B¶N CHÊT Vµ ý NGHÜA CñA TRIÕT HäC M¸C - ¡NGGHEN
I) B¶n chÊt vµ ý nghÜa cña triÕt häc M¸c - ¡nghen.
Trong lÞch sö ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng bíc nh¶y vät, nh÷ng bíc ngoÆt c¸ch
m¹ng, t¹o ra nh÷ng thµnh tùu vÜ ®¹i trong v¨n häc nghÖ thuËt, trong khoa häc,
trong triÕt häc. Sù xuÊt hiÖn chñ nghÜa M¸c lµ bíc ngoÆt quan träng trong lÞch sö
t tëng x· héi. Lª nin ®· nãi r»ng, chñ nghÜa M¸c lµ sù ph¸t triÓn cao nhÊt cña
toµn bé khoa häc lÞch sö, khoa häc kinh tÕ vµ triÕt häc ë Ch©u ¢u.
C¬ së triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ
nghÜa duy vËt lÞch sö. LÇn ®Çu tiªn, triÕt häc M¸c ®· chØ cho giai cÊp v« s¶n vµ
nh©n d©n lao ®éng lèi tho¸t khái sù n« lÖ vÒ tinh thÇn, ®em l¹i cho loµi ngêi ®Æc
biÖt lµ giai cÊp c«ng nh©n nh÷ng c«ng cô nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. Nh M¸c
nãi, nÕu tr¸i tim cña sù gi¶i phãng nh©n lo¹i lµ giai cÊp v« s¶n, th× khèi ãc cña sù
gi¶i phãng ®ã lµ triÕt häc cña giai cÊp v« s¶n, lµ thÕ giíi quan cña nã. Gièng nh
triÕt häc t×m thÊy ë giai cÊp v« s¶n mét vò khÝ vËt chÊt, giai cÊp v« s¶n t×m thÊy
ë triÕt häc mét vò khÝ tinh thÇn (M¸c). TriÕt häc M¸c lµ triÕt häc cña giai cÊp v«
s¶n c¸ch m¹ng, lµ vò khÝ s¾c bÐn trong cuéc ®Êu tranh x¸c lËp nÒn chuyªn chÝnh
v« s¶n vµ x©y dùng chñ nghÜa céng s¶n.
TriÕt häc M¸c kh«ng chØ gi¶i thÝch mµ chñ yÕu lµ v¹ch ra nh÷ng con ®êng,
nh÷ng ph¬ng tiÖn c¶i t¹o thÕ giíi b»ng c¸ch m¹ng. M¸c vµ ¡ng-Ghen ®· v¹ch ra
mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng thiÕu sãt c¨n b¶n cña triÕt häc tríc ®ã vµ biÕn triÕt häc
thµnh c¬ së lý luËn cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, thµnh
c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa céng s¶n.
Khi chØ ra vai trß quyÕt ®Þnh cña ho¹t ®éng thùc tiÔn trong sù ph¸t triÓn
cña x· héi, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®· kh«ng phñ
nhËn, mµ nhÊn m¹nh vai trß to lín cña ho¹t ®éng tinh thÇn, lý luËn ph¶i phô
thuéc vµo thùc tiÔn. Lý luËn mµ thiÕu ho¹t ®éng thùc tiÔn cña quÇn chóng th× sÏ
kh«ng cßn søc m¹nh. C¸c «ng ®· ph¸t triÓn häc thuyÕt c©n ®èi vÒ mèi liªn hÖ
gi÷a lý luËn c¸ch m¹ng vµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng. M¸c ®· tõng kh¼ng ®Þnh “vò khÝ
cña sù phª ph¸n kh«ng thÓ thay thÕ ®îc sù phª ph¸n cña vò khÝ; lùc lîng vËt chÊt
chØ cã thÓ bÞ ®¸nh ®æ b»ng lùc lîng vËt chÊt; nhng lý luËn còng sÏ trë thµnh lùc
lîng vËt chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng”.
LÞch sö ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®· chøng minh tÝnh ®óng
®¾n kÕt luËn trªn cña M¸c. C¸c giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ kh«ng
khi nµo tù nguyÖn rót lui khái vò ®µi lÞch sö. QuyÒn thèng trÞ cña chóng kh«ng
thÓ thñ tiªu b»ng sù phª ph¸n trªn lêi nãi, mµ ph¶i b»ng cuéc ®Êu tranh c¸ch
m¹ng. Cuéc ®Êu tranh t tëng kh«ng thÓ dÉn ®Õn thay ®æi chÕ ®é x· héi, nã kh«ng
thÓ vît ra ngoµi khu«n khæ cña c¸c quan hÖ x· héi cò, nhng nã cã vai trß to lín
trong ®êi sèng x· héi.
Lý luËn c¸ch m¹ng khi th©m nhËp vµo quÇn chóng sÏ ®em l¹i cho hä kh¶
n¨ng hiÓu biÕt nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi vµ thùc hiÖn mét
c¸ch tù gi¸c nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc ®Êu tranh thùc tiÔn. Lý luËn c¸ch m¹ng sÏ
thèng nhÊt vµ tæ chøc quÇn chóng ®Êu tranh ®ßi xãa bá c¸c quan hÖ x· héi cò
thay b»ng c¸c quan hÖ míi. Lý luËn chØ trë thµnh lùc lîng vËt chÊt hïng m¹nh
trong mèi liªn hÖ víi cuéc ®Êu tranh thùc tiÔn cña quÇn chóng. Søc m¹nh v« ®Þch
cña lý luËn M¸c cßn ë chç nã lµ sù thèng nhÊt cña tÝnh khoa häc víi tÝnh c¸ch
m¹ng. M¸c vµ ¡ng ghen ®Æt cho triÕt häc cña m×nh nhiÖm vô phôc vô giai cÊp
v« s¶n, phôc vô cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa céng s¶n.
Nh vËy, sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a triÕt häc M¸c víi tÊt c¶ c¸c triÕt häc tríc ®ã lµ ë chç triÕt häc M¸c g¾n chÆt víi phong trµo c¸ch m¹ng gi¶i phãng cña
giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng, nã lµ vò khÝ lý luËn s¾c bÐn trong cuéc
®Êu tranh cho chñ nghÜa céng s¶n. TriÕt häc M¸c thÓ hiÖn lîi Ých cña giai cÊp
2
c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng. ChÝnh ®ã lµ tÝnh ®¶ng, tÝnh giai cÊp cña triÕt
häc M¸c.
TÝnh ®¶ng cña triÕt häc M¸c kh«ng ®èi lËp víi tÝnh kh¸ch quan, tÝnh khoa
häc. Lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n kh«ng ®èi lËp mµ phï hîp víi tiÕn tr×nh kh¸ch
quan cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· t¹o ra h×nh thøc cao cña chñ
nghÜa duy vËt lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ h×nh thøc cao cña phÐp biÖn
chøng lµ phÐp biÖn chøng duy vËt. Trong triÕt häc m¸c-xÝt, chñ nghÜa duy vËt vµ
phÐp biÖn chøng gÇn liÒn víi nhau.
Chñ nghÜa duy vËt tríc M¸c ®· ®ãng vai trß hÕt søc to lín trong sù ph¸t
triÓn cña khoa häc, trong cuéc ®Êu tranh víi t«n gi¸o vµ chñ nghÜa duy t©m, nhng trong thêi kú cæ ®¹i th× chØ lµ chñ nghÜa duy vËt chÊt ph¸c ng©y th¬, tù ph¸t,
cßn ë thêi cËn ®¹i th× lµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh m¸y mãc. M¸c vµ ¡ng ghen
®· nghiªn cøu cã phª ph¸n vµ kÕ thõa s¸ng t¹o nh÷ng thµnh tùu xuÊt s¾c cña triÕt
häc tríc, t¹o ra triÕt häc duy vËt - biÖn chøng.
ViÖc t¹o ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµ biÓu hiÖn vÜ ®¹i nhÊt cña bíc
ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc do M¸c vµ ¡ng-Ghen thùc hiÖn.
Khi v¹ch ra mèi quan hÖ t¸c ®éng gi÷a kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ t tëng, M¸c vµ
¡ng-Ghen ®· x¸c ®Þnh tÝnh thø nhÊt cña tån t¹i x· héi, cña ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña
®êi sèng x· héi vµ tÝnh thø hai cña ý thøc x· héi. Hai «ng còng chØ râ sù chuyÓn
biÕn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
kh¸c diÔn ra kh«ng ph¶i tù ®éng mµ lµ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh giai cÊp quyÕt
liÖt. Víi viÖc v¹ch ra c¸c quy luËt cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ c¸ch m¹ng x·
héi, M¸c vµ ¡ng ghen ®· ®em l¹i c¬ së khoa häc cho ho¹t ®éng tù gi¸c cña giai
cÊp c«ng nh©n vµ ®éi tiªn phong cña nã lµ c¸c §¶ng céng s¶n.
S¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö,
M¸c vµ Ang-ghen ®· biÕn ®æi c¨n b¶n tÝnh chÊt cña triÕt häc, ®èi tîng cña nã vµ
mèi quan hÖ víi c¸c khoa häc kh¸c.
TriÕt häc M¸c kh«ng cã tham väng gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò, kh«ng cã tham
väng ®ãng vai trß cña mét hÖ thèng ®· xong xu«i, vai trß cña kinh th¸nh. TriÕt
häc M¸c, kh«ng chØ kh¸i qu¸t thùc tiÔn ph¸t triÓn x· héi mµ c¶ nh÷ng thµnh tùu
cña c¸c khoa häc cô thÓ vÒ tù nhiªn vµ x· héi. TriÕt häc M¸c cã ý nghÜa thÕ giíi
quan vµ ph¬ng ph¸p luËn to lín ®èi víi c¸c khoa häc cô thÓ. HiÓu biÕt c¸c quy
luËt ph¸t triÓn chung nhÊt cña hiÖn thùc kh¸ch quan sÏ gióp nghiªn cøu cã kÕt
qu¶ c¸c quy luËt ®Æc thï.
TriÕt häc cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin lµ triÕt häc s¸ng t¹o. Nh÷ng luËn
®iÓm c¬ b¶n cña triÕt häc ®· ®îc M¸c vµ ¡ng-Ghen x©y dùng, nghiªn cøu toµn
diÖn c¸c vÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö,
khoa häc tù nhiªn, lÞch sö triÕt häc, ®¹o ®øc häc, mü häc, chñ nghÜa v« thÇn,
kh¸i qu¸t nh÷ng kinh nghiÖm míi cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v«
s¶n, nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Ngoµi ra, nh÷ng
luËn ®iÓm cña triÕt häc M¸c ®îc ph¸t triÓn bëi c¸c nhµ m¸c-xÝt nh Ph.Mª-rinh,
P.La-ph¸c-g¬, A. La-bri-«n-la, G.V.Plª-kha-nèp v.v ... Lª-nin lµ ngêi ®· cã vai
trß hÕt søc to lín, n©ng triÕt häc M¸c lªn mét giai ®o¹n cao míi. Ngµy nay, triÕt
häc M¸c-Lª nin ®ang ®îc c¸c §¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, ®îc c¸i nhµ
triÕt häc m¸c-xÝt trªn thÕ giíi tiÕp tôc ph¸t triÓn.
II) Lª-nin ph¸t triÓn triÕt häc M¸c:
C¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c khi s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn häc thuyÕt
cña m×nh ®· lu«n chØ ra r»ng, häc thuyÕt cña c¸c «ng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu mµ
lµ sù chØ ®¹o hµnh ®éng. XuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c ®ã, Lª-nin ®· nhÊn m¹nh sù
cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn häc thuyÕt M¸c, trong ®ã cã triÕt häc.
M¸c vµ ¡ng ghen ®· s¸ng t¹o häc thuyÕt cña m×nh trong thêi kú mµ
nhiÖm vô cña bíc chuyÓn c¸ch m¹ng tõ chñ nghÜa t b¶n lªn chñ nghÜa x· héi cha
®Æt ra mét c¸ch trùc tiÕp tríc m¾t. Lª-nin ®· ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, trong thêi kú chñ nghÜa t b¶n chuyÓn sang giai ®o¹n
3
chñ nghÜa ®Õ quèc, thêi kú ra ®êi cña x· héi míi, x· héi x· héi chñ nghÜa. Thêi
®¹i míi ®ßi hái nh÷ng ngêi m¸c-xÝt ph¶i lu«n lu«n cã sù ph©n tÝch ®èi víi c¸c
hiÖn tîng míi, ph¶i cã quan ®iÓm míi ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña
chiÕn lîc vµ s¸ch lîc cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n.
ThiÕu nh÷ng c¸i ®ã th× triÕt häc M¸c sÏ tõ mét häc thuyÕt sinh ®éng, tõ mét ph¬ng ph¸p nhËn thøc vµ hµnh ®éng c¸ch m¹ng biÕn thµnh mét gi¸o ®iÒu chÕt
cøng, thµnh mét lý luËn phiÕn diÖn, mÊt søc m¹nh c¶i t¹o hiÖn thùc.
Trong hoµn c¶nh cña nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi
th× kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c l¹i ra søc tÊn c«ng vµo nh÷ng nguyªn lý triÕt häc
c¬ b¶n cña M¸c mu toan g¾n chñ nghÜa M¸c víi c¸c khuynh híng cña triÕt häc t
s¶n (chñ nghÜa Can-t¬ míi, chñ nghÜa Ma-kh¬, v.v.) Khi ®Êu tranh b¶o vÖ chñ
nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, Lª-nin ®· ph¸t triÓn s¸ng
t¹o, toµn diÖn c¸c mÆt cña häc thuyÕt ®ã, n©ng nã lªn giai ®o¹n cao míi.
Víi tÝnh c¸ch lµ nhµ lý luËn, Lª-nin cã nh÷ng b¶n tÝnh ®Æc biÖt tèt ®Ñp:
tÝnh dòng c¶m c¸ch m¹ng trong viÖc ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
míi do tiÕn tr×nh lÞch sö ®ßi hái, kiÓm tra l¹i nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn trong thùc
tiÔn c¸ch m¹ng, tõ bá nh÷ng quan ®iÓm cò, l¹c hËu vµ kh«ng khoan nhîng ®èi
víi quan ®iÓm thï ®Þch, chñ nghÜa xÐt l¹i, sù xa rêi nh÷ng nguyªn t¾c cña häc
thuyÕt M¸c.
Lª-nin rÊt chó ý phª ph¸n lý luËn vÒ tÝnh tù ph¸t trong phong trµo c«ng
nh©n, «ng ®· ph©n tÝch khoa häc vÒ ý nghÜa cña lý luËn c¸ch m¹ng, cña ý thøc x·
héi chñ nghÜa ®îc §¶ng m¸c-xÝt ®a vµo trong phong trµo c«ng nh©n tù ph¸t.
Kh«ng cã lý luËn c¸ch m¹ng th× kh«ng cã phong trµo c«ng nh©n c¸ch m¹ng. KÕt
luËn ®ã cña Lª-nin kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa chÝnh trÞ trùc tiÕp, mµ cßn cã ý
nghÜa x· héi häc chung, bëi v× nã nhÊn m¹nh tÝnh chÊt phô thuéc cña nh÷ng c¶i
biÕn x· héi c¨n b¶n vµo ho¹t ®éng cña giai cÊp ®îc vò trang b»ng nh÷ng t tëng
tiªn tiÕn. LuËn ®iÓm ®ã cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®Ó nhËn thøc vÒ phong trµo
c«ng nh©n ë nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn ®ang bÞ thèng trÞ bëi hÖ t tëng cña chñ
nghÜa c«ng liªn c¶i l¬ng.
Lª-nin ®· ph©n tÝch s©u s¾c cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn diÔn
ra cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, ®Æc biÖt trong vËt lý häc. Nhê vµo nh÷ng ph¸t
hiÖn ra hiÖn tîng phãng x¹, ª-lec-tr«n, mµ ta hiÓu ®îc kÕt cÊu phøc t¹p cña
nguyªn tö. Cuéc c¸ch m¹ng ®ã ®· lµm biÕn ®æi c¨n b¶n nh÷ng quan niÖm cña
khoa häc tù nhiªn vÒ vËt chÊt, vËn ®éng, kh«ng gian vµ thêi gian, v.v.. Nh÷ng
ph¸t minh míi trong khoa häc tù nhiªn ®· xung ®ét víi c¸c quan ®iÓm cò tõng
tån t¹i hµng thÕ kû. §Æc biÖt, «ng ®· nghiªn cøu c¸c quy luËt vµ ph¹m trï cña
phÐp biÖn chøng duy vËt; nguyªn t¾c vÒ sù thèng nhÊt gi÷a phÐp biÖn chøng,
nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng; l«-gic häc vµ lý luËn nhËn thøc; c¸c
nguån gèc nhËn thøc cña chñ nghÜa duy t©m; tÝnh chÊt m©u thuÉn cña sù ph¶n
¸nh trong nh÷ng sù trõu tîng khoa häc, vÒ ®êng lèi tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn
nhËn thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng... ®ã lµ nh÷ng cèng hiÕn v« gi¸ vµo
kho tµng triÕt häc M¸c.
§ång thêi, Lª-nin ®· nªu lªn mét c¸ch cã c¬ së khoa häc nhiÖm vô x©y
dùng vµ cñng cè sù liªn minh gi÷a c¸c nhµ triÕt häc m¸c xÝt vµ c¸c nhµ khoa häc
tù nhiªn nh»m môc ®Ých tiÕp tôc ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa duy vËt biÖn
chøng, hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p luËn cña khoa häc tù nhiªn. Lª-nin kh«ng chØ b¶o
vÖ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö trong cuéc ®Êu
tranh víi kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c, kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn toµn diÖn chñ nghÜa
M¸c, mµ cßn vËn dông triÕt häc ®ã vµo viÖc ph©n tÝch thêi ®¹i míi - thêi ®¹i chñ
nghÜa ®Õ quèc, thêi ®¹i chiÕn tranh ®Õ quèc vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, x©y
dùng x· héi míi, tr¶ lêi cho c¸c vÊn ®Ò do tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t
b¶n vµ phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi ®Æt ra.
Trªn c¬ së ®ã, Lª-nin ®· rót ra kÕt luËn hÕt søc quan träng ®èi víi phong
trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, ®èi víi ho¹t ®éng cña §¶ng, vÒ kh¶ n¨ng
4
th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa tríc hÕt, trong mét sè níc, thËm chÝ
trong mét níc. Lª-nin ®Ò cËp ®Õn quy luËt h×nh thµnh x· héi míi x· héi x· héi
chñ nghÜa.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, bän theo chñ nghÜa xÐt l¹i ®ang ra søc thùc hiÖn
mu ®å h¹ thÊp vai trß cña Lª-nin trong sù ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c vµ triÕt häc
M¸c nãi riªng. Bän xÐt l¹i la lèi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thñ tiªu “sù ®éc quyÒn cña
Lª-nin vµ chñ nghÜa Lª-nin” trong viÖc gi¶i thÝch chñ nghÜa M¸c. Chóng cè g¾ng
chøng minh r»ng chñ nghÜa Lª-nin lµ hiÖn tîng Nga thuÇn tóy. Trªn thùc tÕ, chñ
nghÜa Lª-nin lµ sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm vµ thùc tiÔn ®Êu tranh cña nh©n d©n lao
®éng toµn thÕ giíi, Chñ nghÜa Lª-nin kh«ng ph¶i lµ mét “sù gi¶i thÝch” chñ
nghÜa M¸c cã tÝnh chÊt kh¶ n¨ng, mµ nã lµ sù ph¸t triÓn duy nhÊt ®óng ®¾n vµ
triÖt ®Ó chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸ch
m¹ng x· héi chñ nghÜa. V× vËy, kiªn tr× chñ nghÜa M¸c-Lª nin mét c¸ch s¸ng t¹o,
kiªn tr× chñ nghÜa x· héi lµ lËp trêng bÊt di bÊt dÞch cña §¶ng Céng s¶n vµ nh©n
d©n ViÖt Nam.
- Xem thêm -