Tài liệu Bảo hiểm việt nam - thực trạng và giải pháp phát triển

Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Lêi më ®Çu KÓ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, ViÖt Nam b−íc sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi. Sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®@ ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu kinh tÕ - x@ héi to lín cho ®Êt n−íc. NhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ ®−îc ®Èy m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n còng ngµy cµng ®−îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã, b¶o hiÓm ®@ vµ ®ang chøng minh ®−îc vai trß tÝch cùc cña m×nh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh nãi riªng còng nh− víi cuéc sèng nãi chung. §ång thêi, b¶o hiÓm còng ®@ trë thµnh mét ngµnh kinh doanh giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, thu hót rÊt nhiÒu lao ®éng. Ngµnh b¶o hiÓm n−íc ta míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn tõ c¸ch ®©y kho¶ng 10 n¨m khi thÕ ®éc quyÒn kinh doanh b¶o hiÓm ®−îc xo¸ bá theo nghÞ ®Þnh 100 CP ®−îc ChÝnh phñ ban hµnh ngµy 18/12/1993. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, ngµnh b¶o hiÓm ®@ cã nh÷ng b−íc tiÕn ®¸ng kÓ vµ nÕu ®−îc ph¸t triÓn ®óng h−íng, ngµnh sÏ gãp phÇn rÊt tÝch cùc vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong thÕ kû míi. ViÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã, ®−a ra ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm trong giai ®o¹n tíi lµ rÊt cÇn thiÕt. NhËn thøc râ tÇm quan träng ®ã, vµ víi lßng yªu thÝch m«n häc B¶o hiÓm, em xin ®−îc chän nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶o hiÓm ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn” cho bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh, víi néi dung: Ch−¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua Ch−¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam -1- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc thùc tÕ còng nh− nguån tµi liÖu, bµi kho¸ luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong sÏ nhËn ®−îc ý kiÕn chØ b¶o, ®ãng gãp tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh. Em xin ®−îc ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o tr−êng §¹i häc Ngo¹i Th−¬ng, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Vò SÜ TuÊn ®@ tËn t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ngoµi ra, em còng rÊt c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®@ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Hµ Néi, th¸ng 12/2003 -2- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Ch−¬ng I: I Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm ******************* I. Kh¸i niÖm chung vÒ B¶o hiÓm 1. Nguån gèc cña b¶o hiÓm Ngµy nay, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét ngµnh kinh doanh ph¸t triÓn rÊt m¹nh, víi tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh kh¸ cao. §Æc biÖt, ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong kinh doanh còng nh− trong cuéc sèng nãi chung. VËy b¶o hiÓm cã nguån gèc nh− thÕ nµo? B¶o hiÓm cã nguån gèc tõ rÊt xa x−a trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, b¶o hiÓm thùc sù xuÊt hiÖn tõ khi nµo th× ng−êi ta vÉn ch−a cã ®−îc c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c. ý t−ëng vÒ b¶o hiÓm ®−îc coi lµ ® xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u, khi mµ ng−êi x−a ® nhËn ra lîi Ých cña viÖc x©y dùng mét kho thãc lóa dù tr÷ chung phßng khi mÊt mïa, chiÕn tranh... Nh− vËy, ngay tõ xa x−a, con ng−êi ® cã ý thøc vÒ nh÷ng bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ®Õn víi m×nh, vµ t×m c¸ch phßng tr¸nh chóng. ý t−ëng vÒ sù rñi ro (risk) ®−îc h×nh thµnh mét c¸ch râ nÐt vµo kho¶ng thÕ kû XV, khi ch©u ¢u më nh÷ng cuéc th¸m hiÓm, khai ph¸ tíi c¸c miÒn ®Êt ë ch©u ¸, ch©u Mü. Nhu cÇu giao th−¬ng gi÷a c¸c ch©u lôc trë nªn m¹nh mÏ, ngµnh hµng h¶i ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®éi tµu bu«n lín ra ®i, vµ trë vÒ víi sù giµu cã tõ nguån hµng dåi dµo, hÊp dÉn tõ nh÷ng miÒn ®Êt míi. Tuy nhiªn, ®ång hµnh víi ®ã còng lµ nh÷ng tr−êng hîp rñi ro kh«ng quay vÒ ®−îc do nhiÒu nguyªn nh©n nh−: d«ng bo, l¹c ®−êng, c−íp biÓn... Nh÷ng nhµ ®Çu t− cho nh÷ng chuyÕn ®i m¹o hiÓm nh− vËy ® c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i cïng nhau -3- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển chia sÎ rñi ro ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng mét sè ng−êi bÞ mÊt tr¾ng kho¶n ®Çu t− cña m×nh do mét hiÖn t−îng ngÉu nhiªn khiÕn tµu cña hä bÞ thiÖt h¹i hoÆc mÊt tÝch. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, ng−êi ta cã hai lùa chän: thµnh lËp liªn doanh ®Ó cïng “lêi ¨n, lç chÞu”, hoÆc tham gia b¶o hiÓm. ë tr−êng hîp thø hai, mét sè c¸ nh©n hay c«ng ty sÏ nhËn ®−îc phÝ b¶o hiÓm (premium) b»ng tiÒn mÆt, ®æi l¹i lµ lêi cam kÕt sÏ tr¶ mét kho¶n båi th−êng (indemnity) cho chñ tµu trong tr−êng hîp tµu bÞ mÊt tÝch. Nh÷ng ng−êi b¶o hiÓm (the insurers) ® t¹o ra mét quü chung mµ hä cam kÕt sö dông ®Ó thanh to¸n cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm (the insured) khi rñi ro x¶y ra. Vµo thêi kú ®Çu, khi tæn thÊt x¶y ra, ng−êi nhËn b¶o hiÓm ph¶i b¸n mét sè tµi s¶n, hoÆc rót tiÒn tõ tµi kho¶n ng©n hµng ®Ó thanh to¸n cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, mét sè nhµ kinh doanh ® nhanh chãng nhËn ra r»ng rÊt nhiÒu thµnh viªn cña céng ®ång kh«ng muèn nhËn b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro lín nh− vËy. Vµ kh¸i niÖm gãp vèn chung ® d−îc h×nh thµnh cïng víi viÖc kªu gäi mäi ng−êi mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. ChØ cÇn c¸c khai th¸c viªn chuyªn nghiÖp tÝnh to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c trong viÖc lùa chän rñi ro ®Ó b¶o hiÓm vµ sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®ãng cho mçi lo¹i rñi ro cô thÓ th× quü nµy sÏ lu«n cã kh¶ n¨ng båi th−êng tæn thÊt cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm nÕu x¶y ra rñi ro. §ång thêi, c¸c cæ ®«ng còng vÉn cã li cæ phÇn ë møc ®ñ ®Ó hä hµi lßng víi viÖc ®Çu t− cña m×nh. B¶o hiÓm h×nh thµnh do sù tån t¹i c¸c lo¹i rñi ro vµ sù ®ßi hái con ng−êi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ò phßng, ng¨n chÆn viÖc x¶y ra rñi ro, ®ång thêi, kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng hËu qu¶ cña rñi ro. B¾t ®Çu tõ b¶o hiÓm hµng h¶i, råi tíi nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c nh− b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm nh©n thä..., b¶o hiÓm ngµy nay ® ph¸t triÓn nhanh chãng trªn nhiÒu mÆt vµ dÇn dÇn ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi con ng−êi. 2. §Þnh nghÜa MÆc dï b¶o hiÓm ® cã nguån gèc vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi, nh−ng do tÝnh ®Æc thï cña lo¹i h×nh dÞch vô nµy, cho ®Õn nay vÉn ch−a cã mét -4- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm. Theo c¸c chuyªn gia b¶o hiÓm, mét ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cho b¶o hiÓm ph¶i bao gåm viÖc h×nh thµnh mét quÜ tiÒn tÖ (quÜ b¶o hiÓm), sù ho¸n chuyÓn rñi ro vµ ph¶i bao gåm c¶ sù kÕt hîp sè ®«ng c¸c ®¬n vÞ ®èi t−îng riªng lÎ, ®éc lËp chÞu cïng mét rñi ro nh− nhau t¹o thµnh mét nhãm t−¬ng t¸c. Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ b¶o hiÓm. Theo Dennis Kessler, "b¶o hiÓm lµ sù ®ãng gãp cña sè ®«ng vµo sù bÊt h¹nh cña sè Ýt." Cßn theo Monique Gaullier, "b¶o hiÓm lµ mét nghiÖp vô qua ®ã, mét bªn lµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm cam ®oan tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm thùc hiÖn mong muèn ®Ó cho m×nh hoÆc ®Ó cho ng−êi thø ba trong tr−êng hîp x¶y ra rñi ro sÏ nhËn ®−îc mét kho¶n ®Òn bï c¸c tæn thÊt ®−îc tr¶ bëi mét bªn kh¸c: ®ã lµ ng−êi b¶o hiÓm. Ng−êi b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro vµ ®Òn bï c¸c thiÖt h¹i theo c¸c ph−¬ng ph¸p cña thèng kª." C¸c ®Þnh nghÜa trªn hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é x héi, hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é kinh tÕ, kÜ thuËt, Ýt nhiÒu còng cßn thiÕu sãt, ch−a ph¶i lµ mét kh¸i niÖm bao qu¸t, hoµn chØnh. Nãi mét c¸ch chÝnh x¸c, b¶o hiÓm lµ mét dÞch vô tµi chÝnh, dùa trªn c¬ së tÝnh to¸n khoa häc, ¸p dông biÖn ph¸p huy ®éng nhiÒu ng−êi, nhiÒu ®¬n vÞ cïng tham gia x©y dùng quü b¶o hiÓm b»ng tiÒn ®Ó båi th−êng thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh do tµi s¶n hoÆc tÝnh m¹ng cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm gÆp ph¶i tai n¹n rñi ro bÊt ngê. TËp ®oµn b¶o hiÓm AIG (Mü) ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét c¬ chÕ, theo c¬ chÕ nµy, mét ng−êi, mét doanh nghiÖp hay mét tæ chøc chuyÓn nh−îng rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty ®ã sÏ båi th−êng cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ph©n chia gi¸ trÞ thiÖt h¹i gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hiÓm”. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm cña ViÖt Nam (ban hµnh ngµy 09/12/2000) th× “kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng−êi thô h−ëng hoÆc båi th−êng cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm." -5- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Nh− vËy, ®Ó cã mét kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ b¶o hiÓm, chóng ta cã thÓ ®−a ra ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét sù cam kÕt båi th−êng cña ng−êi b¶o hiÓm víi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t cña ®èi t−îng b¶o hiÓm do mét rñi ro ®@ tho¶ thuËn g©y ra, víi ®iÒu kiÖn ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®@ thuª b¶o hiÓm cho ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã vµ nép mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm”. 3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm B»ng sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ng−êi vµo mét quÜ chung, khi cã rñi ro, quÜ sÏ cã ®ñ kh¶ n¨ng trang tr¶i vµ bï ®¾p cho nh÷ng tæn thÊt cña sè Ýt. Mçi c¸ nh©n hay ®¬n vÞ chØ cÇn ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn trÝch tõ thu nhËp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. Khi tham gia mét nghiÖp vô b¶o hiÓm nµo ®ã, nÕu gÆp tæn thÊt do rñi ro ®−îc b¶o hiÓm g©y ra, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm sÏ ®−îc båi th−êng. Kho¶n tiÒn båi th−êng nµy ®−îc lÊy tõ sè phÝ mµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm ® nép. TÊt nhiªn, chØ cã mét sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm gÆp tæn thÊt, cßn nh÷ng ng−êi kh«ng gÆp tæn thÊt sÏ mÊt kh«ng sè phÝ b¶o hiÓm. Nh− vËy, cã thÓ thÊy, thùc chÊt cña b¶o hiÓm lµ viÖc ph©n chia tæn thÊt cña mét hoÆc mét sè ng−êi cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm cïng chÞu. Do ®ã, mét nghiÖp vô b¶o hiÓm muèn tiÕn hµnh ®−îc ph¶i cã nhiÒu ng−êi tham gia, tøc lµ, b¶o hiÓm chØ ho¹t ®éng ®−îc trªn c¬ së luËt sè ®«ng (the law of large numbers), cµng nhiÒu ng−êi tham gia th× x¸c suÊt x¶y ra rñi ro ®èi víi mçi ng−êi cµng nhá vµ b¶o hiÓm cµng cã li. Víi h×nh thøc sè ®«ng bï cho sè Ýt ng−êi bÞ thiÖt h¹i, tæ chøc b¶o hiÓm sÏ gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cña tõng c¸ nh©n hay ®¬n vÞ khi gÆp rñi ro, tiÕt kiÖm ®−îc nguån chi cho ng©n s¸ch nhµ n−íc. Nh− vËy, thùc chÊt mèi quan hÖ trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi b¶o hiÓm vµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, mµ suy réng ra, nã lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hiÓm trong céng ®ång xoay quanh viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm. QuÜ b¶o hiÓm ®−îc t¹o lËp th«ng qua viÖc huy ®éng phÝ b¶o hiÓm, sè ng−êi tham gia cµng ®«ng th× quÜ cµng lín. QuÜ ®−îc sö dông tr−íc hÕt vµ chñ yÕu lµ ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, kh«ng lµm ¶nh h−ëng -6- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển ®Õn sù liªn tôc cña ®êi sèng x héi vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh trong nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, quÜ cßn ®−îc dïng ®Ó trang tr¶i chi phÝ, t¹o nªn nguån vèn ®Çu t− cho x héi. B¶o hiÓm thùc chÊt lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm x héi d−íi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nh»m h×nh thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm cho môc ®Ých bï ®¾p tæn thÊt do rñi ro bÊt ngê x¶y ra víi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®−îc th−êng xuyªn, liªn tôc. 4. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o hiÓm Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy nay ® ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, víi rÊt nhiÒu lo¹i h×nh, còng nh− ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm ngµy cµng réng më vµ trë nªn hÕt søc phong phó. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng b¶o hiÓm vÉn ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã. 4.1. Nguyªn t¾c chØ b¶o hiÓm sù rñi ro, kh«ng b¶o hiÓm sù ch¾c ch¾n (fortuity not certainty) Nguyªn t¾c nµy chØ ra r»ng ng−êi b¶o hiÓm chØ b¶o hiÓm mét rñi ro, tøc lµ b¶o hiÓm mét sù cè, mét tai n¹n, tai ho¹, x¶y ra mét c¸ch bÊt ngê, ngÉu nhiªn, ngoµi ý muèn cña con ng−êi chø kh«ng b¶o hiÓm mét c¸i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®−¬ng nhiªn x¶y ra, còng nh− chØ båi th−êng nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t do rñi ro g©y ra chø kh«ng båi th−êng cho nh÷ng thiÖt h¹i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®−¬ng nhiªn x¶y ra. Nh− vËy, ng−êi ta chØ b¶o hiÓm cho nh÷ng g× cã tÝnh chÊt rñi ro, bÊt ngê, kh«ng l−êng tr−íc ®−îc, nghÜa lµ kh«ng b¶o hiÓm c¸i g× ® x¶y ra hoÆc ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra. Bëi lÏ, b¶o hiÓm ®−îc thùc hiÖn chÝnh lµ nh»m gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña nh÷ng sù cè rñi ro ngoµi ý muèn cña con ng−êi, nh÷ng rñi ro mµ con ng−êi kh«ng thÓ h¹n chÕ ®−îc hoÆc chØ h¹n chÕ ®−îc phÇn nµo. Ng−êi khai th¸c kh«ng nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ch¾c ch¾n rñi ro ®−îc b¶o hiÓm sÏ x¶y ra, vÝ dô nh− xe c¬ giíi kh«ng ®¶m b¶o an toµn kü thuËt, con tµu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®i biÓn... Ng−êi ta còng kh«ng b¶o hiÓm cho nh÷ng g× ® x¶y ra, vÝ dô nh− b¶o hiÓm cho tµu, xe sau khi chóng ® gÆp tai n¹n. -7- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển 4.2. Nguyªn t¾c trung thùc tuyÖt ®èi (utmost good faith) TÊt c¶ c¸c giao dÞch kinh doanh cÇn ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së tin cËy lÉn nhau, trung thùc víi nhau. Tuy nhiªn, trong b¶o hiÓm, ®iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn trªn mét nguyªn t¾c chÆt chÏ h¬n, vµ rµng buéc cao h¬n vÒ mÆt tr¸ch nhiÖm. Theo nguyªn t¾c nµy, hai bªn trong mèi quan hÖ b¶o hiÓm (ng−êi b¶o hiÓm vµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm) ph¶i tuyÖt ®èi trung thùc víi nhau, tin tuëng lÉn nhau, kh«ng ®−îc lõa dèi nhau. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc cña th«ng tin cung cÊp cho bªn kia. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm gi÷ bÝ mËt vÒ th«ng tin do bªn mua b¶o hiÓm cung cÊp. NÕu mét bªn vi ph¹m th× hîp ®ång b¶o hiÓm trë nªn kh«ng cã hiÖu lùc. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn nh− sau: - Ng−êi b¶o hiÓm ph¶i c«ng khai tuyªn bè nh÷ng ®iÒu kiÖn, nguyªn t¾c, thÓ lÖ, gi¸ c¶ b¶o hiÓm... cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm biÕt. VÝ dô, trong b¶o hiÓm hµng h¶i, mÆt 1 cña ®¬n b¶o hiÓm bao gåm c¸c néi dung nh− ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, gi¸ trÞ b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, tû lÖ b¶o hiÓm..., mÆt 2 bao gåm quy t¾c, thÓ lÖ b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm cã liªn quan. Khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm, gi¶i thÝch c¸c ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm cho bªn mua b¶o hiÓm. Ng−êi b¶o hiÓm còng kh«ng ®−îc nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t−îng b¶o hiÓm ® ®Õn n¬i an toµn. - Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ph¶i khai b¸o chÝnh x¸c c¸c chi tiÕt liªn quan ®Õn ®èi t−îng b¶o hiÓm. Hä còng ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi nh÷ng thay ®æi vÒ ®èi t−îng b¶o hiÓm, vÒ rñi ro, vÒ nh÷ng mèi ®e däa nguy hiÓm hay lµm t¨ng thªm rñi ro...mµ m×nh biÕt ®−îc hoÆc ®¸ng lÏ ph¶i biÕt. Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng kh«ng ®−îc mua b¶o hiÓm cho ®èi t−îng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t−îng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã ® bÞ tæn thÊt. Së dÜ cã nguyªn t¾c nµy lµ v× trong giao dÞch b¶o hiÓm, chØ cã ng−êi chñ (hoÆc ng−êi qu¶n lý, sö dông) míi biÕt ®−îc tÊt c¶ mäi yÕu tè cña ®èi t−îng b¶o hiÓm, biÕt rñi ro m×nh yªu cÇu b¶o hiÓm, cßn ng−êi b¶o hiÓm th−êng kh«ng biÕt râ rñi ro mµ chØ dùa vµo nh÷ng th«ng tin do ng−êi yªu cÇu b¶o hiÓm cung cÊp ®Ó -8- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển xÐt ®o¸n møc ®é rñi ro vµ quyÕt ®Þnh th¸i ®é cña m×nh ®èi víi rñi ro: nhËn hay kh«ng nhËn b¶o hiÓm, nhËn b¶o hiÓm theo ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n nh− thÕ nµo vµ tÝnh tØ lÖ phÝ b¶o hiÓm bao nhiªu... Do ®ã, ng−êi yªu cÇu b¶o hiÓm ph¶i cã tr¸ch nhiÖm khai b¸o mäi yÕu tè liªn quan mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ trung thùc vµ ph¶i khai b¸o sù ph¸t sinh c¸c yÕu tè quan träng, cã ¶nh h−ëng ®Õn ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm trong suèt thêi gian hîp ®ång cã hiÖu lùc hoÆc khi t¸i tôc hîp ®ång. VÝ dô, mét ng−êi mua b¶o hiÓm thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n, lôt léi, trém c¾p cho mét ng«i nhµ vµ biÕt r»ng vïng ®ã th−ßng cã nguy c¬ x¶y ra bo lôt nh−ng khi mua b¶o hiÓm l¹i kh«ng khai b¸o g× vÒ ®iÒu ®ã. Khi bo ®Õn g©y ra thiÖt h¹i cho ng«i nhµ, ng−êi ®ã còng kh«ng ®−îc b¶o hiÓm båi th−êng. Mét vÝ dô kh¸c lµ khi tµu, xe ® gÆp tai n¹n, chñ tµu, chñ xe míi tham gia b¶o hiÓm ®Ó ®−îc båi th−êng, b»ng c¸ch mua b¶o hiÓm ghi lïi l¹i ngµy th¸ng tr−íc tai n¹n, hoÆc t×m c¸ch ®Ó cã hå s¬ tai n¹n ghi ngµy th¸ng x¶y ra sau ngµy mua b¶o hiÓm. Trong tr−êng hîp ®ã, ng−êi b¶o hiÓm sau khi biÕt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm kh«ng khai b¸o thËt, cã quyÒn huû bá hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc kh«ng båi th−êng tæn thÊt x¶y ra. 4.3. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm (insurable interest) QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm, hay lîi Ých b¶o hiÓm, lµ quyÒn së h÷u, quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn tµi s¶n; quyÒn, nghÜa vô nu«i d−ìng, cÊp d−ìng ®èi víi ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm. Nh− vËy, quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm lµ lîi Ých hoÆc quyÒn lîi liªn quan ®Õn, g¾n liÒn víi, hay phô thuéc vµo sù an toµn hay kh«ng an toµn cña ®èi t−îng b¶o hiÓm. Ng−êi nµo cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm ë mét ®èi t−îng b¶o hiÓm nµo ®ã cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña ng−êi ®ã sÏ ®−îc ®¶m b¶o nÕu ®èi t−îng ®ã ®−îc an toµn, vµ ng−îc l¹i, quyÒn lîi cña ng−êi ®ã sÏ bÞ ph−¬ng h¹i nÕu ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã gÆp rñi ro. Nãi kh¸c ®i, ng−êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm lµ ng−êi bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh khi ®èi t−îng b¶o hiÓm gÆp rñi ro. Ng−êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm lµ ng−êi cã mét sè quan hÖ víi ®èi t−îng b¶o hiÓm ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn. §ã cã thÓ lµ ng−êi chñ së h÷u cña ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã, ng−êi chÞu tr¸ch -9- Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n hoÆc ng−êi nhËn cÇm cè tµi s¶n. QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm cã ý nghÜa rÊt to lín trong b¶o hiÓm, cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm th× míi ®−îc ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tæn thÊt, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ® ph¶i cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm råi míi ®−îc båi th−êng. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm chØ ra r»ng, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm muèn mua b¶o hiÓm ph¶i cã lîi Ých b¶o hiÓm. QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm cã thÓ lµ quyÒn lîi ® cã hoÆc sÏ cã trong ®èi t−îng b¶o hiÓm. Trong b¶o hiÓm hµng h¶i, quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi x¶y ra tæn thÊt. 4.4. Nguyªn t¾c båi th−êng (indemnity) “Båi th−êng” cã thÓ ®−îc hiÓu lµ “sù b¶o vÖ hoÆc ®¶m b¶o cho thiÖt h¹i hoÆc tæn thÊt ph¸t sinh tõ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý”. ë ®©y, “®¶m b¶o” vµ “b¶o vÖ” rÊt phï hîp víi ý nghÜa cña b¶o hiÓm. Môc ®Ých cña b¶o hiÓm chÝnh lµ nh»m kh«i phôc vÞ trÝ tµi chÝnh nh− ban ®Çu cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ngay sau khi tæn thÊt x¶y ra. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy, cã rÊt nhiÒu tr−êng hîp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ kh«i phôc ®−îc hoµn toµn vÞ trÝ tµi chÝnh ban ®Çu cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mµ chØ cã thÓ cè g¾ng kh«i phôc ®−îc gÇn nh− thÕ. Theo nguyªn t¾c båi th−êng, khi cã tæn thÊt x¶y ra, ng−êi b¶o hiÓm ph¶i båi th−êng nh− thÕ nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm cã vÞ trÝ tµi chÝnh nh− tr−íc khi cã tæn thÊt x¶y ra, kh«ng h¬n kh«ng kÐm. C¸c bªn kh«ng ®−îc lîi dông b¶o hiÓm ®Ó trôc lîi. Trong b¶o hiÓm, sè tiÒn båi th−êng mµ mét c«ng ty b¶o hiÓm tr¶ cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm trong mét rñi ro ®−îc b¶o hiÓm kh«ng v−ît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm, kh«ng ®−îc lín h¬n thiÖt h¹i thùc tÕ. Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ ®−îc båi th−êng nhiÒu h¬n thiÖt h¹i do tæn thÊt, kh«ng ®−îc kiÕm lêi b»ng con ®−êng b¶o hiÓm, tèi ®a ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng chØ ®−îc båi th−êng ®Çy ®ñ, chø kh«ng thÓ nhiÒu h¬n thiÖt h¹i. ë ®©y, ta thÊy cã mèi liªn hÖ gi÷a båi th−êng vµ quyÒn lîi ®−îc b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tr−êng hîp ph¶i båi th−êng, sè tiÒn tr¶ cho ng−êi ®−îc b¶o - 10 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển hiÓm kh«ng ®−îc v−ît qu¸ møc ®é quyÒn lîi cña ng−êi ®ã. Tuy nhiªn, ®«i khi, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm chØ ®−îc nhËn sè tiÒn Ýt h¬n gi¸ trÞ lîi Ých cña hä. Cïng víi quyÒn lîi ®−îc b¶o hiÓm, nguyªn t¾c båi th−êng phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ®¸nh gi¸ tµi chÝnh, vµ nh− vËy, khi xem xÐt gi¸ trÞ sinh m¹ng, hoÆc båi th−êng th−¬ng tËt con ng−êi, chóng ta kh«ng thÓ ®−a ra ®−îc sè tiÒn chÝnh x¸c. 4.5. Nguyªn t¾c thÕ quyÒn (subrogation) Theo nguyªn t¾c thÕ quyÒn, ng−êi b¶o hiÓm sau khi båi th−êng cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, cã quyÒn thay mÆt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®Ó ®ßi ng−êi thø ba cã tr¸ch nhiÖm båi th−êng cho m×nh. TÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn nµo cã thÓ thu håi ®−îc ®Ó gi¶m bít thiÖt h¹i ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña ng−êi b¶o hiÓm, tøc lµ ng−êi ® tr¶ tiÒn båi th−êng tæn thÊt. Khi sè tiÒn ph¶i båi th−êng cµng lín th× viÖc ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn cµng quan träng vµ cã ý nghÜa. ThÕ quyÒn cã thÓ ®−îc thùc hiÖn tr−íc hoÆc sau khi båi th−êng tæn thÊt. Trong tr−êng hîp nµy, ng−êi b¶o hiÓm ®−îc thay mÆt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®Ó lµm viÖc víi c¸c bªn liªn quan. §Ó thùc hiÖn ®−îc nguyªn t¾c nµy, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp c¸c biªn b¶n, giÊy tê, chøng tõ, th− tõ... cÇn thiÕt cho ng−êi b¶o hiÓm. §iÒu cÇn chó ý lµ, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng cã thÓ ®−îc båi th−êng tõ mét nguån kh¸c ngoµi nguån båi th−êng tõ c«ng ty b¶o hiÓm, nh−ng trong tr−êng hîp ®ã, bÊt cø sè tiÒn nµo mµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm thu ®−îc còng ph¶i ®Æt d−íi danh nghÜa cña c«ng ty b¶o hiÓm ® thùc hiÖn båi th−êng. Do mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a thÕ quyÒn vµ båi th−êng, mét c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng ®−îc phÐp thu nhiÒu h¬n sè tiÒn hä ® båi th−êng. Ng−êi b¶o hiÓm chØ ®−îc thùc hiÖn thÕ quyÒn ë møc ®é t−¬ng ®−¬ng víi sè tiÒn ® tr¶ hoÆc sÏ tr¶. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ kh«ng chØ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mµ c¶ c«ng ty b¶o hiÓm ®Òu kh«ng ®−îc phÐp thu lêi tõ viÖc thùc hiÖn quyÒn cña m×nh. 5. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, b¶o hiÓm ngµy nay ® bao gåm nhiÒu h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng, phong phó. Tuy nhiªn, dùa trªn c¬ së c¸c tiªu - 11 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển chÝ kh¸c nhau, chóng ta l¹i cã ®−îc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau cña b¶o hiÓm. Ng−êi ta cã thÓ ph©n lo¹i dùa trªn c¬ chÕ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, ®èi t−îng cña b¶o hiÓm, còng nh− cã thÓ dùa theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 5.1. C¨n cø vµo c¬ chÕ ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm Theo tiªu chÝ nµy, b¶o hiÓm cã thÓ ph©n ra thµnh: * B¶o hiÓm x@ héi (social insurance): lµ chÕ ®é b¶o hiÓm cña nhµ n−íc, cña ®oµn thÓ x héi hoÆc cña c¸c c«ng ty nh»m trî cÊp cho c¸c viªn chøc nhµ n−íc, ng−êi lµm c«ng... trong tr−êng hîp èm ®au, bÖnh tËt, bÞ chÕt hoÆc tai n¹n trong khi lµm viÖc, vÒ h−u. B¶o hiÓm x héi (BHXH) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ®Õn nay ® ®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. So víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c, ®èi t−îng, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. BHXH cã mét sè ®Æc ®iÓm: cã tÝnh chÊt b¾t buéc; ho¹t ®éng theo nh÷ng luËt lÖ quy ®Þnh chung; kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng rñi ro cô thÓ; kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh... Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n−íc, h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån ®ãng gãp hay ñng hé cña ng−êi lao ®éng, ng−êi sö dông lao ®éng, nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ thiÖn... Theo khuyÕn nghÞ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) trong c«ng −íc 102 th¸ng 6/1952 t¹i Gi¬nev¬, quü BHXH ®−îc sö dông ®Ó trî cÊp cho: - Ch¨m sãc y tÕ - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp gia ®×nh - Trî cÊp sinh ®Î - Trî cÊp khi tµn phÕ - Trî cÊp cho ng−êi cßn sèng (trî cÊp mÊt ng−êi nu«i d−ìng) - 12 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển Cßn theo ®iÒu 2 §iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam, BHXH n−íc ta hiÖn nay bao gåm 5 chÕ ®é: - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thai s¶n - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp h−u trÝ - Trî cÊp tö tuÊt * B¶o hiÓm th−¬ng m¹i (commercial insurance): lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm mang tÝnh chÊt kinh doanh, kiÕm lêi. Kh¸c víi BHXH, lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: kh«ng b¾t buéc, cã tÝnh ®Õn tõng ®èi t−îng, tõng rñi ro cô thÓ; nh»m môc ®Ých kinh doanh. B¶o hiÓm th−¬ng m¹i hiÖn nay còng cã rÊt nhiÒu lo¹i nghiÖp vô: - B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu - B¶o hiÓm th©n tµu - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ tµu - B¶o hiÓm vËt chÊt xe c¬ giíi - B¶o hiÓm hµng kh«ng - B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt - B¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh - B¶o hiÓm rñi ro x©y dùng vµ l¾p ®Æt - B¶o hiÓm thiÖt h¹i m¸y mãc - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp - B¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi - B¶o hiÓm sinh m¹ng c¸ nh©n - B¶o hiÓm c©y trång - B¶o hiÓm ch¨n nu«i - B¶o hiÓm s¾c ®Ñp ............ 5.2. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña b¶o hiÓm Theo tiªu chÝ ph©n lo¹i nµy, chóng ta l¹i cã hai lo¹i b¶o hiÓm: - 13 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển * B¶o hiÓm nh©n thä (life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cho tr−êng hîp ng−êi ®−îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt. Thùc chÊt ®©y lµ b¶o hiÓm tÝnh m¹ng hoÆc tuæi thä cña con ng−êi nh»m bï ®¾p cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mét kho¶n tiÒn khi hÕt thêi h¹n b¶o hiÓm hoÆc khi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bÞ chÕt hoÆc bÞ th−¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn. Nãi c¸ch kh¸c, b¶o hiÓm nh©n thä lµ viÖc b¶o hiÓm c¸c rñi ro cã liªn quan ®Õn sinh m¹ng, cuéc sèng vµ tuæi thä cña con ng−êi. §èi t−îng tham gia b¶o hiÓm nh©n thä rÊt réng, bao gåm nhiÒu ng−êi ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau. B¶o hiÓm nh©n thä ngµy nay ph¸t triÓn víi tèc ®é ngµy cµng nhanh, víi doanh thu phÝ b¶o hiÓm ngµy cµng lín, cã lÏ bëi vai trß to lín cña nã. §èi víi mçi c¸ nh©n, mçi gia ®×nh, b¶o hiÓm nh©n thä gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh khi gÆp rñi ro, gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng. Trªn ph¹m vi réng, nã gãp phÇn huy ®éng vèn ®Çu t− tõ c¸c nguån nhµn rçi, gãp phÇn thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l¹m ph¸t vµ t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. B¶o hiÓm nh©n thä bao gåm c¸c nghiÖp vô: - B¶o hiÓm trän ®êi - B¶o hiÓm sinh kú - B¶o hiÓm tö kú - B¶o hiÓm hçn hîp - B¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú ............ * B¶o hiÓm phi nh©n thä (non-life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c kh«ng thuéc b¶o hiÓm nh©n thä. B¶o hiÓm phi nh©n thä ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong cuéc sèng còng nh− trong kinh doanh. C¸c nghiÖp vô cña b¶o hiÓm phi nh©n thä còng hÕt søc phong phó. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ViÖt Nam (ban hµnh 09/12/2000) th× b¶o hiÓm phi nh©n thä gåm: - B¶o hiÓm søc khoÎ vµ b¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi - B¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm thiÖt h¹i - 14 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển - B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn ®−êng bé, ®−êng biÓn, ®−êng s«ng, ®−êng s¾t vµ ®−êng kh«ng - B¶o hiÓm hµng kh«ng - B¶o hiÓm xe c¬ giíi - B¶o hiÓm ch¸y, næ - B¶o hiÓm th©n tµu vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ tµu - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm chung - B¶o hiÓm tÝn dông vµ rñi ro tµi chÝnh - B¶o hiÓm thiÖt h¹i kinh doanh - B¶o hiÓm n«ng nghiÖp ........... Ngoµi ra, b¶o hiÓm phi nh©n thä còng cßn mét sè lo¹i nghiÖp vô kh¸c nh−: b¶o hiÓm x©y dùng vµ l¾p ®Æt, b¶o hiÓm dÇu khÝ, b¶o hiÓm du lÞch, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña ng−êi sö dông lao ®éng... 5.3. C¨n cø vµo ®èi t−îng b¶o hiÓm NÕu xem xÐt theo ®èi t−îng b¶o hiÓm, cã thÓ ph©n chia nh− sau: * B¶o hiÓm con ng−êi (insurance of the person): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi t−îng b¶o hiÓm lµ tuæi thä, tÝnh m¹ng, søc kháe vµ tai n¹n cña con ng−êi. B¶o hiÓm con ng−êi bao gåm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm søc khoÎ vµ tai n¹n con ng−êi bao gåm c¸c lo¹i nh− b¶o hiÓm an sinh gi¸o dôc, b¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú, b¶o hiÓm tiÕt kiÖm vµ ®Çu t−, b¶o hiÓm chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc khoÎ, b¶o hiÓm tai n¹n häc sinh, lao ®éng... Bªn mua b¶o hiÓm cã thÓ mua b¶o hiÓm cho chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc vî, chång, con, cha, mÑ; anh, chÞ, em ruét; ng−êi cã quan hÖ nu«i d−ìng vµ cÊp d−ìng; vµ ng−êi kh¸c nÕu bªn mua b¶o hiÓm cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm. Trong b¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi, ng−êi thô h−ëng nhËn ®−îc sè tiÒn trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm, c¨n cø vµo th−¬ng tËt thùc tÕ cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Cßn trong b¶o hiÓm søc kháe con ng−êi, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®−îc nhËn sè tiÒn trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm, - 15 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển c¨n cø vµo chi phÝ kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh, phôc håi søc kháe cña ng−êi ®ã do bÖnh tËt hoÆc tai n¹n g©y ra vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. * B¶o hiÓm tµi s¶n (property insurance): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi t−îng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n (cè ®Þnh hay l−u ®éng) cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm (tËp thÓ hay c¸ nh©n) bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy tê trÞ gi¸ ®−îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n. Nhãm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm tµi s¶n bao gåm b¶o hiÓm xe c¬ giíi, b¶o hiÓm ch¸y, b¶o hiÓm hµng ho¸, b¶o hiÓm nhµ, b¶o hiÓm c«ng tr×nh... Cã 3 lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n trªn gi¸ trÞ, hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n d−íi gi¸ trÞ vµ hîp ®ång b¶o hiÓm trïng. 5.4. C¨n cø vµo quy ®Þnh cña ph¸p luËt NÕu xÐt trªn c¬ së quy ®Þnh cña ph¸p luËt, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm l¹i cã thÓ ®−îc ph©n chia thµnh b¶o hiÓm b¾t buéc vµ b¶o hiÓm tù nguyÖn. * B¶o hiÓm b¾t buéc: lµ lo¹i b¶o hiÓm do ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm tèi thiÓu mµ tæ chøc, c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô thùc hiÖn. Lo¹i b¶o hiÓm nµy chØ ¸p dông víi mét sè lo¹i b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých b¶o vÖ lîi Ých c«ng céng vµ an toµn x héi. C¸c n−íc cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc. Theo LuËt kinh doanh B¶o hiÓm ViÖt Nam ®−îc ban hµnh ngµy 09/12/2000, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm sau lµ b¾t buéc: - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ng−êi b¶o hiÓm hµng kh«ng ®èi víi hµnh kh¸ch - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ®èi víi ho¹t ®éng t− vÊn ph¸p luËt - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm - B¶o hiÓm ch¸y, næ Tuy nhiªn, c¨n cø vµo nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi cña tõng thêi kú, ChÝnh phñ tr×nh Uû ban th−ßng vô Quèc héi quy ®Þnh lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc kh¸c. * B¶o hiÓm kh«ng b¾t buéc: lµ nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c, kh«ng thuéc b¶o hiÓm b¾t buéc. - 16 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển II. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x& héi 1. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm Ngµy nay, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét ngµnh kinh doanh hÕt søc ph¸t triÓn vµ dÇn trë nªn mét kh¸i niÖm quen thuéc víi hÇu hÕt mäi ng−êi. ë nhiÒu quèc gia, mua b¶o hiÓm tõ l©u ® lµ mét viÖc lµm kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ng−êi d©n. B¶o hiÓm trë nªn thùc sù cÇn thiÕt nh− vËy còng bëi rÊt nhiÒu lý do. 1.1. Sù tån t¹i cña c¸c lo¹i rñi ro Trong cuéc sèng sinh ho¹t nãi chung còng nh− trong nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh phôc vô cuéc sèng, con ng−êi lu«n gÆp ph¶i nh÷ng tai ho¹, tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn x¶y ra, g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n vµ con ng−êi. Nh÷ng tai häa, tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn Êy gäi lµ rñi ro. Tõ thêi nguyªn thuû xa x−a ®Õn thêi ®¹i khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn ngµy nay, con ng−êi vÉn lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro tån t¹i trong cuéc sèng. Chóng diÔn ra th−êng xuyªn, liªn tôc vµ th−êng ®Æt con ng−êi vµo thÕ bÞ ®éng. HËu qu¶ ®Ó l¹i th−êng lµ nh÷ng thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn khã kh¾c phôc, thËm chÝ cã khi kh«ng thÓ kh¾c phôc næi. Cã nhiÒu lo¹i rñi ro xuÊt hiÖn, chi phèi cuéc sèng cña con ng−êi. §ã cã thÓ lµ c¸c rñi ro do thiªn nhiªn, rñi ro mang tÝnh kü thuËt hoÆc rñi ro do m«i tr−êng x héi g©y ra. * C¸c rñi ro x¶y ra do m«i tr−êng thiªn nhiªn lµ c¸c rñi ro do c¸c hiÖn t−îng trong tù nhiªn nh− ®éng ®Êt, nói löa phun, bo, lôt, sãng thÇn... C¸c rñi ro nµy th−êng mang tÝnh bÊt ngê, g©y ra t¸c h¹i to lín trªn ph¹m vi réng vµ ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ, l©u dµi. Ngµy nay, nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt ® gióp con ng−êi phÇn nµo h¹n chÕ ®−îc nh÷ng tæn thÊt do thiªn tai g©y ra. B»ng c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c, c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o hiÖn ®¹i, ng−êi ta cã thÓ biÕt tr−íc ®−îc thêi gian hay ®Þa ®iÓm mµ mét c¬n bo sÏ trµn tíi hay mét trËn ®éng ®Êt sÏ ®i qua. Tuy vËy, c¸c th¶m ho¹ thiªn nhiªn vÉn lu«n lµ nçi kinh - 17 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển hoµng, lµ mèi ®e do¹ cho cuéc sèng con ng−êi, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ ng−êi vµ tµi s¶n. §Æc biÖt, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, cïng víi nh÷ng biÕn ®æi mang tÝnh toµn cÇu vÒ m«i tr−êng, nh÷ng th¶m ho¹ lín nh− nh÷ng trËn bo lôt, ®éng ®Êt, ch¸y rõng tù nhiªn... x¶y ra ngµy cµng nhiÒu víi tÝnh chÊt ngµy cµng nghiªm träng. Hµng n¨m, thiªn tai g©y tæn thÊt hµng chôc tû USD vÒ vËt chÊt, c−íp ®i sinh m¹ng hµng chôc ngh×n ng−êi, thiÖt h¹i tinh thÇn kh«ng thÓ tÝnh ®−îc. Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, tæn thÊt tõ c¸c th¶m ho¹ do thiªn nhiªn vµ con ng−êi g©y ra trong n¨m 2002 lµ 40 tû USD vµ 19.000 ng−êi chÕt, trong ®ã, nÆng nÒ nhÊt lµ hai trËn lôt lín ë Ch©u ¢u vµo th¸ng 6 va th¸ng 8 víi tæn thÊt vÒ tµi s¶n −íc tÝnh lµ 3,2 tû USD. (Nguån: www.baoviet.com.vn, ngµy 12/11/2003) ChØ tÝnh riªng vµi n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng c¬n bo, lò quÐt ë ViÖt Nam cã xu h−íng gia t¨ng c¶ vÒ sè l−îng còng nh− møc ®é tµn ph¸, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nÆng vÒ ng−êi vµ cña. Th¸ng 10/1997 c¬n bo quèc tÕ Linda trµn vµo c¸c tØnh nam trung bé vµ nam bé n−íc ta ® g©y hËu qu¶ nÆng nÒ, 445 ng−êi chÕt, h¬n 3000 ng−êi mÊt tÝch, thiÖt h¹i −íc tÝnh trªn 7000 tØ VND (Nguån: B¸o Doanh nghiÖp sè th¸ng 8/2000). Thiªn tai ® lµm cho hµng tr¨m ng−êi bÞ chÕt, hµng ngh×n ng−êi bÞ mÊt nhµ cöa, tæn thÊt hµng ngh×n tû ®ång vÒ tµi s¶n, hËu qu¶ cña nã thËm chÝ vÉn cßn nÆng nÒ tíi nhiÒu n¨m sau. Nh− vËy, c¸c rñi ro do m«i tr−êng thiªn nhiªn ® g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ng−êi, vÒ tµi s¶n, trong ®ã cã nh÷ng c¬ së h¹ tÇng quan träng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi cña c¸c quèc gia. C¸c thiÖt h¹i nµy th−êng ®Õn bÊt ngê vµ nhanh chãng lµm tiªu tan nh÷ng tµi s¶n tÝch luü cña c¶ ®êi ng−êi vµ kÕt qu¶ ®Çu t− bao n¨m cña Nhµ n−íc vµ nh©n d©n, ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn nhiÒu mÆt cña ®êi sèng x héi. * C¸c rñi ro x¶y ra do sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt lµ nh÷ng rñi ro do chÝnh con ng−êi g©y ra trong qu¸ tr×nh sèng vµ lao ®éng s¶n xuÊt. XÐt mét c¸ch toµn diÖn, khoa häc - kü thuËt ph¸t triÓn ®em l¹i nh÷ng sù thay ®æi mang tÝnh tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña loµi ng−êi, thóc ®Èy s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®em l¹i nhiÒu tiÖn Ých cho cuéc sèng cña chóng - 18 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển ta. Tuy nhiªn, ®«i khi, chÝnh nh÷ng s¶n phÈm con ng−êi t¹o ra ®−îc nhê sù ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt còng g©y h¹i cho chÝnh con ng−êi. Nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i, ®Çy tiÖn nghi cho phÐp sù di chuyÓn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c víi thêi gian ngµy cµng rót ng¾n, nh−ng nh÷ng sù cè vÒ tai n¹n giao th«ng còng ngµy mét gia t¨ng, víi tæng thiÖt h¹i ngµy mét lín. V« sè nh÷ng vô tai n¹n «t«, xe m¸y tõng giê, tõng phót vÉn liªn tôc x¶y ra kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. M¸y bay lµ mét ph¸t minh mang tÝnh lÝch sö cña loµi ng−êi, më ra mét kû nguyªn chinh phôc kho¶ng kh«ng, vµ ®−îc coi lµ an toµn h¬n so víi c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i kh¸c. Tuy con sè tö vong do tai n¹n hµng kh«ng thÊp h¬n nhiÒu so víi ®−êng bé, ®−êng thuû... nh−ng nh÷ng vô tai n¹n nµy th−êng v« cïng th¶m khèc vµ con ng−êi hiÕm cã c¬ may sèng sãt. Ngay c¶ m¸y bay siªu thanh Concorde, vèn ®−îc coi lµ lo¹i m¸y bay an toµn nhÊt, lµ s¶n phÈm ®Çy tù hµo cña khoa häc hµng kh«ng Anh - Ph¸p, còng kh«ng tr¸nh khái mét vô tai n¹n víi 114 ng−êi thiÖt m¹ng. Ngoµi ra, hµng ngµy, tai n¹n trong lao ®éng - s¶n xuÊt, rñi ro trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ tiªu thô hµng hãa... vÉn lu«n x¶y ra. Nh÷ng rñi ro nµy th−êng chØ x¶y ra trªn ph¹m vi hÑp, cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi mét hoÆc vµi c¸ nh©n, ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Nh−ng nÕu xÐt trªn ph¹m vi toµn x héi, nh÷ng rñi ro nµy l¹i x¶y ra víi tÇn suÊt lín vµ cã tæng thiÖt h¹i kh«ng ph¶i nhá. Ngoµi ra, c¸c vô ch¸y, næ do sù bÊt cÈn cña con ng−êi hay do c¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt phßng ch¸y kh«ng ®¶m b¶o ® g©y ra nh÷ng tæn thÊt v« cïng to lín. Nh÷ng vô næ nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ cña hÕt søc th¶m khèc mµ nh÷ng hËu qu¶ ®Ó l¹i cho m«i tr−ßng xung quanh còng rÊt nÆng nÒ vµ l©u dµi. C¸c vô ch¸y næ cã tæn thÊt lín x¶y ra nhiÒu ë Mü, ®Êt n−íc ®−îc coi lµ ®Çu tÇu trong ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt. N¨m 1999, thiÖt h¹i vô næ mét nhµ m¸y ®iÖn lµ 650 triÖu USD, vô næ mét nhµ m¸y luyÖn nh«m lµ 275 triÖu USD vµ vô næ mét nhµ m¸y läc dÇu lµ 247 triÖu USD. (Nguån: T¹p chÝ Th«ng tin thÞ tr−êng b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm sè th¸ng 11/1999) Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, c¸c th¶m ho¹ do con ng−êi g©y ra n¨m 2002 víi c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lµ ch¸y, tai n¹n hµng kh«ng vµ ®æ vì ® - 19 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển lµm c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tæn thÊt kho¶ng 2 tû USD (Nguån: www.baoviet.com.vn, ngµy 20/10/2003). T¹i ViÖt Nam, vô ch¸y chî §ång Xu©n tr−íc ®©y ® ®Èy hµng ngh×n hé kinh doanh vµ ®¹i lý ë ®©y vµo hoµn c¶nh khã kh¨n. Míi ®©y, vô ch¸y Trung t©m th−¬ng m¹i Quèc tÕ ITC ë thµnh phè Hå ChÝ Minh còng lµm hµng tr¨m ng−êi chÕt vµ bÞ th−¬ng, tæn thÊt vÒ tµi s¶n lµ hµng chôc tû ®ång. Ch¸y, næ ® lµm thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n, nhµ cöa, nhµ x−ëng, v¨n phßng..., c−íp ®i sinh m¹ng cña bao ng−êi. Kinh doanh gi¸n ®o¹n, s¶n xuÊt ng−ng trÖ vµ nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh h−ëng kh«ng nhá. C¸c tæn thÊt lín trong ngµnh n¨ng l−îng trªn thÕ giíi N¨m N¬i x¶y ra tæn thÊt tæn thÊt Nguyªn nh©n (triÖu USD) Indonesia 75 GiÕng phôt ngoµi kh¬i Singapore 100 Tæn thÊt tµu chë dÇu do ®©m va 52 Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Nam Phi 151 Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Malaysia 350 Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu Main Pass 15 Tæn thÊt trong qu¸ tr×nh khoan Mexico 30 H− háng c¬ trong qu¸ tr×nh khoan BiÓn B¾c 20 H− háng c¬ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng Jamnagar 12 H− háng c¬ cña hÖ thèng ®−êng èng Lousiana, Mü 120 H− háng cña sµ lan khoan Newfoundland 61 Ch¸y t¹i ph©n x−ëng hydrocracking 1997 Visakhopalam 1998 Sè tiÒn Nguån: Sedgwick, 2000 * C¸c rñi ro x¶y ra do m«i tr−êng x@ héi còng lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho con ng−êi. M«i tr−êng x héi, víi tÊt c¶ nh÷ng tÝnh chÊt phøc t¹p vµ ®Çy biÕn ®éng cña nã, lu«n Èn chøa nh÷ng rñi ro bÊt ngê. Nh©n lo¹i ®ang dÇn tiÕn lªn mét x héi v¨n minh h¬n, tiÕn bé h¬n, nh−ng ë chç nµy hay chç kh¸c, con ng−êi vÉn lu«n bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng tai häa cã hËu qu¶ - 20 - Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT