Tài liệu An ninh tài chính cho các doanh nghiệp việt nam trong hội nhập quốc tế

1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP.HOÀ CHÍ MINH NGUYEÃN THÒ CAÅM LINH AN NINH TAØI CHÍNH CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ Chuyeân ngaønh: KINH TEÁ – TAØI CHÍNH – NGAÂN HAØNG Maõ soá: 60-31-12 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: PGS - TS. NGUYEÃN NGOÏC ÑÒNH TP. Hoà Chí Minh – Naêm 2009 2 MỤC LỤC LÔØI CAM ÑOAN DANH MUÏC TÖØ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, BIEÅU LÔØI MÔÛ ÑAÀU CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ 1.1 Khaùi nieäm veà an ninh taøi chính doanh nghieäp trong hoäi nhaäp quoác teá ......................01 1.2 Noäi dung an ninh taøi chính doanh nghieäp .......................................................................04 1.2.1 Caân baèng taøi chính: ...............................................................................................04 1.2.2 Töï chuû taøi chính: .................................................................................................. 07 1.2.3 Khaû naêng thanh toaùn: ..............................................................................................10 1.2.4 Hieäu quaû kinh doanh: ..............................................................................................14 1.3 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán an ninh taøi chính doanh nghieäp ........................................16 1.3.1 Nhaân toá beân trong: .............................................................................................. 16 1.3.1.1 Naêng löïc quaûn lyù cuûa ngöôøi laõnh ñaïo doanh nghieäp ..............................................16 1.3.1.2 Nhaân toá veà trình ñoä kyõ thuaät – coâng ngheä saûn xuaát cuûa doanh nghieäp ...................17 1.3.1.3 Tieàm löïc taøi chính ..................................................................................................17 1.3.1.4 Kết cấu chi phí vaø vieäc söû duïng ñoøn baåy kinh doanh cuûa doanh nghieäp ................18 1.3.1.5 Cơ cấu nguồn vốn vaø vieäc söû duïng ñoøn baåy tài chính cuûa doanh nghieäp .................19 1.3.2 Nhóm nhaân toá beân ngoaøi: .....................................................................................21 1.3.2.1 Chính saùch phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc .......................................................... 21 1.3.2.2 Söï bieán ñoäng cuûa thò tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá.................................... 22 1.3.2.3 Söï hoäi nhaäp vaøo kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi ............................................... 23 1.3.2.4 Thò tröôøng taøi chính vaø heä thoáng caùc trung gian taøi chính......................... 24 1.4 Sự cần thiết phải đảm bảo an ninh tài chính cho các doanh nghiệp trong hội nhập quốc tế. .........................................................................................................................................25 1.5 Bài học kinh nghiệm về kiểm soát an ninh tài chính doanh nghiệp trên thế giới............28 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG I ........................................................................................................30 3 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ 2.1 Thöïc traïng veà an ninh taøi chính doanh nghieäp Vieät nam hieän nay: .......................... 31 2.1.1 Caân baèng vaø töï chuû taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp Việt Nam hiện nay .............. 31 2.1.2 Khaû naêng thanh toaùn vaø hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam hiện nay. ......................................................................................................... 38 2.2 Thöïc traïng cô cheá kieåm soaùt an ninh taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam hieän nay. .................................................................................................................................... 43 2.2.1 Cô cheá kieåm soaùt an ninh taøi chính trong doanh nghieäp ....................................... 44 2.2.2 Cô cheá kieåm soaùt an ninh taøi chính cuûa Chính phủ................................................ 47 2.2.3 Cô cheá kieåm soaùt taøi chính doanh nghiệp cuûa caùc beân coù quyeàn lôïi lieân quan ...... 51 2.3 Đánh giá về an ninh tài chính đối với các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay. ................ 53 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................56 CHÖÔNG 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP GOÙP PHAÀN ÑAÛM BAÛO AN NINH TAØI CHÍNH CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ 3.1 Tình hình kinh tế xã hội Việt nam hiện nay: .................................................................... 57 3.2 Mục tiêu bảo đảm an ninh tài chính doanh nghiệp Việt Nam hiện nay ..........................58 3.2.1 Bảo đảm an ninh tài chính doanh nghiệp phải tính tới các yếu tố thay đổi khi Việt Nam hội nhập sâu hơn kinh tế khu vực và thế giới ....................................................58 3.2.2 Bảo đảm an ninh tài chính doanh nghiệp phải xây dựng trên nền tảng phát triển, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp .............................................59 3.2.3 Bảo đảm an ninh tài chính doanh nghiệp phải chú trọng đến việc bảo đảm khả năng thanh toán của các doanh nghiệp ......................................................................59 3.2.4 Bảo đảm an ninh tài chính doanh nghiệp phải chú trọng đến việc tăng cường phòng ngừa rủi ro và giám sát tài chính của các doanh nghiệp ................................................60 4 3.3 Các giải pháp góp phần đảm bảo an ninh tài chính doanh nghiệp trong hội nhập kinh tế quốc tế ................................................................................................................. 61 3.3.1 Các giải pháp vỉ mô .................................................................................................61 3.3.1.1 Tuyên truyền nâng cao nhận thức về an ninh tài chính doanh nghiệp.....61 3.3.1.2 Tăng cường hệ thống giám sát tài chính doanh nghiệp ...........................62 3.3.1.3 Hoàn thiện khung pháp lý..........................................................................65 3.3.1.4 Nâng cao năng lực tài chính và lành mạnh hoá tài chính doanh nghiệp ................................................................................................................................66 3.3.1.5 Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp ......................70 3.3.2 Các giải pháp từ phía doanh nghiệp ........................................................................72 3.3.2.1 Nâng cao nhận thức về an ninh tài chính doanh nghiệp và bảo đảm an ninhtài chính doanh nghiệp ..............................................................................72 3.3.2.2 Xây dựng chương trình quản lí an ninh tài chính doanh nghiệp .............73 3.3.2.3 Xây dựng bộ phận có chức năng chuyên quản lí an ninh tài chính doanh nghiệp ........................................................................................................74 3.3.2.4 Thực hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp................................................................................75 KEÁT LUAÄN ............................................................................................................................... 79 5 NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI Chương 1 đã nêu được khái niệm và bản chất của an ninh tài chính trong hội nhập kinh tế quốc tế. Nêu được nội dung của an ninh tài chính và tác động ngày càng mạnh mẽ của các yếu tố bên ngoài đối với an ninh tài chính doanh nghiệp. Phân tích bài học kinh nghiệm vền an ninh tài chính của các doanh nghiệp trên thế giới. Chương 2, qua phân tích báo cáo tài chính của 25 doanh nghiệp và các số liệu thực tế trong năm 2008, 2009 để phân tích được những nội dung còn yếu kém về an ninh tài chính của các doanh nghiệp trong hội nhập quốc tế. Chương 3, đưa ra được các giải pháp ở tầm vĩ mô của Nhà nước và các giải pháp từ phía doanh nghiệp nhằm giúp doanh nghiệp thực hiện tốt việc kiểm soát an ninh tài chính trong thời kỳ hội nhập. 6 DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT WTO Tổ chức Thương mại Thế giới TCDN Tài chính doanh nghiệp TSCĐ Tài sản cố định DNNN Doanh nghiệp nhà nước NSLĐ Năng suất lao động KTNN Kiểm toán Nhà nước NSNN Ngân sách nhà nước CTKT Công ty kiểm toán TNHH Trách nhiệm hữu hạn 7 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, BIEÅU STT TEÂN BAÛNG Bảng 2.1 NOÄI DUNG Tình hình cân bằng tài chính của các doanh nghiệp qua 2 năm tài chính Bảng 2.2 Tỷ số nợ trên vốn cổ phần trong năm 2008 của các doanh nghiệp Bảng 2.3 Tỷ số nợ trên tài sản năm 2008 của các doanh nghiệp Bảng 2.4 Tỷ số thanh toán hiện hành của các doanh nghiệp Bảng 2.5 Tỷ số thanh toán nhanh của các doanh nghiệp Bảng 2.6 Tỷ số khả năng chi trả 8 MÔÛ ÑAÀU • TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI Hoäi nhaäp quoác teá laø xu höôùng taát yeáu cuûa caùc quoác gia treân theá giôùi. Vieät nam cuõng khoâng naèm ngoaøi xu theá chung ñoù. Hieän nay, Vieät nam ñang laø thaønh vieân cuûa Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), laø thaønh vieân cuûa Toå chöùc Dieãn ñaøn kinh teá Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông (APEC), laø thaønh vieân thöù 150 cuûa Toå chöùc Thöông maïi theá giôùi (WTO) – moät toå chöùc kinh teá lôùn nhaát coù tính toaøn caàu. Hoäi nhaäp quoác teá coù taùc ñoäng ñeán toaøn boä quaù trình hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, hoaït ñoäng taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp. Hoäi nhaäp quoác teá taïo ra nhieàu cô hoäi cho doanh nghieäp, nhö laø: cô hoäi tieáp caän vôùi trình ñoä khoa hoïc – kyõ thuaät – coâng ngheä tieân tieán hieän ñaïi; tieáp caän vaø hoïc taäp kinh nghieäm quaûn lyù töø caùc doanh nghieäp ôû nöôùc ngoaøi; taïo ra nhieàu keânh huy ñoäng voán cho doanh nghieäp; nhieàu cô hoäi vaø lónh vöïc ñaàu tö, môû roäng thò tröôøng tieâu thuï …. Beân caïnh ñoù, Hoäi nhaäp quoác teá cuõng ñem ñeán khoâng ít nhöõng khoù khaên vaø thaùch thöùc ñoái vôùi caùc doanh nghieäp, nhö laø: caùc doanh nghieäp khoâng coøn ñöôïc baûo hoä baèng caùc chính saùch thueá, haïn ngaïch, taøi trôï voán cuûa Nhaø nöôùc; aùp löïc caïnh tranh taêng cao caû thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc; khoù khaên tröôùc caùc chuaån möïc kinh doanh cuûa theá giôùi, chuaån möïc chaát löôïng haøng hoaù xuaát khaåu, khoù khaên vì maùy moùc thieát bò, coâng ngheä saûn xuaát cuûa haàu heát caùc doanh nghieäp coøn laïc haäu chaäm ñoåi môùi do thieáu voán ñaàu tö; naêng suaát lao ñoäng chöa cao…. Ñoàng thôøi doanh nghieäp phaûi ñoái phoù vôùi nhieàu ruûi ro hôn tröôùc ñaây, nhö laø: ruûi ro veà giaù caû, ruûi ro veà coâng ngheä kyõ thuaät, ruûi ro veà moâi tröôøng kinh doanh, ruûi ro veà laõi suaát, ruûi ro töø moâi tröôøng kinh teá – chính trò chung cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi …. 9 Xuaát phaùt töø nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa Hoäi nhaäp quoác teá vaø caùc taùc ñoäng cuûa noù ñeán taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam, toâi ñaõ choïn ñeà taøi naøy. Vôùi kieán thöùc nghieân cöùu coøn haïn cheá, ñeà taøi khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt nhaát ñònh. Toâi raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù töø Thaày, Coâ giaùo, Hoäi ñoàng baûo veä luaän vaên vaø baïn ñoïc. • MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Ñeà taøi naøy taäp trung nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà sau: Ñöa ra khaùi nieäm vaø baûn chaát cuûa an ninh taøi chính doanh nghieäp trong hoäi nhaäp quoác teá. Phaân tích caùc chæ tieâu ñaùnh giaù an ninh taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng . Phaân tích thöïc traïng veà an ninh taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam hieän nay, caùc cô cheá kieåm soaùt maø caùc doanh nghieäp thöôøng söû duïng vaø töø ñoù neâu ra nhöõng maët coøn toàn taïi veà an ninh taøi chính của caùc doanh nghieäp. Ñoàng thôøi ñeà taøi naøy cuõng ñöa ra caùc giaûi phaùp caàn thieát ñeå ñaûm baûo an ninh taøi chính cho caùc doanh nghieäp ôû Vieät nam. Ñaëc bieät laø truyeàn taûi nhöõng vaán ñeà caàn thay ñoåi trong caùch thöùc quaûn lyù kinh teá cuûa Nhaø nöôùc. Laøm sao taïo ñieàu kieän cho doanh nghieäp hoaït ñoäng toát vaø kieåm soaùt ñöôïc toát hôn tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ñeå töø ñoù goùp phaàn baûo ñaûm an ninh taøi chính cuûa quoác gia. • ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø veà vaán ñeà tìm ra caùc giaûi phaùp ñaûm baûo an ninh taøi chính cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi chæ giôùi haïn trong vieäc nghieân cöùu veà an ninh taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong hoäi nhaäp quoác 10 teá. Nghieân cöùu caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán an ninh taøi chính cuûa doanh nghieäp, töø caùc chính saùch vó moâ cuûa Nhaø nöôùc ñeán caùc chính saùch vi moâ, nhö thueá, laõi suaát, tyû giaù, caùc thoâng tö, höôùng daån… caùc bieän phaùp quaûn lyù doanh nghieäp cuûa caùc cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc. • YÙ NGHÓA LYÙ LUAÄN VAØ THÖÏC TIEÅN CUÛA ÑEÀ TAØI Ñeà taøi ñöa ra heä thoáng lyù luaän veà an ninh taøi chính cuûa doanh nghieäp. Treân cô sôû nghieân cöùu töø thöïc tieån, so saùnh vaø phaân tích tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ñeå ruùt ra nhöõng vaán ñeà coøn haïn cheá hoaëc chöa hôïp lyù töø phía Nhaø nöôùc, doanh nghieäp vaø caùc beân coù lieân quan gaây aûnh höôûng xaáu ñeán an ninh taøi chính cuûa doanh nghieäp. Töø ñoù, ñöa ra nhöõng quan ñieåm môùi veà giaûi phaùp ñeå ñaûm baûo an ninh taøi chính cho caùc doanh nghieäp Vieät nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá. • PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñeà taøi vaän duïng toång hôïp caùc bieän phaùp tieáp caän heä thoáng, phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø lòch söû. Keát hôïp ñoàng thôøi caùc bieän phaùp logic, phaân tích toång hôïp, phöông phaùp suy dieãn, phöông phaùp thoáng keâ, so saùnh, phaân tích… nhaèm neâu leân ñöôïc nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên trong hieän taïi vaø töông lai cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam trong thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá. Vaän duïng theâm moät soá lyù thuyeát veà kinh teá ñeå giaûi thích nhöõng hieän töôïng kinh teá ñeå töø ñoù ñöa ra caùc giaûi phaùp caàn thieát nhaèm ñaûm baûo an ninh taøi chính cho caùc doanh nghieäp taïi Vieät nam. • BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN Ñeà taøi goàm 3 chöông khoâng keå phaàn môû ñaàu vaø keát luaän ¾ CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ 11 ¾ CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ ¾ CHÖÔNG 3. CAÙC GIAÛI PHAÙP GOÙP PHAÀN ÑAÛM BAÛO AN NINH TAØI CHÍNH CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ. 12 Chöông 1 TOÅNG QUAN VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ 13 1.1 KHAÙI NIEÄM VEÀ AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP TRONG HOÄI NHAÄP QUOÁC TEÁ Theo quan điểm truyền thống trước kia, khi đề cập đến vấn đề an ninh, người ta thường coi an ninh như là vấn đề bảo vệ độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ. Nhưng cùng với sự phát triển của thời đại, nhận thức về an ninh được mở rộng. An ninh không phải chỉ là nội dung quốc phòng, cũng không phải chỉ là giữ quan hệ quốc tế nào đó mà phạm vi nó đề cập rộng hơn, với nhiều đối tượng khác nhau như: an ninh chính trị, an ninh lương thực, an ninh năng lượng, an ninh kinh tế, an ninh tài chính,... Với mỗi đối tượng cụ thể, khái niệm và nội hàm của an ninh cũng khác nhau. An ninh lương thực khác an ninh kinh tế, khác an ninh tài chính, khác an ninh tài nguyên,... Trong phạm vi của luận án, tôi chỉ nghiên cứu vấn đề an ninh tài chính doanh nghiệp. Trong quá trình toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới, an ninh tài chính doanh nghiệp là vấn đề quan tâm của tất cả các quốc gia, các doanh nghiệp. Hiện nay, khái niệm về an ninh tài chính doanh nghiệp vẫn chưa được nhận thức thống nhất và còn nhiều cách hiểu khác nhau về vấn đề này. Một số nhà nghiên cứu kinh tế cho rằng, an ninh tài chính doanh nghiệp là sự ổn định của các mối quan hệ tài chính doanh nghiệp, tức là sự duy trì một cách bình thường các mối quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung của doanh nghiệp. Quan niệm an ninh tài chính doanh nghiệp hiểu theo nghĩa ổn định mối quan hệ tài chính doanh nghiệp xuất phát từ bản chất của tài chính doanh nghiệp. Nó mang tính chất khái quát cao và đề cập một cách chung nhất tính ổn định trong hoạt động tài chính của doanh nghhiệp. Tuy nhiên, quan niệm này chưa phản ánh được nội dung biểu hiện cũng như những yếu tố quyết định đến an toàn của tài chính doanh nghiệp. Nghĩa là, chưa đề cập được cụ thể trạng thái không bị nguy hiểm từ những tác động tiêu cực và các yếu tố quyết định tính an toàn của quá trình tạo lập phân phối, sử dụng các quỹ tiền tệ của doanh nghiệp. Ý kiến khác cho rằng, an ninh tài chính doanh nghiệp đồng nghĩa với cân bằng tài chính doanh nghiệp. Cân bằng tài chính doanh nghiệp được hiểu là việc duy trì giữa luồng tiền ra và luồng tiền vào của doanh nghiệp bảo đảm doanh nghiệp luôn có số tồn ở các quỹ dương. Quan điểm an ninh tài chính doanh nghiệp hiểu theo nghĩa cân bằng tài chính xuất phát từ nhận thức tài chính doanh nghiệp dưới góc độ về sự vận động các luồng tài chính của doanh nghiệp. Do đó, quan điểm này cũng 14 mới chỉ xem xét vấn đề an ninh tài chính doanh nghiệp trên một khía cạnh của sự ổn định trong việc vận động các luồng tài chính doanh nghiệp mà chưa đề cập đến tính an toàn của những vận động này. Theo một cách hiểu khác, an ninh tài chính doanh nghiệp là trạng thái an toàn của tài chính doanh nghiệp trước những rủi ro trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Quan niệm này xuất phát từ nhận thức về vấn đề rủi ro đối với doanh nghiệp. Tài chính của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường rất nhạy cảm, mọi biến động bất lợi của nền kinh tế - xã hội đều nhanh chóng tác động đến hoạt động này, có thể gây nên những xáo trộn bất ngờ và làm hiệu quả sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp giảm sút. Hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp luôn chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn và có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Rủi ro đối với doanh nghiệp có nhiều loại: rủi ro về giá cả, rủi ro về lãi suất, rủi ro về tỷ giá hối đoái, rủi ro về công nghệ kỹ thuật, v.v.. Các rủi ro này tác động tiêu cực tới tài chính doanh nghiệp từ các góc độ khác nhau, với những mức độ khác nhau, do những nguyên nhân khác nhau. Moät doanh nghieäp muoán toàn taïi vaø phaùt trieån ñöôïc phaûi tìm caùch döï phoøng vaø ngaên chaën hoaëc haïn cheá nhöõng ruûi ro ñoù ñeå ñaûm baûo cho tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp ñöôïc an toaøn vaø oån ñònh. Quaù trình hoạt động saûn xuaát kinh doanh của doanh nghiệp luôn bò taùc ñoäng bôûi raát nhieàu caùc moái quan heä kinh teá do ñoù luoân chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn và có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Rủi ro đối với doanh nghiệp có nhiều loại: rủi ro về giá cả, rủi ro về lãi suất, rủi ro về tỷ giá hối đoái, rủi ro về công nghệ kỹ thuật, v.v.. Các rủi ro này tác động tiêu cực tới tài chính doanh nghiệp từ các góc độ khác nhau, với những mức độ khác nhau, do những nguyên nhân khác nhau. Moät doanh nghieäp muoán toàn taïi vaø phaùt trieån ñöôïc phaûi tìm caùch döï phoøng vaø ngaên chaën hoaëc haïn cheá nhöõng ruûi ro ñoù ñeå ñaûm baûo cho tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp ñöôïc an toaøn vaø oån ñònh. Từ những phân tích một số quan niệm về an ninh tài chính doanh nghiệp nêu trên, có thể hiểu một cách tổng hợp như sau “An ninh taøi chính doanh nghieäp laø khaùi nieäm cô baûn ñeå chæ moät traïng thaùi an toaøn, oån ñònh veà tình hình taøi chính doanh nghieäp tröôùc nhöõng bieán ñoäng laøm aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp”. Ổn định được hiểu là duy trì hoạt động bình thường, không có những biến động đột ngột, bất thường. Các hoạt động liên quan đến tiền và tương đương tiền, 15 hàng tồn kho, đầu tư tài chính ngắn hạn và dài hạn, các khoản phải thu,… cũng như các nội dung liên quan đến nợ dài hạn và nợ ngắn hạn, phải trả người bán, phải trả công nhân viên, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận chưa phân phối,…. diễn ra bình thường, không có biến động đột xuất. Nghĩa là, quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ; các quan hệ tài chính của doanh nghiệp không có biến động bất thường. Việc ổn định tài chính rất quan trọng đối với sự phát triển của doanh nghiệp. Một tình trạng tài chính không ổn định làm cho doanh nghiệp dễ bị tổn thương, rơi vào tình trạng không an toàn. Tuy nhiên, cần phải hiểu sự ổn định đặt trong sự vận động và phát triển. Ổn định không có nghĩa là cố gắng giữ các hoạt động tài chính doanh nghiệp như những năm trước mà là giữ được ổn định quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ, các mối quan hệ kinh tế trong tiến trình đi lên, không ngừng hoàn thiện và phát triển của doanh nghiệp. An toàn được hiểu là trạng thái không bị nguy hiểm từ phía các tác động bên trong và bên ngoài. Nói một cách khác, các hoạt động liên quan đến tài sản và nguồn vốn của doanh nghiệp không bị tổn thương, không bị nguy hiểm từ những rủi ro trong quá trình sản xuất, kinh doanh. Quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ, các mối quan hệ tài chính của doanh nghiệp giữ được an toàn. Sự không an toàn về tài chính làm cho doanh nghiệp dễ rơi vào khủng hoảng, thậm chí dẫn tới phá sản. Giữ được an toàn đồng nghĩa với không tự mình gây hại cho mình, đồng thời, ngăn chặn và chống lại được những tác động tiêu cực từ bên ngoài. Nếu ổn định tài chính doanh nghiệp là tiền đề có tính chất nền tảng thì an toàn tài chính doanh nghiệp là cốt lõi chi phối toàn bộ quá trình vận động của tài chính doanh nghiệp. Bản chất của vấn đề an ninh tài chính doanh nghiệp là mức độ an toàn hợp lý được chấp nhận trong hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Việc xem xét mức độ an toàn của tài chính doanh nghiệp phải dựa vào các nội dung và các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc xác định những chuẩn mực đánh giá một giới hạn an toàn hợp lý cho tài chính của doanh nghiệp là vấn đề rất khó khăn. Hiện nay chưa có một chuẩn mực nào cho phép đánh giá mức độ an toàn về tài chính của tất cả các doanh nghiệp nói chung. Trên thực tế, người ta thường sử dụng một số chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp mang tính quy tắc hoặc kinh nghiệm hay dựa vào số liệu thống kê số lớn để đánh giá mức độ rủi ro của một số nội dung của tài chính doanh nghiệp như đánh giá mức độ rủi ro đầu tư dự án mới, đầu tư chứng khoán, cho vay,…Ngaøy nay, trong neàn kinh teá thò tröôøng vaø trong ñieàu kieän gia nhaäp kinh teá quoác teá, neàn kinh teá trôû neân naêng ñoäng, moâi tröôøng ñaàu tö kinh doanh ngaøy caøng roäng môû. Beân caïnh nhöõng thuaän lôïi laø nhöõng thaùch thöùc raát lôùn veà 16 khaû naêng caïnh tranh, veà nhöõng bieán ñoäng treân thò tröôøng taøi chính, tieàn teä, thò tröôøng haøng hoaù quoác teá, tieàm aån nhieàu nguy cô khoâng kieåm soaùt ñöôïc thò tröôøng, coù theå gaây roái loaïn thaäm chí laø khuûng hoaûng kinh teá, taøi chính … Vì vaäy taøi chính cuûa doanh nghieäp ngaøy nay bò taùc ñoäng maïnh hôn bôûi caùc yeáu toá beân ngoaøi. An ninh taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp trong thôøi kyø hoäi nhaäp phaûi ñaëc bieät quan taâm ñeán noäi dung khaû naêng thanh toaùn, hieäu quaû kinh doanh vaø söï taùc ñoäng ngaøy caøng maïnh meõ cuûa caùc nhaân toá beân ngoaøi ñoái vôùi doanh nghieäp. 1.2 NOÄI DUNG AN NINH TAØI CHÍNH DOANH NGHIEÄP An ninh taøi chính doanh nghieäp bao goàm 4 noäi dung cô baûn: caân baèng taøi chính, töï chuû taøi chính, khaû naêng thanh toaùn vaø hieäu quaû sản xuất kinh doanh. Caùc noäi dung treân laø cô sôû ñeå ñöa ra nhöõng chæ tieâu, phöông phaùp ñaùnh giaù an ninh taøi chính doanh nghieäp. Caùc noäi dung naøy coù taùc ñoäng laãn nhau aûnh höôûng ñeán tình hình vaø khaû naêng taøi chính cuûa doanh nghieäp. 1.2.1 Caân baèng taøi chính: Caân baèng taøi chính trong doanh nghieäp chính laø moái quan heä caân ñoái giöõa taøi saûn vaø nguoàn hình thaønh taøi saûn cuûa doanh nghieäp . Ñeå tieán haønh saûn xuaát kinh doanh, caùc doanh nghieäp caàn phaûi coù taøi saûn, bao goàm taøi saûn ngaén haïn vaø taøi saûn daøi haïn. Vieäc ñaûm baûo ñaày ñuû nhu caàu veà taøi saûn laø moät vaán ñeà coát yeáu ñeå ñaûm baûo cho quaù trình kinh doanh ñöôïc tieán haønh lieân tuïc vaø coù hieäu quaû. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà taøi saûn ñoù, doanh nghiệp cần phải tập hợp các biện pháp tài chính cần thiết cho việc huy động, hình thành nguồn tài trợ tài sản (nguồn vốn). Nhö vaäy, xem xeùt tính caân baèng veà taøi chính cuõng chính laø xem xeùt ñeán khaû naêng baûo ñaûm voán cho hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Nguồn tài trợ tài sản (nguồn vốn) của doanh nghiệp được hình thành trước hết từ nguồn vốn của bản thân chủ sở hữu (vốn đầu tư của chủ sở hữu ban đầu và bổ sung trong quá trình kinh doanh, các quỹ doanh nghiệp có nguồn gốc từ lợi nhuận, lợi nhuận chưa phân phối, các nguồn kinh phí, nguồn vốn xây dựng cơ bản...); sau nữa, nguồn vốn của doanh nghiệp được hình thành từ nguồn vốn vay (vay ngắn hạn, dài hạn, trung hạn ở ngân hàng và vay các đối tượng khác). Cuối cùng, nguồn vốn được hình thành do chiếm dụng trong quá trình thanh toán (nợ người cung cấp, nợ người lao động, nợ Ngân sách Nhà nước... kể cả số chiếm dụng bất hợp pháp). 17 Nguồn vốn trong doanh nghiệp được chia thành hai loại tương ứng với thời gian luân chuyển tài sản là Nguồn vốn ngắn hạn và nguồn vốn dài hạn. Nguồn vốn ngắn hạn là nguồn tài trợ mà doanh nghiệp sử dụng tạm thời vào hoạt động trong một thời gian ngắn nên còn gọi là nguồn tài trợ tạm thời. Thuộc nguồn vốn ngắn hạn (nguồn tài trợ tạm thời) bao gồm các khoản Nợ ngắn hạn. Nguồn vốn dài hạn là nguồn vốn mà doanh nghiệp được sử dụng lâu dài trong quá trình hoạt động. Nguồn vốn này thường xuyên tồn tại ở doanh nghiệp trong một chu kỳ kinh doanh để tài trợ cho tài sản sử dụng vào hoạt động của doanh nghiệp. Vì vậy nguồn vốn dài hạn còn gọi là nguồn tài trợ thường xuyên. Thuộc nguồn vốn dài hạn (nguồn tài trợ thường xuyên) bao gồm vốn chủ sở hữu và nợ dài hạn. Quan sát chu trình tài chính của doanh nghiệp được biểu hiện qua sơ đồ: Thị trường tài chính Tạo vốn Tài trợ Đầu tư tài chính Đầu tư SXKD Thu nhập tài chính Phâ n chia thu nhậ p Hoạt động kinh doanh Thu nhập từ HĐKD Tổng thu nhập của doanh nghiệp Thực hiện các nghĩa vụ Phân chia cho chủ sở hữu Giữ lại trong doanh nghiệp Chu trình đó cho thấy rõ 2 nghiệp vụ là tài trợ (gồm tạo vốn và đầu tư) và phân chia thu nhập. Việc phân chia thu nhập diễn ra sau hoạt động tài trợ một thời gian nhất định. Điều này xác định nguyên tắc cơ bản để đảm bảo cân bằng tài chính là: “Tài sản được tài trợ trong một thời gian không thấp hơn thời gian chuyển hoá tài sản ấy” nói khác đi: “Thời gian của nguồn vốn tài trợ phải không thấp hơn tuổi thọ của tài sản được tài trợ”. Như vậy, khi tính đến độ an toàn, ổn định trong việc 18 tài trợ, nguyên tắc cân bằng tài chính đòi hỏi: Tài sản dài hạn chỉ được tài trợ bởi nguồn vốn dài hạn (nguồn tài trợ thường xuyên); nguồn vốn ngắn hạn (nguồn tài trợ tạm thời) chỉ tài trợ cho tài sản ngắn hạn. Cân bằng tài chính được thể hiện qua đẳng thức: Tài sản ngắn hạn + Tài sản dài hạn = Nguồn vốn dài hạn Nguồn vốn ngắn + hạn (Nguồn tài (Nguồn tài trợ thường trợ tạm thời xuyên) Hay Tài sản ngắn hạn - Nguồn tài trợ = tạm thời Nguồn tài trợ thường xuyên - Tài sản dài hạn Nếu nguồn vốn dài hạn lớn hơn tài sản dài hạn thì doanh nghiệp có vốn luân chuyển. Đây là dấu hiệu an toàn đối với doanh nghiệp vì nó cho phép doanh nghiệp đương đầu được với những rủi ro có thể xảy xa như việc phá sản của khách hàng lớn, việc cắt giảm tín dụng của các nhà cung cấp kể cả việc thua lỗ nhất thời… Vốn luân chuyển (VLC) được xác định bằng công thức: VLC = Nguồn vốn dài hạn - Tài sản dài hạn Hay VLC = (Vốn chủ sở hữu + Nợ dài hạn) - Tài sản dài hạn Hoặc VLC = Tài sản ngắn hạn - Nguồn vốn ngắn hạn Công thức này cho thấy có 2 nhân tố ảnh hưởng đến vốn luân chuyển là nguồn vốn dài hạn (nguồn tài trợ thường xuyên) và tài sản dài hạn hay vốn chủ sở hữu, Nợ dài hạn và tài sản dài hạn hoặc tài sản ngắn hạn và nợ ngắn hạn. Trường hợp nguồn vốn dài hạn nhỏ hơn hoặc bằng tài sản dài hạn nghĩa là doanh nghiệp không có vốn luân chuyển. Việc nguồn vốn dài hạn nhỏ hơn tài sản cố định và tài sản sử dụng trong dài hạn đồng nghĩa với việc doanh nghiệp đã dùng một phần nguốn vốn có thể sử dụng trong ngắn hạn để tài trợ cho Tài sản dài hạn. Kể cả khi nguồn vốn dài hạn bằng tài sản dài hạn điều đó có nghĩa: nguồn vốn dài hạn của doanh nghiệp vừa đủ để tài trợ cho tài sản dài hạn, cân bằng tài chính trong trường hợp này tuy vẫn đạt được song tính ổn định chưa cao, nguy cơ vi phạm nguyên tắc cân bằng tài chính vẫn tiềm tàng. Đây là chính sách tài trợ không đem lại sự ổn định và an toàn, tình trạng bi đát về tài chính của doanh nghiệp đang diễn ra. Để tồn tại, ngoài việc liên tục phải đảo nợ, doanh nghiệp cần nhanh chóng thoát khỏi tình trạng 19 này. Bằng các phương pháp có thể sử dụng là thu hẹp quy mô tài sản cố định, thu hồi đầu tư chính dài hạn, tăng vay dài hạn hay sử dụng các công cụ tài chính dài dạn… Toùm laïi, caân baèng taøi chính ñöôïc ñònh nghóa bôûi söï caân baèng giöõa taøi saûn vaø nguoàn voán, bôûi söï ñieàu hoaø giöõa thôøi gian bieán ñoåi taøi saûn thaønh tieàn vaø nhòp ñoä hoaøn traû caùc khoaûn nôï tôùi haïn. Caân baèng taøi chính truyeàn thoáng ñöôïc thieát laäp khi doanh nghieäp ñaûm baûo traïng thaùi döông cuûa voán luaân chuyeån. Caân baèng taøi chính trong ngaén haïn ñöôïc thieát laäp khi doanh nghieäp ñaûm baûo traïng thaùi döông cuûa ngaân quyõ roøng. Söï maát caân baèng taøi chính laø moät ruûi ro trong hoạt động của doanh nghiệp cũng như tạo ra rủi ro đối với bản thân chứng khoán của doanh nghiệp. Rủi ro về sự mất bằng tài chính trong hoạt động của doanh nghiệp có thể được nhận dạng thông qua các chi tiêu như: hệ số beta và mô hình CAPM, tỷ số P/E, các chỉ số về khả năng thanh toán, tỷ số nợ. 1.2.2 Töï chuû taøi chính: Hay coøn goïi laø khaû naêng linh ñoäng veà taøi chính phaûn aùnh möùc ñoä đñoäc laäp, linh hoaït cuûa doanh nghieäp trong vieäc ñaùp öùng nhu caàu voán cho hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. Để tiến hành hoạt động kinh doanh, các doanh nghiệp cần phải xác định nhu cầu đầu tư, tiến hành tạo lập, tìm kiếm, tổ chức và huy động vốn. Doanh nghiệp có thể huy động vốn cho nhu cầu kinh doanh từ nhiều nguồn khác nhau; trong đó, có thể qui về hai nguồn chính là vốn chủ sở hữu và nợ phải trả. Vốn chủ sở hữu là số vốn của các chủ sở hữu, các nhà đầu tư đóng góp ban đầu và bổ sung thêm trong quá trình kinh doanh (vốn đầu tư của chủ sở hữu). Ngoài ra, thuộc vốn chủ sở hữu còn bao gồm một số khoản khác phát sinh trong quá trình hoạt động kinh doanh như: chênh lệch tỷ giá hối đoái, chênh lệch đánh giá lại tài sản, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, các quĩ doanh nghiệp... Vốn chủ sở hữu không phải là các khoản nợ nên doanh nghiệp không phải cam kết thanh toán vaø traû laõi. Khác với vốn chủ sở hữu, nợ phải trả phản ánh số vốn mà doanh nghiệp đi vay hoaëc chiếm dụng trong quá trình hoạt động kinh doanh.Caùc khoaûn nôï vay bao goàm toaøn boä voán vay ngaân haøng, nôï tín phieáu, nôï traùi phieáu cuûa doanh nghieäp. Caùc khoaûn chieám duïng ñöôïc nhö nôï ngaân saùch, phaûi traû cho CNV, traû baûo hieåm.. Nếu nguồn vốn chủ sở hữu chiếm tỷ trọng cao trong tổng số nguồn vốn, doanh nghiệp có đủ khả năng tự bảo đảm về mặt tài chính và mức độ độc lập của 20 doanh nghiệp đối với các chủ nợ (ngân hàng, nhà cung cấp...) là cao. Ngược lại, nếu nợ phải trả chiếm chủ yếu trong tổng số nguồn vốn thì khả năng bảo đảm về mặt tài chính của doanh nghiệp sẽ thấp, an ninh tài chính thiếu bền vững. Doanh nghiệp có trách nhiệm xác định số vốn cần huy động, nguồn huy động, thời gian huy động, chi phí huy động... sao cho vừa bảo đảm đáp ứng nhu cầu về vốn cho kinh doanh, vừa tiết kiệm chi phí huy động, tiết kiệm chi phí sử dụng vốn và bảo đảm an ninh tài chính cho doanh nghiệp. Cũng qua cơ cấu nguồn vốn, các nhà quản lý cũng nắm được mức độ tự chủ về tài chính cũng như xu hướng biến động của cơ cấu nguồn vốn huy động ñeå töø ñoù ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä an ninh taøi chính cuûa doanh nghieäp trong vieäc huy ñoäng voán. Chæ tieâu phaân tích nhö sau: Tính töï chuû veà taøi chính cuûa moåi doanh nghieäp ñöôïc phaûn aùnh thoâng qua tyû troïng cuûa töøng loaïi nguoàn voán trong toång nguoàn voán. Thông qua tỷ trọng của từng nguồn vốn chẳng những đánh giá được chính sách tài chính của doanh nghiệp, mức độ mạo hiểm tài chính thông qua chính sách đó mà còn cho phép thấy được khả năng tự chủ hay phụ thuộc về tài chính của doanh nghiệp. Nếu tỷ trọng nguồn vốn của chủ sở hữu càng nhỏ chứng tỏ sự độc lập về tài chính của doanh nghiệp càng thấp và ngược lại. Tyû soá ñoøn baåy taøi chính: Tyû soá naøy ñaùnh giaù möùc ñoä maø moät doanh nghieäp taøi trôï cho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình baèng voán vay. Khi moät doanh nghiệp vay tieàn, doanh nghieäp luoân phaûi thöïc hieän moät chuoãi thanh toaùn coá ñònh. Vì coå ñoâng chæ nhaän ñöôïc nhöõng gì coøn laïi sau khi chi traû cho chuû nôï, nôï vay ñöôïc xem nhö laø taïo ra ñoøn baåy. Caùc nhaø cung caáp tín duïng caên cöù vaøo tyû soá đñoøn baåy taøi chính ñeå aán ñònh möùc laõi suaát cho vay ñoái vôùi doanh nghieäp (vì doanh nghieäp coù nhieàu nôï vay, ruûi ro veà maët taøi chính caøng lôùn). ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, ngöôøi ta ñaùnh giaù ñöôïc ñoä ruûi ro naøy vaø tính vaøo laõi suaát cho vay. Ñieàu ñoù coù nghóa laø doanh nghieäp caøng vay nhieàu thì laõi suaát caøng cao. Ñoái vôùi doanh nghieäp, tyû soá ñoøn baåy taøi chính seõ giuùp nhaø quaûn trò taøi chính löïa choïn caáu truùc voán hôïp lyù nhaát cho doanh nghieäp mình. Qua tyû soá ñoøn baåy taøi chính nhaø ñaàu tö thaáy ñöôïc ruûi ro veà taøi chính cuûa doanh nghieäp töø ñoù daãn ñeán quyeát ñònh ñaàu tö cuûa mình. Caùc tyû soá ñoøn baåy thoâng thöôøng laø: Tyû soá nôï treân taøi saûn- Debt ratio: chỉ tiêu này phản ánh mức độ tài trợ tài