Tài liệu Bài giảng nấm men và nấm nội tạng - ts. nguyễn ngọc san

nÊm men vµ nÊm néi t¹ng Gi¶ng viªn: TS NguyÔn Ngäc San môc tiªu bµi gi¶ng 1. N¾m ®­îc ®Æc ®iÓm sinh häc vµ vai trß y häc cña nÊm men Candida sp., Cryptococcus neoformans; nÊm néi t¹ng Aspergillus sp., Histoplasmacapsulatum. 2. Phßng chèng nÊm men vµ nÊm néi t¹ng. häc viªn tù nghiªn cøu - §Æc ®iÓm sinh häc vµ vai trß y häc cña nÊm men Cryptococcus neoformans; - §Æc ®iÓm sinh häc vµ vai trß y häc nÊm néi t¹ng Histoplasma capsulatum. NÊm men g©y bÖnh NÊm men g©y bÖnh + C¸c lo¹i nÊm men g©y bÖnh: - Candida sp. - Cryptococcus neoformans Trichosporon Rhodototorula Malassezia… NÊm men g©y bÖnh + Nguyªn nh©n m¾c bÖnh nÊm men: - Do suy gi¶m miÔn dÞch. - Do béi nhiÔm. - Do dïng thuèc. - Do c¬ ®Þa. - Do thay ®æi pH m«i tr­êng. - HËu qu¶ dïng Catheters. - Thñ thuËt ngo¹i khoa... NÊm Candida sp. 1. ®Æc ®iÓm sinh häc Candida sp. • B×nh th­êngCandida th­êng sèng ho¹i sinh trong ®­êng tiªu ho¸, trong ©m ®¹o, h« hÊp…. • Candida trong miÖng 30%, ruét 38%, ©m ®¹o 39%, phÕ qu¶n 17%... • Lo¹i nÊm g©y bÖnh hay gÆp nhÊt lµ C.albicans. 1. ®Æc ®iÓm sinh häc Candida sp. • C¸c loµi kh¸c nh­ C.tropicalis, C.parapsilopsis, C.glabrata… • Trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nÊm Candida chuyÓn sang tr¹ng th¸i kÝ sinh g©y bÖnh, sè l­îng tÕ bµo t¨ng lªn nhiÒu xuÊt hiÖn nh÷ng sîi t¬ nÊm gi¶. • NÊm len lái gi÷a nh÷ng tÕ bµo vµ x©m nhËp s©u h¬n vµo c¬ thÓ. 2. Vai trß y häc  Candida cã thÓ g©y bÖnh ë bÊt k× c¬ quan vµ tæ chøc nµo cña c¬ thÓ nh­ng phæ biÕn nhÊt lµ da vµ niªm m¹c.  BÖnh do Candida g©y ra cã thÓ cÊp tÝnh, b¸n cÊp hoÆc m·n tÝnh.  NÊm g©y bÖnh khi cã yÕu tè thuËn lîi. 2.1. C¸c yÕu tè thuËn lîi g©y bÖnh  YÕu tè sinh lÝ: s¬ sinh, ng­êi giµ, PN cã thai…  YÕu tè nghÒ nghiÖp: ng­êi th­êng xuyªn tiÕp xóc víi n­íc (b¸n c¸, lµm bÕp nhµ hµng…).  YÕu tè bÖnh lÝ: ®¸i ®­êng, SDD, ung th­, bÖnh m¸u ¸c tÝnh, nhiÔm HIV/AIDS, suy gi¶m MD…  Thuèc: dïng kh¸ng sinh phæ réng kÐo dµi, ph¸ vì thÕ c©n b»ng sinh th¸i t¹i chç. Thuèc corticoid, thuèc øc chÕ MD. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh  BÖnh ë niªm m¹c: T­a l­ìi (thrush): • GÆp ë trÎ s¬ sinh (5%), ng­êi giµ (10%), suy gi¶m MD do ®¸i ®­êng, bÖnh b¹ch cÇu cÊp, u lympho ¸c tÝnh, ung th­, ng­êi nhiÔm HIV. Sö dông KS phæ réng, corticosteroids... • Niªm m¹c miÖng viªm ®á, kh«, l­ìi bãng hoÆc cã gai, trªn ®ã xuÊt hiÖn nh÷ng ®iÓm tr¾ng, c¸c ®iÓm lín dÇn vµ hîp víi nhau thµnh m¶ng tr¾ng, m¶ng th­êng mÒm, dÔ bãc. BÖnh do Candida ë miÖng trÎ s¬ sinh. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh  BÖnh ë niªm m¹c: Chèc mÐp (angular cheilitis - perleche): MÐp, m«i bÞ chît, ®¸y tæn th­¬ng mµu hång, cã thÓ ®ãng v¶y, më miÖng khã, ®au, th­êng liªn quan tíi t×nh tr¹ng bÖnh lÝ trong miÖng. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh  Viªm ©m hé, ©m ®¹o vµ viªm bao qui ®Çu (vulvovaginal candidiasis and balanitis): • Viªm ©m hé, ©m ®¹o do Candida rÊt hay gÆp, th­êng liªn quan víi sö dông KS phæ réng, cã thai 3 th¸ng cuèi, pH ©m ®¹o thÊp vµ ®¸i ®­êng. • Ho¹t ®éng t×nh dôc m¹nh, dïng thuèc tr¸nh thai. • BÖnh nh©n thÊy ngøa ©m hé, c¶m gi¸c báng, ban ®á, giao hîp ®au, cã m¶ng tr¾ng, dÞch tiÕt nh­ s÷a ®«ng, bÖnh cã thÓ lan tíi ®¸y chËu, ©m hé hoÆc bÑn. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh Viªm ©m hé, ©m ®¹o vµ viªm bao qui ®Çu (vulvovaginal candidiasis and balanitis): • Viªm quy ®Çu (balanitis) liªn quan tíi ®¸i ®­êng, ng­êi kh«ng c¾t bao quy ®Çu, vÖ sinh kÐm. • BÖnh nh©n thÊy ngøa, niªm m¹c kh«ng loÐt, nÕp gi÷a quy ®Çu vµo bao quy ®Çu cã c¸c m¶ng tr¾ng. Tõ viªm bao quy ®Çu cã thÓ g©y viªm niÖu ®¹o, bÖnh nh©n ngøa lç s¸o, ®au khi ®i tiÓu, n­íc tiÓu chøa nh÷ng d©y t¬ nhÇy vµ mñ. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh H×nh 19.2: Viªm ©m hé, ©m ®¹o vµ viªm bao quy ®Çu do Candida. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh  Viªm gi¸c m¹c: Candida cã thÓ g©y viªm gi¸c m¹c ë nh÷ng ng­êi nhá thuèc corticoid kÐo dµi, bÞ x­íc gi¸c m¹c. Viªm mµng tiÕp hîp, cã chÊt tiÕt nh­ pho m¸t ë tuyÕn lÖ, loÐt gi¸c m¹c. 2.2. kh¶ n¨ng g©y bÖnh Viªm gi¸c m¹c do Candida 2.2. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh  BÖnh ë da vµ c¬ quan phô cËn: H¨m (loÐt kÏ - intertriginous candidiasis): - gÆp ë vïng da lu«n Èm ­ít, t¨ng nhiÖt ®é, cä s¸t • Hay hoÆc bÞ dÇm n­íc nhiÒu, ®¸i ®­êng, dïng KS phæ réng… • Th­êng ë c¸c nÕp kÏ nh­ n¸ch, h¸ng, nÕp gÊp d­íi vó, kÏ liªn ngãn, rèn… • Da bÞ viªm thµnh m¶ng, xuÊt hiÖn ban d¸t ®á rØ n­íc vµng, ngøa víi nhiÒu tæn th­¬ng xung quanh.