Tài liệu Bài giảng luật lao động

Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc LÔØI NOÙI ÑAÀU Boä luaät lao ñoäng cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam ñaõ ñöôïc Quoác hoäi khoùa XI thoâng qua ngaøy 23 thaùng 6 naêm 1994, coù hieäu löïc töø ngaøy 01 thaùng 01 naêm 1995. Cho ñeán nay, do coù nhieàu ñoåi môùi trong chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng, thay ñoåi trong thò tröôøng lao ñoäng neân Boä luaät lao ñoäng ñaõ coù nhieàu söûa ñoåi boå sung qua caùc naêm 2002, 2006, 2007. Ñaây laø vaên baûn raát quan troïng trong heä thoáng phaùp luaät cuûa nöôùc ta, ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø caùc quan heä xaõ hoäi khaùc lieân quan tröïc tieáp ñeán quan heä lao ñoäng. Ñeå ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu nghieân cöùu vaø hoïc taäp cuûa sinh vieân tröôøng Ñaïi hoïc Lao ñoäng – Xaõ hoäi cuõng nhö yeâu caàu cuûa coâng taùc giaûng daïy, taäp baøi giaûng naøy laø moät taøi lieäu tham khaûo quan troïng, höõu ích, mang tính caäp nhaät cao caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng Vieät Nam, coù söï keát hôïp giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn. Taäp baøi giaûng naøy ñöôïc söû duïng ñeå giaûng daïy, nghieân cöùu, hoïc taäp cho sinh vieân heä cao ñaúng vaø ñaïi hoïc. Thôøi löôïng chöông trình 75 tieát. Keát caáu cuûa taäp baøi giaûng goàm 11 chöông: Chöông 1: Khaùi quaùt chung veà Luaät lao ñoäng Chöông 2: Vieäc laøm, hoïc ngheà Chöông 3: Coâng ñoaøn Chöông 4: Hôïp ñoàng lao ñoäng Chöông 5: Tieàn löông, tieàn coâng Chöông 6: Thoûa öôùc lao ñoäng taäp theå Chöông 7: Thôøi giôø laøm vieäc, thôøi giôø nghæ ngôi Chöông 8: Baûo hieåm xaõ hoäi Chöông 9: Kyû luaät lao ñoäng, traùch nhieäm vaät chaát Chöông 10: Giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng Chöông 11: Quaûn lyù, thanh tra nhaø nöôùc veà lao ñoäng Taäp baøi giaûng naøy ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû keát quaû nghieân cöùu toång hôïp töø caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng hieän haønh, moät soá giaùo trình cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc baøi baùo, coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc vaø caùc vaán ñeà thöïc tieãn hieän nay cuûa quan heä lao ñoäng taïi Vieät Nam. Taùc giaû ñaõ raát coá gaéng trong quaù trình bieân soaïn, nhöng chaéc chaén seõ khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc yù kieán goùp yù pheâ bình cuûa ñoäc giaû ñeå goùp phaàn hoaøn thieän hôn. NGUYEÃN NHAÂN HAÄU THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 1 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc CHÖÔNG I. KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ LUAÄT LAO ÑOÄNG I. KHAÙI NIEÄM, ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU CHÆNH CUÛA LUAÄT LAO ÑOÄNG 1. Khaùi nieäm Luaät Lao ñoäng Heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm nhieàu ngaønh luaät khaùc nhau, trong ñoù coù Luaät Lao ñoäng. So vôùi moät soá ngaønh luaät khaùc, Luaät lao ñoäng laø ngaønh luaät non treû, hình thaønh vaø phaùt trieån muoän hôn. Tuy nhieân, Luaät lao ñoäng ngaøy nay ñaõ trôû thaønh moät ngaønh luaät raát quan troïng vaø coù vai troø lôùn ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá- xaõ hoäi. Luaät Lao ñoäng laø moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm toaøn boä caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø caùc quan heä xaõ hoäi lieân quan tröïc tieáp vôùi ngöôøi lao ñoäng. Theo Ñieàu 1 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh: “Boä luaät lao ñoäng ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø caùc quan heä xaõ hoäi lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng”. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø Luaät lao ñoäng chæ ñieàu chænh caùc quan heä phaùt sinh treân cô sôû hôïp ñoàng lao ñoäng maø theo Ñieàu 4 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh: “Cheá ñoä lao ñoäng ñoái vôùi coâng chöùc, vieân chöùc Nhaø nöôùc, ngöôøi giöõ caùc chöùc vuï ñöôïc baàu, cöû hoaëc boå nhieäm, ngöôøi thuoäc löïc löôïng quaân ñoäi nhaân daân, coâng an nhaân daân, ngöôøi thuoäc caùc ñoaøn theå nhaân daân, caùc toå chöùc chính trò, xaõ hoäi khaùc vaø xaõ vieân hôïp taùc xaõ do caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc quy ñònh nhöng tuyø töøng ñoái töôïng maø ñöôïc aùp duïng moät soá quy ñònh trong Boä luaät naøy”. 2. Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät lao ñoäng Vôùi tö caùch laø moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät, Luaät lao ñoäng ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø caùc quan heä xaõ hoäi lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 2 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Nhö vaäy, nhöõng quan heä xaõ hoäi thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Lao ñoäng goàm hai nhoùm: Nhoùm 1: Nhöõng quan heä lao ñoäng phaùt sinh trong quaù trình lao ñoäng giöõa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông ( goïi laø quan heä lao ñoäng). Nhoùm 2: Nhöõng quan heä xaõ hoäi lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng: quan heä veà vieäc laøm, quan heä veà hoïc ngheà, quan heä veà boài thöôøng thieät haïi trong quaù trình lao ñoäng, quan heä veà baûo hieåm xaõ hoäi, quan heä veà giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng vaø caùc cuoäc ñình coâng, quan heä giöõa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vôùi ñaïi dieän cuûa taäp theå lao ñoäng, quan heä veà quaûn lyù vaø thanh tra Nhaø nöôùc veà lao ñoäng. 2.1 Quan heä lao ñoäng Lao ñoäng laø hoaït ñoäng coù yù chí, coù muïc ñích cuûa con ngöôøi taùc ñoäng vaøo theá giôùi xung quanh ñeå taïo ra nhöõng giaù trò vaät chaát vaø tinh thaàn nhaèm thoaû maõn nhu caàu ngaøy caøng ña daïng cuûa mình.Trong quùa trình lao ñoäng, con ngöoøi coù quan heä vôùi töï nhieân. Ph.Angghen ñaõ vieát: “Lao ñoäng laø ñieàu kieän cô baûn ñaàu tieân cuûa toaøn boä ñôøi soáng con ngöôøi, ñeán moät möùc vaø treân moät yù nghóa naøo ñoù chuùng ta phaûi noùi raèng: Lao ñoäng ñaõ taïo ra chính baûn thaân con ngöôøi”. Beân caïnh ñoù, trong quan heä lao ñoäng, con ngöoøi coøn coù quan heä vôùi nhau. Quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong quaù trình söû duïng söùc lao ñoäng goïi laø quan heä lao ñoäng. Nhö vaäy, quan heä lao ñoäng xuaát hieän töø khi con ngöôøi bieát lao ñoäng. Quan heä lao ñoäng trong neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay coù nhieàu loaïi nhö: quan heä lao ñoäng trong caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc doanh nghieäp, hôïp taùc xaõ, caùc toå chöùc xaõ hoäi, quan heä khoaùn vieäc.… Luaät Lao ñoäng khoâng laáy taát caû caùc quan heä lao ñoäng naøy laøm ñoái töôïng ñieàu chænh chuû yeáu cuûa mình, maø Luaät lao ñoäng chuû yeáu ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá. Ñaây laø quan heä ñöôïc xaùc laäp treân cô sôû hôïp ñoàng lao ñoäng. Ñoái vôùi quan heä lao ñoäng theo hôïp ñoàng lao ñoäng, Nhaø nöôùc khoâng can thieäp tröïc tieáp maø chæ ñeà ra caùc tieâu chuaån, khung phaùp lyù ñeå caùc chuû theå tham gia quan heä ñöôïc töï do thoaû thuaän treân cô sôû töï nguyeän, bình ñaúng veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán quaù trình lao ñoäng phuø hôïp vôùi phaùp luaät vaø vôùi ñieàu kieän cuûa mình. Töø khi neàn kinh teá nöôùc ta chuyeån sang vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng, coù söï thöøa nhaän söùc lao ñoäng laø moät loaïi haøng hoùa thì tính chaát cuûa quan heä lao ñoäng ñaõ coù söï bieán ñoåi saâu saéc. Ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñaõ ñöôïc caùc vaên baûn phaùp luaät lao ñoäng quy ñònh chi tieát caùc quyeàn vaø nghóa vuï lao ñoäng. Ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông coù quyeàn baùn söùc lao ñoäng cuûa mình cho baát kyø ngöôøi söû duïng lao ñoäng naøo theo thoaû thuaän cuûa caùc beân thoâng quan hôïp ñoàng lao ñoäng; coøn ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn mua söùc lao ñoäng cuûa baát kyø ngöôøi lao ñoäng naøo vaø söû duïng söùc THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 3 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc lao ñoäng ñoù theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. Söï thöøa nhaän söùc lao ñoäng laø haøng hoaù ñaõ laøm thay ñoåi quan heä lao ñoäng xaõ hoäi, taïo ra nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöoøi lao ñoäng kieám vieäc laøm, giaûi quyeát tình traïng dö thöøa lao ñoäng vaø khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng naâng cao trình ñoä ngheà nghieäp cuûa mình ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa neàn kinh teá ñaát nöôùc trong giai ñoaïn hieän nay. Tính ñaëc bieät cuûa quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng theå hieän: Veà baûn chaát, quan heä naøy vöøa laø moät quan heä kinh teá, vöøa laø moät quan heä xaõ hoäi. Ñaây laø moät quan heä “mua baùn haøng hoùa” vôùi moät thöù haøng hoùa raát ñaëc bieät laø “söùc lao ñoäng”, cuõng chính vì söï ñaëc bieät ñoù neân quan heä naøy khoâng ñôn thuaàn laø quan heä kinh teá maø noù coøn laø moät quan heä mang tính xaõ hoäi, laø moät quan heä cô baûn trong xaõ hoäi. Veà quy moâ, quan heä naøy vöøa laø quan heä caù nhaân, vöøa laø moät quan heä coù tính taäp theå. Veà lôïi ích, quan heä naøy vöøa coù tính thoáng nhaát, vöøa coù söï maâu thuaãn. Veà phaùp lyù, quan heä naøy vöøa bình ñaúng, vöøa phuï thuoäc. Veà noäi dung, quan heä naøy vöøa cuï theå, vöøa khoâng xaùc ñònh. Noäi dung cuûa quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng töông ñoái phong phuù, trong ñoù chöùa ñöïng nhöõng vaán ñeà cô baûn veà: tuyeån choïn, ñieàu haønh lao ñoäng, thôøi giôø laøm vieäc vaø thôøi giôø nghæ ngôi; tieàn löông; kyû luaät lao ñoäng; an toaøn lao ñoäng vaø veä sinh lao ñoäng; … Khaùc vôùi quan heä lao ñoäng theo hôïp ñoàng lao ñoäng, moät soá quan heä lao ñoäng nhö: giöõa xaõ vieân hôïp taùc xaõ vôùi hôïp taùc xaõ, giöõa coâng chöùc nhaø nöôùc vôùi Nhaø nöôùc, quan heä lao ñoäng thuoäc löïc löôïng vuõ trang, quan heä lao ñoäng giöõa caùc ñaïi bieåu daân cöû … do coù nhöõng thuoäc tính rieâng neân do caùc ngaønh luaät khaùc nhau ñieàu chænh. Chaúng haïn: Quan heä lao ñoäng giöõa xaõ vieân hôïp taùc xaõ do Luaät hôïp taùc xaõ ñieàu chænh. Quan heä lao ñoäng giöõa caùn boä coâng chöùc nhaø nöôùc vôùi Nhaø nöôùc do Luaät haønh chính ñieàu chænh. Quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ vaø ngöôøi khoaùn vieäc do Luaät daân söï ñieàu chænh. Tuy nhieân, xeùt ôû moät goùc ñoä nhaát ñònh, xaõ vieân hôïp taùc xaõ, coâng chöùc nhaø nöôùc, ngöôøi laøm trong löïc löôïng vuõ trang, ñaïi bieåu daân cöû, ngöôøi laøm khoaùn cuõng ñeàu laø ngöôøi lao ñoäng. Hoï cuõng söû duïng söùc lao ñoäng cuûa mình ñeå phuïc vuï cho ñôn vò söû duïng lao ñoäng, cuõng coù caùc nhu caàu ñeå taùi saûn xuaát söùc lao ñoäng, cuõng phaûi nuoâi soáng baûn thaân vaø gia ñình… Bôûi vaäy, quan heä lao ñoäng giöõa hoï vôùi ñôn vò söû duïng lao ñoäng maëc duø do caùc ngaønh luaät ñieàu chænh nhöng tuyø töøng ñoái töôïng, trong töøng tröôøng hôïp maø Luaät lao ñoäng cuõng coù söï taùc ñoäng tôùi. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 4 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc 2.2 Caùc quan heä xaõ hoäi lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng Beân caïnh vieäc ñieàu chænh quan heä lao ñoäng giöõa ngöôøi lao ñoäng laøm coâng aên löông vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng, Luaät lao ñoäng coøn ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi coù lieân quan tröïc tieáp vôùi quan heä lao ñoäng. Ñaây laø nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh tröïc tieáp töø quan heä lao ñoäng, treân cô sôû quan heä lao ñoäng. Ñoù laø nhöõng quan heä sau: * Quan heä veà vieäc laøm Vieäc laøm laø ñoái töôïng maø hoaït ñoäng lao ñoäng cuûa con ngöôøi dieãn ra, laø caùi khoâng theå thieáu khi noùi ñeán trong quaù trình lao ñoäng, laø caùi ñeå söùc lao ñoäng ñöôïc theå hieän giaù trò. Ba vaán ñeà ñaõ ñöôïc Toå chöùc lao ñoäng quoác teá ñaët ra vaø mong muoán caùc quoác gia coù nhöõng noã löïc ñeå ñaûm baûo laø “vieäc laøm ñaày ñuû”, “vieäc laøm coù hieäu quaû”, “vieäc laøm ñöôïc töï do löïa choïn”. Quan heä veà vieäc laøm ñöôïc xaùc laäp ñeå baûo ñaûm vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng. Quan heä naøy vöøa coù tính chaát taïo cô hoäi, vöøa coù taùc duïng naâng cao khaû naêng tham gia laøm vieäc oån ñònh cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoàng thôøi ñeå naâng cao chaát löôïng cuûa vieäc laøm. Quan heä veà vieäc laøm ñöôïc chia thaønh 3 loaïi: - Quan heä veà ñaûm baûo vieäc laøm giöõa nhaø nöôùc vaø ngöôøi lao ñoäng. Trong quan heä naøy, Luaät lao ñoäng chuû yeáu quy ñònh traùch nhieäm cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi vaán ñeà vieäc laøm. Traùch nhieäm tröïc tieáp thuoäc veà Chính phuû, Boä Lao ñoäng – Thöông binh vaø Xaõ hoäi, Uyû ban nhaân daân caùc caáp. - Quan heä veà baûo ñaûm vieäc laøm giöõa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vôùi ngöôøi lao ñoäng. Trong moái quan heä naøy luaät lao ñoäng xaùc ñònh traùch nhieäm cuûa ñôn vò söû duïng lao ñoäng trong vieäc ñaûm baûo vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng. Quan heä giöõa toå chöùc giôùi thieäu vieäc laøm vôùi ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Toå chöùc giôùi thieäu vieäc laøm coù nhieäm vuï tö vaán, giôùi thieäu vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng, cung öùng vaø tuyeån choïn lao ñoäng theo yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng, thu nhaäp, cung öùng thoâng tin veà thò tröôøng lao ñoäng. * Quan heä hoïc ngheà Trình ñoä ngheà nghieäp laø moät yeáu toá raát caàn thieát vì khoâng coù trình ñoä ngheà nghieäp thì ngöôøi lao ñoäng seû ít coù cô hoäi tham gia quan heä lao ñoäng cuõng nhö duy trì vaø oån ñònh quan heä lao ñoäng. Khoa hoïc vaø coâng ngheä ngaøy nay ñaõ coù nhöõng böôùc tieán maïnh meõ vaø nhanh choùng, ñeå thöïc hieän coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc ñoøi hoûi trình ñoä ngheà nghieäp cuûa ngöôøi lao ñoäng phaûi ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 5 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Quan heä giöõa caùc cô sôû daïy ngheà vôùi ngöôøi hoïc ngheà ñöôïc thieát laäp thoâng qua hôïp ñoàng hoïc ngheà trong ñoù coù quy ñònh roõ quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moãi beân vaø khoâng traùi vôùi caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät. * Quan heä veà boài thöôøng thieät haïi trong quaù trình lao ñoäng Quan heä veà boài thöôøng thieät haïi trong quaù trình lao ñoäng phaùt sinh khi caùc beân tham gia vaøo quan heä lao ñoäng coù haønh vi vi phaïm gaây thieät haïi cho nhau veà taøi saûn, söùc khoeû hoaëc tính maïng. Quan heä naøy coù lieân quan chaët cheõ vôùi quan heä lao ñoäng, noù chæ phaùt sinh khi caùc beân thieát laäp quan heä lao ñoäng. Vì vaäy, Luaät Lao ñoäng cuõng ñieàu chænh quan heä naøy. Luaät lao ñoäng ñieàu chænh caùc quan heä naøy nhaèm khaéc phuïc nhöõng thieät haïi maø caùc beân ñaõ gaây ra cho nhau, cuõng nhö ñeå naâng cao tinh thaàn traùch nhieäm, yù thöùc toå chöùc kyû luaät trong quaù trình lao ñoäng. * Quan heä veà baûo hieåm xaõ hoäi Quan heä veà baûo hieåm xaõ hoäi phaùt sinh trong quaù trình baûo ñaûm veà vaät chaát cho ngöôøi lao ñoäng khi hoï bò giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng hay ñaõ heát tuoåi lao ñoäng. Caùc quan heä naøy ñöôïc hình thaønh töø ba chuû theå chuû yeáu laø ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø cô quan baûo hieåm xaõ hoäi. * Quan heä giöõa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ñaïi dieän cuûa taäp theå lao ñoäng Quan heä veà ñaïi dieän lao ñoäng laø quan heä giöõa Coâng ñoaøn vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñöôïc thieát laäp trong caùc lónh vöïc saûn xuaát, lao ñoäng vaø caûi thieän ñôøi soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng, nhaèm baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi lao ñoäng. Caùc beân tham gia vaøo quan heä naøy goàm coù ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø toå chöùc Coâng ñoaøn. * Quan heä veà giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng vaø caùc cuoäc ñình coâng Tranh chaáp nhö laø moät taát yeáu khaùch quan tieàm aån trong taát caû caùc quan heä xaõ hoäi noùi chung, vaø seõ khoâng loaïi tröø quan heä lao ñoäng. Luaät lao ñoäng ñieàu chænh caùc quan heä naøy nhaèm baûo ñaûm quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp vaø chính ñaùng cuûa caùc beân tranh chaáp, baûo ñaûm söï haøi hoaø oån ñònh cuûa quan heä lao ñoäng cuõng nhö traät töï an toaøn xaõ hoäi. * Quan heä veà quaûn lyù vaø thanh tra nhaø nöôùc veà lao ñoäng Quan heä veà quaûn lyù vaø thanh tra nhaø nöôùc veà lao ñoäng laø quan heä giöõa nhaø nöôùc hoaëc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn vôùi caùc caáp, caùc ngaønh, caùc doanh nghieäp hoaëc vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng trong vieäc chaáp haønh caùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc veà söû duïng lao ñoäng. Nhöõng quan heä naøy cuõng gaén boù chaët cheõ vôùi quan heä lao ñoäng ñöôïc phaùt trieån laønh maïnh, haøi hoaø vaø nhaèm phoøng ngöøa, ngaên chaën kòp thôøi caùc vi phaïm phaùp luaät lao ñoäng, phuïc vuï lôïi ích chung cho toaøn xaõ hoäi. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 6 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Luaät Lao ñoäng ñieàu chænh caùc quan heä naøy baèng caùch quy ñònh nhieäm vuï, quyeàn haïn, cuûa caùc cô quan quaûn lyù vaø thanh tra nhaø nöôùc veà lao ñoäng, noäi dung cuûa vieäc quaûn lyù, thanh tra nhaø nöôùc veà lao ñoäng cuõng nhö caùc hình thöùc, möùc ñoä xöû phaït caùc vi phaïm phaùp luaät lao ñoäng. 3. Phöông phaùp ñieàu chænh cô baûn cuûa luaät lao ñoäng Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa phaùp luaät laø nhöõng caùch thöùc taùc ñoäng phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ñeà ra. Phöông phaùp ñieàu chænh phaùp luaät phuï thuoäc vaøo noäi dung, tính chaát cuûa caùc quan heä xaõ hoäi (ñoái töôïng ñieàu chænh phaùp luaät) vaø yù chí cuûa caùc nhaø laøm luaät. Vì vaäy, moãi ngaønh luaät coù phöông phaùp ñieàu chænh rieâng. Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa moät ngaønh luaät laø caùch thöùc, bieän phaùp taùc ñoäng cuûa nhaø nöôùc leân caùc quan heä xaõ hoäi maø ngaønh luaät aáy ñieàu chænh. Döïa treân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa mình, Luaät lao ñoäng söû duïng nhöõng phöông phaùp ñieàu chænh cô baûn sau: − Phöông phaùp bình ñaúng thoaû thuaän − Phöông phaùp meänh leänh − Phöông phaùp taùc ñoäng thoâng qua hoaït ñoäng cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn trong quaù trình lao ñoäng 3.1. Phöông phaùp bình ñaúng thoaû thuaän Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng trong vieäc xaùc laäp moät haønh lang phaùp lyù döïa treân nguyeân taéc: nhöõng quy ñònh veà nghóa vuï vaø traùch nhieäm thì ôû möùc toái ña coøn nhöõng quy ñònh veà quyeàn vaø lôïi ích thì ôû möùc toái thieåu. Trong khuoân khoå cuûa haønh lang aáy, caùc beân chuû theå cuûa quan heä lao ñoäng coù theå töï do thöông löôïng vaø thoaû thuaän treân cô sôû nhu caàu vaø khaû naêng ñaùp öùng cuûa moãi beân. Ngoaøi ra, nguyeân taéc thöông löôïng, hoaø giaûi cuõng laø moät trong caùc bieåu hieän cuûa phöông phaùp thoaû thuaän. Ñaây laø phöông phaùp ñieàu chænh raát quan troïng cuûa Luaät Lao ñoäng. Phöông phaùp naøy baûo ñaûm quyeàn töï ñònh ñoaït cho caùc beân trong quan heä lao ñoäng. Moät soá ngaønh luaät khaùc cuõng söû duïng phöông phaùp naøy, nhö: Luaät Daân Söï, Luaät Kinh teá,… Tuy nhieân, möùc ñoä söû duïng cuûa moãi ngaønh luaät coù söï khaùc nhau. Trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay, phöông phaùp bình ñaúng thoaû thuaän ñöôïc Luaät lao ñoäng söû duïng phoå bieán vaø giöõ moät vai troø quan troïng, bôûi vì tính chaát töï do vaø bình ñaúng laø baûn chaát cuûa quan heä lao ñoäng. 3.2. Phöông phaùp meänh leänh Côû sôû cuûa phöông phaùp naøy naèm ngay trong yeâu caàu cuûa vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc veà lao ñoäng cuõng nhö trong toå chöùc vaø ñieàu haønh quaù trình lao ñoäng. Ñeå quaûn lyù lao ñoäng, THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 7 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà lao ñoäng caàn söû duïng quyeàn uy, meänh leänh maø nhaø nöôùc trao cho. Ngöôøi söû dung lao ñoäng khoâng theå toå chöùc vaø ñieàu haønh quaù trình lao ñoäng theo nhu caàu saûn xuaát kinh doanh neáu khoâng coù quan heä quyeàn uy vaø phuïc tuøng. Noäi dung cuûa phöông phaùp naøy laø phaùp luaät ñaûm baûo cho moät chuû theå coù quyeàn ñöa ra nhöõng quyeát ñònh baét buoäc thi haønh ñoái vôùi caùc chuû theå khaùc. Phöông phaùp naøy giuùp cho caùc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà lao ñoäng coù ñieàu kieän ñeå thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng quaûn lyù cuûa mình. Ñoàng thôøi cuõng goùp phaàn laøm cho quaù trình söû duïng lao ñoäng coù neà neáp, taêng cöông kyû luaät lao ñoäng. Ñaây laø phöông phaùp maø Luaät Haønh chính, Luaät Kinh teá vaø moät soá ngaønh luaät khaùc cuõng söû duïng. Song cuõng nhö phöông phaùp bình ñaúng thoaû thuaän, möùc ñoä söû duïng phöông phaùp meänh leänh cuûa moãi ngaønh luaät laø khaùc nhau. 3.3. Phöông phaùp taùc ñoäng thoâng qua hoaït ñoäng cuûa toå chöùc coâng ñoaøn trong quaù trình lao ñoäng Ñaây laø phöông phaùp ñieàu chænh ñaëc thuø cuûa luaät lao ñoäng. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình lao ñoäng coù lieân quan ñeán quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi lao ñoäng. Noäi dung cuûa phöông phaùp naøy laø khi giaûi quyeát caùc vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình lao ñoäng coù lieân quan ñeán quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi lao ñoäng nhö: saép xeáp vieäc laøm, ñieàu ñoäng lao ñoäng, traû löông, kyû luaät lao ñoäng,… phaûi coù söï tham gia cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn vôùi tö caùch laø ngöôøi ñaïi dieän baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cho ngöôøi lao ñoäng. Khi tham gia vaøo quan heä lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng thöôøng ôû vaøo vò theá yeáu hôn so vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Ñeå baûo veä quyeàn lôïi hôïp phaùp cho mình, ngöôøi lao ñoäng ñaõ thaønh laäp ra toå chöùc Coâng ñoaøn. Toå chöùc Coâng ñoaøn seõ ñaïi dieän cho ngöôøi lao ñoäng, thay maët cho ngöôøi lao ñoäng tham gia vaøo quan heä vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng baûo veä quyeàn lôïi cho ngöôøi lao ñoäng. Söï tham gia cuûa toå chöùc Coâng ñoaøn vaøo caùc quan heä lao ñoäng laø caàn thieát. Nhaø nöôùc ghi nhaän vaø ñaûm baûo cho toå chöùc Coâng ñoaøn thöïc hieän ñöôïc caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa mình trong quan heä lao ñoäng. Söï tham gia cuûa coâng ñoaøn vaøo vieäc ñieàu haønh caùc quan heä lao ñoäng theå hieän tröôùc heát trong lónh vöïc tham gia saùng taïo nhöõng quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng, cuõng nhö trong lónh vöïc aùp duïng nhöõng quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng, giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng. Tuyø töøng caáp coâng ñoaøn, töøng moái quan heä maø söï tham gia cuûa coâng ñoaøn coù möùc ñoä khaùc nhau, nhöng söï tham gia cuûa coâng ñoaøn laø baét buoäc. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 8 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng 4. Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Nguoàn cuûa luaät lao ñoäng Nguoàn cuûa moät ngaønh luaät laø hình thöùc bieåu hieän hay toàn taïi cuûa ngaønh luaät aáy. Caùc quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng cuõng coù nhöõng hình thöùc bieåu hieän cuûa noù. Ñoù chính laø caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät. Nhö vaäy, nguoàn cuûa Luaät lao ñoäng laø caùc vaên baûn phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh ñeå ñieàu chænh caùc quan heä lao ñoäng vaø caùc quan heä lieân quan ñeán quan heä lao ñoäng. 4.1. Caùc vaên baûn luaät Caùc vaên baûn luaät laø nguoàn cuûa Luaät lao ñoäng bao goàm: Hieán phaùp naêm 1992: Ñoái vôùi Luaät lao ñoäng thì nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñöôïc quy ñònh taïi Chöông V Hieán phaùp naêm 1992. Ñaëc bieät laø caùc ñieàu 10, ñieàu 55, ñieàu 56 ñöôïc coi laø nguoàn raát quan troïng. Caùc quy phaïm naøy laø cô sôû ñeå xaây döïng heä thoáng phaùp luaät lao ñoäng. Ñoàng thôøi, caùc quy ñònh ñoù cuõng laø nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa Luaät Lao ñoäng. Caùc ñaïo luaät: Caùc ñaïo luaät do Quoác hoäi ban haønh ñöôïc coi laø nguoàn cuûa Luaät lao ñoäng goàm: + Boä luaät lao ñoäng: (Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 23/6/1994 coù hieäu löïc töø ngaøy 01/01/1995) Boä Luaät Lao ñoäng laø söï theå cheá hoaù ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng vaø cuï theå hoaù caùc quy ñònh cuûa Hieán phaùp naêm 1992 veà lao ñoäng, quaûn lyù vaø söû duïng lao ñoäng. Boä luaät lao ñoäng goàm 17 chöông, 198 ñieàu. Ñaây laø nguoàn chuû yeáu cuûa Luaät lao ñoäng. Luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Boä luaät lao ñoäng (Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 02/4/2002, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/01/2003) Luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Boä luaät lao ñoäng (Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 29/11/2006, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/2007) + Caùc luaät khaùc coù chöùa ñöïng caùc quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng, nhö: Luaät Coâng ñoaøn (1990), Luaät phaù saûn doanh nghieäp (2004), Luaät doanh nghieäp (2005), Boä luaät toá tuïng daân söï; Luaät daïy ngheà… 4.2. Caùc vaên baûn döôùi luaät Caùc vaên baûn döôùi luaät laø nguoàn cuûa Luaät Lao ñoäng bao goàm: a. Phaùp leänh: Caùc phaùp leänh ñöôïc coi laø nguoàn cuûa Luaät Lao ñoäng goàm: + Phaùp leänh veà ngöôøi cao tuoåi + Phaùp leänh veà ngöôøi taøn taät THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 9 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc b. Caùc Nghò quyeát, Nghò ñònh cuûa Chính phuû; Quyeát ñònh, Chæ thò cuûa Thuû töôùng Chính phuû. Ñaëc bieät laø moät soá nghò ñònh sau: + Nghò ñònh 39/2003/NÑ-CP veà vieäc laøm + Nghò ñònh 44/2003/NÑ-CP veà HÑLÑ + Nghò ñònh 196/CP/1994 veà TUTT + Nghò ñònh 93/2002/NÑ-CP veà TUTT + Nghò ñònh 195/CP/1994 veà TGLV-TGNN + Nghò ñònh 109/2002/NÑ-CP veà TGLV-TGNN + Nghò ñònh 41/CP/1995 veà KLLÑ-TNVC + Nghò ñònh 33/2003/NÑ-CP veà KLLÑ-TNVC + Nghò ñònh 133/2007/NÑ-CP veà GQ-TCLÑ + Nghò ñònh 122/2007/NÑ-CP veà ñình coâng + Nghò ñònh 12/2008/NÑ-CP veà ñình coâng + Nghò ñònh 105/2003/NÑ-CP veà lao ñoäng nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam + Nghò ñònh 113/2004 veà xöû phaït vi phaïm haønh chính trong lao ñoäng c. Caùc Thoâng tö cuûa caùc Boä, cô quan ngang boä. d. Nhöõng quy ñònh coù tính chaát noäi boä nhö: noäi quy lao ñoäng, ñieàu leä doanh nghieäp, thoaû öôùc lao ñoäng taäp theå ñaõ ñöôïc ñaêng kyù. Caùc vaên baûn naøy cuûa ñöôïc coi laø nguoàn cuûa Luaät lao ñoäng. Noäi dung cuûa caùc vaên baûn naøy cuï theå hoaù caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät, khoâng traùi vôùi phaùp luaät ñeå aùp duïng cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Khi caùc vaên baûn naøy coù hieäu löïc thì taát caû caùc ñoái töôïng coù lieân quan trong doanh nghieäp ñeàu phaûi thöïc hieän. II. CAÙC NGUYEÂN TAÉC CÔ BAÛN CUÛA LUAÄT LAO ÑOÄNG Caùc nguyeân taéc cuûa baát kyø ngaønh luaät naøo cuõng laø nhöõng tö töôûng chuû ñaïo, mang tính xuaát phaùt ñieåm vaø xuyeân suoát ngaønh luaät ñoù. Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa luaät lao ñoäng laø nhöõng tö töôûng chuû ñaïo, xuyeân suoát trong toaøn boä heä thoáng caùc quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng theå hieän nhöõng quan ñieåm, ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta veà lao ñoäng vaø quan heä lao ñoäng trong neàn kinh teá hieän nay. Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa Luaät Lao ñoäng goàm: − Nguyeân taéc baûo veä ngöôøi lao ñoäng; THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 10 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng − Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Nguyeân taéc baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng; − Nguyeân taéc keát hôïp haøi hoaø chính saùch kinh teá vaø chính saùch xaõ hoäi trong lónh vöïc lao ñoäng; − Nguyeân taéc phaùp cheá 1. Nguyeân taéc baûo veä ngöôøi lao ñoäng Ñaây laø nguyeân taéc cô baûn, bao truøm nhaát cuûa Luaät lao ñoäng. Nguyeân taéc naøy theå hieän ngay trong lôøi noùi ñaàu cuûa Boä luaät lao ñoäng. Taïi Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VII ñaõ ñeà ra muïc tieâu: “vì con ngöôøi, phaùt huy nhaân toá con ngöôøi, tröôùc heát laø ngöôøi lao ñoäng” Nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng VIII tieáp tuïc khaúng ñònh cuï theå hôn: “Ñeå phaùt trieån saûn xuaát caàn phaùt huy khaû naêng cuûa moïi thaønh phaàn kinh teá, thöøa nhaän treân thöïc teá vaãn coøn coù boùc loät, söï phaân hoùa giaøu ngheøo nhaát ñònh trong xaõ hoäi, nhöng phaûi luoân quan taâm, baûo veä lô6i ích ngöôøi lao ñoäng”. Luaät lao ñoäng baûo veä ngöôøi lao ñoäng vì ngöôøi lao ñoäng thuoäc veà soá ñoâng trong xaõ hoäi. Hôn nöõa, trong quan heä lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng thöôøng ôû vò theá yeáu hôn so vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Noäi dung cuûa nguyeân taéc naøy raát roäng, ñoøi hoûi phaùp luaät phaûi theå hieän quan ñieåm baûo veä ngöôøi lao ñoäng vôùi tö caùch baûo veä con ngöôøi, chuû theå cuûa quan heä lao ñoäng. Vì vaäy, noù khoâng chæ bao haøm muïc ñích baûo veä söùc lao ñoäng, baûo veä quyeàn vaø lôïi ích chính ñaùng cuûa ngöôøi lao ñoäng,… maø phaûi baûo veä hoï treân moïi phöông dieän: vieäc laøm, ngheà nghieäp, thu nhaäp, söùc khoeû, tính maïng, nhaân phaåm, danh döï, cuoäc soáng cuûa baûn thaân vaø gia ñình hoï, thaäm chí caû nhu caàu nghæ ngôi, naâng cao trình ñoä, lieân keát vaø phaùt trieån trong moâi tröôøng lao ñoäng vaø xaõ hoäi laønh maïnh. Do vaäy, luaät lao ñoäng baûo veä ngöôøi lao ñoäng ngay caû khi ngöôøi lao ñoäng töø boû quyeàn cuûa mình. Nguyeân taéc naøy theå hieän: − Ñaûm baûo quyeàn töï do löïa choïn vieäc laøm vaø nôi laøm vieäc cuûa ngöôøi lao ñoäng. Ñieàu naøy ñöôïc ñaûm baûo töùc laø ñaûm baûo quyeàn töï do ñònh ñoïat cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoái vôùi söùc lao ñoäng cuûa mình, phuø hôïp vôùi nhieäm vuï vöøa mang tính caáp baùch vöøa coù tính chieán löôïc laâu daøi trong chính saùch kinh teá – xaõ hoäi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Ñieàu 55 Hieán phaùp naêm 1992 quy ñònh: “ Lao ñoäng laø quyeàn vaø nghóa vuï cuûa coâng daân. Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi coù keá hoaïch taïo ra ngaøy caøng nhieàu vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng”. Quy ñònh naøy laø moät söï baûo ñaûm veà maët phaùp lyù quyeàn töï do löïa choïn vieäc laøm, töï do haønh ngheà cuûa ngöôøi lao ñoäng. Cuï theå hoaù quy ñònh naøy cuûa Hieán phaùp, khoaûn 1 Ñieàu 5 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh: “ Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn laøm vieäc, töï do löïa choïn vieäc laøm vaø ngheà nghieäp, hoïc vaø naâng cao trình ñoä ngheà nghieäp , khoâng bò ñoái xöû veà giôùi tính, daân toäc, thaønh phaàn xaõ hoäi, tín ngöôõng, toân giaùo. “ Ñaây laø moät baûo ñaûm veà maët phaùp lyù cho ngöôøi lao ñoäng trong phaïm vi khaû naêng, nguyeân voïng cuûa mình coù ñöôïc cô hoäi tìm kieám vieäc laøm vaø coù quyeàn laøm vieäc. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 11 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Ñeå ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng vaø thöïc hieän ñöôïc caùc quyeàn noùi treân, Luaät lao ñoäng ghi nhaän quyeàn laøm vieäc cuûa ngöôøi lao ñoäng. Ñoàng thôøi, ñeå baûo ñaûm cho quyeàn naøy ñöôïc thöïc hieän, Nhaø nöôùc cuõng quy ñònh traùch nhieäm cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc, cuûa caùc doanh nghieäp vaø cuûa toaøn xaõ hoäi trong vieäc taïo ñieàu kieän ñeå moïi ngöôøi lao ñoäng coù vieäc laøm vaø ñöôïc laøm vieäc. Quyeàn coù vieäc laøm, töï do löïa choïn vieäc laøm vaø nôi laøm vieäc cuûa ngöôøi lao ñoäng khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc tìm kieám vieäc laøm, coù ñöôïc vieäc laøm oån ñònh maø trong quaù trình laøm vieäc ngöôøi lao ñoäng coøn ñöôïc phaùp luaät baûo ñaûm quyeàn töï do chuyeån dòch lao ñoäng phuø hôïp vôùi khaû naêng vaø hoaøn caûnh cuûa caù nhaân vaø gia ñình hoï. Töï do vieäc laøm coøn ñöôïc theå hieän ôû vieäc ngöôøi lao ñoäng tuyø thuoäc vaøo khaû naêng cuûa mình tham gia vaøo quan heä lao ñoäng vôùi tö caùch laø ngöôøi lao ñoäng baùn söùc lao ñoäng hoaëc ngöôøi söû duïng lao ñoäng thueâ möôùn lao ñoäng. − Ñaûm baûo quyeàn ñöôïc traû coâng cuûa ngöôøi lao ñoäng Trong neàn kinh teá thò tröôøng, söùc lao ñoäng laø moät loaïi haøng hoaù. Tieàn löông laø giaù caû söùc lao ñoäng. Tieàn löông traû cho ngöôøi lao ñoäng phaûi baûo ñaûm cho hoï ñuû buø ñaép söùc lao ñoäng hao phí vaø duy trì cuoäc soáng laâu daøi. Do vaäy, caùc quy ñònh veà tieàn löông do Nhaø nöôùc ban haønh phaûi phaûn aùnh ñuùng giaù trò söùc lao ñoäng. Tuyø töøng tính chaát, ñaëc ñieåm khaùc nhau cuûa töøng loaïi lao ñoäng maø Nhaø nöôùc coù nhöõng quy ñònh veà cheá ñoä tieàn löông hôïp lyù. Tuøy töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa neàn kinh teá maø cheá ñoä cuõng ñöôïc ñieàu chænh theo ñeå ngaøy caøng môû roäng theâm nhöõng chöùc naêng cuûa tieàn löông. − Thöïc hieän baûo hoä lao ñoäng, baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng Vaán ñeà baûo hoä lao ñoäng laø moät noäi dung raát quan troïng cuûa phaùp luaät lao ñoäng, laø moät bieän phaùp chuû yeáu ñeå caûi thieän ñieàu kieän lao ñoäng. Vôùi nhaän thöùc con ngöôøi laø voán quyù nhaát, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ngaøy caøng ñeà cao yeâu caàu baûo ñaûm an toaøn lao ñoäng, baûo veä söùc khoeû cuûa ngöôøi lao ñoäng. Nhaø nöôùc ghi nhaän ñaây laø moät trong nhöõng quyeàn cô baûn cuûa coâng daân. Nhaø nöôùc coi vieäc baûo veä tính maïng vaø söùc khoeû, an toaøn lao ñoäng vaø veä sinh lao ñoäng cho ngöôøi lao ñoäng laø nhieäm vuï vaø traùch nhieäm khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa Nhaø nöôùc, cuûa caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng. Beân caïnh baûo hoä lao ñoäng, baûo hieåm xaõ hoäi cuõng ñöôïc coi laø moät trong nhöõng quyeàn cô baûn cuûa coâng daân ñöôïc ghi nhaän taïi Ñieàu 56 Hieán phaùp naêm 1992. Baûo hieåm xaõ hoäi laø moät hoaït ñoäng khoâng theå thieáu ñöôïc trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø caøng khoâng theå ñöôïc ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. Ñoù laø moät baûo ñaûm raát quan troïng vaø coù yù nghóa thieát thöïc, goùp phaàn oån ñònh cuoäc soáng cho ngöôøi lao ñoäng trong nhöõng tröôøng hôïp ruûi ro. Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta luoân quan taâm ñeán coâng taùc baûo hieåm xaõ hoäi vaø thöïc hieän baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 12 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng − Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Ñaûm baûo quyeàn ñöôïc nghæ ngôi cuûa ngöôøi lao ñoäng Quyeàn ñöôïc nghæ ngôi laø moät trong nhöõng quyeàn cô baûn cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc ghi nhaän trong Hieán phaùp naêm 1992 (Ñieàu 56) vaø trong caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc. Luaät lao ñoäng quy ñònh traùch nhieäm cuûa Nhaø nöôùc, cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng laø phaûi taïo moïi ñieàu kieän ñeå ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng quyeàn nghæ ngôi. Ñeå quyeàn ñöôïc nghæ ngôi cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc thöïc hieän. Nhaø nöôùc coøn quy ñònh thôøi giôø laøm vieäc hôïp lyù nhaèm giuùp ngöôøi lao ñoäng coù ñieàu kieän ñeå phuïc hoài söùc khoeû, taùi saûn xuaát söùc lao ñoäng vaø taêng naêng suaát lao ñoäng. − Ñaûm baûo caùc quyeàn khaùc cuûa ngöôøi lao ñoäng Ngoaøi caùc quyeàn treân, Luaät lao ñoäng coøn ghi nhaän vaø baûo ñaûm cho ngöôøi lao ñoäng thöïc hieän moät soá quyeàn khaùc khi tham gia vaøo quan heä lao ñoäng nhö: + Quyeàn ñöôïc thaønh laäp vaø gia nhaäp toå chöùc Coâng ñoaøn + Quyeàn ñöôïc ñình coâng + Quyeàn ñöôïc höôûng caùc phuùc lôïi taäp theå + Quyeàn ñöôïc ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng + Quyeàn ñöôïc yeâu caàu Toaø aùn baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa mình Taát nhieân, treân ñaây laø nhöõng quyeàn vaø lôïi ích phaùp lyù cô baûn cuûa ngöôøi lao ñoäng chöù khoâng phaûi laø quyeàn töï nhieân, voâ giôùi haïn. 2. Nguyeân taéc baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng Baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng laø tö töôûng chuû ñaïo xuyeân suoát trong quaù trình xaây döïng vaø aùp duïng phaùp luaät lao ñoäng. Trong quan heä lao ñoäng coù hai chuû theå tham gia laø ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Luaät lao ñoäng khoâng chæ baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cho ngöôøi lao ñoäng maø coøn baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng maëc duø hoï laø keû maïnh ngöôøi söû duïng lao ñoäng laø moät beân cuûa quan heä lao ñoäng. Suy cho cuøng, maëc duø lôïi ích cuûa hai beân trong quan heä lao ñoäng xeùt veà cuïc boä laø maâu thuaãn vôùi nhau, nhöng treân bình dieän toång theå laïi thoáng nhaát vôùi nhau. Moät beân chæ coù theå tìm thaáy lôïi ích vöõng beàn vaø laâu daøi cuûa mình trong chöøng möïc töông quan vôùi lôïi ích cuûa phaùi beân kia. 3. Nguyeân taéc keát hôïp haøi hoaø giöõa chính saùch kinh teá vaø chính saùch xaõ hoäi trong lónh vöïc lao ñoäng Cô sôû cuûa nguyeân taéc naøy naèm ngay trong tính chaát cuûa quan heä lao ñoäng. Vieäc keát hôïp haøi hoaø giöõa chính saùch kinh teá vaø chính saùch xaõ hoäi, giöõa taêng tröôûng kinh teá vôùi tieán boä xaõ hoäi laø moät chuû tröông coù tính chieán löôïc ñöôïc theå hieän trong nhieàu Nghò quyeát cuûa Ñaûng. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 13 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Nhaø nöôùc laáy chính saùch kinh teá laø cô sôû, laø tieàn ñeà ñeå thöïc hieän caùc chính saùch xaõ hoäi, ñoàng thôøi laáy chính saùch xaõ hoäi laøm ñoäng löïc vaø laø muïc ñích cuûa chính saùch kinh teá. Nhö vaäy, beân caïnh caùc muïc tieâu kinh teá nhö tieàn löông, thu nhaäp, taêng tröôûng kinh teá, lôïi nhuaän, … Luaät lao ñoäng cuõng quan taâm giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi nhö vieäc laøm, daân chuû, töông trôï coäng ñoàng ngay taïi ñôn vò söû duïng lao ñoäng, … nhaèm haïn cheá nhöõng tieâu cöïc cuûa neàn kinh teá, taïo ñieàu kieän ñeå caùc doanh nghieäp phaùt trieån, baûo veä ngöôøi lao ñoäng, xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng, daân chuû vaø vaên minh. Trong quaù trình thöïc hieän, Luaät lao ñoäng khoâng xem nheï chính saùch naøo maø luoân keát hôïp haøi hoaø caùc chính saùch treân. 4. Nguyeân taéc phaùp cheá Nhöõng quy ñònh cuûa Luaät lao ñoäng phuø hôïp vôùi caùc Coâng öôùc quoác teá maø Nhaø nöôùc ñaõ pheâ chuaån, phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa Hieán phaùp vaø caùc vaên baûn coù lieân quan. Ngoaøi vieäc tuaân thuû caùc Coâng öôùc quoác teá, Luaät lao ñoäng coøn tuaân thuû caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät trong nöôùc. Nhöõng quy ñònh cuûa Luaät lao ñoäng laø söï cuï theå hoaù caùc vaán ñeà veà lao ñoäng, söû duïng lao ñoäng cuûa Hieán phaùp 1992. Khi ban haønh caùc quy ñònh cuûa Luaät lao ñoäng, Nhaø nöôùc luoân baûo ñaûm söï phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa Hieán phaùp, söï thoáng nhaát vôùi caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc. III. QUAN HEÄ PHAÙP LUAÄT LAO ÑOÄNG 1. Khaùi nieäm, ñaëc ñieåm cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng 1.1. Khaùi nieäm Quan heä phaùp luaät lao ñoäng (Quan heä phaùp luaät veà söû duïng lao ñoäng) laø nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong quaù trình söû duïng söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng taïi caùc doanh nghieäp thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá, caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc toå chöùc xaõ hoäi, … ñöôïc caùc quy phaïm phaùp luaät lao ñoäng ñieàu chænh. Quan heä phaùp luaät lao ñoäng phaùt sinh trong quaù trình söû duïng söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng bôûi vì thöïc chaát ñaây laø quan heä phaùp luaät veà söû duïng lao ñoäng, trong ñoù ngöôøi söû duïng lao ñoäng mua söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng. Söùc lao ñoäng laø haøng hoaù coù tính ñaëc bieät khoâng theå ñem baùn ñöôïc nhö caùc haøng hoaù khaùc maø chæ baùn ñöôïc qua quaù trình söû duïng. 1.2. Ñaëc ñieåm Quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø moät loaïi quan heä phaùp luaät neân noù cuõng mang nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa quan heä phaùp luaät nhö: laø quan heä xaõ hoäi coù yù chí, mang tính giai caáp, xuaát hieän treân cô sôû caùc quy phaïm phaùp luaät, caùc beân tham gia ñöôïc höôûng caùc quyeàn vaø gaùnh chòu nhöõng nghóa vuï töông öùng, ñöôïc baûo ñaûm baèng söï cöôõng cheá cuûa Nhaø nöôùc. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 14 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Tuy nhieân, quan heä phaùp luaät lao ñoäng coøn coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng giuùp ta phaân bieät ñöôïc caùc quan heä phaùp luaät coù nhöõng ñieåm gaàn guõi khaùc nhö: quan heä phaùp luaät haønh chính, quan heä phaùp luaät hôïp taùc xaõ, quan heä phaùp luaät daân söï, … Ñoù laø: Trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng phaûi töï mình hoaøn thaønh coâng vieäc ñöôïc giao. Trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng, ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn kieåm tra, giaùm saùt quaù trình lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng. Noäi dung quan heä naøy gaén lieàn vôùi danh döï, nhaân phaåm, söùc khoûe vaø söï soáng cuûa baûn thaân cuõng nhö gia ñình ngöôøi lao ñoäng. Trong quaù trình toàn taïi, thay ñoåi, chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng, luoân coù söï tham gia cuûa ñaïi dieän taäp theå lao ñoäng. 2. Caáu thaønh cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng Cuõng nhö caùc quan heä phaùp luaät khaùc, quan heä phaùp luaät lao ñoäng coù caáu thaønh cuûa noù. Caáu thaønh cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng bao goàm: - Chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng - Khaùch theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng - Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng 2.1 Chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng Chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø caùc beân tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng, bao goàm: ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng. * Ngöôøi lao ñoäng Ngöôøi lao ñoäng laø ngöôøi ít nhaát ñuû 15 tuoåi, coù khaû naêng lao ñoäng vaø coù giao keát hôïp ñoàng lao ñoäng. Ngöôøi lao ñoäng bao goàm: coâng daân, ngöôøi nöôùc ngoaøi, ngöôøi khoâng quoác tòch. Coâng daân laø chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Song khoâng phaûi baát kyø coâng daân naøo cuõng ñeàu coù theå trôû thaønh chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng vôùi tö caùch laø ngöôøi lao ñoäng. Muoán trôû thaønh chuû theå cuûa baát cöù quan heä phaùp luaät naøo thì coâng daân phaûi coù naêng löïc chuû theå phaùp luaät, töùc laø phaûi coù naêng löïc phaùp luaät vaø naêng löïc haønh vi theo quy ñònh cuûa ngaønh luaät ñoù. Naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng laø khaû naêng maø phaùp luaät quy ñònh cho coâng daân quyeàn coù vieäc laøm, ñöôïc laøm vieäc vaø moät soá cheá ñoä khaùc, ñoàng thôøi phaûi thöïc hieän caùc nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 15 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng khoâng xuaát hieän ngay töø khi coâng daân môùi sinh ra nhö naêng löïc phaùp luaät daân söï maø chæ xuaát hieän khi coâng daân ñaït moät ñoä tuoåi nhaát ñònh, hieän nay, theo quy ñònh cuûa Boä luaät lao ñoäng ñoä tuoåi naøy laø troøn 15. Nhö vaäy, naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng cuûa coâng daân xuaát hieän treân cô sôû caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng. Song caùc quy ñònh naøy coù theå trôû thaønh thöïc teá hay khoâng laïi phuï thuoäc vaøo khaû naêng cuûa moãi coâng daân, töùc laø phuï thuoäc vaøo naêng löïc haønh vi lao ñoäng. Naêng löïc haønh vi lao ñoäng laø khaû naêng cuûa coâng daân baèng chính haønh vi cuûa baûn thaân mình tröïc tieáp tham gia vaøo moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng ñeå gaùnh vaùc nhöõng nghóa vuï vaø thöïc hieän nhöõng quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng. Naêng löïc haønh vi lao ñoäng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân hai yeáu toá: theå löïc vaø trí löïc. Ñieàu kieän theå löïc ñoù laø tình traïng söùc khoeû bình thöôøng, coù thöïc hieän moät soá coâng vieäc theo yeâu caàu. Ñieàu kieän trí löïc laø khaû naêng nhaän thöùc cuûa coâng daân ñoái vôùi haønh vi lao ñoäng maø hoï thöïc hieän, ñoái vôùi nhieäm vuï lao ñoäng cuûa hoï hay muïc ñích coâng vieäc hoï thöïc hieän. Ñeå coù ñöôïc nhöõng ñieàu kieän ñoù, con ngöôøi phaûi traûi qua moät thôøi gian phaùt trieån cô theå, giaùo duïc, hoïc taäp … töùc laø phaûi ñaït moät ñoä tuoåi nhaát ñònh vaø phaùt trieån bình thöôøng. Theo quy ñònh cuaû Luaät lao ñoäng, ñoä tuoåi ñoù laø troøn 15. Nhö vaäy, trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng, naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng vaø naêng löïc haønh vi lao ñoäng xuaát hieän ñoàng thôøi khi coâng daân ñaû 15 tuoåi. Khi ñuû caùc ñieàu kieän noùi treân, coâng daân coù theå tham gia vaø ñöôïc tham gia vaøo caùc quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Ngoaøi ra, trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng coøn coù chuû theå coù naêng löïc haønh vi lao ñoäng khoâng ñaày ñuû (naêng löïc haønh vi lao ñoäng moät phaàn). Ñoù laø nhöõng quan heä lao ñoäng ñöôïc thieát laäp trong moät soá ngaønh ngheà nhaát ñònh do ñaëc tröng cuûa coâng vieäc nhö ngaønh vaên hoaù, ngheä thuaät coù theå söû duïng lao ñoäng nhoû tuoåi (döôùi 15 tuoåi), hoaëc ngöôøi söû duïng lao ñoäng vöøa söû duïng lao ñoäng nhoû tuoåi vöøa ñaøo taïo hoï. Trong caùc tröôøng hôïp naøy, ngöôøi lao ñoäng nhoû tuoåi ñöôïc coi laø coù naêng löïc haønh vi lao ñoäng khoâng ñaày ñuû vì hoï khoâng tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng ñeå laøm baát cöù coâng vieäc gì, maø chæ ñöôïc laøm nhöõng coâng vieäc maø phaùp luaät cho pheùp. Ñoàng thôøi, khi söû duïng hoï phaûi ñöôïc söï ñoàng yù baèng vaên baûn cuûa cha meï hoaëc ngöôøi giaùm hoä, ngöôøi ñôõ ñaàu hôïp phaùp. Coù moät soá coâng daân laïi bò haïn cheá naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng nhö bò phaùp luaät caám laøm moät soá ngheà hay giöõ moät soá coâng vieäc nhaát ñònh do loãi cuûa hoï. Khi ñoù,maëc duø coù khaû naêng, coù naêng löïc haønh vi lao ñoäng ñaày ñuû nhöng hoï khoâng ñöôïc tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng trong phaïm vi maø phaùp luaät caám. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 16 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Coù coâng daân laïi khoâng coù naêng löïc haønh vi lao ñoäng ( bò maát trí). Luaät Lao ñoäng khoâng thöøa nhaän moät coâng daân khi hoï rôi vaøo tröôøng hôïp naøy tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Nhö vaäy, ñieàu kieän chung ñeå coâng daân ñöôïc tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø phaûi coù naêng löïc phaùp luaät lao ñoäng vaø naêng löïc haønh vi lao ñoäng. Ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø ngöôøi khoâng quoác tòch neáu ñuû ñieàu kieän theo quy ñònh cuûa phaùp luaät Vieät Nam coù theå trôû thaønh chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng khi hoï laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp, toå chöùc, caù nhaân ngöôøi Vieät Nam treân laõnh thoå Vieät Nam. Tuy nhieân vieäc söû duïng hoï laø raát haïn cheá. * Ngöôøi söû duïng lao ñoäng Ngöôøi söû duïng lao ñoäng laø doanh nghieäp, cô quan, toå chöùc hoaëc caù nhaân coù thueâ möôùn, söû duïng vaø traû coâng lao ñoäng. Nhö vaäy, ngöôøi söû duïng lao ñoäng bao goàm: caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc doanh nghieäp thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá, caùc cô quan vaø toå chöùc nöôùc ngoaøi ñoùng treân laõnh thoå Vieät Nam, caùc caù nhaân vaø hoä gia ñình coù thueâ möôùn lao ñoäng. Ñeå tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng vôùi tö caùch laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng, caùc chuû theå noùi treân phaûi coù ñuû ñieàu kieän tuyeån choïn vaø söû duïng lao ñoäng theo phaùp luaät quy ñònh. Ñoù laø: Ñoái vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc cô quan vaø toå chöùc nöôùc ngoaøi ñoùng treân laõnh thoå Vieät Nam. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá, caùc caù nhaân kinh doanh vaø nhoùm kinh doanh nhoû (goïi chung laø caùc ñôn vò kinh doanh) phaûi ñöôïc pheùp kinh doanh theo phaùp luaät quy ñònh. Ñoái vôùi caùc caù nhaân laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng trong hoä gia ñình thì phaûi töø ñuû 18 tuoåi trôû leân, coù naêng löïc haønh vi daân söï ñaày ñuû, coù nôi cö truù hôïp phaùp, coù khaû naêng baûo ñaûm tieàn coâng vaø ñieàu kieän lao ñoäng cho ngöôøi lao ñoäng. 2.2. Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät laø toång theå caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå tham gia quan heä phaùp luaät ñoù. Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå trong quan heä phaùp luaät luoân gaén boù vôùi nhau, quyeàn cuûa chuû theå naøy laø nghóa vuï cuûa chuû theå kia. Caùc beân coù nghóa vuï toân troïng quyeàn vaø nghóa vuï cuûa nhau ñoàng thôøi caùc beân phaûi toân troïng nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï maø Nhaø nöôùc quy ñònh ñeå baûo ñaûm traät töï, lôïi ích xaõ hoäi. Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng bao goàm caùc quyeàn vaø nghóa vuï lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 17 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc * Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng Quyeàn cuûa ngöôøi lao ñoäng: Khi tham gia vaøo caùc quan heä phaùp luaät lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng coù caùc quyeàn cô baûn sau: + + + + + + Ñöôïc traû löông Ñöôïc baûo hoä lao ñoäng Ñöôïc nghæ ngôi theo quy ñònh cuûa phaùp luaät; Ñöôïc thaønh laäp, gia nhaäp, hoaït ñoäng Coâng ñoaøn theo qui ñònh cuûa luaät Coâng ñoaøn Ñöôïc höôûng phuùc lôïi taäp theå Ñöôïc ñình coâng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. Ngoaøi caùc quyeàn treân, lao ñoäng ñaëc thuø do coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng neân coøn ñöôïc höôûng caùc quyeàn rieâng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät. Nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng: Khi tham gia vaøo quan heä phaùp luaät lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng coù caùc nghóa vuï cô baûn sau: + Thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng, thoaû öôùc lao ñoäng taäp theå; + Chaáp haønh kyû luaät lao ñoäng, noäi quy lao ñoäng vaø tuaân theo söï ñieàu haønh cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng. + Khoâng ngöøng naâng cao naêng suaát lao ñoäng, baûo ñaûm chaát löôïng, coù yù thöùc tieát kieäm vaø baûo veä taøi saûn trong ñôn vò * Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng Quyeàn cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng: Caùc quyeàn cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng bao goàm: + Ñöôïc tuyeån choïn lao ñoäng, boá trí, ñieàu haønh lao doäng theo nhu caàu saûn xuaát, kinh doanh. + Ñöôïc khen thöôûng vaø xöû lyù kyû luaät lao ñoäng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng; + Ñöôïc cöû ñaïi dieän ñeå thöông löôïng, kyù keát thoaû öôùc lao ñoäng taäp theå trong doanh nghieäp hoaëc thoaû öôùc taäp theå ngaønh. Nghóa vuï cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng: Ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù caùc nghóa vuï sau: + Phaûi coäng taùc vôùi Ban chaáp haønh Coâng ñoaøn, baøn baïc caùc vaán ñeà veà quan heä lao ñoäng, caûi thieän ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa ngöôøi lao ñoäng. + Baûo ñaûm an toaøn lao ñoäng, veä sinh lao ñoäng vaø caùc ñieàu kieän lao ñoäng khaùc; + Baûo ñaûm kyû luaät lao ñoäng; + Toân troïng danh döï, nhaân phaåm vaø ñoái xöû ñuùùng ñaén vôùi ngöôøi lao ñoäng. Nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao doäng nhö trình baøy ôû treân laø nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï chung nhaát trong baát kyø moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng naøo. Trong töøng quan heä phaùp luaät lao ñoäng cuï theå caùc beân seõ coù caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå tuyø thuoäc vaøo töøng quan heä. THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 18 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc 2.3. Khaùch theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng Khaùch theå cuûa quan heä phaùp luaät noùi chung laø nhöõng lôïi ích vaät chaát, tinh thaàn vaø lôïi ích xaõ hoäi khaùc coù theå thoaû maõn nhöõng yeâu caàu, ñoøi hoûi caùc chuû theå vì chuùng maø caùc chuû theå tham gia vaøo quan heä phaùp luaät, töùc laø vì chuùng maø caùc chuû theå thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå cuûa mình. Khaùch theå laø caùi thöùc ñaåy caùc chuû theå tham gia vaøo quan heä phaùp luaät vaø quyeát ñònh tính chaát, noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät. Trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng, vieäc thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå ñeå ñeà nhaèm höôùng tôùi söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng. Nhö vaäy, khaùch theå cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø söùc lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng. 3. Söï kieän phaùp lyù laøm phaùt sinh, thay ñoåi, chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng Quan heä phaùp luaät chæ phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt döôùi söï taùc ñoäng cuûa ba ñieàu kieän: quy phaïm phaùp luaät, naêng löïc chuû theå vaø vaø söï kieän phaùp lyù. Söï kieän phaùp lyù laø nhöõng söï kieän thöïc teá maø söï toàn taïi cuûa chuùng ñöôïc phaùp luaät gaén vôùi vieäc phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt moät quan heä phaùp luaät. Quan heä phaùp luaät lao ñoäng chæ phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt khi coù nhöõng söï kieän phaùp lyù. Vieäc xaùc ñònh söï kieän phaùp lyù laøm phaùt sinh, thay ñoåi hay chaám döùt moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc ñieàu chænh cuûa phaùp luaät ñoái vôùi quan heä xaõ hoäi. Bôûi vì thoâng qua caùc söï kieän phaùp lyù maø ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc beân trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Caùc loaïi söï kieän phaùp lyù khaùc nhau seõ ñeå laïi heä quaû khaùc nhau. 3.1. Söï kieän phaùp lyù laøm phaùt sinh quan heä phaùp luaät lao ñoäng Söï kieän phaùp lyù laøm phaùt laøm phaùt sinh quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø nhöõng söï kieän maø söï xuaát hieän cuûa noù laø cô sôû phaùp lyù laøm naûy sinh moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Ñoù laø söï kieän ngöôøi söû duïng lao ñoäng tuyeån choïn ngöôøi lao ñoäng vaøo laøm vieäc trong cô quan, doanh nghieäp, gia ñình mình. Söï kieän naøy coù theå xuaát hieän treân cô sôû nhöõng hình thöùc tuyeån duïng lao ñoäng khaùc nhau, song bao giôø cuõng theå hieän yù chí cuûa hai beân. Ñieàu naøy theå hieän tính töï do, töï nguyeän cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Nhöõng quan heä phaùp luaät lao ñoäng ñöôïc thieát laäp treân cô sôû eùp buoäc, löøa doái ñeàu khoâng ñöôïc phaùp luaät thöøa nhaän. 3.2. Söï kieän phaùp lyù laøm thay ñoåi quan heä phaùp luaät lao ñoäng Söï kieän phaùp lyù laøm thay ñoåi quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø nhöõng söï kieän phaùp lyù laøm thay ñoåi caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc chuû theå trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng ñaõ ñöôïc xaùc laäp. Söï kieän naøy coù theå xaûy ra do yù chí cuûa hai beân, chaúng haïn hai beân thoaû thuaän thay ñoåi noäi dung cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng (thay ñoåi coâng vieäc, ñòa ñieåm laøm vieäc, …) THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 19 Baøi Giaûng: Luaät Lao Ñoäng Duøng cho heä Cao Ñaúng Vaø Ñaïi Hoïc Söï kieän naøy coù theå xaûy ra do yù chí cuaû moät beân (cuûa ngöôøi lao ñoäng hoaëc ngöôøi söû duïng lao ñoäng). Ví duï: ngöôøi söû duïng lao ñoäng chuyeån ngöôøi lao ñoäng sang laøm coâng vieäc khaùc trong tröôøng hôïp phaùp luaät cho pheùp, ngöôøi söû duïng lao ñoäng caùch chöùc ngöôøi lao ñoäng hoaëc chuyeån ngöôøi lao ñoäng sang laøm coâng vieäc khaùc coù möùc löông thaáp hôn do ngöôøi lao ñoäng vi phaïm phaùp luaät lao ñoäng, … Coù tröôøng hôïp söï kieän naøy xaûy ra do yù chí cuûa ngöôøi thöù ba nhö Toaø aùn ra quyeát ñònh caám ngöôøi lao ñoäng laøm coâng vieäc cuõ do hoï vi phaïm phaùp luaät. Ñeå baûo ñaûm söï oån ñònh caàn thieát cuûa quan heä phaùp luaät lao ñoäng ñaõ ñöôïc xaùc laäp, Nhaø nöôùc quy ñònh chaët cheõ caùc tröôøng hôïp coù theå thay ñoåi quan heä phaùp luaät lao ñoäng, nhaát laø töø phía ngöôøi söû duïng lao ñoäng, beân coù theá maïnh trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng. 3.3. Söï kieän phaùp lyù laøm chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng Söï kieän phaùp lyù laøm chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø nhöõng söï kieän daãn ñeán vieäc chaám döùt quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc beân tham gia quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Söï kieän naøy bao goàm söï bieán vaø haønh vi. Söï bieán laøm chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø nhöõng söï kieän khoâng phuï thuoäc vaøo yù chí cuûa con ngöôøi maø söï toàn taïi cuûa chuùng seõ laøm chaám döùt moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng, ví duï : ngöôøi söû duïng lao ñoäng cheát maø khoâng coù ngöôøi keá tieáp buoäc doanh nghieäp phaûi chaám döùt hoaït ñoäng hoaëc ngöôøi lao ñoäng cheát. Trong caùc tröôøng hôïp naøy, quyeàn vaø nghóa vuï caùc beân ñöông nhieân chaám döùt. Haønh vi laøm chaám döùt quan heä phaùp luaät lao ñoäng laø nhöõng söï kieän theå hieän yù chí cuûa con ngöôøi maø söï toàn taïi cuûa chuùng seõ laøm chaám döùt moät quan heä phaùp luaät lao ñoäng. Haønh vi ñoù coù theå theå hieän yù chí cuûa moät beân (nhö ngöôøi söû duïng lao ñoäng sa thaûi ngöôøi lao ñoäng hoaëc moät beân ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng); cuûa hai beân (nhö hai beân thoaû thuaän chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, heát thôøi haïn hôïp ñoàng lao ñoäng, coâng vieäc thoaû thuaän ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh); cuûa ngöôøi thöù ba (nhö Toaø aùn ra quyeát ñònh töôùc quyeàn töï do cuûa ngöôøi lao ñoäng, cô quan y teá keát luaän ngöôøi lao ñoäng bò beänh taâm thaàn – maát naêng löïc haønh vi lao ñoäng) THÖÏC HIEÄN: NGUYEÃN NHAÂN HAÄU 20