÕt, trong ®ã, nÆng nÒ nhÊt lµ hai trËn lôt lín ë Ch©u ¢u vµo th¸ng 6 va th¸ng 8 víi tæn thÊt vÒ tµi s¶n íc tÝnh lµ 3,2 tû USD. (Nguån: www.baoviet.com.vn, ngµy 12/11/2003) ChØ tÝnh riªng vµi n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng c¬n b·o, lò quÐt ë ViÖt Nam cã xu híng gia t¨ng c¶ vÒ sè lîng còng nh møc ®é tµn ph¸, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nÆng vÒ ngêi vµ cña. Th¸ng 10/1997 c¬n b·o quèc tÕ Linda trµn vµo c¸c tØnh nam trung bé vµ nam bé níc ta ®· g©y hËu qu¶ nÆng nÒ, 445 ngêi chÕt, h¬n 3000 ngêi mÊt tÝch, thiÖt h¹i íc tÝnh trªn 7000 tØ VND (Nguån: B¸o Doanh nghiÖp sè th¸ng 8/2000). Thiªn tai ®· lµm cho hµng tr¨m ngêi bÞ chÕt, hµng ngh×n ngêi bÞ mÊt nhµ cöa, tæn thÊt hµng ngh×n tû ®ång vÒ tµi s¶n, hËu qu¶ cña nã thËm chÝ vÉn cßn nÆng nÒ tíi nhiÒu n¨m sau. Nh vËy, c¸c rñi ro do m«i trêng thiªn nhiªn ®· g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ngêi, vÒ tµi s¶n, trong ®ã cã nh÷ng c¬ së h¹ tÇng quan träng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c quèc gia. C¸c thiÖt h¹i nµy thêng ®Õn bÊt ngê vµ nhanh chãng lµm tiªu tan nh÷ng tµi s¶n tÝch luü cña c¶ ®êi ngêi vµ kÕt qu¶ ®Çu t bao n¨m cña Nhµ níc vµ nh©n d©n, ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn nhiÒu mÆt cña ®êi sèng x· héi. * C¸c rñi ro x¶y ra do sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt lµ nh÷ng rñi ro do chÝnh con ngêi g©y ra trong qu¸ tr×nh sèng vµ lao ®éng s¶n xuÊt. XÐt mét c¸ch toµn diÖn, khoa häc - kü thuËt ph¸t triÓn ®em l¹i nh÷ng sù thay ®æi mang tÝnh tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña loµi ngêi, thóc ®Èy s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®em l¹i nhiÒu tiÖn Ých cho cuéc sèng cña chóng ta. Tuy nhiªn, ®«i khi, chÝnh nh÷ng s¶n phÈm con ngêi t¹o ra ®îc nhê sù ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt còng g©y h¹i cho chÝnh con ngêi. Nh÷ng ph¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i, ®Çy tiÖn nghi cho phÐp sù di chuyÓn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c víi thêi gian ngµy cµng rót ng¾n, nhng nh÷ng sù cè vÒ tai n¹n giao th«ng còng ngµy mét gia t¨ng, víi tæng thiÖt h¹i ngµy mét lín. V« sè nh÷ng vô tai n¹n «t«, xe m¸y tõng giê, tõng phót vÉn liªn tôc x¶y ra kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. M¸y bay lµ mét ph¸t minh mang tÝnh lÝch sö cña loµi ngêi, më ra mét kû nguyªn chinh phôc kho¶ng kh«ng, vµ ®îc coi lµ an toµn h¬n 15 - 15 - - 15 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển so víi c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i kh¸c. Tuy con sè tö vong do tai n¹n hµng kh«ng thÊp h¬n nhiÒu so víi ®êng bé, ®êng thuû... nhng nh÷ng vô tai n¹n nµy thêng v« cïng th¶m khèc vµ con ngêi hiÕm cã c¬ may sèng sãt. Ngay c¶ m¸y bay siªu thanh Concorde, vèn ®îc coi lµ lo¹i m¸y bay an toµn nhÊt, lµ s¶n phÈm ®Çy tù hµo cña khoa häc hµng kh«ng Anh - Ph¸p, còng kh«ng tr¸nh khái mét vô tai n¹n víi 114 ngêi thiÖt m¹ng. Ngoµi ra, hµng ngµy, tai n¹n trong lao ®éng - s¶n xuÊt, rñi ro trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ tiªu thô hµng hãa... vÉn lu«n x¶y ra. Nh÷ng rñi ro nµy thêng chØ x¶y ra trªn ph¹m vi hÑp, cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi mét hoÆc vµi c¸ nh©n, ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Nhng nÕu xÐt trªn ph¹m vi toµn x· héi, nh÷ng rñi ro nµy l¹i x¶y ra víi tÇn suÊt lín vµ cã tæng thiÖt h¹i kh«ng ph¶i nhá. Ngoµi ra, c¸c vô ch¸y, næ do sù bÊt cÈn cña con ngêi hay do c¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt phßng ch¸y kh«ng ®¶m b¶o ®· g©y ra nh÷ng tæn thÊt v« cïng to lín. Nh÷ng vô næ nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i vÒ ngêi vµ cña hÕt søc th¶m khèc mµ nh÷ng hËu qu¶ ®Ó l¹i cho m«i trßng xung quanh còng rÊt nÆng nÒ vµ l©u dµi. C¸c vô ch¸y næ cã tæn thÊt lín x¶y ra nhiÒu ë Mü, ®Êt níc ®îc coi lµ ®Çu tÇu trong ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt. N¨m 1999, thiÖt h¹i vô næ mét nhµ m¸y ®iÖn lµ 650 triÖu USD, vô næ mét nhµ m¸y luyÖn nh«m lµ 275 triÖu USD vµ vô næ mét nhµ m¸y läc dÇu lµ 247 triÖu USD. (Nguån: T¹p chÝ Th«ng tin thÞ trêng b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm sè th¸ng 11/1999) Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, c¸c th¶m ho¹ do con ngêi g©y ra n¨m 2002 víi c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lµ ch¸y, tai n¹n hµng kh«ng vµ ®æ vì ®· lµm c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tæn thÊt kho¶ng 2 tû USD (Nguån: www.baoviet.com.vn, ngµy 20/10/2003). T¹i ViÖt Nam, vô ch¸y chî §ång Xu©n tríc ®©y ®· ®Èy hµng ngh×n hé kinh doanh vµ ®¹i lý ë ®©y vµo hoµn c¶nh khã kh¨n. Míi ®©y, vô ch¸y Trung t©m th¬ng m¹i Quèc tÕ ITC ë thµnh phè Hå ChÝ Minh còng lµm hµng tr¨m ngêi chÕt vµ bÞ th¬ng, tæn thÊt vÒ tµi s¶n lµ hµng chôc tû ®ång. Ch¸y, næ ®· lµm thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n, nhµ cöa, nhµ xëng, v¨n phßng..., cíp ®i sinh m¹ng cña bao ngêi. Kinh doanh gi¸n ®o¹n, s¶n xuÊt ngng trÖ vµ nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh hëng kh«ng nhá. C¸c tæn thÊt lín trong ngµnh n¨ng lîng trªn thÕ giíi Sè tiÒn N¨m tæn thÊt (triÖu USD) Indonesia 75 Singapore 100 52 1997 Visakhopalam Nam Phi 151 N¬i x¶y ra tæn thÊt 16 - 16 - - 16 - Nguyªn nh©n GiÕng phôt ngoµi kh¬i Tæn thÊt tµu chë dÇu do ®©m va Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Malaysia Main Pass Mexico BiÓn B¾c 1998 Jamnagar Lousiana, Mü Newfoundland 350 15 30 20 12 120 61 Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Tæn thÊt trong qu¸ tr×nh khoan H háng c¬ trong qu¸ tr×nh khoan H háng c¬ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng H háng c¬ cña hÖ thèng ®êng èng H háng cña sµ lan khoan Ch¸y t¹i ph©n xëng hydrocracking Nguån: Sedgwick, 2000 * C¸c rñi ro x¶y ra do m«i trêng x· héi còng lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho con ngêi. M«i trêng x· héi, víi tÊt c¶ nh÷ng tÝnh chÊt phøc t¹p vµ ®Çy biÕn ®éng cña nã, lu«n Èn chøa nh÷ng rñi ro bÊt ngê. Nh©n lo¹i ®ang dÇn tiÕn lªn mét x· héi v¨n minh h¬n, tiÕn bé h¬n, nhng ë chç nµy hay chç kh¸c, con ngêi vÉn lu«n bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng tai häa cã hËu qu¶ nguy hiÓm ch¼ng kÐm thiªn tai, hay nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña khoa häc - kü thuËt. Nh÷ng vÊn n¹n cña x· héi nh thÊt nghiÖp, téi ph¹m... vÉn lu«n lµ nh÷ng nguy hiÓm thêng trùc ®èi víi loµi ngêi. Hµng n¨m, ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh giao th«ng ë Ch©u ¢u vÉn ph¶i tæ chøc nh÷ng cuéc ®×nh c«ng ®ßi quyÒn lîi, g©y bÊt tiÖn cho nhu cÇu ®i l¹i cña ngêi d©n, còng nh g©y tæn thÊt kh«ng nhá cho giíi chñ. Ngoµi ra, c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi, nh÷ng cuéc xung ®ét s¾c téc, t«n gi¸o... vÉn x¶y ra ë nhiÒu n¬i, ®Æc biÖt lµ c¸c cuéc chiÕn tranh víi nh÷ng hËu qu¶ tµn khèc. Nh vËy, nh÷ng rñi ro x¶y ra do m«i trêng x· héi còng lµ mét mèi nguy hiÓm lín cã thÓ g©y ¶nh hëng nguy h¹i ®Õn con ngêi. 1.2. C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro Cho dï lµ v× nguyªn nh©n nµo, rñi ro khi x¶y ra thêng ®em l¹i cho con ngêi nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng, cã thÓ g©y ¶nh hëng xÊu tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, tíi ®êi sèng x· héi... §Ó ®èi phã víi c¸c rñi ro, con ngêi ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh»m h¹n chÕ, còng nh kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ do rñi ro g©y nªn. HiÖn nay, theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ qu¶n lý rñi ro, cã hai nhãm biÖn ph¸p ®èi phã víi rñi ro vµ hËu qu¶ cña nã: nhãm c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro vµ nhãm c¸c biÖn ph¸p tµi trî rñi ro. 1.2.1. Nhãm c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro: * Tr¸nh rñi ro (risk advoidance): nghÜa lµ kh«ng lµm mét viÖc g× ®ã qu¸ m¹o hiÓm, kh«ng ch¾c ch¾n. BiÖn ph¸p nµy ®îc sö dông kh¸ thêng xuyªn trong 17 - 17 - - 17 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển cuéc sèng. ë mét chõng mùc nµo ®ã, cÈn träng lµ tèt, nhng biÖn ph¸p nµy còng cã nhîc ®iÓm lµ lµm cho con ngêi lóc nµo còng sî sÖt, kh«ng d¸m lµm viÖc g×, mµ nh vËy còng cã nghÜa lµ kh«ng thu ®îc g×. Khi tr¸nh nÐ rñi ro nh vËy, ngêi ta còng ®· tù lo¹i trõ ®i c¸c c¬ héi. Thùc tÕ cho thÊy, trong kinh doanh, c«ng viÖc cµng cã møc ®é rñi ro cao th× cµng cã kh¶ n¨ng thu lêi lín. * Ng¨n ngõa, h¹n chÕ rñi ro (risk prevention): lµ viÖc ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ®Ò phßng, ng¨n ngõa, h¹n chÕ rñi ro vµ c¸c hËu qu¶ cña nã. ViÖc nµy thÓ hiÖn ë viÖc c¸c c¸ nh©n, tæ chøc sö dông c¸c hÖ thèng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y, hÖ thèng b¶o vÖ chèng trém c¾p, c¸c biÖn ph¸p an toµn lao ®éng, c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ tai n¹n giao th«ng... Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p nµy còng kh«ng thÓ ng¨n chÆn hÕt ®îc c¸c rñi ro, bëi mét trong c¸c tÝnh chÊt cña rñi ro lµ tÝnh kh«ng lêng tríc ®îc. 1.2.2. Nhãm c¸c biÖn ph¸p tµi trî rñi ro * Tù kh¾c phôc rñi ro (risk assumption): lµ viÖc ngêi gÆp ph¶i rñi ro tù chÊp nhËn, tù kh¾c phôc kho¶n tæn thÊt do rñi ro ®ã g©y ra. BiÖn ph¸p nµy thÓ hiÖn ë viÖc c¸c c¸ nh©n, tæ chøc dù tr÷ mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó khi cã rñi ro x¶y ra sÏ dïng kho¶n tiÒn ®ã bï ®¾p, gi¶i quyÕt hËu qu¶. Nã cßn ®îc gäi lµ tù b¶o hiÓm (self insurance). Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña biÖn ph¸p nµy lµ ë chç kh«ng ph¶i c¸ nh©n, tæ chøc nµo còng cã, hoÆc cã ®ñ dù tr÷ vÒ tµi chÝnh ®Ó bï ®¾p nh÷ng rñi ro víi tæn thÊt mang tÝnh th¶m ho¹. MÆt kh¸c, khi nhiÒu c¸ nh©n, tæ chøc ®Òu dµnh ra nh÷ng kho¶n lín ®Ó dù tr÷ nh vËy sÏ g©y ®äng vèn lín trong x· héi. * ChuyÓn nhîng rñi ro (risk transfer): lµ khi c¸ nh©n, tæ chøc, tríc khi rñi ro x¶y ra, tù thÊy m×nh kh«ng chÞu ®îc hËu qu¶ cña nã nªn t×m c¸ch san sÎ b»ng c¸ch chuyÓn nhîng rñi ro cho ngêi kh¸c b»ng c¸ch ®ãng mét kho¶n tiÒn. Khi ®· nhËn tiÒn tõ bªn chuyÓn nhîng rñi ro, ngêi kh¸c ®ã ph¶i båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i do rñi ro ®· tho¶ thuËn g©y ra. BiÖn ph¸p ®ã chÝnh lµ b¶o hiÓm. Nã lµ biÖn ph¸p tèi u trong c¸c biÖn ph¸p ®èi phã víi rñi ro bëi rÊt nhiÒu u ®iÓm: kh«ng g©y ®äng vèn trong x· héi, ph¹m vi, kh¶ n¨ng bï ®¾p lín... ChÝnh thùc tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh b¶o hiÓm còng ®· chøng minh ®iÒu nµy. ChÝnh sù tån t¹i cña c¸c lo¹i rñi ro, còng nh nhu cÇu cÊp thiÕt ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã víi rñi ro ®· cho thÊy sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm. B¶o hiÓm ®· t¹o sù an toµn trong cuéc sèng còng nh trong kinh doanh vµ tù th©n nã còng ®·, ®ang vµ vÉn sÏ lµ mét ngµnh kinh doanh ph¸t ®¹t. Kh¸i niÖm “b¶o 18 - 18 - - 18 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển hiÓm” trë nªn gÇn gòi víi mäi ngêi, mäi tæ chøc s¶n xuÊt - kinh doanh bëi t¸c dông vµ vai trß cña nã lµ rÊt to lín. 2. T¸c dông vµ vai trß cña b¶o hiÓm Xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm trong t¬ng quan chung víi sù ph¸t triÓn cña toµn nÒn kinh tÕ ë nhiÒu níc, nhiÒu nhµ kinh tÕ häc ®· kh¼ng ®Þnh t¸c dông to lín, còng nh vai trß kh«ng thÓ thiÕu cña b¶o hiÓm ®èi víi nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ còng cho thÊy, sù tån t¹i cña mét thÞ trêng b¶o hiÓm m¹nh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña bÊt cø nÒn kinh tÕ thµnh c«ng nµo. Trong cuèn "C¸c nguyªn t¾c b¶o hiÓm", hai t¸c gi¶ ngêi Mü lµ Mehr vµ Commack ®· viÕt: "ViÖc Anh Quèc næi lªn nh mét cêng quèc th¬ng m¹i vµ ®ång thêi lo¹i h×nh b¶o hiÓm ho¶ ho¹n còng ph¸t triÓn trong cïng mét thêi kú kh«ng ph¶i lµ mét sù trïng hîp ngÉu nhiªn." T¸c dông cña b¶o hiÓm thÓ hiÖn râ trªn nhiÒu ph¬ng diÖn. Ngoµi viÖc gióp bï ®¾p thiÖt h¹i, kh¾c phôc tæn thÊt, b¶o hiÓm cßn sö dông hiÖu qu¶ nh÷ng kho¶n tiÒn nhµn rçi, t¹o ®îc nguån vèn lín ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng lÜnh vùc kh¸c. Còng nhê b¶o hiÓm mµ ng©n s¸ch nhµ níc hµng n¨m cã nguån ®ãng gãp kh«ng nhá, mäi ngêi cã ®îc t©m lý an t©m trong kinh doanh, trong cuéc sèng, c«ng t¸c ®Ò phßng vµ h¹n chÕ tæn thÊt ®îc t¨ng cêng... 2.1. Bï ®¾p thiÖt h¹i, kh¾c phôc tæn thÊt Bï ®¾p thiÖt h¹i, kh¾c phôc tæn thÊt lµ t¸c dông chñ yÕu cña b¶o hiÓm vµ còng xuÊt ph¸t chÝnh tõ nhu cÇu nµy mµ b¶o hiÓm ®· ra ®êi. Nãi ®Õn b¶o hiÓm lµ nãi ®Õn kh¶ n¨ng båi thêng khi cã tæn thÊt x¶y ra, vµ vai trß cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm lµ cung cÊp c¸c lo¹i dÞch vô ®Æc biÖt nh»m kh«i phôc kh¶ n¨ng vËt chÊt, tµi chÝnh nh tríc khi x¶y ra rñi ro, hoÆc båi thêng cho ngêi thô hëng trong hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi. Khi cã tæn thÊt x¶y ®Õn víi ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm th× nhiÖm vô c¬ b¶n cña b¶o hiÓm lµ kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ ®ã, æn ®Þnh ®êi sèng vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh. ViÖc mua b¶o hiÓm cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cho phÐp hä chuyÓn rñi ro sang c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. C¸c c¸ nh©n kh¾c phôc ®îc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, dÔ dµng æn ®Þnh cuéc sèng h¬n, c¸c tæ chøc kinh doanh b¶o toµn vèn, tµi s¶n, gi÷ cho chu kú s¶n xuÊt - kinh doanh kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n dÉn ®Õn ph¸ s¶n khi gÆp thiÖt h¹i qu¸ nÆng nÒ. Chi phÝ båi thêng cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng chiÕm tØ träng lín trong tæng chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh, kho¶ng 60 - 80%. ThËm chÝ, chi phÝ båi thêng cßn cã thÓ lín h¬n, nhÊt lµ víi nh÷ng rñi ro do thiªn tai cã søc tµn ph¸ lín trªn diÖn réng. ë Mü, tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1994, trung b×nh mçi 19 - 19 - - 19 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển n¨m cã tíi 25 vô th¶m häa thiªn nhiªn, g©y tæn thÊt 1,6 tØ USD/n¨m (theo thêi gi¸ n¨m 1983), trong ®ã, lín nhÊt lµ c¬n b·o Adrew vµ trËn ®éng ®Êt Northridge ®Òu cã 15,5 tØ USD tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm. Trong vô næ m¸y bay Concorde, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®· ph¶i båi thêng mét sè tiÒn lµ kho¶ng 350 triÖu USD, trong ®ã kho¶ng 260 triÖu USD lµ ®Ó båi thêng cho gia ®×nh c¸c hµnh kh¸ch vµ phi hµnh ®oµn bÞ thiÖt m¹ng vµ 30 triÖu USD b¶o hiÓm m¸y bay. (Nguån: B¸o Doanh nghiÖp sè 8/2000) Nguån: www.baoviet.com.vn, 30/10/2003 2.2. T¨ng cêng c«ng t¸c ®Ò phßng vµ h¹n chÕ tæn thÊt Bªn c¹nh kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c hËu qu¶ cña rñi ro, b¶o hiÓm cßn gãp phÇn thùc hiÖn mét néi dung trong c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro. §ã lµ ®Ò phßng vµ h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng tæn thÊt cã thÓ x¶y ra. Nhê ®ã, nh÷ng thiÖt h¹i ®¸ng tiÕc vÒ ngêi vµ tµi s¶n ®îc gi¶m thiÓu vµ nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ - x· héi còng ®îc chñ ®éng phßng tr¸nh. Dùa trªn c¬ së c¸c rñi ro x¶y ra hµng n¨m, c¸c tæ chøc kinh doanh b¶o hiÓm tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c rñi ro, thèng kª c¸c tai n¹n, tæn thÊt, tõ ®ã x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan 20 - 20 - - 20 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT