Tài liệu Báo cáo-chương 3-ô nhiễm môi trường và các phương pháp bảo vệ môi trường

Chöông 3 • O NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG vaø CAÙC PHÖÔNG PHAÙP BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 1 . I-KHAÙI NIEÄM •1. Moät soá ñònh nghóa: ¾ ¾ ¾ ¾ O nhieãm moâi tröôøng Suy thoaùi moâi tröôøng Xöû lyù moâi tröôøng Baûo veä moâi tröôøng Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 2 . I-KHAÙI NIEÄM •1. Moät soá ñònh nghóa: ™ Moâi tröôøng laø taäp hôïp caùc vaät theå, hoaøn caûnh, caùc thaønh phaàn cuûa theá giôùi vaät chaát bao quanh, coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moãi sinh vaät. ™ Noùi tôùi moâi tröôøng ngöôøi ta thöôøng nghó ngay tôùi moái quan heä cuûa caùc yeáu toá xung quanh taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng cuûa sinh vaät maø trong ñoù con ngöôøi laø chuû yeáu. ™ Baát cöù moät vaät theå, moät söï kieän naøo cuõng ñeàu toàn taïi vaø phaùt trieån trong moät moâi tröôøng nhaát ñònh. ™ Theo luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa nöôùc ta coâng boá ngaøy 10/01/1994 thì moâi tröôøng ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: • ”Moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá töï nhieân vaø caùc yeáu toá nhaân taïo quan heä maät thieát vôùi nhau, bao quanh con ngöôøi, coù aûnh höôûng ñeán tôùi ñôøi soáng, saûn xuaát, söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân”. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 3 . I-KHAÙI NIEÄM •1. Moät soá ñònh nghóa. ¾ Con ngöôøi vaø moâi tröôøng coù moái quan heä töông taùc bao goàm töøng caù theå vaø caùc coäng ñoàng con ngöôøi. ¾ Con ngöôøi khoâng toàn taïi nhö moät sinh vaät bình thöôøng maø laø sinh vaät bieát tö duy, con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc moâi tröôøng ñoàng thôøi cuõng bieát taùc ñoäng ngöôïc laïi caùc yeáu toá moâi tröôøng, con ngöôøi vöøa coù yù nghóa sinh hoïc vöøa coù yù nghóa xaõ hoäi hoïc. O nhieãm laø hieän töôïng do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi laøm thay ñoåi caùc yeáu toá sinh thaùi vaø laøm cho yeáu toá sinh thaùi ñoù vöôït khoûi giôùi haïn caân baèng cho pheùp cuûa chuùng. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 4 . I-KHAÙI NIEÄM •1. Moät soá ñònh nghóa. ™ O nhieãm moâi tröôøng laøm thay ñoåi tính chaát cuûa moâi tröôøng, thay ñoåi tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp caùc thaønh phaàn vaø ñaëc tính lyù - hoaù hoïc - sinh hoïc v.v… ÔÛ baát kyø thaønh phaàn naøo cuûa moâi tröôøng vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. ™ Suy thoaùi moâi tröôøng laø söï laøm thay ñoåi chaát löôïng, soá löôïng cuûa thaønh phaàn moâi tröôøng gaây aûnh höôûng khoâng toát ñeán söï soâng noùi chung trong ñoù coù ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. ™ Söï coá moâi tröôøng laø caùc tai bieán hoaëc ruûi ro xaûy ra trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, hoaëc nhöõng bieán ñoåi baát thöôøng cuûa thieân nhieân, gaây suy thoaùi moâi tröôøng nghieâm troïng. ™ Xöû lyù moâi tröôøng laø ñöa caùc yeáu toá sinh thaùi trôû veà giôùi haïn sinh thaùi cuøa caùc quaàn theå maø chuùng coù. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 5 . I-KHAÙI NIEÄM •1. Moät soá ñònh nghóa. ™ Baûo veä moâi tröôøng laø baûo veä ñoä trong saïch cuûa khoâng khí, nöôùc, ñaát, caùc nguoàn thöïc phaåm hoaëc laø caùc hoaït ñoäng choáng laïi nhöõng gì gaây taùc haïi ñeán traïng thaùi theå chaát vaø tinh thaàn cuûa con ngöôøi hoaëc giaûm ñeán möùc cho pheùp söï gaây oâ nhieãm ñeå traû laïi söï caân baèng voán coù cuûa moâi tröôøng. ™ Khoa hoïc moâi tröôøng laø nhöõng nghieân cöùu chung veà moâi tröôøng vôùi moái quan heä töông taùc giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng trong ñoù con ngöôøi vöøa laø moät thöïc theå sinh hoïc vöøa laø moät con ngöôøi xaõ hoäi hoïc. • Chính khoa hoïc veà moâi tröôøng ñaõ tìm ra nhöõng caùi môùi, caùi ñuùng veà theá giôùi töï nhieân cuõng nhö caùc taùc ñoäng cuûa con ngöôøi leân moâi tröôøng nhaèm naâng cao nhaän thöùc, naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ñoàng thôøi giaûi quyeát moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng trong ñoù con ngöôøi ôû vò trí trung taâm. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 6 . I-KHAÙI NIEÄM 2. Taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng tôùi con ngöôøi ƒ Chuùng ta ñaõ bieát moâi tröôøng soáng nhaát laø moâi tröôøng lao ñoäng coù aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi quaù trình lao ñoäng vaø söùc khoûe cuûa con ngöôøi lao ñoäng. ƒ Caùc thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng soáng luoân luoân chuyeån hoùa trong töï nhieân theo moät chu trình vaø thöôøng thì ôû daïng caân baèng, chính vì vaäy noù ñaûm baûo cho söï soáng treân traùi ñaát toàn taïi vaø phaùt trieån oån ñònh. ƒ Ôø moät luùc naøo ñoù khi chu trình chuyeån hoùa bò maát caân baèng thì seõ xaåy ra caùc söï coá veà moâi tröôøng, taùc ñoäng maïnh meõ ñeán con ngöôøi vaø sinh vaät treân phaïm vi naøo ñoù. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 7 . I-KHAÙI NIEÄM 3. Caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng. • a- T/ñoäng cuûa con ngöôøi ñeán moâi tröôøng. ¾ ¾ ¾ ¾ Khai thaùc taøi nguyeân thieân nhieân böøa baõi. Söû duïng hoùa chaát tuøy tieän. Söû duïng nhieân lieäu khoâng hôïp lyù. Coâng ngheä nhaân taïo tieân tieán. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 8 . I-KHAÙI NIEÄM 3. Caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng. • b- Taùc ñoäng do ñoâ thò hoùa: ƒ Toác ñoä ñoâ thò hoùa, gia taêng daân soá, söï baønh tröôùng cuûa ñoâ thò tôùi noâng thoân, söï taêng tröôûng cuûa coâng nghieäp… ñaõ taïo ra nhieàu hoaït ñoäng taùc haïi ñeán moâi tröôøng. ƒ Caùc taùc ñoäng naøy tuøy theo quy moâ, cô caáu cuûa ñoâ thò, phaïm vi laõnh thoå vaø soá daân maø coù khi khoâng kieåm soaùt ñöôïc. Noù aûnh höôûng xaáu tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi. ƒ Cuõng chính vì vaäy caàn phaûi ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng, phaân tích taùc ñoäng coù lôïi, coù haïi töø ñoù ñeà xuaát caùc phöông aùn xöû lyù ñeå vöøa phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vöøa baûo veä ñöôïc moâi tröôøng. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 9 . •II- O NHIEÅM KHOÂNG KHÍ VAØ •BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG KHOÂNG KHÍ 1. Ñònh nghóa oâ nhieãm khoâng khí. • O nhieãm khoâng khí laø caùc oâ nhieãm do caùc chaát coù saün trong töï nhieân hoaëc do haønh ñoäng cuûa con ngöôøi laøm phaùt sinh ra caùc chaát oâ nhieãm trong khoâng khí 2. Caùc chaát gaây oâ nhieãm khoâng khí: ¾ Buïi. ¾ Caùc chaát ôû daïng khí- hôi- khoùi. ¾ Caùc ion, vaø caùc chaát nguy haïi khaùc. 3. Caùc nguoàn taïo ra chaát gaây oâ nhieãm. ¾ O nhieãm do quaù trình saûn xuaát. ¾ O nhieãm do giao thoâng vaän taûi. ¾ O nhieãm do sinhBiên hoaïsoạn: t cuûaLÊcon QUÝngöôø ĐỨC i. 10 . •II- O NHIEÅM KHOÂNG KHÍ VAØ •BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG KHOÂNG KHÍ 4. Caùc bieän phaùp phoøng choáng oâ nhieãm khoâng khí: • • • • • • • Ñeå baûo veä toát moâi tröôøng khoâng khí khoâng bò oâ nhieãm ta caàn phaûi coù caùc bieän phaùp toång hôïp höõu hieäu baèng caùch keát hôïp caùc bieän phaùp sau ñaây: a- Bieän phaùp quy hoaïch. b- Bieän phaùp caùch li veä sinh, laøm giaûm oâ nhieåm. c- Bieän phaùp kyõ thuaät coâng ngheä. d- Bieän phaùp laøm saïch khí thaûi. e- Bieän phaùp sinh thaùi hoïc. f- Bieän phaùp quaûn lyù. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 11 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 1. Ñònh nghóa ™ O nhieãm nöôùc laø taát caû caùc hieän töôïng laøm nhieãm baån moâi tröôøng nöôùc do caùc taùc nhaân coù saün trong töï nhieân hoaëc haønh ñoäng cuûa con ngöôøi laøm phaùt sinh khi noàng ñoä cuûa chuùng vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. ™ Nöôùc coù khaû naêng töï laøm saïch thoâng qua quaù trình bieán ñoåi lyù hoùa hoïc, sinh hoïc hoaëc qua quaù trình trao ñoåi chaát. ™ Khi löôïng chaát thaûi ñöa vaøo nöôùc quaù nhieàu vaø vöôït quaù khaû naêng giôùi haïn cuûa quaù trình töï laøm saïch thì moâi tröôøng nöôùc bò oâ nhieãm. ™ Coù theå nhaän bieát nöôùc bò oâ nhieãm baèng caûm giaùc nhö: nöôùc coù muøi khoù chòu, maøu ñuïc, vò khoâng bình thöôøng, saûn löôïng thuûy haûi saûn giaûm, coù vaùng môõ… Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 12 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 2. Caùc chaát gaây oâ nhieãm nöôùc. ™ Caùc chaát gaây oâ nhieãm nöôùc toàn taïi ôû daïng voâ cô, höõu cô vaø vi sinh vaät. ™ Nöôùc coù theå bò oâ nhieãm bôûi caùc yeáu toá töï nhieân nhö töø nöôùc thuûy trieàu, töø moû muoái coù saün trong loøng ñaát. ™ Hieän nay nöôùc bò oâ nhieãm phaàn lôùn laø do con ngöôøi taïo neân nhö nöôùc thaûi trong sinh hoaït, dòch vuï, cheá bieán haûi saûn, thöïc phaåm vaø nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc goàm: Ö Caùc chaát höõu cô toång hôïp. Ö Caùc chaát daïng voâ cô. Ö Raùc vaø caùc loaïi vi sinh vaät gaây beänh. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 13 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 3. Nguoàn goác gaây oâ nhieãm nöôùc. ƒ Trong ñieàu kieän daân soá ngaøy caøng taêng, nhu caàu cuûa con ngöôøi ngaøy caøng cao, khoa hoïc kyõ thuaät tieán boä vöôït baäc. ƒ Saûn xuaát trong moïi lónh vöïc gia taêng nhanh choùng caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng ñaõ laøm thay ñoåi chu trình töï nhieân trong thuûy quyeãn, laøm thay ñoåi söï caân baèng nöôùc, caùc nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm ngaøy caøng naëng, cuï theå qua caùc hoaït ñoäng sau: Ö Ö Ö Ö Ö Sinh hoaït cuûa con ngöôøi. S/xuaát lieân quan ñeán coâng nghieäp. S/xuaát lieân quan ñeán noâng nghieäp. Caùc hoaït ñoäng thuûy lôïi, thuûy ñieän. Nuoâi troàng thuûy haûi saûn vaø caùc hoaït ñoäng khaùc. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 14 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. a- Kieåm tra veä sinh khi xaû nöôùc thaûi vaøo nguoàn nöôùc maët: ™ Nhaèm muïc ñích haïn cheá löôïng chaát baån thaûi vaøo moâi tröøông ñeå ñaûm baûo an toaøn veà maët veä sinh cho vieäc söû duïng nguoàn nöôùc. ™ Tieâu chuaån ñoù ñöôïc quy ñònh theo TIEÂU CHUAÅN VIEÄT NAM 5942- 1995 • (baûng 3-9 trang 148) ™ Khi nöôùc thaûi coù chöùa nhieàu chaát ñoäc haïi thì noàng ñoä cuûa töøng chaát ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: • C1/T1+C2/T2+C3/T3+…Cn/Tn ≤ 1 • C1,C2…: noàng ñoä töøng chaát ñoäc tìm thaáy trong nöôùc • T1,T2…: noàng ñoä toái ña cho pheùp cuûa töøng chaát ñoäc. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 15 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. b- Giaùm saùt chaát löôïng nguoàn nöôùc. ™ Nhaèm muïc ñích ñaùnh giaù tình traïng chaát löôïng nöôùc, döï baùo möùc ñoä oâ nhieãm nguoàn nöôùc töø ñoù coù bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc hieäu quaû. ™ Noäi dung cô baûn cuûa moät heä thoáng giaùm saùt chaát löôïng nöôùc troïng heä thoáng giaùm saùt moâi tröôøng toaøn caàu laø: Ö Ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng vaøo nguoàn nöôùc do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi vaø nhu caàu söû duïng nöôùc cho caùc muïc ñích khaùc nhau. Ö Xaùc ñònh chaát löôïng nöôùc töï nhieân. Ö Giaùm saùt nguoàn goác vaø söï di chuyeån cuûa chaát baån vaø ñoäc haïi. Ö Xaùc ñònh xu höôùng Biên thaysoạn: ñoåLÊ i chaá t löôïng nöôùc ôû phaïm vi vó moâ16. QUÝ ĐỨC . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. c- Söû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp. Nhaèm loaïi boû hoaëc haïn cheá caùc chaát thaûi gaây oâ nhieãm coù trong nöôùc thaûi ñeå khi thaûi ra soâng hoà khoâng laøm nhieãm baån nguoàn nöôùc. Caùc phöông phaùp xöû lyù nöôùc thaûi seõ ñeà caäp chöông 4 cuûa giaùo trình naøy. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 17 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. d- Caáp nöôùc tuaàn hoaøn vaø söû duïng laïi nöôùc thaûi. ™ Caánpg nöôù n nduï g söû pduï ng laïcaù i nöôù c thaû i c ™ Duø nöôùcc tuaà thaûni hoaø phuïnc vaø vuï taä noâ g nnghieä : nhö c loaï i nöôù khoâi ntrong g nhöõcoâ ngnbaû o veä ñöôï cc nguoà maø duø coøn ngmang i y thaû g nghieä p thöï phaånmnöôù coùctheå nuoâi laï thuû lôïi ích khoâng nhoû cho caùc nhaø maùy. Tuøy theo thaønh phaàn, haû saû hoaë töôù i ruoä ngu thay löôïi n gnnöôù c cthaû i vaø ñieà kieän phaâ maø ntaboù coùn.theå: ™ hoàlaï i ichaá m khi bieáñaõ n chuù nhngnguyeâ t lieäu ™ Thu Duøng nöôùt cquyù thaûihieá sau quangheäthaø thoá xöû lyù nvaøvaäcung trong n xuaá t. Nöôù c thaû trong maùcy thaû coù itheå a ñuï caáp laïsaû i cho chính thieá t bò iñaõ thaûinhaø ra nöôù (caáchöù p nöôù c ng tuaànuhoaø nhieà chaánt) quyù neáu ta xöû lyù toát seõ thu hoài caùc chaát ñoù thì ™ khoâ Nöôùncg thaû i cuû trình tröôù c duø g ncho quaùnöôù trình nhöõ ngalaøquaù m giaû m noà ngc ñöôï ñoä chaá t nbaå trong c thaûi saucoø coùn theå caànn deã xöû daø lyù n hoaë c xöûvieä lyù ctheo yeâsau u caàñoù u coâ nn gg maø taïo khoâ ñieàn ugkieä g cho xöû lyù ñoà ngheä. thôøi thu ñöôïc nguyeân lieäu phuïc vuï cho ngay quaù trình saûn xuaát. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 18 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. e- Phaùt huy quaù trình töï laøm saïch nguoàn nöôùc. Quaù trình töï laøm saïch nguoàn nöôùc laø quaù trình töï phuïc hoài traïng thaùi chaát löôïng nöôùc ban ñaàu nhôø quaù trình lyù - hoùa hoïc, sinh hoïc, thuûy ñoäng hoïc v.v… coù nhieàu bieän phaùp nhaèm taêng cöôøng, phaùt huy quaù trình töï laøm saïch nguoàn nöôùc nhö: ™ Thieát keá caùc mieäng xaû ñaëc bieät ñeå taêng cöôøng söï khueách taùn nöôùc thaûi. ™ Boå trôï theâm nöôùc saïch töø caùc nguoàn tôùi nhaèm pha loaõng nöôùc thaûi. ™ Cung caáp theâm oxy vöøa coù taùc duïng taêng cöôøng quaù trình töï laøm saïch vöøa naâng cao naêng suaát sinh hoïc vaø hieäu quaû söû duïng nguoàn nöôùc. ™ Nuoâi troàng thöïc vaät coù khaû naêng chuyeån hoùa, haáp thu chaát baån. Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 19 . III- O NHIEÃM NÖÔÙC VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC. 4. Caùc bieän phaùp baûo veä nguoàn nöôùc. f- Söû duïng nguoàn nöôùc hôïp lyù. • Nguoàn nöôùc saïch treân haønh tinh ñöôïc duøng cho caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi cuûa con ngöôøi vaø duøng ñeå pha loaõng laøm saïch nöôùc thaûi do vaäy caàn phaûi ñieàu phoái khoái löôïng vaø chaát löôïng nöôùc tieâu thuï moät caùch hôïp lyù nhö: ™ Duøng nöôùc thaûi ñeå töôùi ruoäng hoaëc nuoâi troàng thuûy saûn. ™ Baûo veä tröõ löôïng nguoàn nöôùc trong quaù trình khai thaùc. ™ Khai thaùc nöôùc töø caùc mieàn cöïc vaø laøm ngoït nöôùc bieån… Biên soạn: LÊ QUÝ ĐỨC 20