Tài liệu Báo cáo văn hóa nhật bản văn hóa tinh thần võ sĩ đạo

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN ----֎---- HỌC PHẦN: VĂN HÓA NHẬT BẢN ĐỀ TÀI: VĂN HÓA TINH THẦN: VÕ SĨ ĐẠO Bình Đinh, ngày 30 tháng 11 năm 2022 Thành viên: 1. Mai Nguyễn Ái Vy 2. Nguyễn Thanh Nhàn Mục lục: I. Tổng quan 1. Khái niệm về Võ Sĩ Đạo 2. Nguồn gốc 3. Quá trình hình thành và phát triển II. Nội dung 1. Hiểu đúng về Samurai và tinh thần Võ Sĩ Đạo 1.1 Khái niệm Samurai Nhật Bản 1.2 Nguồn gốc Samurai Nhật Bản 1.3 Phân biệt giữa Samurai và Võ Sĩ Đạo 2. Tinh thần Võ Sĩ Đạo của các Samurai Nhật Bản 3. Nguyên tắc đạo đức tạo nên biểu tượng Samurai Nhật Bản 4. Trang phục và vũ khí của các võ sĩ Samurai Nhật Bản 4.1 Trang phục 4.2 Vũ khí III. Tổng kết 1. Vai trò đối với xã hội Nhật Bản - biểu tượng ý chí của con người Nhật Bản I. Tổng quan 1. Khái niệm về Võ Sĩ Đạo Võ Sĩ Đạo (tiếng Nhật: 武士道 | Bushidō) được xem là quy tắc ứng xử cho các tầng lớp võ sĩ của Nhật Bản, được áp dụng từ đầu thế kỷ thứ VIII đến hiện tại. „Bushi‟ trong „Bushido‟ có nghĩa là chiến binh và „do‟ có nghĩa là con đường hoặc cách. Vì thế mà từ Bushido còn được hiểu theo nghĩa là con đường của chiến binh. Ngày nay, từ Võ Sĩ Đạo mang hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất chỉ một tư tưởng có thật vào thời trung cổ và thời cận đại của Nhật Bản. Nghĩa thứ hai chỉ bản sắc của Nhật Bản thời hiện đại khi so sánh với các nước khác. 2. Nguồn gốc Phật giáo được xem là yếu tố đầu tiên dẫn đến sự ra đời Võ Sĩ Đạo. Tâm trạng bình thản yên tĩnh đối với số phận, lặng lẽ phục tùng những gì tất phải đến, không sợ hãi khi gặp hiểm nguy, coi thường tính mạng và thân thiện với cái chết- tất cả là những điều Phật giáo gợi ý và ban phát cho Võ Sĩ Đạo. Ngoài ra, nguồn gốc thứ hai của Võ Sĩ Đạo là Shinto (Thần đạo), nó bổ sung những lời răn mà Phật giáo chưa có. Thần đạo yêu cầu phải trung thành khắc cốt ghi xương với thần linh, thì Võ Sĩ Đạo đã tiếp thu trong việc cung phụng lãnh chúa, quân chủ. Bên cạnh đó là đức tính truyền thống của người Nhật đã tạo nên tinh thần cốt yếu của Võ Sĩ Đạo độc nhất. 3. Quá trình hình thành và phát triển của Võ Sĩ Đạo Theo thời gian, Samurai dần trở thành một tầng lớp mới trong xã hội, được phép sử dụng các vũ khí như kiếm và cung tên trong lúc thi hành nhiệm vụ. Đến năm 1185, khi bước vào thời đại Kamakura thì Yorimoto Minamoto, người đứng đầu dòng tộc Taira vốn xuất thân là một võ sĩ được Thiên hoàng phong làm Shogun (Tướng quân). Lúc này, các võ sĩ được gọi là Bushi (武士) và trở thành tầng lớp lãnh đạo tại Nhật Bản, sở hữu nhiều đặc quyền, đặc lợi và giữ vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống văn hóa của người dân xứ sở hoa anh đào. Cho đến thời kỳ Muromachi (1338 – 1573), nhằm rút ngắn sự cách biệt giữa xuất thân bình dân và địa vị xã hội cao quý, các võ sĩ (武士) phải tích lũy nhiều kiến thức về Trà đạo, Kiếm đạo, Hoa đạo và Thiền Tông. Vào giai đoạn cuối thời Edo (1600 – 1868), một hệ thống nguyên tắc với những chuẩn mực khắt khe trong sinh hoạt và luyện tập được hình thành có tên gọi là Bushido (武士道). Đây được xem là hệ thống triết lý gồm các tư tưởng và giá trị đạo đức mà mỗi Samurai (侍) đều phải tuân theo, nếu không thực hiện họ sẽ hứng chịu những hình phạt rất nghiêm khắc. II. Nội dung 1. Hiểu đúng về Samurai và tinh thần Võ Sĩ Đạo 1.1 Khái niệm Samurai Nhật Bản Samurai – từ gốc là “saburau” – có nghĩa là những người bảo vệ, phục vụ, trông coi – nhưng mang tính chất quyền quý và được nhiều người nể sợ. Hiểu theo cách thông thường, Samurai là tầng lớp võ sĩ cao cấp ở Nhật Bản, được đào tạo như một chiến binh và có những kỹ năng chiến đấu vượt trội. Samurai thường chỉ phục vụ cho daimyo (lãnh chúa) hay các đại tướng. Các Samurai trung thành tận tâm tuyệt đối dù có phải chết. Người Samurai tôn thờ tinh thần Võ Sĩ Đạo – hệ thống luân lý đề cao danh dự của người Nhật. 1.2 Nguồn gốc Samurai Nhật Bản Dưới thời phong kiến, Nhật Bản là quốc gia có đến 20% là đất nông nghiệp. Điều này dẫn đến những cuộc chiến tranh chấp đất nông nghiệp giữa các bộ tộc. Từ những cuộc chiến này, tầng lớp Samurai ra đời nhằm mục đích bảo vệ, phục vụ các tầng lớp như chủ đất để tranh đoạt đất đai. Đổi lại, họ được nhận đất và chức vụ theo năng lực cống hiến. Theo truyền thuyết, vào năm 660 trước công nguyên, Jimmu Tenno trở thành chủ soái của các bộ tộc hiếu chiến. Ông đã đưa bộ tộc của mình từ Kyushu chinh phục vùng Kinki, tạo nên triều đại Yamato. Tiếp đó, bộ tộc này đã không ngừng tấn công vào các quốc gia ở Châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc. Theo lịch sử các chiến binh Yayoi xa xưa chính là những nhân tố của Samurai sau này ở Nhật Bản. Samurai lần đầu tiên xuất hiện từ thế kỷ thứ 12 trong triều đại Mạc Phủ Đằng Nguyên. Khi đó, Samurai được thiết lập tạo thành một đội quân chiến binh trung thành, bảo vệ cho các tướng quân, các nhân vật quan trọng của dòng họ. Muốn trở thành Samurai thì cần phải hội tụ đủ 3 yếu tố đó là trung thành, can đảm và danh dự. Tầng lớp Samurai được biết đến nhiều hơn từ cuộc chiến tranh giành đất đai giữa 3 bộ tộc lớn là Minamoto, Taira và Fujiwara. Tuy nhiên đến năm 1876 Hoàng đế Minh Trị( Meiji) đã ban hành lệnh phế đao, các Samurai mất đi quyền mang kiếm và nghề nghiệp của mình, sau gần 1000 năm tồn tại họ đã mất đi vị trí đặc biệt trong xã hội Nhật Bản. 1.3 Phân biệt giữa Samurai và Võ Sĩ Đạo Khác với suy nghĩ của nhiều người, Samurai (侍) và Bushido (武士道) không hoàn toàn giống nhau, chúng chỉ tương hỗ nhau về mặt ý nghĩa. Chữ 道 (đạo) trong 武 士道 (Võ Sĩ Đạo) đại diện cho một phong cách sống, một con đường rèn luyện mà các Samurai phải thấm nhuần trong cả tư tưởng và hành động, hiểu nôm na là đạo của người võ sĩ. 2. Tinh thần Võ Sĩ Đạo của các Samurai Nhật Bản Khi còn là đứa trẻ, Samurai tương lai đã phải chịu đựng theo một thứ kỷ luật thật sự hà khắc. Họ phải đi chân trần băng qua tuyết từ sớm mùa đông để đến trường dạy huấn luyện nghề kiếm cung. Đôi khi, họ phải trải qua nhiều giờ vào ban đêm tại các nghĩa trang để rèn luyện lòng can đảm. Người Samurai chân chính phải không biết đến sợ hãi, khinh bỉ sự đau đớn và cái chết. Đặc biệt, người Samurai không sống vì mình. Tính sẵn sàng hy sinh được đặt lên hàng đầu “Chúng ta không chết bình lặng mà chúng ta sẽ chết bên cạnh chủ soái của chúng ta. Nếu đi trên biển, đại dương sẽ là mồ chôn chúng ta. Nếu đi trên núi, cây cỏ sẽ phủ ngực chúng ta.” Đó là nguyên tắc mà bất cứ Samurai nào cũng phải biết tới. Nếu lâu đài của “ông chủ” (lãnh chúa) bị cháy thì cũng sẵn có một Samurai nào đấy xông qua lửa đỏ để tìm lại báu vật cho chủ. Khi mà thấy không còn lối ra, anh ta sẵn sàng mổ bụng để giấu báu vật vào đó, sau này người ta sẽ tìm thấy nó trong cái xác cháy đen của mình. Tinh thần thượng võ này đã dẫn dắt hành vi của tầng lớp Samurai. Một trong những triết lý của Bushido là người võ sĩ không hề biết sợ hãi cái gì kể cả cái chết. Chính sự can trường này sẽ cho Võ Sĩ Đạo một sự yên tĩnh trong tâm hồn và sức mạnh để phục vụ chủ nhân một cách trung thành, họ sẵn sàng hy sinh tính mạng nếu cần. Vì vậy họ là những người có tinh thần trách nhiệm rất cao. 3. Nguyên tắc đạo đức tạo nên biểu tượng Samurai Nhật Bản Đất nước Nhật Bản thời trung cổ tồn tại bảy nguyên tắc đạo đức mà tất cả Samurai phải nghiêm túc tuân theo. Đó là những nguyên tắc phản ánh tinh thần Võ Sĩ Đạo với các giá trị cốt lõi là trung thực, chính trực và tự trọng. 義 Gi – Công lý Việc đánh giá danh dự và công lý phải rõ ràng, rạch ròi trắng đen. Đối với Samurai thì con người trung thực không bao giờ sợ hãi sự thật. Họ luôn đặt lòng tự trọng và danh dự lên trên tiền bạc, bản thân không để bị cám dỗ bởi ham muốn, tham vọng. Không được để cho tinh thần trượng nghĩa, chống lại cái ác bị làm cho sa ngã. 仁 Jin – Nhân từ Có nghĩa là sự từ bi đối với người khác, các võ sĩ phải cảm thông, phải biết bao dung, độ lượng với tất cả mọi người. Lòng nhân từ tiếp thêm sức mạnh cho các võ sĩ, giống như sức mạnh của nước có thể dập tắt lửa. Sức mạnh của Samurai là để thấu hiểu, giúp đỡ người khác chứ không dùng phục vụ toan tính cũng như thù hận cá nhân. 勇 Yu – Can đảm Đối với Võ sĩ, can đảm là tinh thần cốt yếu, họ chính là những người mang khí chất anh hùng nhưng không mù quáng. Ngược lại sự can đảm cần song hành với lý trí sáng suốt, mạnh mẽ, dùng sự thận trọng thay thế cho nỗi sợ hãi. Người Nhật cũng có triết lý rằng cái chết không đáng sợ, nhưng chết trong danh dự hay trong ô nhục mới là vấn đề then chốt, một cái chết có ý nghĩa sẽ hơn một cuộc sống vô nghĩa. 礼 Ray – Tôn trọng Tất cả các hành động của Samurai phải xuất phát từ sự tôn trọng lẫn nhau, Võ sĩ không cần thiết phải tàn nhẫn để chứng minh sức mạnh của bản thân. Ngay cả với kẻ thù của mình, các Samurai cũng phải giữ được lịch sự, tôn trọng vì nếu không có phẩm chất này thì có khác gì những con thú khoe khoang sức mạnh bản thân. 誠 Makoto – Sự chân thành Sự chân thành chính là một phẩm chất đạo đức quan trọng mà các Samurai phải gìn giữ. Đối với họ, lời nói không cần nhiều, mà thông qua các hành động để chứng minh sự chân thành của mình. Đồng thời các Samurai cũng luôn giữ đúng lời hứa của mình, lời đã nói ra nhất định sẽ làm với trách nhiệm cao. 名誉 Meyё – Danh dự Cũng giống như công lý, danh dự đối với Võ sĩ chính là yếu tố sống còn. Mất danh dự giống như một vết sẹo trên cây vậy, theo thời gian, vết sẹo đó sẽ còn mãi và còn khiến cho cây trở nên còi cọc hơn. Các Samurai luôn quan niệm rằng, người được phán xét bản thân là chính họ, nên những hành động của họ phải thể hiện được chính con người họ, với những điều mà họ tự hào. 忠義 Chugi – tận tâm Tận tâm được xem là một trong những nguyên tắc quan trọng nhất mà Samurai phải có. Vì tận tâm thể hiện sự trung thành của họ trong các cuộc xung đột lợi ích. Các Võ sĩ chịu trách nhiệm cho mỗi hành động của mình bằng tất cả sự tận tâm, không ích kỷ, không vụ lợi. Bên cạnh đó là nghi thức Seppuku, một nghi thức đáng sợ được nhắc đến khi nói về Samurai. Seppuku – nghi thức đáng sợ của Samurai Đối với các Samurai, danh dự là điều quý giá nhất. Và Samurai sẽ tự sát nếu nhiệm vụ thất bại, hay vi phạm tinh thần Bushido.Tự sát không chỉ là một hành động, nó đã trở thành nghi thức được gọi là seppuku hay thô tục hơn là hara-kiri. Seppuku là cách một Samurai khôi phục lại danh dự của mình đối với chủ nhân và gia đình. Đây xem như nghĩa vụ trung thành khi Samurai đó thất bại. Khi được ban cho hình phạt Seppuku, Samurai phải tắm rửa thật sạch sẽ và mặc một áo dài màu trắng. Dụng cụ thực hiện nghi thức gồm một thanh kiếm ngắn wakizashi hoặc một con dao tanto được bọc giấy. Sau đó Samurai lấy con dao và cắt mở dạ dày của mình, từ trái sang phải. Một Samurai khác đứng sau sẽ thực hiện dakikubi – một nhát chém gần như đứt hẳn đầu của Samurai tự mổ bụng. Đặc biệt, trong thời hiện đại, nghi thức Seppuku lại nổi lên như một cách để khôi phục lại danh dự khi đối mặt với thất bại và được sử dụng như một cách để thể hiện phản đối. 4. Trang phục và vũ khí của các võ sĩ Samurai Nhật Bản 4.1 Trang phục Trang phục Kimono Có một số đặc điểm để nhận dạng về Samurai như kiểu tóc kiểu Chomage – cạo đầu phía trước, búi tóc nhỏ trên đỉnh đầu. Trang phục hàng ngày của Samurai là Kimono, đến khoảng thế kỷ XII thì thay bằng Hitatare, tới thời Edo (khoảng 1603 – 1867) chuyển sang Kamishimo. Trang phục Hitatare Trang phục của các Samurai từ chất liệu vải cho đến các họa tiết, hoa văn đều biểu hiện những đặc điểm nổi bật của tinh thần Võ Sĩ Đạo, cho thấy sự sang trọng của một trong những tầng lớp cao quý nhất xứ sở Phù Tang. Trang phục Kamishimo Trang phục thường được các Samurai Nhật Bản khoác lên người chính là Kimono. Khác với sự cầu kỳ của các bộ Kimono truyền thống, trang phục dành cho các võ sĩ chỉ gồm hai lớp và cắt giảm hầu hết các chi tiết rườm rà. Bên cạnh đó, sự đặc biệt của Kimono dành cho cho các Samurai nằm ở chất liệu vải thoáng mát nhưng vẫn toát lên vẻ quyền quý và sang trọng. Trong chiến đấu, Samurai thường mặc áo giáp với trọng lượng khoảng 15 – 20kg, cùng với đó là những hoa văn thể hiện khí chất mạnh mẽ của tinh thần Võ Sĩ Đạo khi xông pha chiến trận. Áo giáp của Samurai Hai loại áo giáp phổ biến dành cho các Samurai là Do Maru và Yoroi. Trong đó, Yoroi được dùng cho kỵ binh, bao gồm mũ sắt và bảo vệ vai còn Do Maru thường được trang bị cho lính bộ vì trọng lượng không quá nặng. 2. Vũ khí Bên cạnh trang phục, vũ khí là vật dụng không thể tách rời của các Samurai. Nếu so sánh với những Ninja từng tồn tại trong chiến tranh thời kỳ Kumakura và Edo thì vũ khí của các Samurai có phần ít hơn nhưng chúng lại chứa đựng nhiều ý nghĩa về mặt danh dự đối với các võ sĩ.  Katana: đây là thanh kiếm rất đặc trưng của một Samurai Nhật Bản. Katana có chiều dài khoảng 60cm được làm hơi cong và chỉ có một lưỡi. Chuôi của Katana được thiết kế khá dài đủ để có thể cầm cả hai tay một cách thoải mái. Katana là vũ khí được dùng làm vũ khí chính khi các Samurai chiến đấu.  Tanto: đây là đoản kiếm ngắn dùng để phụ trợ khi chiến đấu và cũng dùng khi các Samurai mổ bụng tự sát.  Wakizashi: đây được coi là thanh kiếm danh dự của Samurai Nhật Bản. Thanh kiếm này thường không dùng trong chiến đấu mà dùng trong những mục đích khác như chặt đầu kẻ thù bại trận.  Odachi: đây là một loại trường kiếm thường được các Samurai dùng khi cưỡi ngựa chiến đấu trên chiến trường. Odachi có chiều dài từ 90 – 178 cm nên thuận lợi để tấn công tầm xa khi cưỡi ngựa.  Tessen: loại quạt chiến của Nhật Bản và được thiết kế để các võ sĩ sử dụng trên chiến trường trong những trường hợp tấn công bất ngờ. Ngoài ra, Samurai còn sử dụng chúng để ra hiệu lệnh. Loại quạt chiến này có rất nhiều kích cỡ, vật liệu, hình dạng và cách sử dụng. Tessen được chia làm hai loại. Loại thứ nhất là quạt thật, gồm khung làm bằng gỗ hoặc kim loại với giấy sơn mài được gắn với khung và bọc ngoài bằng kim loại. Loại thứ hai là quạt rộng, cứng được làm bằng kim hoặc gỗ mà các Sumo thường dùng trong ngày nay. Người chỉ huy sẽ nâng hoặc hạ chiếc quạt theo những cách khác nhau để ra lệnh cho binh sĩ.  Yumi: ngoài kiếm thì các Samurai còn sử dụng cả cung nữa. Những bộ cung tên được các Samurai dùng gọi là Yumi.  Aikuchi: đây là một loại đoản kiếm nhỏ hay gọi là dao găm cũng được. Thường Aikuchi không phải là vũ khí để chiến đấu mà được các Samurai nữ trang bị trên người dùng để tự sát khi muốn bảo toàn danh tiết hay danh dự. III. Tổng kết Võ Sĩ Đạo hay Samurai có một vai trò quan trọng đối với xã hội Nhật Bản, là biểu tượng ý chí của con người Nhật Bản. Ngày nay, tầng lớp Samurai đã không còn giữ được vị trí vốn có trong xã hội Nhật Bản. Tuy nhiên, lòng dũng cảm, sự trung thành và những phẩm chất tốt đẹp mà tinh thần Võ Sĩ Đạo mang lại vẫn là một trong những giá trị văn hóa đáng ngưỡng mộ của xứ sở hoa anh đào và có lẽ đây cũng là một giá trị tinh thần không phải một sớm một chiều mà một dân tộc nào cũng đạt được như họ. Tinh thần Võ Sĩ Đạo là triết lý sống của cả dân tộc Nhật Bản với cốt lõi là danh dự và lòng tự trọng, người dân xứ sở hoa anh đào luôn nỗ lực vươn lên và xây dựng đất nước ngày càng phồn thịnh trên cơ sở thấm nhuần lối sống chuẩn mực của các Samurai ngày xưa, biểu tượng Samurai không chỉ đại diện cho giai cấp trong một thời kỳ lịch sử của Nhật Bản mà còn là tượng trưng cho ý chí và tinh thần quật cường của người Nhật. Hàng năm, vào độ hoa anh đào nở rộ nhất, người Nhật sẽ tổ chức lễ hội Samurai để tưởng nhớ đến người Võ Sĩ Đạo. Lễ hội này có quy mô lớn, nhận được sự hưởng ứng và tham gia của hơn 1000 người đến từ các tỉnh khác nhau. Họ cùng nhau mặc những bộ cổ phục Samurai thời Chiến Quốc, và tụ tập tại lâu đài Maizuru. Tại lễ hội này họ sẽ cùng nhau tổ chức những cuộc thi cho các tiểu đoàn hoặc các cô gái và những biểu diễu hành lớn trên phố. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Những Nguyên Tắc Võ Sĩ Đạo Bushido Samurai Nhật Bản, https://truyenhinhcapsongthu.net/top/nhung-nguyen-tac-vo-si-dao-bushido-Samurainhat-ban-wexpat/RB5KtDSrI4RK1q5, 25/11/2022. 2. Diệu Ngô, 2021, Tinh thần Võ Sĩ Đạo – Biểu tượng sức mạnh văn hóa Nhật Bản, https://revelogue.com/tinh-than-vo-si-dao/#Tinh_than_vo_si_dao__bieu_tuong_cho_y_chi_cua_con_nguoi_Nhat_Ban, 25/11/2022. 3. Biểu tượng Samurai và tinh thần Võ Sĩ Đạo trong văn hóa “xứ Phù Tang”, https://duhoc.thanhgiang.com.vn/bieu-tuong-Samurai, 25/11/2022. 4. Vài nét sơ lược về Samurai, https://hvuh.edu.vn/goc-chia-se/vai-net-so-luoc-veSamurai.html, 25/11/2022.