Tài liệu Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong việc giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THỦY ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2013 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THỦY ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Chuyên ngành : Luật dân sự Mã số : 603830 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS.TRẦN ANH TUẤN Hà Nội – 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo độ chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thị Thủy MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM .................................................................. 10 1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ...................................................... 10 1.1.1. Khái niệm biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự ...... 10 1.1.2. Phân loại các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự .. 13 1.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ Ý NGHĨA CỦA VIỆC ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIÁI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ................................. 16 1.2.1. Khái niệm áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm................................................ 16 1.2.2. Đặc điểm của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm ...................................... 18 1.2.3. Ý nghĩa của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm ...................................... 22 1.3. CÁC YẾU TỐ CHI PHỐI VIỆC ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ...................................................................... 24 Chương 2 CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM .......................................................................... 29 2.1. CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH ĐIỀU KIỆN ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI.................................................. 29 2.1.1. Về cơ sở xác định điều kiện áp dụng biện pháp buộc thực hiện trước một phần nghĩa vụ ....................................................................... 29 2.1.2. Về cơ sở xác định điều kiện áp dụng biện pháp đối với tài sản đang tranh chấp ............................................................................................. 33 2.1.3. Các quy định về điều kiện áp dụng biện pháp phong toả tài khoản, tài sản .................................................................................................... 41 2.1.4. Về cơ sở xác định điều kiện áp dụng các biện pháp cấm hoặc buộc thực hiện những hành vi nhất định ........................................................ 45 2.1.5. Về cơ sở xác định điều kiện áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời khác ...................................................................................................... 49 2.2. CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ THỦ TỤC ÁP DỤNG, THAY ĐỔI, HỦY BỎ BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI ........................................... 51 2.2.1. Cơ sở pháp lý về thủ tục áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.... 51 2.2.2. Cơ sở pháp lý về thay đổi, bổ sung, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời ................................................................................................................... 57 2.3. CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA ĐƯƠNG SỰ KHI ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI ............................................................................................. 59 2.3.1. Cơ sở pháp lý về buộc thực hiện biện pháp bảo đảm ................... 59 2.3.2. Cơ sở pháp lý để xác định trách nhiệm bồi thường trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ......................................................... 61 2.3.3. Cơ sở pháp lý để thực hiện quyền khiếu nại, kiến nghị đối với quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời........ 64 Chương 3 THỰC TIỄN ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 68 3.1. THỰC TIỄN ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ..................................................................................................... 68 3.1.1. Về kết quả đạt được từ thực tiễn áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm ............... 68 3.1.2. Về những hạn chế, bất cập trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm ........ 77 3.2. KIẾN NGHỊ VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ..................................................................................................... 89 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật tố tụng dân sự về áp dụng các BPKCTT .... 89 3.2.2. Kiến nghị về các biện pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời................................................................ 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 110 DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT BPKCTT: Biện pháp khẩn cấp tạm thời ADBPKCTT: Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời HTND: Hội thẩm nhân dân HĐXX: Hội đồng xét xử BPBĐ: Biện pháp bảo đảm BLTTDS: Bộ luật tố tụng dân sự PLTTDS: Pháp luật tố tụng dân sự VKS: Viện kiểm sát ADPL: Áp dụng pháp luật BLDS: Bộ luật dân sự QPPL: Quy phạm pháp luật MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Bảo vệ các quyền con người là một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong quá trình xây dựng và ban hành pháp luật. Trong các quyền con người, các quyền về dân sự có vai trò quan trọng, vì đây là những quyền cơ bản nhất, có phạm vi rộng nhất, các quyền về dân sự được bảo đảm thì mới có cơ sở để thực hiện các quyền về chính trị, kinh tế, tôn giáo khác…Vì vậy, mặc dù có sự quy định khác nhau về các quyền dân sự và cơ chế bảo vệ đối với các quyền đó cũng không giống nhau trong hệ thống pháp luật của mỗi nước, nhưng có thể nhận thấy điểm chung trong hệ thống pháp luật của các quốc gia trên thế giới, là đều ghi nhận và bảo vệ các quyền dân sự (một trong những hình thức quyền con người) cho công dân của quốc gia mình. Tại Điều 9 Bộ luật Dân sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy đinh : "Tất cả các quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ. Khi quyền dân sự của một chủ thể bị xâm phạm thì chủ thể đó có quyển tự bảo vệ hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền can thiệp, bảo vệ ”. Theo dòng thời gian, các quyền dân sự của con người ngày càng được mở rộng, theo đó cơ chế để bảo đảm các quyền này được thực thi trên thực tế cũng là một yêu cầu đối với các cơ quan chức năng. Nhất là trong giai đoạn hiện nay, cùng với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế xã hội, các tranh chấp phát sinh ngày càng đa dạng, phức tạp do đó đòi hỏi Tòa án phải giải quyết các vụ án dân sự kịp thời, nhanh chóng nhằm ổn định các quan hệ xã hội và bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức. Để đáp ứng mục tiêu này, trong những trường hợp cần thiết, Tòa án có thể áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết vụ án dân sự. Với việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, Tòa án có thể kịp thời giải quyết yêu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ chứng cứ, 1 bảo toàn tình trạng hiện có, tránh gây thiệt hại không thể khắc phục hoặc đảm bảo thi hành án. Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời được quy định tại Chương VIII Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 (BLTTDS) từ Điều 99 đến Điều 126 BLTTDS. Đây là cơ sở pháp lý để Toà án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT) được nhanh chóng, chính xác, là phương tiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng các quy định về biện pháp khẩn cấp tạm thời còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được thực tiễn xét xử mà nguyên nhân của nó xuất phát từ sự quy định còn những điểm bất hợp lý của pháp luật. Do đó, đã gây khó khăn cho Tòa án trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và trong một số trường hợp đã làm thiệt hại đến quyền lợi ích hợp pháp của đương sự. Nhận thức được những hạn chế, bất cập trong các quy định của BLTTDS, từ thực tiễn áp dụng pháp luật của Toà án, theo sự phân công của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Toà án nhân dân tối cao chủ trì phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng Dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS. Trong quá trình soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều BLTTDS đã có nhiều ý kiến đóng góp có giá trị về các quy định của BLTTDS nói chung và các quy định về các biện pháp khẩn cấp tạm thời nói riêng. Tuy nhiên, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS được Quốc hội thông qua ngày 29 tháng 3 năm 2011 và bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2012 hầu hết vẫn giữ nguyên các quy định cũ còn tồn tại nhiều bất cập, không phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Trước thực trạng đó, việc nghiên cứu đề tài "Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong việc giải quyết vụ án dân sự tại Toà án cấp sơ thẩm ” là một yêu cầu cấp thiết và có ý nghĩa. Mặt khác, trong giai đoạn hiện nay khi Đảng và nhà nước ta đang chủ trương đẩy mạnh công cuộc cải cách tư pháp, theo hướng xây dựng Toà án là trung tâm trong hệ thống tư pháp, thì hoạt động áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời do Toà án áp dụng càng được coi trọng. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài 2 trên của tác giả sẽ góp phần đáp ứng một trong các nhiệm vụ của Công cuộc cải cách tư pháp được đề ra trong Nghị quyết 08 ngày 02 tháng 01 năm 2002 và Nghị quyết 49 – NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị, Ban chấp hành trung ương đảng khoá XI về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020: "Tiếp tục hoàn thiện thủ tục TTDS ... bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ quyền con người”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự là một chế định quan trọng, xuất phát từ vai trò và ý nghĩa thực tiễn của nó nên nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu và những người làm công tác thực tiễn... Trong thời gian vừa qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau dưới các mức độ khác nhau về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự. Có thể điểm qua một số công trình nghiên cứu và các bài viết có liên quan đến biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự như sau: Tác giả Trần Anh Tuấn – Tiến sĩ luật học (giảng viên trường đại học luật Hà Nội) đã có một số bài viết nghiên cứu về vấn đề này gồm: "Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự’’ đăng trên Tạp chí Luật học số đặc san Góp ý Dự thảo Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 và bài viết "Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong BLTTDS và thực tiễn áp dụng ", Tạp chí dân chủ và pháp luật số 12 (165) năm 2005. Hai công trình nghiên cứu này đã xây dựng nền tảng lý luận căn bản về biện pháp khẩn cấp tạm thời. Tiếp theo đó, những vấn đề lý luận về biện pháp khẩn cấp tạm thời được tác giả tiếp tục phát triển và hoàn thiện trong đề tài khoa học cấp trường "Hoàn thiện pháp luật Việt Nam về thủ tục giải quyết vụ việc dân sự theo định hướng cải cách tư pháp", bảo vệ tại Đại học Luật Hà Nội năm 2010. Ngoài ra, còn có một số bài viết có đóng góp về vấn đề này như bài viết "Các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ tại Tòa án" của tác giả Nguyễn Bích Thảo đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật số 9 năm 3 2008; bài viết "Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp về kinh doanh thương mại tại Tòa án, những vấn đề đặt ra cho việc hoàn thiện BLTTDS’’ của tác giả Nguyễn Thị Hoài Phương đăng trên Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 3 năm 2010...v.v. Tác giả Trần Phương Thảo có 05 bài viết gồm: "Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời trong TTDS " đăng trên Tạp chí luật học số đặc san về BLTTDS năm 2005; "Bàn về trách nhiệm do áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng quy định tại Điều 101 BLTTDS " đăng trên Tạp chí Toà án nhân dân số 19 năm 2009 ; "Nguyên tắc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong BLTTDS Việt Nam " đăng trên Tạp chí Luật học số 4 năm 2010; "Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về thủ tục áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong Bộ luật TTDS " đăng trên Tạp chí kiểm sát số 24 năm 2010 và bài viết : "Bàn về các Biện pháp khẩn cấp tạm thời được quy định trong Bộ luật TTDS" đăng trên Tạp chí Luật học số 3 năm 2011. Sau khi công bố 05 công trình nghiên cứu nêu trên, tháng 5/2012 tác giả Trần Phương Thảo tiếp tục bảo vệ thành công luận án tiến sỹ luật học về "Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự ". Tuy nhiên, trong các công trình này, các tác giả chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về biện pháp khẩn cấp tạm thời nói chung trong tố tụng dân sự mà không nghiên cứu chuyên sâu về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Toà án cấp sơ thẩm với tư cách là hoạt động chuyên biệt của Toà án. Vì vậy, đề tài "Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Toà án cấp sơ thẩm ” là đề tài đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu về áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời ở Tòa án cấp sơ thẩm đối với các vụ án dân sự. 4 3. Mục đích, và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài a. Mục đích nghiên cứu - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm; - Làm rõ những điểm hạn chế, bất cập trong các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự và những vướng mắc trong quá trình thực hiện các quy định đó tại Tòa án cấp sơ thẩm. - Tìm ra những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm. b. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Để thực hiện được các mục đích nêu trên, việc nghiên cứu đề tài phải làm rõ những nhiệm vụ cụ thể sau : - Nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án; - Đánh giá đúng thực trạng các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam hiện hành về điều kiện, thủ tục và cơ chế bảo đảm trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự và việc thực hiện các quy định này tại Tòa án cấp sơ thẩm; - Đề xuất những kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là một số vấn đề lý luận về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại tòa án; các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam hiện hành về áp dụng biện pháp khẩn 5 cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm; thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong việc giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm trong những năm gần đây. - Phạm vi nghiên cứu: Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm là vấn đề chứa đựng các nội dung khác nhau về cả lý luận và thực tiễn. Do đó, để nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm cộng với việc giới hạn về số trang và thời gian nghiên cứu, nên trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ tập trung vào nghiên cứu những vấn đề chủ yếu sau : - Luận văn tập trung nghiên cứu về các vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong việc giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm. Những vấn đề khác như áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời sau khi kết thúc phiên tòa sơ thẩm hoặc tại giai đoạn phúc thẩm không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn. - Trong phần kiến nghị về các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời tại Tòa án cấp sơ thẩm, tác giả tập trung nghiên cứu giải pháp hoàn thiện pháp luật về điều kiện, thủ tục và cơ chế bảo đảm trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và đề xuất một số giải pháp khác như nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ Thẩm Phán, Hội thẩm; tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho nhân dân về vấn đề này. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng cộng sản 6 Việt Nam về cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN. Do đó, các kiến nghị về hoàn thiện pháp luật đều dựa trên các quan điểm chỉ đạo nêu trên. - Phương pháp nghiên cứu: Để nghiên cứu đề tài đạt hiệu quả tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành như phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, lịch sử... Mỗi phương pháp nghiên cứu khác nhau có tác dụng hỗi trợ, bổ sung lẫn nhau làm cho đề tài được nghiên cứu một cách đầy đủ, sâu sắc. Phương pháp phân tích làm sáng tỏ các quy định định của pháp luật hiện hành về các vấn đề nghiên cứu. Phương pháp tổng hợp giúp người nghiên cứu có cái nhìn tổng quát, toàn diện về các vấn đề nghiên cứu; phương pháp lịch sử giúp cho tác giả hiểu rõ tinh thần các quy định của pháp luật trong các thời kỳ lịch sử khác nhau, tìm ra nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt đó. Phương pháp so sánh cũng được sử dụng trong việc nghiên cứu đề tài để làm nổi bật các ưu điểm, hạn chế trong các quy định pháp luật thuộc nội dung đề tài nghiên cứu. Khi phân tích các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời đều có sự so sánh giữa pháp luật thực định với pháp của một số nước khác nhau, cũng như đặt pháp luật trong mối quan hệ với điều kiện kinh tế, xã hội, với quá trình cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Phương pháp thống kê được sử dụng khi xử lí các số liệu cụ thể về các yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong thực tiễn giải quyết các vụ án dân sự và được thể thiện dưới dạng bảng biểu để các vấn đề nghiên cứu được chân thực, có tính thuyết phục cao. 6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn Luận văn là công trình khoa học nghiên cứu một cách chuyên sâu và có hệ thống về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm. 7 Khái niệm, các đặc trưng của hoạt động áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án được phát hiện và phân tích một cách đầy đủ, sâu sắc, làm cơ sở cho việc luận giải những vấn đề liên quan đến hoạt động áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án. Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, thực tiễn áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong việc giải quyết các vụ án dân sự, luận văn đã làm sáng tỏ thêm hệ thống lí luận khoa học về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như chủ thể có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, chủ thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, trình tự, thủ tục yêu cầu, áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, trách nhiệm của người yêu cầu, người áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng và việc thay đổi, bổ sung, hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời... Những vấn đề lý luận này là cơ sở để đánh giá thực trạng pháp luật TTDS về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời cũng như định hướng cho việc kiến nghị các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Luận văn phân tích, đánh giá một cách tương đối toàn diện và sâu sắc các quy định của pháp luật TTDS Việt Nam về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và thực tiễn thực hiện các quy định này trong những năm gần đây. Từ những nghiên cứu này luận văn đã chỉ rõ những hạn chế, bất cập trong các quy định của TTDS về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, những vướng mắc trong quá trình áp dụng các biện pháp này tại Tòa án cấp sơ thẩm và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. 7. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc áp dụng các quy định của BLTTDS, giúp cho việc áp dụng pháp luật được thống nhất và chính xác, đồng thời những phát hiện, đóng góp của luận văn cũng là tài liệu có giá trị cho các cơ quan lập pháp trong quá trình 8 xây dựng, hoàn thiện pháp luật đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho Tòa án, các Thẩm phán có hiểu biết sâu sắc thêm về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Luận văn góp phần vào việc nâng cao nhận thức khoa học về điều kiện, thủ tục và cơ chế bảo đảm trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời tại Tòa án cấp sơ thẩm, những đóng góp, phát hiện của luận văn có ý nghĩa tham khảo trong công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập luật TTDS ở Việt Nam. 8. Về bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu gồm 3 chương : Chương 1: Một số vấn đề lý luận về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm Chương 2: Cơ sở pháp lý của việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm Chương 3: Thực tiễn áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết các vụ án dân sự tại tòa án cấp sơ thẩm và kiến nghị 9 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM 1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ 1.1.1. Khái niệm biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự Vấn đề nhân quyền hay quyền con người từ lâu đã thu hút được sự quan tâm, chú ý rộng rãi của dư luận thế giới, trở thành một nhân tố không kém phần quan trọng trong các chương trình nghị sự và văn kiện của các hội nghị quốc tế, các tổ chức quốc tế và khu vực, cũng như các hiệp định song phương và đa phương. Trong các quyền con người, các quyền về dân sự được xem là quyền cơ bản, quan trọng. Cũng như các quyền con người khác, các quyền về dân sự của các chủ thể được ghi nhận trong Bộ luật dân sự và các văn bản pháp luật liên quan của các nước. Trong các văn bản pháp luật đó đều ghi nhận quyền của mỗi cá nhân được tự bảo vệ các quyền và lợi ích dân sự của mình. Trường hợp không tự bảo vệ được quyền lợi của mình, pháp luật cho phép họ được khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu Tòa án can thiệp, giải quyết. Thông qua việc khởi kiện của đương sự, Tòa án có quyền can thiệp và giải quyết các tranh chấp đó bằng một bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án. Tuy nhiên, việc giải quyết các tranh chấp dân sự thường phải tuân theo một quy trình tố tụng dân sự chặt chẽ do pháp luật quy định. Thời gian cần thiết để có kết quả giải quyết cuối cùng về nội dung vụ án cũng tương đối dài, trong thời gian này bên bị kiện có thể tẩu tán tài sản, chuyển dịch, thay đổi hiện trạng tài sản hoặc tiêu hủy các chứng cứ, tài liệu của vụ án. Ngoài ra, trong nhiều trường hợp việc bảo đảm quyền lợi của đương sự phải thực hiện ngay lập tức không thể chờ đến khi phán quyết về nội dung vụ việc có giá trị 10 thi hành như cần phải tạm buộc bên bị kiện phải thực nghĩa vụ của họ. Xuất phát từ thực tế này, pháp luật của một số quốc gia có quy định trong những trường hợp khẩn cấp để đáp ứng nhu cầu cấp bách của đương sự, cần bảo vệ ngay bằng chứng, bảo toàn tài sản, bảo đảm khả năng thi hành án, tránh gây thiệt hại về tài sản không thể khắc phục được Tòa án được quyền ra quyết định áp dụng BPKCTT để bảo vệ quyền lợi cho các đương sự. BPKCTT là một cụm từ bao gồm nhiều từ riêng lẻ được gép lại với nhau, theo từ điển tiếng Việt thì các từ đó được giải thích như sau : « Biện pháp » là một danh từ, chỉ cách làm, cách thức tiến hành, cách giải quyết một vấn đề cụ thể. « Khẩn cấp » là một tính từ chỉ sự gấp gáp, cần kíp, phải giải quyết ngay, không thể trì hoãn được. « Tạm thời » là một tính từ, chỉ sự không lâu dài, không ổn định. Vì vậy, khi giải nghĩa các từ nêu trên, chúng ta có thể hiểu BPKCTT có nghĩa là cách thức giải quyết một vấn đề nào đó một cách nhanh chóng, gấp gáp nhưng chỉ là giải pháp tạm thời, không mang tính chất lâu dài, ổn định. Đây chính là công đoạn tố tụng rút ngắn và giản đơn nhằm giúp cơ quan tài phán can thiệp nhanh chóng, kịp thời nhằm bảo vệ tài sản tranh chấp, chứng cứ hoặc các đảm bảo khác thiết yếu cho thi hành các nghĩa vụ, trong phiên tranh tụng chính chưa kết thúc. [ 9, tr. 129] Tuy nhiên, không phải tất cả mọi vụ án dân sự đều được Tòa án áp dụng BPKCTT mà chỉ có những vụ án dân sự xuất hiện tình huống thực sự khẩn cấp và việc áp dụng BPKCTT vào việc giải quyết vụ án đó là có căn cứ và cần thiết, khi đó Tòa án có thể xem xét quyết định áp dụng BPKCTT. Về vấn đề này, Chánh án Tòa sơ thẩm thẩm quyền rộng Paris Jean – Marie Coulon đã từng nhận xét: «Có những vụ việc phải đi theo một tiến trình chậm để bảo vệ quyền lợi của những người khiếu kiện và đảm bảo tốt công tác tư pháp, giảm bớt gánh nặng cho Tòa án. Có những vụ việc đòi hỏi phải giải quyết nhanh chóng, nếu không Thẩm phán sẽ bị coi là từ chối xét xử ». [ 34, tr 11] Ở Việt Nam, nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của việc áp dụng các BPKCTT trong việc giải quyết các vụ án dân sự tại Toà án cấp sơ thẩm. 11 Các BPKCTT được quy định từ rất sớm, nghiên cứu thực tiễn pháp luật TTDS của Việt Nam trước đây cho thấy đã từng có quy định về một thủ tục giống như thủ tục áp dụng BPKCTT hiện nay. Cụ thể là Bộ luật dân sự Thương sự - Tố tụng thi hành trong các Toà Nam án Bắc kỳ có quy định về “thủ tục phụ đái” [10, tr. 9]. Trong thời kỳ pháp thuộc và dưới chế độ cũ, các thủ tục tương tự thủ tục áp dụng BPKCTT cũng đã từng được áp dụng dưới tên gọi là thủ tục cấp thẩm và thủ tục án lệnh phê đơn, với thẩm quyền chuyên biệt trong việc ra quyết định thuộc về Chánh án. Theo những thủ tục này, Chánh án Tòa án có thể quyết định áp dụng các biện pháp cần thiết ngay cả khi Tòa án chưa thụ lý vụ kiện. Sau khi đất nước giành được độc lập trên cả hai miền Nam – Bắc, năm 1989 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự được ban hành quy định về trình tự, thủ tục giải quyết các vụ án dân sự, các quy định trong Pháp lệnh nhanh chóng được áp dụng thống nhất trên cả nước, trong đó các quy định về BPKCTT được quy định tại Chương VIII của Pháp lệnh (gồm 02 điều luật là 41 và 42). Tiếp theo đó là các quy định về biện pháp này trong Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế 1994 và Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động 1996 đã tạo ra cơ sở pháp lý để các đương sự và Toà án thực hiện. Bộ luật TTDS được xây dựng và ban hành năm 2004 đã thay thế các pháp lệnh về thủ tục nói trên. Các BPKCTT trong Bộ luật TTDS được quy định một cách đầy đủ và chi tiết hơn, Bộ luật dành hẳn một chương (chương VIII) gồm 28 điều luật, quy định cụ thể về các BPKCTT và các vấn đề liên quan đến việc áp dụng như quyền yêu cầu, thời điểm yêu cầu, thẩm quyền áp dụng, thay đổi, huỷ bỏ BPKCTT…v.v. Việc áp dụng các biện pháp này trong thực tiễn giải quyết các vụ án dân sự phải tuân theo các quy định của pháp luật về điều kiện, thẩm quyền, thủ tục áp dụng và các cơ chế bảo đảm sự đúng đắn của việc áp dụng. BPKCTT trong TTDS được áp dụng trong việc giải quyết các vụ án dân sự tại Toà án cấp sơ thẩm xuất phát từ yêu cầu việc giải quyết vụ án dân sự của Toà án phải đảm bảo nguyên tắc giải quyết kịp thời, để từ đó bảo vệ 12 kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự. Do đó, trong những trường hợp khẩn cấp, Toà án phải có ngay biện pháp can thiệp phù hợp với các tình tiết, nội dung vụ án để bảo vệ tạm thời quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự. Tuy nhiên trong TTDS các tranh chấp dân sự phát sinh là rất đa dạng, phong phú, các tình tiết và mức độ phức tạp của mỗi vụ án là không giống nhau, nên mỗi tình thế khẩn cấp khác nhau đòi hỏi phải có biện pháp giải quyết khác nhau nhằm giải quyết nhu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ chứng cứ, bảo toàn tài sản. Bàn về vấn đề này, Thẩm phán Thierry Gallais đã đưa ra một nhận định rất chính xác, đó là: “ Không thể đưa ra một giải pháp để áp dụng chung cho tất cả”. [ 30, tr.8]. Từ sự phân tích nêu trên, có thể đưa ra khái niệm về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự như sau: BPKCTT trong TTDS là các biện pháp do pháp luật quy định và được Tòa án áp dụng để tạm thời giải quyết nhu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ bằng chứng, bảo toàn tài sản, bảo đảm thi hành án, bảo vệ kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án dân sự. Biện pháp khẩn cấp tạm thời có hai tính chất là tính khẩn cấp và tính tạm thời. Hai tính chất này là 2 tính chất cơ bản cần được nhà lập pháp lưu ý khi xây dựng các quy định về điều kiện, thẩm quyền, thủ tục áp dụng và các cơ chế bảo đảm sự đúng đắn của việc áp dụng từng BPKCTT đồng thời cũng là hai tính chất mà Thẩm phán khi áp dụng các BPKCTT cũng cần phải lưu ý để nhận thức về sự nhanh chóng của việc áp dụng và có thể cân nhắc thay đổi, hủy bỏ khi xét thấy cần thiết. 1.1.2. Phân loại các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự Để có thể xác định và xây dựng được một cách hợp lý các quy định về điều kiện áp dụng, việc áp dụng có cần dựa trên yêu cầu của đương sự hay không cũng như xác định đúng các điều kiện về BPKCTT đã được quy định để quyết định đúng các BPKCTT phù hợp, thỏa mãn các dữ kiện của tình huống khi áp dụng trên thực tế đòi hỏi cần phải nắm vững bản chất và phân 13