Lêi më ®Çu
L-¬ng thùc vµ an ninh l-¬ng thùc lµ vÊn ®Ò tèi quan träng ®èi víi mçi
quèc gia, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ViÖt Nam – mét n-íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang
lÊy viÖc kinh doanh l-¬ng thùc vµ n«ng s¶n phÈm lµm ®iÓm m¹nh ®Ó gia t¨ng
thu nhËp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cïng víi ®ã c¸c c«ng ty l-¬ng thùc còng
®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong qu¸ tr×nh b×nh æn vµ kinh doanh l-¬ng
thùc ë n-íc ta. C¸c c«ng ty l-¬ng thùc hiÖn nay tån t¹i d-íi nhiÒu h×nh thøc
kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó, nh- doanh nghiÖp t- nh©n, doanh nghiÖp Nhµ
n-íc, c¸c hîp t¸c x·, xÝ nghiÖp s¶n xuÊt…víi quy m« lín nhá kh¸c nhau.
C«ng ty L-¬ng Thùc cÊp I L-¬ng Yªn lµ mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc
víi chøc n¨ng chñ yÕu s¶n xuÊt kinh doanh c¸c lo¹i l-¬ng thùc. §©y lµ mét
doanh nghiÖp cã tuæi ®êi gÇn 45 n¨m, tr¶i qua nh÷ng n¨m chiÕn tranh ¸c liÖt
lu«n hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô cung cÊp l-¬ng thùc thùc phÈm cho bé ®éi,
c¸n bé c«ng nh©n viªn trªn ®Þa bµn Hµ néi còng nh- c¸c ®Þa bµn kh¸c trªn
toµn ®Êt n-íc.
ChuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, C«ng ty nµy ®· bÞ ch÷ng l¹i vµ cã phÇn
gi¶m sót hiÖu qu¶ trªn mét sè lÜnh vùc kinh doanh, thËm chÝ cã mét sè ®¬n vÞ
cã nguy c¬ gi¶i thÕ hoÆc s¸p nhËp do kh«ng trô næi,... v× vËy mµ C«ng ty ®·
ph¶i vËt lén ®Ó v-ît qua trô v÷ng vµ æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn thµnh c«ng ty ®a
chøc n¨ng
Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn ®ã ch-a thùc sù t-¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña
mét C«ng ty cã bÒ dµy gÇn nöa thÕ kû ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc l-¬ng thùc thùc
phÈm, víi lîi thÕ kinh doanh t¹i mét thµnh phè lín ë phÝa B¾c vµ c¸c ®iÒu kiÖn
®Ó cã thÓ v-¬n lªn ph¸t triÓn thµnh mét doanh nghiÖp m¹nh. V× vËy viÖc
nghiªn cøu vµ t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh
doanh vµ t×m h-íng ®i ®óng ®¾n, æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng cho C«ng ty lµ mét yªu
cÇu tÊt yÕu vµ bøc thiÕt.
Lµ mét sinh viªn chuyªn ngµnh kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng
th«n, ®-îc thùc tËp t¹i C«ng ty L-¬ng Thùc cÊp I L-¬ng Yªn, tr-íc t×nh h×nh
1
kinh doanh vµ hiÖu qu¶ kinh doanh hiÖn t¹i cña C«ng ty, cïng víi nh÷ng kiÕn
thøc ®· ®-îc häc t¹i tr-êng vµ sù h-íng dÉn chØ b¶o cña c« gi¸o TS. Vò ThÞ
Minh, cïng c¸c c« chó trong C«ng ty ®Æc biÖt lµ c¸c c« chó phßng Kinh doanh
- ThÞ tr-êng, em ®· cã ®-îc c¸i nh×n tæng qu¸t nhÊt vÒ c¸c mÆt Kinh doanh Th-¬ng m¹i trong C«ng ty. §ång thêi, em còng rÊt quan t©m vµ nghiªn cøu
s©u vÒ ®Ò t¯i “Mét sè gi°i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh t¹i C«ng
ty L¬ng Thùc cÊp I L¬ng Yªn”.
§©y lµ mét ®Ò tµi kh¸ s©u ph©n tÝch t×nh h×nh kinh doanh cña C«ng ty
®ång thêi ®¸nh gi¸ nh÷ng nguyªn nh©n dÊn ®Õn t×nh h×nh ®ã ®Ó ®Ò ra c¸c gi¶i
ph¸p nh»m kh¾c phôc nh÷ng ®iÒu cßn tån t¹i vµ ph¸t huy nh÷ng thÕ m¹nh cña
C«ng ty. §Ó nghiªn cøu ®Ò tµi trªn, em sö dông hai ph-¬ng ph¸p chÝnh lµ
ph-¬ng ph¸p so s¸nh tuyÖt ®èi vµ ph-¬ng ph¸p so s¸nh t-¬ng ®èi. Ph-¬ng
ph¸p so s¸nh tuyÖt ®èi cho biÕt khèi l-îng, quy m« t¨ng gi¶m cña chØ tiªu
hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp so víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c hoÆc
gi÷a c¸c thêi kú cña doanh nghiÖp. Ph-¬ng ph¸p so s¸nh t-¬ng ®èi cho biÕt
kÕt cÊu, quan hÖ, tèc ®é ph¸t triÓn vµ møc ®é phæ biÕn cña chØ tiªu.
2
Néi dung
PhÇn I: C¬ së lý luËn vÒ hiÖu qu¶ kinh doanh
I. Kh¸i niÖm hiÖu qu¶ kinh doanh
1. Kh¸i niÖm
Ngµy nay khi ®Ò cËp ®Õn hiÖu qu¶ ng-êi ta vÉn ch-a cã mét kh¸i niÖm
thèng nhÊt. Bëi v×, ë mçi lÜnh vùc, mçi gi¸c ®é kh¸c nhau ng-êi ta cã nh÷ng
c¸ch nh×n kh¸c nhau vÒ hiÖu qu¶. Vµ th«ng th-êng khi nãi ®Õn hiÖu qu¶ kinh
doanh nµo ®ã th× ng-êi ta g¾n ngay tªn cña lÜnh vùc ®ã sau tªn cña hiÖu qu¶,
vÝ dô nh-: hiÖu qu¶ th-¬ng m¹i, hiÖu qu¶ ®Çu t- tµi s¶n cè ®Þnh, hiÖu qu¶ sö
dông vèn.... Do ®ã ®Ó hiÓu râ thªm vÒ vÊn ®Ò hiÖu qu¶ th× chóng ta ph¶i xem
xÐt ë hai gãc ®é: vÜ m« vµ vi m«.
- Nh×n ë gãc ®é vÜ m«, ph¹m trï hiÖu qu¶ ®-îc hiÓu t-¬ng øng víi ba
lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi lµ: HiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ chÝnh trÞ, hiÖu
qu¶ x· héi.
HiÖu qu¶ kinh tÕ.
NÕu theo môc tiªu cuèi cïng th× hiÖu qu¶ kinh tÕ ph¶n ¸nh kÕt qu¶ thu
vÒ cña chi phÝ bá ra ®Ó cã kÕt qu¶ ®ã. Trong ®ã kÕt qu¶ thu vÒ lµ kÕt qu¶ ph¶n
¸nh môc tiªu tæng hîp nh-: doanh thu, lîi nhuËn...
NÕu theo tõng yÕu tè riªng lÎ th× hiÖu qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn tr×nh ®é vµ
kh¶ n¨ng sö dông c¸c yÕu tè, nguån lùc kinh tÕ. Nã lµ kÕt qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn
tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng sö dông c¸c yÕu tè tham gia vµo nÒn kinh tÕ. Lóc nµy
hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ mét chØ tiªu chÊt l-îng ph¶n ¸nh tr×nh ®é lîi dông c¸c yÕu
tè, nguån lùc cña nÒn kinh tÕ. Tõ ®ã th«ng qua hiÖu qu¶ kinh tÕ ta cã thÓ x¸c
®Þnh ®-îc sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®¹t ®-îc lµ cao hay thÊp.
HiÖu qu¶ x· héi vµ hiÖu qu¶ chÝnh trÞ.
NÕu ®øng trªn ph¹m vi toµn x· héi vµ nÒn kinh tÕ quèc d©n th× hiÖu qu¶
x· héi vµ hiÖu qu¶ chÝnh trÞ lµ nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh ¶nh h-ëng cña ho¹t
3
®éng kinh doanh ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu vµ môc tiªu chung cña
nÒn kinh tÕ vµ x· héi. §©y lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ ë c¸c mÆt: tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é qu¶n lý, møc sèng b×nh
qu©n...Thùc tÕ ë c¸c n-íc t- b¶n cho thÊy, do hiÖu qu¶ chÝnh trÞ vµ hiÖu qu¶
x· héi ®i kÌm dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt chu
kú, kho¶ng c¸ch giµu nghÌo lµ qu¸ lín...Tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn chó
träng tíi hiÖu qu¶ x· héi vµ hiÖu qu¶ chÝnh trÞ mét c¸ch qu¸ th¸i v× chóng ta
cã bµi häc ®Ó l¹i tõ thêi bao cÊp.
Chung quy l¹i ë gãc ®é vÜ m« cña nÒn kinh tÕ th× chØ tiªu hiÖu qu¶ ph¶n
¸nh ®ång thêi c¶ hai mÆt: §Þnh l-îng vµ ®Þnh tÝnh, hai mÆt nµy cã quan hÖ
mËt thiÕt víi nhau. NÕu trong nh÷ng biÓu hiÖn vÒ ®Þnh tÝnh nh»m ®¹t ®-îc c¸c
môc tiªu vÒ x· héi- chÝnh trÞ th× trong nh÷ng biÓu hiÖn cña ®Þnh l-îng l¹i
nh»m ®¹t ®-îc nh÷ng môc tiªu vÒ kinh tÕ.
- Nh×n ë gãc ®é vi m«, tõng doanh nghiÖp riªng lÎ th× hiÖu qu¶ kinh tÕ
®¹t ®-îc biÓu hiÖn qua ph¹m trï hiÖu qu¶ kinh doanh. HiÖu qu¶ kinh doanh lµ
mét chØ tiªu ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c mÆt cña mét qu¸ tr×nh kinh doanh cña mét
doanh nghiÖp. Cô thÓ lµ:
HiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ nh÷ng
lîi Ých ®¹t ®ù¬c tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, trªn c¬ së so
s¸nh lîi Ých thu ®-îc víi chi phÝ bá ra trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh
doanh cña doanh nghiÖp. D-íi gãc ®é nµy th× chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc
mét c¸ch cô thÓ vµ tõ ®ã cã thÓ tÝnh to¸n so s¸nh ®-îc.
Mét c¸ch hiÓu kh¸c d-íi gãc ®é nµy lµ ph¹m trï hiÖu qu¶ kinh doanh lµ
mét ph¹m trï cô thÓ, nã ®ång nhÊt vµ lµ biÓu hiÖn trùc tiÕp cña lîi nhuËn,
doanh thu,... thu ®-îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra nã cßn
biÓu hiÖn møc ®é ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp theo chiÒu s©u, ph¶n ¸nh tr×nh
®é khai th¸c nguån lùc trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn môc tiªu
kinh doanh. §Õn lóc nµy ph¹m trï kinh doanh lµ mét ph¹m trï trõu t-îng. Nãi
mét c¸ch kh¸c ta cã thÓ hiÓu hiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh
tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña doanh nghiÖp.
4
Tuy nhiªn khi xem xÐt b¶n chÊt cña hiÖu qu¶ kinh doanh ph¶i xem xÐt
chóng trong mèi quan hÖ víi kÕt qu¶ kinh doanh. Dùa trªn kÕt qu¶ cña ho¹t
®éng kinh doanh míi cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc hiÖu qu¶ kinh doanh.
ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét viÖc phøc t¹p v× b¶n th©n kÕt
qu¶ kinh doanh vµ chi phÝ kinh doanh nhiÒu khi kh«ng ®-îc ph¶n ¸nh chÝnh
x¸c. Chi phÝ vµ kÕt qu¶ kh«ng ®-îc tÝnh to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c lµ do kh«ng
®-îc tÝnh to¸n b»ng c¸c ®¬n vÞ th«ng th-êng (nh- uy tÝn, chi phÝ v« h×nh, ...).
Vµ mét ®Æc ®iÓm rÊt quan träng cña hiÖu qu¶ kinh doanh lµ kh¸i niÖm phøc
t¹p vµ khã kh¨n v× ngay ë kh¸i niÖm ®· cho thÊy hiÖu qu¶ kinh doanh ®-îc
x¸c ®Þnh bëi mèi t-¬ng quan gi÷a hai ®¹i l-îng lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh
doanh vµ chi phÝ bá ra ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®ã. Trong khi
®ã c¶ hai ®¹i l-îng nµy ®Òu khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c.
HiÖu qu¶ kinh doanh cã thÓ bao gåm hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶
th-¬ng m¹i.
ViÖc ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh doanh th-¬ng m¹i còng t-¬ng
tù nh- viÖc x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh nh-ng nã chØ tÝnh to¸n
nh÷ng chi phÝ vµ kÕt qu¶ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ
tr-êng.
VÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh: HÇu nh- rÊt Ýt khi gÆp doanh nghiÖp
x¸c ®Þnh chÝnh x¸c hiÖu qu¶ kinh doanh mµ doanh nghiÖp ®¹t ®-îc ë bÊt kú
thêi ®iÓm nµo. Nguyªn nh©n lµ do qu¸ tr×nh kinh doanh kh«ng trïng hîp
nhau. ViÖc x¸c ®Þnh kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã lµ
rÊt khã kh¨n, tèn kÐm. Hµng ho¸ cña doanh nghiÖp ®ang l-u th«ng trªn
th-¬ng tr-êng nh- ®ang vËn chuyÓn trªn ®-êng, l-u kho hoÆc göi b¸n ë ®¬n vÞ
b¹n,... Khã cã thÓ biÕt ®· diÔn ra ho¹t ®éng mua b¸n hay ch-a. Bªn c¹nh ®ã
trong kinh doanh nhiÒu khi hµng ho¸ ®-îc mua ë chu kú kinh doanh nµy l¹i
®-îc b¸n ë chu kú kinh doanh kh¸c vµ ng-îc l¹i. §iÒu ®ã g©y khã kh¨n cho
viÖc x¸c ®Þnh kÕt qu¶ mét c¸ch chÝnh x¸c.
Ngoµi ra viÖc ¶nh h-ëng cña th-íc ®o gi¸ trÞ ngµy cµng lµ nguyªn nh©n
g©y ra khã kh¨n trong viÖc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c hiÖu qu¶ kinh doanh. ViÖc x¸c
5
®Þnh chi phÝ trong kinh doanh còng kh«ng dÔ dµng. VÒ nguyªn t¾c chi phÝ
kinh doanh ®-îc x¸c ®Þnh tõ chi phÝ v« h×nh vµ chi phÝ h÷u h×nh. Nh-ng viÖc
x¸c ®Þnh chi phÝ nhÊt lµ chi phÝ v« h×nh lµ rÊt khã kh¨n, nhiÒu khi chØ mang
tÝnh -íc ®o¸n. RÊt khã x¸c ®Þnh ®-îc chi phÝ cña mét th-¬ng vô kinh doanh.
Trong kinh doanh tµi s¶n v« h×nh nhiÒu khi rÊt quan träng, ch¼ng h¹n ®Þa
h×nh thuËn lîi cña cöa hµng, m¹ng l-íi kho tµng n»m trong ®Þa bµn d©n c- cã
nhu cÇu lín,...t¹o nªn lîi thÕ so s¸nh cña c¸c c«ng ty. Chi phÝ t¹o lËp uy tÝn
cho doanh nghiÖp chiÕm tû lÖ lín trong chi phÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp
ë c¶ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn mµ viÖc x¸c ®Þnh hiÖu
qu¶ kinh doanh nãi chung vµ chi phÝ kinh doanh nãi riªng ®ßi hái ph¶i tÝnh tíi
c¶ chi phÝ v« h×nh, nh- vËy míi ®¶m b¶o ®-îc tÝnh chÝnh x¸c cña viÖc tÝnh
to¸n kÕt qu¶ kinh doanh.
Còng chÝnh viÖc x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh doanh vµ chi phÝ kinh doanh
khã kh¨n nh- vËy nªn dÉn tíi mét ®Æc ®iÓm cña hiÖu qu¶ kinh doanh lµ hiÖu
qu¶ ng¾n h¹n vµ hiÖu qña dµi h¹n ch-a ch¾c ®· phï hîp víi nhau, nhiÒu khi
m©u thuÉn nhau. HiÖu qu¶ ng¾n h¹n tèt nh-ng hiÖu qu¶ dµi h¹n ch-a ch¾c ®·
tèt vµ ng-îc l¹i. Ch¼ng h¹n doanh nghiÖp chó träng hiÖu qu¶ ng¾n h¹n ch¹y
theo phi vô lµm ¨n mµ bá qua thÞ tr-êng, mÊt b¹n hµng, kh¸ch hµng nªn ®em
l¹i hiÖu qu¶ xÊu cho doanh nghiÖp trong dµi h¹n.
Nãi tãm l¹i ë tÇm vi m«, hiÖu qu¶ kinh doanh ph¶n ¸nh ®ång thêi c¸c
mÆt cña qu¸ tr×nh kinh doanh: kÕt qu¶ kinh doanh, tr×nh ®é sö dông c¸c yÕu tè
®Çu vµo... HiÖu qu¶ kinh doanh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ biÓu hiÖn c¸c møc ®é
cã chiÒu s©u. Nã lµ th-íc ®o ngµy cµng trë nªn quan träng t¹o ®µ cho viÖc
t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ lµ chç dùa c¬ b¶n ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña
doanh nghiÖp trong tõng thêi kú.
2. Nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh
2.1. Nh©n tè bªn trong doanh nghiÖp
Nhãm nh©n tè bªn trong doanh nghiÖp lµ tËp hîp c¸c nh©n tè mµ doanh
nghiÖp cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc còng nh- cã thÓ ®iÒu chØnh ®-îc ¶nh h-ëng cña
6
chóng. TËp hîp c¸c nh©n tè nµy bao gåm: lùc l-îng lao ®éng, tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ kü thuËt, nh©n tè qu¶n trÞ doanh nghiÖp, hÖ thèng trao ®æi xö lý
th«ng tin.... Tuú theo mçi doanh nghiÖp vµ lo¹i h×nh kinh doanh cña doanh
nghiÖp mµ mçi nh©n tè cã ¶nh h-ëng kh¸c nhau.
* Lùc l-îng lao ®éng
Lùc l-îng lao ®éng ®ãng vai trß then chèt trong kinh doanh. Tr×nh ®é,
n¨ng lùc cña ng-êi lao ®éng lµ nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ kinh
doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã viÖc tæ chøc ph©n c«ng lao ®éng
hiÖp t¸c hîp lý gi÷a c¸c bé phËn c¸ nh©n trong doanh nghiÖp, sö dông ®óng
ng-êi ®óng viÖc ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu míi t×m ng-êi. TËn dông mét c¸ch
tèt nhÊt n¨ng lùc së tr-êng cña tõng lao ®éng lµ mét yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu
®-îc trong tæ chøc nh©n lùc cña c«ng ty. Cã thÓ coi con ng-êi phï hîp trong
kinh doanh lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶. ViÖc bè trÝ nh©n lùc
phô thuéc vµo chiÕn l-îc, ®Æc ®iÓm kinh doanh cña tõng c«ng ty. Tæ chøc
nh©n lùc qu¸ chÆt chÏ (chuyªn m«n ho¸ cao) sÏ gi¶m tÝnh ®éc lËp, s¸ng t¹o
cña ng-êi lao ®éng. Nh-ng tæ chøc láng lÎo qu¸ sÏ g©y lén xén, khã qu¶n lý,
khã tËp trung søc m¹nh vµo môc tiªu chung. Tuy nhiªn tæ chøc nh©n lùc ph¶i
®¶m b¶o môc tiªu chung lµ ®óng ng-êi ®óng viÖc, quyÒn lîi tr¸ch nhiÖm râ
rµng sao cho cã thÓ thùc hiÖn nhanh nhÊt, ®ång bé mÖnh lÖnh cña cÊp trªn
®ång thêi khuyÕn kÝch ®-îc tÝnh ®éc lËp s¸ng t¹o cña c«ng nh©n viªn.
Trong kinh doanh, xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng chÝnh lµ mua b¸n hµng ho¸
nªn viÖc tæ chøc nh©n lùc hîp lý, chÆt chÏ lµ yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®-îc, nã
¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do kinh
doanh cã chu kú kinh doanh ng¾n, chÞu sù biÕn ®éng m¹nh mÏ cña thÞ tr-êng
nªn ®ßi hái bé m¸y nh©n lùc ph¶i gän nhÑ, linh ho¹t. Cã nh- vËy míi ®¸p øng
®-îc yªu cÇu kinh doanh, mang l¹i hiÖu qu¶ cao.
* Tr×nh ®é ph¸t triÓn c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ øng dông tiÕn bé kü
thuËt
C¬ së vËt chÊt kü thuËt trong kinh doanh lµ yÕu tè vËt chÊt h÷u h×nh
quan träng phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cã thÓ nãi
7
c¬ së vËt chÊt kü thuËt phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh. C¬ s¬ vËt chÊt cña
doanh nghiÖp sÏ ®em l¹i søc m¹nh kinh doanh cho doanh nghiÖp trªn c¬ së
søc sinh lêi cña tµi s¶n.
Nh©n tè nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp th-¬ng m¹i.
Lµ ®¬n vÞ kinh doanh trong lÜnh vùc l-u th«ng, c¬ së vËt chÊt cña doanh
nghiÖp tuy kh«ng chiÕm tû lÖ lín trong tæng tµi s¶n nh-ng nã l¹i cã vai trß
quan träng trong viÖc thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp (nhµ
cöa, cöa hµng, kho tµng, bÕn b·i...). C¬ së vËt chÊt cña doanh nghiÖp cµng
®-îc bè trÝ hîp lý bao nhiªu th× cµng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao bÊy nhiªu. §iÒu
nµy cã thÓ thÊy kh¸ râ nÕu mét doanh nghiÖp cã hÖ thèng kho tµng, cöa hµng
n»m trong khu vùc d©n c- cã nhu cÇu lín, thuËn tiÖn giao th«ng... sÏ ®em l¹i
cho doanh nghiÖp tµi s¶n v« h×nh lín. §ã lµ lîi thÕ kinh doanh khã cã thÓ cã
®-îc tõ c¸c doanh nghiÖp kh¸c.
HÖ thèng c¬ së vËt chÊt cña doanh nghiÖp bè trÝ thµnh m¹ng l-íi kinh
doanh cña doanh nghiÖp. M¹ng l-íi kinh doanh cã vai trß rÊt lín gióp doanh
nghiÖp chiÕm lÜnh thÞ tr-êng, më réng thÞ tr-êng t¨ng søc c¹nh tranh cña
doanh nghiÖp gãp phÇn mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho doanh nghiÖp, n©ng cao
tÝnh æn ®Þnh trong kinh doanh. M¹ng l-íi kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn
phï hîp víi mçi doanh nghiÖp, trªn mçi thÞ tr-êng. M¹ng l-íi kinh doanh
ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hîp lý, tiÕt kiÖm còng nh- kiÓm so¸t ®-îc gi÷a c¸c m¾t
xÝch trong m¹ng l-íi. Trong th-¬ng m¹i m¹ng l-íi kinh doanh ph¶i ®¶m b¶o
b¸m s¸t thÞ tr-êng phôc vô kh¸ch hµng nhanh, kÞp thêi, tiÕt kiÖm chi phÝ.
M¹ng l-íi ph¶i dÔ qu¶n lý nh-ng vÉn ®¶m b¶o tÝnh bao qu¸t thÞ tr-êng.
* Nh©n tè qu¶n trÞ doanh nghiÖp
Qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp ®ãng vai trß thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong
kinh doanh. ChÝnh v× vËy mµ nã ¶nh h-ëng tíi hiÖu qu¶ kinh doanh. Tr-íc hÕt
®Ó qu¶n trÞ doanh nghiÖp ph¶i nghiªn cøu kü l-ìng c¸c yÕu tè ngo¹i lai cã ¶nh
h-ëng. Sù ph©n tÝch ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè tr¶ lêi cho chóng ta c©u hái: Doanh
nghiÖp ®ang ë trong m«i tr-êng nµo? C¸c doanh nghiÖp suy cho cïng th-êng
bÞ trãi buéc bëi sù h¹n hÑp vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh. §iÒu ®ã tr¶ lêi cho c©u hái
8
doanh nghiÖp ®ang ë trong hoµn c¶nh nµo?
TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ nÕu thiÕu ý t-ëng míi th× chØ lµ sù chÊp
nhËn s¬ cøng mét qu¸ tr×nh cò. Mäi th¾ng lîi chØ cã thÓ cã nÕu ho¹t ®éng
qu¶n trÞ b¾t ®Çu tõ c¸c ý t-ëng míi. Mét doanh nghiÖp nÕu yÕu tè qu¶n trÞ non
kÐm sÏ ¶nh h-ëng tiªu cùc rÊt lín tíi kÕt qu¶ còng nh- hiÖu qu¶ kinh doanh,
lµ ®iÒu tÖ h¹i ®èi víi doanh nghiÖp trªn th-¬ng tr-êng. KÕt qu¶ lµ doanh
nghiÖp sÏ kinh doanh kh«ng hiÖu qu¶ ®-îc. Nh-ng b»ng c¸ch nµo cã thÓ x¸c
®Þnh ®-îc yÕu tè qu¶n trÞ lµ m¹nh hay yÕu? YÕu tè qu¶n trÞ nh- thÕ nµo lµ
m¹nh? C¬ cÊu tæ chøc cña ban l·nh ®¹o nh- thÕ nµo lµ hîp lý? §iÒu nµy phô
thuéc vµo mçi doanh nghiÖp, mçi lo¹i h×nh kinh doanh. Nh-ng mét yªu cÇu
chung cña nh©n tè qu¶n trÞ lµ ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c gän nhÑ, thèng
nhÊt, linh ho¹t v× chØ cã nh- vËy míi h¹ thÊp chi phÝ hµnh chÝnh, tr¸nh chång
chÐo tr¸ch nhiÖm t¹o nªn søc ú trong qu¶n trÞ.
* HÖ thèng trao ®æi vµ xö lý th«ng tin
Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt ®ang lµm thay ®æi lÜnh vùc s¶n xuÊt
kinh doanh trong ®ã c«ng nghÖ tin häc ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Th«ng
tin ®-îc coi lµ hµng ho¸, lµ ®èi t-îng kinh doanh vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn
nay lµ nÒn kinh tÕ th«ng tin ho¸. §Ó ®¹t ®-îc thµnh c«ng khi kinh doanh trong
®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng quyÕt liÖt, c¸c doanh nghiÖp rÊt cÇn
nhiÒu th«ng tin chÝnh x¸c vÒ cung cÇu thÞ tr-êng hµng ho¸, vÒ c«ng nghÖ kü
thuËt, vÒ ng-êi mua, vÒ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh,… Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp
cßn rÊt cÇn ®Õn c¸c th«ng tin vÒ kinh nghiÖm thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña c¸c
doanh nghiÖp kh¸c ë trong n-íc vµ quèc tÕ, cÇn biÕt c¸c th«ng tin vÒ c¸c thay
®æi trong c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n-íc vµ c¸c n-íc kh¸c cã liªn quan…
Trong kinh doanh nÕu biÕt m×nh, biÕt ng-êi vµ nhÊt lµ hiÓu râ ®-îc c¸c
®èi thñ c¹nh tranh th× míi cã ®èi s¸ch giµnh th¾ng lîi trong c¹nh tranh, cã
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn mèi quan hÖ hîp t¸c, hç trî lÉn nhau. Kinh nghiÖm
thµnh c«ng cña nhiÒu doanh nghiÖp cho thÊy n¾m ®-îc c¸c th«ng tin cÇn thiÕt,
biÕt xö lý vµ sö dông c¸c th«ng tin ®ã kÞp thêi lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó
ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh cã hiªô qu¶ cao, ®em l¹i th¾ng lîi trong c¹nh
9
tranh. Nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c ®-îc cung cÊp kÞp thêi sÏ lµ c¬ së v÷ng ch¾c
®Ó doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng kinh doanh, x©y dùng chiÕn l-îc
kinh doanh dµi h¹n còng nh- ho¹ch ®Þnh c¸c ch-¬ng tr×nh s¶n xuÊt ng¾n h¹n.
NÕu doanh nghiÖp kh«ng ®-îc cung cÊp th«ng tin mét c¸ch kÞp thêi doanh
nghiÖp kh«ng cã c¬ së ®Ó ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh dµi vµ ng¾n
h¹n vµ do ®ã dÔ dÉn ®Õn thÊt b¹i.
Sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ cña c«ng nghÖ th«ng tin
®· thóc ®Èy vµ ®ßi hái mçi n-íc b¾t tay x©y dùng nÒn kinh tÕ tri thøc. Mét
trong c¸c ®ßi hái cña viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ tri thøc lµ c¸c ho¹t ®éng kinh
doanh ph¶i dùa trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ tin häc. Nhu cÇu vÒ
th«ng tin cña c¸c Doanh nghiÖp ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn m¹nh mÏ hÖ thèng
th«ng tin d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau trong ®ã ®Æc biÖt lµ hÖ thèng th«ng
tin nèi m¹ng trong n-íc vµ quèc tÕ.
Tæ chøc khoa häc hÖ thèng th«ng tin néi bé võa ®¸p øng nhu cÇu th«ng
tin kinh doanh l¹i võa ®¶m b¶o gi¶m thiÓu chi phÝ kinh doanh cho qu¸ tr×nh
thu thËp, xö lý vµ sö dông th«ng tin. Do nhu cÇu th«ng tin ngµy cµng lín nªn
nhiÖm vô nµy còng lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña c«ng t¸c qu¶n trÞ doanh
nghiÖp hiÖn nay. Phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin néi bé ph¶i
lµ hÖ thèng th«ng tin nèi m¹ng côc bé vµ cao h¬n n÷a lµ nèi m¹ng trong n-íc
vµ quèc tÕ.
2.2. Nh©n tè bªn ngoµi doanh nghiÖp
Nh©n tè ngoµi doanh nghiÖp lµ nhãm nh©n tè kh«ng n»m trong sù kiÓm
so¸t cña doanh nghiÖp. Nhãm nh©n tè nµy bao gåm: M«i tr-êng kinh doanh,
m«i tr-êng c¹nh tranh, m«i tr-êng ph¸p luËt- chÝnh trÞ, m«i tr-êng tù nhiªn,
c¬ së h¹ tÇng, m«i tr-êng kinh tÕ, c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ
n-íc...C¸c nh©n tè nµy doanh nghiÖp kh«ng kiÓm so¸t ®-îc mµ ph¶i t×m biÖn
ph¸p thÝch øng víi nã.
* M«i tr-êng ph¸p lý
LuËt ph¸p lµ nh÷ng quy t¾c cña kinh doanh mµ c¸c ®èi t-îng vi ph¹m
10
sÏ bÞ xö lý. M«i tr-êng ph¸p luËt lµ c¬ së ®Ó doanh nghiÖp ®Ò ra c¸c chiÕn
l-îc, kÕ ho¹ch kinh doanh. Doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i dùa trªn
c¬ së kinh doanh nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. LuËt ph¸p cµng hoµn h¶o
cµng ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng cho c¸c doanh nghiÖp tham gia. Tãm l¹i m«i
tr-êng luËt ph¸p cã ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh
doanh cña c¸c doanh nghiÖp, b»ng c¸ch t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c
doanh nghiÖp th«ng qua c¸c c«ng cô luËt ph¸p vµ c«ng cô vÜ m«...
* M«i tr-êng kinh tÕ
M«i tr-êng kinh tÕ ¶nh h-ëng to lín ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n cña
kh¸ch hµng qua ®ã ¶nh h-ëng tíi nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Do ®ã m«i tr-êng
kinh tÕ lµ c¨n cø ®Ó doanh nghiÖp lùa chän cã nªn tham gia kinh doanh hay
kh«ng? Kinh doanh lo¹i mÆt hµng g×? Kinh doanh nh- thÕ nµo? Phôc vô nhãm
kh¸ch hµng nµo?... M«i tr-êng kinh tÕ lµ c¬ së t¹o ra lîi nhuËn cho doanh
nghiÖp.
M«i tr-êng kinh tÕ bao gåm c¸c nh©n tè: ®èi thñ c¹nh tranh, thÞ tr-êng,
c¬ cÊu ngµnh, tËp qu¸n vµ møc ®é thu nhËp b×nh qu©n cña d©n c-.
+ §èi thñ c¹nh tranh: TÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng cã ¶nh h-ëng tíi
ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, ¶nh h-ëng tíi lîi nhuËn cña doanh
nghiÖp. M«i tr-êng c¹nh tranh hoµn h¶o th× sù gia nhËp còng nh- rót khái thÞ
tr-êng lµ tù do. C¸c doanh nghiÖp tham gia vµo thÞ tr-êng vµ chÊp nhËn gi¸ c¶
thÞ tr-êng kinh doanh kh«ng thu ®-îc siªu lîi nhuËn mµ chØ thu ®-îc lîi
nhuËn th«ng th-êng t-¬ng øng víi chi phÝ c¬ héi cña vèn. ThÞ tr-êng cµng
®éc quyÒn th× c¸c doanh nghiÖp cµng cã søc m¹nh kiÓm so¸t gi¸ (n©ng gi¸ b¸n
hoÆc h¹ gi¸ mua ®Ó thu siªu lîi nhuËn), ë thÞ tr-êng nµy sù ra nhËp thÞ tr-êng
lµ rÊt khã kh¨n. Kinh doanh trong thÞ tr-êng ®éc quyÒn hoÆc thiÓu sè ®éc
quyÒn sÏ ®em l¹i lîi nhuËn cao, hiÖu qu¶ kinh doanh lín cho doanh nghiÖp
(hiÖu qu¶ kinh doanh c¸ biÖt). Nh-ng thÞ tr-êng nµy sÏ g©y tæn thÊt cho kinh
tÕ- x· héi. NÕu doanh nghiÖp cã ®èi thñ c¹nh tranh m¹nh th× viÖc n©ng cao hiÖu
qu¶ th-¬ng m¹i lµ viÖc khã kh¨n h¬n rÊt nhiÒu. V× giê ®©y doanh nghiÖp chØ cã
thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh b»ng c¸ch n©ng cao chÊt l-îng ®Ó ®Èy m¹nh
11
tiªu thô, gi¶m gi¸ thµnh, tæ chøc l¹i bé m¸y ho¹t ®éng kinh doanh phï hîp, hîp
lý h¬n, tèi -u h¬n ®Ó bï l¹i nh÷ng mÊt m¸t cña doanh nghiÖp do c¹nh tranh vÒ
gi¸, c¹nh tranh vÒ chÊt l-îng, mÉu m·...Nh- vËy ®èi thñ c¹nh tranh cã ¶nh h-ëng
rÊt lín tíi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ th-¬ng m¹i cña doanh nghiÖp. Nã võa lµ ®èi
thñ mang l¹i trë ng¹i võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh doanh cña
doanh nghiÖp. Th«ng th-êng khi xuÊt hiÖn ®èi thñ c¹nh tranh th× hiÖu qu¶ th-¬ng
m¹i sÏ bÞ gi¶m ®i mét c¸ch t-¬ng ®èi.
+ ThÞ tr-êng: ë ®©y thÞ tr-êng bao gåm c¶ thÞ tr-êng ®Çu vµo vµ thÞ
tr-êng ®Çu ra cña doanh nghiÖp. ThÞ tr-êng ¶nh h-ëng rÊt lín tíi gi¸ thµnh
s¶n phÈm, tÝnh liªn tôc vµ hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt. ThÞ tr-êng ®Çu ra quyÕt ®Þnh
tíi doanh thu cña doanh nghiÖp trªn c¬ së chÊp nhËn hµng ho¸, dÞch vô cña
doanh nghiÖp ë møc ®é nµo ®ã th× doanh nghiÖp cã thÓ bè trÝ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh.
+ TËp qu¸n d©n c- vµ møc thu nhËp b×nh qu©n cña d©n c-: §©y lµ mét
nh©n tè quan träng trong n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. Nã quyÕt ®Þnh møc
®é, chÊt l-îng, sè l-îng, chñng lo¹i, gam hµng...mµ doanh nghiÖp cÇn ph¶i
nghiªn cøu, n¾m b¾t ®Ó lµm sao phï hîp víi søc mua, thãi quen tiªu dïng ë
møc gi¸ cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. Bëi v× yÕu tè nµy t¸c ®éng gi¸n tiÕp tíi qu¸
tr×nh s¶n xuÊt còng nh- c«ng t¸c Marketing vµ cuèi cïng lµ hiÖu qu¶ kinh
doanh cña doanh nghiÖp.
+ Mèi quan hÖ vµ uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr-êng: §©y lµ tµi
s¶n v« h×nh cña doanh nghiÖp, nã cã quyÕt ®Þnh tíi sù thµnh hay b¹i, lµ nh©n
tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. Sù t¸c ®éng ®ã lµ
phi l-îng ho¸ mµ chóng ta kh«ng thÓ tÝnh to¸n hay ®o ®¹c nã b»ng ph-¬ng
ph¸p ®Þnh l-îng th«ng th-êng. Bëi v×, mèi quan hÖ réng sÏ t¹o ra c¬ héi lùa
chän nh÷ng g× cã lîi nhÊt cho doanh nghiÖp. MÆt kh¸c quan hÖ vµ uy tÝn cña
doanh nghiÖp sÏ t¹o cho doanh nghiÖp mét uy thÕ lín trong tiªu thô, vay vèn
hay mua chÞu hµng ho¸...
Ngoµi ra m«i tr-êng kinh doanh cßn cã c¸c nh©n tè kh¸c nh-: hµng ho¸
thay thÕ, hµng ho¸ phô thuéc víi hµng ho¸ cña doanh nghiÖp còng cã t¸c ®éng
12
tíi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp coi nh- kh«ng ®¸ng
kÕ nh-ng doanh nghiÖp còng cÇn ph¶i xem xÐt, quan t©m mét c¸ch thÝch ®¸ng
®Ó cã nh÷ng øng xö víi thÞ tr-êng trong tõng giai ®o¹n, tõng thêi ®iÓm cô thÓ.
* C¸c yÕu tè kh¸c
+ Nh©n tè thêi tiÕt, khÝ hËu mïa vô: Nh©n tè nµy ¶nh h-ëng rÊt lín tíi
quy tr×nh, tiÕn ®é thùc hiÖn viÖc tiªu thô s¶n phÈm nhÊt lµ ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp kinh doanh c¸c lo¹i mÆt hµng n«ng, l©m, thuû s¶n... Víi nh÷ng ®iÒu
kiÖn thêi tiÕt, khÝ hËu hay mïa vô th× doanh nghiÖp ph¶i cã chÝnh s¸ch cô thÓ
phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®ã. Nh- vËy khi c¸c nh©n tè nµy kh«ng æn ®Þnh sÏ lµm
cho chÝnh s¸ch ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp kh«ng æn ®Þnh vµ
chÝnh lµ nh©n tè ®Çu tiªn lµm mÊt æn ®Þnh ho¹t ®éng kinh doanh ¶nh h-ëng
trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp.
+ Nh©n tè tµi nguyªn thiªn nhiªn: Nh©n tè nµy chØ ¶nh h-ëng tíi c¸c
doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn. Mét
khu vùc cã nhiÒu tµi nguyªn víi tr÷ l-îng lín vµ chÊt l-îng tèt sÏ ¶nh h-ëng
vµ t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp khai th¸c.
+ Nh©n tè vÞ trÝ ®Þa lý: §©y lµ nh©n tè kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn c«ng t¸c
n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp mµ cßn t¸c ®éng tíi c¸c ho¹t
®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nh-: giao dÞch, vËn t¶i, s¶n xuÊt... c¸c mÆt
hµng nµy còng t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh bëi sù t¸c ®éng lªn c¸c chi phÝ.
+ C¬ së h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ.
Cã thÓ nãi c¬ së h¹ tÇng lµ tiªu ®Ò c¨n b¶n thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp
®Çu t- kinh doanh. Nh- ®· biÕt kinh doanh muèn thu ®-îc hiÖu qu¶ cao ph¶i
gi¶m thiÓu chi phÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp. NhÊt lµ ®èi víi doanh nghiÖp
th-¬ng m¹i ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l-u th«ng th× hÖ thèng ®-êng, hÖ thèng
th«ng tin liªn l¹c ¶nh h-ëng lín tíi chi phÝ vËn chuyÓn, b¶o qu¶n còng nhkh¶ n¨ng n¾m b¾t nhu cÇu, gi¸ c¶ thÞ tr-êng. C¬ së h¹ tÇng tèt sÏ thóc ®Èy ®Çu
t-, ¶nh h-ëng gi¸n tiÕp tíi nhu cÇu tiªu dïng kh¸ch hµng cña doanh nghiÖp.
13
Ngoµi nh÷ng nh©n tè trªn, nhãm nh©n tè ngoµi m«i tr-êng doanh
nghiÖp cßn bao gåm c¸c nh©n tè kh¸c nh- nh©n tè thêi vô, nh©n tè v¨n ho¸ x·
héi tuú thuéc vµo mçi doanh nghiÖp c¸c lo¹i h×nh kinh doanh mµ chóng ¶nh
h-ëng Ýt nhiÒu tíi t×nh h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp.
II. Ph©n lo¹i hiÖu qu¶ kinh doanh
1. XÐt theo ph¹m vi ho¹t ®éng
* HiÖu qu¶ tæng hîp :
Ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t vµ cho phÐp kÕt luËn vÒ hiÖu qu¶ kinh doanh cña
toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp trong mét thêi kú
x¸c ®Þnh
* HiÖu qu¶ bé phËn:
Lµ hiÖu qu¶ kinh doanh chØ xÐt ë tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng (sö dông vèn,
lao ®éng, m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu... ) cô thÓ cña doanh nghiÖp. HiÖu
qu¶ kinh doanh bé phËn chØ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ë tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng cña
doanh nghiÖp chø kh«ng ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña toµn doanh nghiÖp.
Gi÷a hiÖu qu¶ kinh doanh tæng hîp vµ hiÖu qu¶ kinh doanh bé phËn cã
mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. HiÖu qu¶ kinh doanh tæng hîp cÊp doanh
nghiÖp ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cô thÓ
cña doanh nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ bé phËn trong doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, trong
nhiÒu tr-êng hîp cã thÓ xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a hiÖu qu¶ kinh doanh tæng
hîp vµ hiÖu qu¶ kinh doanh bé phËn, khi ®ã chØ cã chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh
doanh tæng hîp lµ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp, c¸c chØ
tiªu hiÖu qu¶ kinh doanh bé phËn chØ cã thÓ ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ë tõng lÜnh vùc
ho¹t ®éng, tõng bé phËn cña doanh nghiÖp mµ th«i.
2. XÐt theo thêi gian ho¹t ®éng
* HiÖu qu¶ kinh doanh ng¾n h¹n
Lµ hiÖu qu¶ kinh doanh ®-îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ ë tõng kho¶ng thêi gian
ng¾n. HiÖu qu¶ kinh doanh ng¾n h¹n chØ ®Ò cËp ®Õn tõng kho¶ng thêi gian
14
ng¾n nh- tuÇn, th¸ng ,quý, n¨m, vµi n¨m...
* HiÖu qu¶ kinh doanh dµi h¹n
Lµ hiÖu qu¶ kinh doanh ®-îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ trong kho¶ng thêi gian
dµi, g¾n víi c¸c chiÕn l-îc, c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n hoÆc thËm chÝ, nãi ®Õn hiÖu
qu¶ kinh doanh dµi h¹n ng-êi ta hay nh¾c ®Õn hiÖu qu¶ l©u dµi, g¾n víi qu·ng
®êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.
CÇn chó ý r»ng, gi÷a hiÖu qu¶ kinh doanh dµi h¹n vµ ng¾n h¹n võa cã
mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau vµ trong nhiÒu tr-êng hîp cã thÓ m©u thuÉn
nhau. VÒ nguyªn t¾c, chØ cã thÓ xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh
ng¾n h¹n trªn c¬ së vÉn ®¶m b¶o ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ kinh doanh dµi h¹n trong
t-¬ng lai. Trong thùc tÕ, nÕu xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a hiÖu qu¶ kinh doanh
ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, chØ cã thÓ lÊy hiÖu qu¶ kinh doanh dµi h¹n lµm th-íc ®o
chÊt l-îng ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, v× nã ph¶n ¸nh xuyªn
suèt qu¸ tr×nh lîi dông c¸c nguån lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp.
3. Tiªu chuÈn hiÖu qu¶
Tõ c«ng thøc x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh doanh chung sÏ lu«n x¸c lËp ®-îc
mét d·y c¸c gi¸ trÞ cã thÓ cña kÕt qu¶/ chi phÝ kinh doanh. NÕu xÐt c¸c chØ tiªu
hiÖu qu¶ kinh doanh cô thÓ th× víi mçi chØ tiªu còng ®Òu x¸c lËp ®-îc mét d·y
c¸c gi¸ trÞ cã thÓ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ liÖu mäi gi¸ trÞ ®ã ®Òu ph¶n ¸nh cã hiÖu qu¶
ë c¸c møc ®é kh¸c nhau hay trong d·y c¸c gi¸ trÞ ®ã th× gi¸ trÞ nµo lµ cã hiÖu
qu¶, gi¸ trÞ nµo lµ kh«ng cã hiÖu qu¶? Râ rµng, trong d·y c¸c gi¸ trÞ cã thÓ cña
mçi chØ tiªu kh«ng ph¶i gi¸ trÞ nµo còng ph¶n ¸nh sù cã hiÖu qu¶. Tr-êng hîp
doanh nghiÖp lç vèn, chØ tiªu lîi nhuËn / vèn kinh doanh ©m th× râ rµng doanh
nghiÖp kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶. Cßn c¸c gi¸ trÞ kh¸c, khi nµo cã vµ khi
nµo kh«ng cã hiÖu qu¶? ChÝnh v× vËy ph¶i nghiªn cøu ph¹m trï tiªu chuÈn
hiÖu qu¶.
Cã thÓ hiÓu tiªu chuÈn hiÖu qu° l¯ giíi h¹n, l¯ “ mèc” x¸c ®Þnh ranh
giíi cã hay kh«ng cã hiÖu qu¶. Nh- thÕ, tr-íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh ®-îc tiªu
chuÈn hiÖu qu¶ cho mçi chØ tiªu ®Ó ph©n biÖt møc cã hay kh«ng cã hiÖu qu¶.
15
SÏ kh«ng cã tiªu chuÈn chung cho c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ kh¸c nhau. NÕu
theo ph-¬ng ph¸p so s¸nh toµn ngµnh cã thÓ lÊy gi¸ trÞ b×nh qu©n ®¹t ®-îc cña
ngµnh lµm tiªu chuÈn hiÖu qu¶. §iÒu nµy cã nghÜa lµ doanh nghiÖp chØ ®¹t
®-îc hiÖu qu¶ nÕu gi¸ trÞ ®¹t ®-îc øng víi mét chØ tiªu cô thÓ x¸c ®Þnh kh«ng
thÊp h¬n gi¸ trÞ b×nh qu©n cña ngµnh.
III. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh
1. ChØ tiªu tæng hîp
- Doanh lîi cña toµn bé vèn kinh doanh
( R + TL W ) x 100
D VKD (%) =
VKD
Trong ®ã:
DVKD(%): Doanh lîi cña toµn bé vèn kinh doanh cña mét thêi kú
R : L·i rßng thu ®-îc cña thêi kú tÝnh to¸n
TLW :L·i tr¶ vèn vay cña thêi kú ®ã
VKD : Vèn kinh doanh cña thêi kú ®ã
ChØ tiªu nµy gäi lµ kh¶ n¨ng sinh lêi cña vèn ®Çu t-. Nã cho biÕt mét
®ång vèn bá ra kinh doanh t¹o ra bao nhiªu lîi nhuËn.
- Doanh lîi cña vèn chñ së h÷u
R x 100
DVCSH (%) =
VCSH
Trong ®ã:
DVCSH : Doanh lîi vèn tù cã cña mét thêi ký t×nh to¸n.
VCT : Tæng vèn tù cã cña thêi kú ®ã.
§©y lµ chØ sè mµ doanh nghiÖp quan t©m nhÊt bëi v× nã lµ môc tiªu kinh
doanh mµ doanh nghiÖp theo ®uæi. Mét ®ång vèn chñ së h÷u t¹o ra bao nhiªu
®ång lîi nhuËn. ChØ sè nµy ph¶i ®¹t møc sao cho doanh lîi trªn vèn chñ së
16
h÷u ®¹t ®-îc cao h¬n tû lÖ l¹m ph¸t, gi¸ vèn.
- Doanh lîi cña doanh thu b¸n hµng
R x 100
DTR(%) =
TR
Trong ®ã:
DTR : Doanh lîi cña doanh thu b¸n hµng cña mét thêi kú
TR : Doanh thu b¸n hµng cña thêi kú tÝnh to¸n ®ã
- HiÖu qu¶ kinh doanh theo chi phÝ kinh doanh cña mét thêi kú
TR x 100
H
CPKD
(%) =
TCKD
Trong ®ã:
HCPKD : HiÖu qu¶ kinh doanh tÝnh theo chi phÝ kinh doanh
TR : Doanh thu b¸n hµng cña kú tÝnh to¸n
TCKD : Chi phÝ kinh doanh cña kú tÝnh to¸n
2. ChØ tiªu bé phËn
- Sè vßng quay cña toµn bé vèn kinh doanh
TR
SVVKD =
VKD
Trong ®ã:
SVVKD : sè vßng quay cña toµn bé vèn kinh doanh
TR : tæng doanh thu
VKD : tæng vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp
Sè vßng quay cµng lín chøng tá hiÖu qu¶ sö dông vèn cµng cao.
17
- HiÖu qu¶ sö dông vèn cè ®Þnh
§-îc ®¸nh gi¸ b»ng chØ tiªu hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh.
R
H
TSC§
=
TSC§G
Trong ®ã:
HTSC§ : hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh
R
: l·i rßng cña thêi kú tÝnh to¸n
TSC§G : tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh b×nh qu©n trong kú
TSC§G = Nguyªn gi¸ tµi s¶n cè ®Þnh - Gi¸ trÞ ®· hao mßn
ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh trong kú t¹o ra
®-îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn, thÓ hiÖn tr×nh ®é sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, kh¶
n¨ng sinh lîi cña tµi s¶n cè ®Þnh trong s¶n xuÊt kinh doanh.
- HiÖu qu¶ sö dông vèn l-u ®éng
HiÖu qu¶ sö dông vèn l-u ®éng cña thêi kú tÝnh to¸n ®-îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc:
R
H
VL§
=
VL§
Trong ®ã:
HVL§ : hiÖu qu¶ sö dông vèn l-u ®éng.
VL§ : vèn l-u ®éng b×nh qu©n cña kú tÝnh to¸n
Vèn l-u ®éng b×nh qu©n cña kú tÝnh to¸n chÝnh lµ gi¸ trÞ b×nh qu©n cña
vèn l-u ®éng cã ë ®Çu kú vµ cuèi kú. ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång vèn l-u
®éng t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn.
- Møc sinh lêi b×nh qu©n cña lao ®éng
Møc sinh lêi b×nh qu©n cña mét lao ®éng cho biÕt mçi lao ®éng t¹o ra
®-îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn trong kú tÝnh to¸n x¸c ®Þnh.
18
C«ng thøc
R
BQ =
L
Trong ®ã:
BQ : lîi nhuËn b×nh qu©n do mét lao ®éng t¹o ra trong kú tÝnh
to¸n
R : l·i rßng cña thêi kú tÝnh to¸n
L : sè lao ®éng lµm viÖc b×nh qu©n trong kú
- ChØ tiªu hiÖu suÊt tiÒn l-¬ng
HiÖu suÊt tiÒn l-¬ng ph¶n ¸nh mét ®ång tiÒn l-¬ng bá ra cã thÓ ®¹t
®-îc kÕt qu¶ cô thÓ nµo. KÕt qu¶ cã thÓ lµ doanh thu, lîi nhuËn …NÕu lÊy kÕt
qu¶ tÝnh to¸n lµ doanh thu sÏ cã:
R
H
W
=
TL
Víi:
HW : HiÖu suÊt tiÒn l-¬ng cña mét thêi kú tÝnh to¸n
TL :Tæng quü tiÒn l-¬ng vµ tiÒn th-ëng cã tÝnh chÊt l-¬ng trong
kú
HiÖu suÊt tiÒn l-¬ng t¨ng lªn khi tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lín h¬n
tèc ®é t¨ng tiÒn l-¬ng b×nh qu©n.
* Nh- vËy, th«ng qua kh¸i niÖm, b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña hiÖu qu¶ kinh
doanh chóng ta cã thÓ thÊy r»ng:
KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vÒ c¬ b¶n ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c chØ
tiªu, thÓ hiÖn môc tiªu kinh doanh cÇn ®¹t ®-îc nh- doanh sè b¸n ra, lîi
nhuËn. HiÖu qu¶ kinh doanh th-¬ng m¹i ®-îc tÝnh b»ng c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶
kh¸c nhau bao gåm c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ ®Æc thï. Cßn hiÖu qu¶ x· héi cña
ho¹t ®éng kinh doanh th-¬ng m¹i ®-îc ®¸nh gi¸ th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c
chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p x· héi cña Nhµ n-íc trong tõng thêi kú
19
nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn viÖc ph©n ®Þnh ranh giíi hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c
doanh nghiÖp ph¶i ®-îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt kh«ng
gian vµ thêi gian víi hiÖu qu¶ chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.
VÒ mÆt thêi gian: hiÖu qu¶ mµ doanh nghiÖp ®¹t ®-îc trong tõng giai
®o¹n, tõng thêi kú kinh doanh kh«ng ®-îc gi¶m sót hiÖu qu¶ cña c¸c giai
®o¹n, c¸c thêi kú tiÕp theo. §iÒu ®ã ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp kh«ng v× lîi Ých
tr-íc m¾t mµ quªn ®i lîi Ých l©u dµi. Kh«ng thÓ quan niÖm mét c¸ch cøng
nh¾c lµ cø gi¶m chi t¨ng thu lµ lu«n ®¹t hiÖu qu¶ mµ ph¶i hiÓu gi¶m chi t¨ng
thu mét c¸ch toµn diÖn. Tøc lµ thu vµ chi cã thÓ t¨ng ®ång thêi nh-ng tèc ®é
t¨ng cña chi phÝ ph¶i nhá h¬n tèc ®é cña doanh thu. Cã nh- vËy míi ®em l¹i
hiÖu qu¶ cao cho doanh nghiÖp. Nãi nh- vËy v× thùc tÕ lý thuyÕt qu¶n lý kinh
doanh ®· chØ râ thu vµ chi cã quan hÖ t-¬ng hç víi nhau. ChØ cã chi míi cã
thu, kinh doanh kh«ng thÓ kh«ng bá chi phÝ. Ph¶i ®¶m b¶o cã l·i, d¸m chi ®Ó
cã thu nÕu xÐt thÊy tÝnh hiÖu qu¶ cña nã.
VÒ mÆt kh«ng gian: HiÖu qu¶ kinh doanh chØ cã thÓ nãi ®¹t ®-îc mét
c¸ch toµn diÖn khi toµn bé ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn, c¸c tæ chøc, c¸c kh©u
mang l¹i hiÖu qu¶ kh«ng lµm gi¶m hiÖu qu¶ chung. Mçi kÕt qu¶ tÝnh ®-îc tõ
mét sè gi¶i ph¸p kinh tÕ hay ho¹t ®éng kinh doanh nµo ®ã trong tõng ®¬n vÞ
néi bé hay toµn bé ®¬n vÞ nÕu kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn hiÖu qu¶ chung th× ®-îc
coi lµ hiÖu qu¶, míi trë thµnh môc tiªu phÊn ®Êu cña doanh nghiÖp.
Nh- vËy ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh doanh nh»m môc ®Ých nhËn thøc ®óng
®¾n hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp tõ ®ã t×m ra nh÷ng tån t¹i, nh÷ng
¶nh h-ëng kh«ng tèt ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh ®Ó tõ ®ã t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p,
ph-¬ng h-íng kh¾c phôc, gãp phÇn n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ kinh doanh
cña doanh nghiÖp vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ cho toµn x· héi.
IV. sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh
1. §èi víi x· héi
Doanh nghiÖp lµ tÕ bµo kinh tÕ cña x· héi, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh
nghiÖp lµ mét bé phËn cña hiÖu qu¶ kinh tÕ cña x· héi. Song ®èi víi x· héi,
vÊn ®Ò hiÖu qu¶ ®-îc ®Æt ra víi quy m« lín h¬n, vµ chÊt l-îng h¬n. X· héi
cµng ph¸t triÓn, tµi nguyªn ngµy cµng khan hiÕm, m«i tr-êng ngµy cµng «
nhiÔm. VÊn ®Ò s¶n xuÊt x· héi ph¶i quan t©m kh«ng ph¶i chØ lµ hiÖu qu¶ ®¬n
20
- Xem thêm -