Tài liệu 385 câu hỏi hóa học và ứng dụng

385 c©u hái vµ ®¸p vÒ hãa häc víi ®êi sèng Nguyễn Thành 0 Tôi Yêu Hóa Học Lêi nãi ®Çu Gi¸o dôc thÕ kØ 21 dùa trªn c¬ së x©y dùng x· héi häc tËp víi 4 trô cét lµ: - Häc ®Ó biÕt (cèt lâi lµ hiÓu) - Häc ®Ó lµm (trªn c¬ së hiÓu) - Häc ®Ó cïng sèng víi nhau (trªn c¬ së hiÓu nhau) - Häc ®Ó lµm ngêi (trªn c¬ së hiÓu b¶n th©n) MÆt kh¸c tríc sù bïng næ th«ng tin vµ sù l·o ho¸ nhanh cña kiÕn thøc con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Òu ph¶i häc thêng xuyªn, häc suèt ®êi. Ho¸ häc lµ mét khoa häc nghiªn cøu c¸c chÊt vµ sù biÕn ®æi cña chóng. C¸c chÊt t¹o nªn mäi vËt thÓ cña thÕ giíi v« sinh vµ h÷u sinh, chÝnh chóng t¹o nªn c¶ c¬ thÓ chóng ta. Ho¸ häc chÕ ra nh÷ng chÊt r¾n h¬n kim c¬ng, bÒn h¬n s¾t thÐp, trong h¬n pha lª, ®Ñp h¬n nhung lôa. Cuèn s¸ch “385 c©u hái vµ ®¸p vÒ ho¸ häc víi ®êi sèng” gióp c¸c em häc sinh më réng kiÕn thøc ho¸ häc vµ nhÊt lµ tËp vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng thêng gÆp trong ®êi sèng, lao ®éng s¶n xuÊt, thiªn nhiªn vµ m«i trêng. Cuèi s¸ch gióp cho sù hiÓu biÕt vÒ ho¸ häc cña c¸c em s©u s¾c,h¬n vµ h÷u Ých h¬n. §èi víi c¸c thÇy c« gi¸o, cuèn s¸ch cung cÊp thªm t liÖu ®Ó cho c¸c bµi d¹y häc trªn líp phong phó, sinh ®éng h¬n vµ hÊp dÉn h¬n. T¸c gi¶ Nguyễn Thành 1 Tôi Yêu Hóa Học 1. PhÌn chua lµ chÊt g× ? PhÌn chua lµ muèi sunfat kÐp cña nh«m vµ kali. ë d¹ng tinh thÓ ngËm 24 ph©n tö H2O nªn cã c«ng thøc ho¸ häc lµ K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O. PhÌn chua cßn ®îc gäi lµ phÌn nh«m, ngêi ta biÕt phÌn nh«m cßn tríc c¶ kim lo¹i nh«m. PhÌn nh«m ®îc ®iÒu chÕ tõ c¸c nguyªn liÖu lµ ®Êt sÐt (cã thµnh phÇn chÝnh lµ Al2O3), axit sunfuric vµ K2SO4. PhÌn chua kh«ng ®éc, cã vÞ ch¸t chua, Ýt tan trong níc l¹nh nhng tan rÊt nhiÒu trong níc nãng nªn rÊt dÔ tinh chÕ b»ng kÕt tinh l¹i trong níc. Còng do t¹o ra kÕt tña Al(OH)3 khi khuÊy phÌn vµo níc ®· dÝnh kÕt c¸c h¹t ®Êt nhá l¬ löng trong níc ®ôc thµnh h¹t ®Êt to h¬n, nÆng vµ ch×m xuèng lµm trong níc. Anh ®õng b¾c bËc lµm cao PhÌn chua em ®¸nh níc nµo còng trong PhÌn chua rÊt cÇn cho viÖc xö lÝ níc ®ôc ë c¸c vïng lò ®Ó cã níc trong dïng cho t¾m, giÆt. V× côc phÌn chua trong vµ s¸ng cho nªn ®«ng y cßn gäi lµ minh phµn (minh lµ trong s¸ng, phµn lµ phÌn). Theo y häc cæ truyÒn th×: PhÌn chua, chua ch¸t, l¹nh lïng Gi¶i ®éc, t¸o thÊp, s¸t trïng ngoµi da D¹ dµy, viªm ruét, thÊp tµ Dïng liÒu thËt Ýt, thuèc ®µ rÊt hay PhÌn chua lµm hÕt ngøa, s¸t trïng v× vËy sau khi c¹o mÆt xong, thî c¾t tãc thêng lÊy mét miÕng phÌn chua to xoa vµo da mÆt cho kh¸ch. PhÌn chua dïng ®Ó bµo chÕ ra c¸c thuèc ch÷a ®au r¨ng, ®au m¾t, cÇm m¸u, ho ra m¸u (c¸c lo¹i xuÊt huyÕt). 2. Hµn the lµ chÊt g× ? Hµn the lµ chÊt natri tetraborat (cßn gäi lµ borac) ®«ng y gäi lµ bµng sa hoÆc nguyÖt th¹ch, ë d¹ng tinh thÓ ngËm 10 ph©n tö H 2O (Na2B4O7.10H2O). Tinh thÓ trong suèt, tan nhiÒu trong níc nãng, kh«ng tan trong cån 900. Tríc ®©y ngêi ta thêng dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho vµo giß lôa, b¸nh phë, b¸nh cuèn… ®Ó cho nh÷ng thø nµy khi ¨n sÏ c¶m thÊy dai vµ gißn. Nguyễn Thành 2 Tôi Yêu Hóa Học Ngay tõ n¨m 1985 tæ chøc thÕ giíi ®· cÊm dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho thùc phÈm v× nã ®éc, cã thÓ g©y sèc, trôy tim, co giËt vµ h«n mª. Natri tetraborat t¹o thµnh hîp chÊt mµu víi nhiÒu oxit kim lo¹i khi nãng ch¶y, gäi lµ ngäc borac. Trong tù nhiªn, borac cã ë d¹ng kho¸ng vËt tinkan, cßn kenit chøa Na2B4O7.4H2O. Borac dïng ®Ó s¶n xuÊt men mµu cho gèm sø, thuû tinh mµu vµ thuû tinh quang häc, chÊt lµm s¹ch kim lo¹i khi hµn, chÊt s¸t trïng vµ chÊt b¶o qu¶n, chÊt tÈy tr¾ng v¶i sîi. Hµn the cßn ®îc dïng ®Ó bµo chÕ dîc phÈm. Theo ®«ng y, hµn the cã vÞ ngät mÆn, tÝnh m¸t dïng h¹ sèt, tiªu viªm, ch÷a bÖnh viªm häng, viªm h¹nh nh©n h¹ch, sng loÐt r¨ng lîi. Hµn the ngät, mÆn, m¸t thay Tiªu viªm, h¹ sèt, l¹i hay ®au ®Çu Viªm häng, viªm lîi ®· l©u Viªm h¹ch, viªm m¾t thuèc ®©u s¸nh b»ng. T©y y dïng dung dÞch axit boric lo·ng lµm níc röa m¾t, dïng natri tetraborat ®Ó chÕ thuèc ch÷a ®au r¨ng, lîi. 3. M× chÝnh (bét ngät) lµ chÊt g× ? M× chÝnh lµ muèi natri cña axit glutaric, mét amino axit tù nhiªn, quen thuéc vµ quan träng. M× chÝnh cã tªn ho¸ häc lµ monosodium glutamat, viÕt t¾t lµ MSG. MSG cã trong thùc phÈm vµ rau qu¶ t¬i sèng ë d¹ng tù do hay ë d¹ng liªn kÕt víi protein hoÆc lipÝt. Tuy ë hµm lîng thÊp, song chøc n¨ng cña nã lµ mét gia vÞ, t¨ng vÞ cho thùc phÈm, lµm næi bËt sù t¬i sèng, cßn trong chÕ biÕn lµm t¨ng sù ngon miÖng. Ngêi Hoa (vµ nhiÒu d©n téc Ch©u ¸) ®· lîi dông chøc n¨ng nµy trong kÜ x¶o Èm thùc ®Ó chÕ biÕn c¸c mãn ¨n thªm phÇn ngon miÖng trong c¸c nhµ hµng Trung Quèc. B¶n th©n MSG kh«ng ph¶i lµ mét vi chÊt dinh dìng vµ chØ cã MSG tù do d¹ng ®ång ph©n L míi lµ chÊt t¨ng vÞ, cßn ë d¹ng liªn kÕt víi protein vµ lipit th× kh«ng cã chøc n¨ng nµy. Nh÷ng thøc ¨n giµu protein nh s÷a, thÞt, c¸… chøa nhiÒu MSG d¹ng liªn kÕt. Ngîc l¹i ë rau, qu¶, cñ l¹i tån t¹i ë d¹ng tù do nh nÊm cã 0,18%, cµ chua 0,14%, khoai t©y 0,1%. Ngêi NhËt lóc ®Çu ph©n lËp MST tõ t¶o biÓn, cßn ngµy nay MSG ®îc tæng hîp b»ng c«ng nghÖ lªn men. M× chÝnh lµ mét gia vÞ nhµ hµng, ®«i khi hç trî cho mét kÜ thuËt nÊu ¨n tåi, thêng bÞ l¹m dông vÒ liÒu lîng. Nguyễn Thành 3 Tôi Yêu Hóa Học §· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ di chøng cña bÖnh ¨n nhiÒu m× chÝnh mµ ngêi ta gäi lµ “héi chøng hiÖu ¨n Tµu”: NhÑ th× cã c¶m gi¸c ngøa ran nh kiÕn bß trªn mÆt, ®Çu hoÆc cæ cã c¶m gi¸c c¨ng cøng ë mÆt. NÆng th× nhøc ®Çu, chãng mÆt, buån n«n. Nh vËy m× chÝnh cã ®éc h¹i kh«ng? §· kh«ng Ýt lÇn MSG ®îc ®em ra bµn c·i ë c¸c tæ chøc l¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) Y tÕ thÕ giíi (WHO). Uû ban chuyªn gia vÒ phô gia thùc phÈm (JECFA). LÇn ®Çu tiªn (1970) ®îc quy ®Þnh r»ng lîng MGS sö dông an toµn hµng ngµy lµ 0 120mg/kg thÓ träng, kh«ng dïng cho trÎ em díi 3 th¸ng tuæi. N¨m 1979 l¹i ®îc quy ®Þnh t¨ng lªn lµ 150mg/kg thÓ träng. Tíi n¨m 1986 JECFA l¹i xem xÐt l¹i vµ x¸c ®Þnh lµ MSG “kh«ng cã vÊn ®Ò g×”. Tãm l¹i, MSG lµ an toµn trong liÒu lîng cho phÐp. §iÒu ®¸ng lu ý lµ m× chÝnh kh«ng ph¶i lµ vi chÊt dinh dìng mµ chØ lµ chÊt t¨ng vÞ mµ th«i 4. S« ®a lµ chÊt lµ g× ? Ngµy tõ thêi cæ xa, ngêi ta ®· biÕt ®Õn thuû tinh vµ xµ phßng. §Ó s¶n xuÊt ra chóng ta, ph¶i dïng natri cacbonat (s«®a) khai th¸c trªn bê cña nh÷ng hå s«®a ë Ch©u Phi vµ ch©u Mü hoÆc thu ®îc tõ tro cña nh÷ng loµi thùc vËt mäc díi biÓn vµ bê biÓn ë ch©u ¢u. Kho¶ng 150 n¨m vÒ tríc, s« ®a b¾t ®Çu ®îc s¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ. Mét ngêi Ph¸p tªn lµ L¬Blan ®· t×m ra qui tr×nh ®Çu tiªn s¶n xuÊt s« ®a. Nhng tõ n¨m 1870, ph¬ng ph¸p cña ngêi BØ tªn lµ Solvay cã lîi nhuËn lín h¬n ®· ®Èy lïi ®îc ph¬ng ph¸p cña L¬ Blan vµ n¨m 1916; nhµ m¸y cuèi cïng s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p nµy ®· bÞ ®ãng cöa. S«®a cã ý nghÜa cùc kú quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã ®îc dïng ®Ó s¶n xuÊt c¸c chÊt tÈy röa vµ chÊt lµm s¹ch trong c«ng nghiÖp thuû tinh vµ c«ng nghiÖp dÖt. Trong ngµnh luyÖn kim, ngêi ta dïng nã ®Ó t¸ch lu huúnh ra khái s¾t vµ thÐp; s«®a ®îc dïng trong s¶n xuÊt natri silicat, natri photphat vµ natri aluminat, men sø, s¬n dÇu vµ c«ng nghiÖp dîc phÈm. C«ng nghiÖp da, cao su, ®êng; s¶n xuÊt thùc phÈm, vËt liÖu nhiÕp ¶nh còng cÇn ®Õn s«®a. Nã lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lµm s¹ch níc ! 5. Sîi ho¸ häc lµ g× ? Sîi ho¸ häc lµ sîi t¹o thµnh tõ c¸c chÊt h÷u c¬ thiªn nhiªn vµ c¸c polime tæng hîp. Sîi ho¸ häc chia lµm hai nhãm lín: sîi nh©n t¹o vµ sîi tæng hîp. Sîi nh©n t¹o thu ®îc khi chÕ biÕn ho¸ häc c¸c polime t¹o sîi, thu ®îc nhê tæng Nguyễn Thành 4 Tôi Yêu Hóa Học hîp ho¸ häc. C¸c lo¹i sîi poliamit, polieste, polipropilen vµ nhiÒu sîi kh¸c n÷a nh capron, nilon, lavsan,v.v… lµ sîi tæng h¬p. Sîi nh©n t¹o ra ®êi tríc sîi tæng hîp. Ngay tõ n¨m 1853, ë Anh ngêi ta ®· ®Ò xuÊt viÖc t¹o sîi m¶nh dµi v« tËn tõ dung dÞch nitroxenluloza trong hçn hîp rîu vµ ete. Ngêi ta ®· s¶n xuÊt c¸c lo¹i sîi nµy trªn quy m« c«ng nghiÖp, c¸ch ®©y kh«ng l©u l¾m vµo cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX. T¬ visco, s¶n xuÊt tõ n¨m 1905, ®Õn nay vÉn cha mÊt ý nghÜa. Sîi visco thu ®îc tõ dung dÞch xenluloza ®Ëm ®Æc trong xót lo·ng. Tõ n¨m 1910 ®Õn 1920, ngêi ta tiÕn hµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tõ xenluloz¬ axetat. LÞch sö sîi tæng hîp b¾t ®Çu n¨m 1932. Lóc ®ã, ë §øc b¾t ®Çu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp sîi tæng hîp ®Çu tiªn lµ polivinylclorua dïng vµo môc ®Ých kü thuËt. Khi clo ho¸ tiÕp polivinylclorua ta ®îc nhùa peclovinyl, tõ ®ã cã thÓ s¶n xuÊt ra lo¹i sîi bÒn vÒ mÆt ho¸ häc: sîi clorin. N¨m 1930, ngêi ta b¾t ®Çu s¶n xuÊt sîi tõ nhùa poliamit, lµ polime tæng hîp t¬ng tù protein. Trong ph©n tö cña chóng, còng gièng nh trong protein, cã c¸c nhãm amit- CO-NH- lÆp l¹i nhiÒu lÇn. C¸c sîi poliamit ®Çu tiªn lµ nilon vµ capron, vÒ mét sè tÝnh chÊt cßn tèt h¬n c¶ t¬ thiªn nhiªn. Nh÷ng sîi tæng hîp cã b¶n chÊt ho¸ häc kh¸c nh polieste, poliolefin (trªn c¬ së trïng hîp etylen),v.v… còng xuÊt hiÖn. Vª nguyªn lý, c«ng nghÖ s¶n xuÊt sîi tæng hîp lµ ®¬n gi¶n: ®ïn khèi nãng ch¶y hoÆc dung dÞch polime qua nh÷ng lç rÊt nhá cña khu«n kÐo vµo mét buång chøa kh«ng khÝ l¹nh, t¹i ®©y, qu¸ tr×nh ®ãng r¾n x¶y ra, biÕn dßng polime thµnh sîi. B»ng c¸ch ®ã, ta thu ®îc sîi capron vµ nilon. ChØ t¬ h×nh thµnh liªn tôc ®îc cuèn vµo èng sîi. Nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i sîi ho¸ häc ®Òu ®îc s¶n xuÊt ®¬n gi¶n nh vËy. Qu¸ tr×nh ®ãng r¾n sîi axetat x¶y ra trong m«i trêng kh«ng khÝ nãng, ®Ó ®ãng r¾n chØ t¬ cña sî visco vµ mét lo¹i sîi kh¸c l¹i x¶y ra trong c¸c bÓ ®«ng tô chøa c¸c ho¸ chÊt láng ®îc chän läc ®Æc biÖt. Trong qu¸ tr×nh t¹o sîi, trªn c¸c èng sîi ngêi ta cßn kÐo c¨ng ®Ó c¸c ph©n tö polime d¹ng chuçi trong sîi cã mét trËt tù s¾p xÕp chÆt chÏ h¬n (s¾p xÕp song song nhau). Khi ®ã, lùc t¬ng t¸c gi÷a c¸c ph©n tö t¨ng lªn lµm ®é bÒn c¬ häc cña sîi còng t¨ng lªn. Nãi chung, tÝnh chÊt cña sîi chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh thay ®æi tèc ®é nÐn Ðp, thµnh phÇn vµ nång ®é c¸c chÊt trong bÓ ®«ng tô, nhiÖt ®é cña dung dÞch kÐo sîi vµ cña bÓ ®«ng tô (hoÆc buång kh«ng khÝ), thay ®æi kÝch thíc lç cña khu«n kÐo. Lç cµng nhá th× sîi cµng m¶nh vµ lùc bÒ mÆt sÏ Nguyễn Thành 5 Tôi Yêu Hóa Học cµng ¶nh hëng nhiÒu ®Õn tÝnh chÊt cña v¶i lµm tõ sîi nµy. §Ó t¨ng nh÷ng lùc ®ã, ngêi ta thêng dïng c¸c khu«n kÐo víi lç cã tiÕt diÖn h×nh sao. §èi víi c¸c chuyªn gia dÖt th× ®é dµi kÐo ®øt, do sîi bÞ ®øt díi t¸c dông cña träng lîng chÝnh nã, ®îc xem nh mét ®Æc trng quan träng vÒ ®é bÒn cña sîi. Víi sîi b«ng thiªn nhiªn, ®é dµi ®ã thay ®æi tõ 5 ®Õn 10km, t¬ axetat tõ 30 ®Õn 35km, sîi visco tíi 50 km, sîi polieste vµ poliamit cßn dµi h¬n n÷a. Ch¼ng h¹n víi sîi nilon lo¹i cao cÊp, ®é dµi kÐo ®øt lªn tíi 80km. Sîi ho¸ häc ®· thay thÕ mét c¸ch cã kÕt qu¶ c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn lµ t¬, len, b«ng vµ kh«ng Ýt trêng hîp vît c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn vÒ chÊt lîng. S¶n xuÊt sîi ho¸ häc cã tÇm quan träng lín lao ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, gãp phÇn n©ng cao phóc lîi vËt chÊt cho con ngêi vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n vÒ c¸c mÆt hµng th«ng dông: v¶i, c¸c s¶n phÈm dÖt kim vµ t¬ l«ng nh©n t¹o. 6. Saccarin lµ chÊt g× ? Lµ chÊt tinh thÓ kh«ng mµu cã vÞ ngät, Ýt tan trong níc. §îc ®iÒu chÕ tõ toluen. Saccarin th¬ng m¹i lµ tinh thÓ muèi natri ngËm níc cña saccarin, ngät h¬n ®êng 500 lÇn. Dïng thay cho ®êng khi cã bÖnh tiÓu ®êng. C¬ thÓ kh«ng hÊp thô ®îc saccarin. CO NH C6 H 4 SO2 7. ThÇn sa lµ chÊt g× ? Lµ kho¸ng vËt thuû ng©n sunfua HgS, nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt thuû ng©n. 8. Cholesterol lµ chÊt g×? Lµ mét sterol chÝnh cã phæ biÕn trong m« ngêi, ®éng vËt vµ mét sè thùc vËt, díi d¹ng tù do hay este víi axit bÐo m¹ch dµi lµ chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ (thµnh phÇn cña protein, huyÕt thanh, mµng tÕ bµo, chÊt t¹o homon giíi tÝnh, axit mËt…) nhng nÕu cã nhiÒu cholesterol trong m¸u sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho chÊt bÐo giµu axit bÐo no b¸m vµo thµnh trong cña ®éng m¹ch ®Õn møc cã thÓ ng¨n m¸u kh«ng lu th«ng. 9. ADN lµ chÊt g× ? Lµ nh÷ng axit nucleic vµ cã ph©n tö khèi lªn tíi hµng chôc triÖu ®vc (hay u). Nguyễn Thành 6 Tôi Yêu Hóa Học ADN lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña nhiÔm s¾c thÓ trong nh©n tÕ bµo cña phÇn lín sinh vËt, cã vai trß quyÕt ®Þnh nh÷ng ®Æc trng di truyÒn b»ng c¸ch ®iÒu chØnh sù tæng hîp protein trong tÕ bµo. 10. Qu¶ ít vµ h¹t tiªu chøa chÊt cay lµ chÊt g× ? Chóng cã nh÷ng lo¹i ancaloit kh¸c nhau. Ancaloit lµ lo¹i hîp chÊt h÷u c¬ cã chøa nit¬ cã tÝnh baz¬, thêng cã nguån gèc thùc vËt, ®a sè cã cÊu tróc phøc t¹p, thêng lµ c¸c chÊt dÞ vßng. Ancaloit trong ít cã tªn lµ capsicain. ChÊt nµy pha lo·ng 10 v¹n lÇn vÉn cßn rÊt cay. Ancaloit trong h¹t tiªu lµ hai chÊt cã tªn lµ chavixin vµ piperin. ChÊt chavixin t¹o ra vÞ cay h¾c cña h¹t tiªu. 11. Cån kh« lµ chÊt g× ? ë c¸c nhµ hµng thêng dïng lo¹i cån kh« ®Ó ®èt thay cho bÕp ga khi ¨n c¸c mãn lÈu. §ã chÝnh lµ cån ®îc cho vµo mét chÊt hót dÞch thÓ, lo¹i bét nµy hiÖn ®îc s¶n xuÊt v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: cho vµo t· lãt, cho vµo ®Êt chèng tr¹ng th¸i h¹n h¸n kÐo dµi, cho vµo cån… thÝ dô chÊt norsocryl cña h·ng Snow Business cã thÓ biÕn mét lîng dung dÞch cã träng lîng lín h¬n chÊt nµy tíi 500 lÇn thµnh chÊt kh«. 12. Cloramin lµ chÊt g× mµ s¸t trïng ®îc nguån níc ? Lµ chÊt NH2Cl vµ NHCl2. Khi hoµ tan cloramin vµo níc sÏ gi¶i phãng ra clo. Clo t¸c dông víi níc t¹o ra HOCl. Cl2 + H2O  HOCl + HCl HOCl cã phÇn tö rÊt nhá, dÔ hÊp thô trªn mµng sinh häc cña vi sinh vËt, ph¸ huû protein cña mµng, c¶n trë tÝnh b¸n th©m cña mµng, thay ®æi ¸p suÊt thÈm thÊu cña tÕ bµo vµ lµm chÕt vi khuÈn, nÊm. HOCl cã tÝnh oxi ho¸ rÊt m¹nh nªn ph¸ ho¹i ho¹t tÝnh mét sè enzim trong vi sinh vËt, g©y chÕt cho vi sinh vËt. Cloramin kh«ng g©y ®éc h¹i cho ngêi dïng níc ®· ®îc khö trïng b»ng chÊt nµy. 13. Bét giÆt gåm nh÷ng chÊt g× ? Bét giÆt lµ hçn hîp d¹ng bét, xèp bao gåm chÊt tÈy röa tæng hîp, chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt cao (thÝ dô natri ®o®exylbenzen sunfunat) s« ®a, c¸c phô gia (tripoliphotphat, cacboximetyl xenluloz¬) chÊt tÈy tr¾ng, chÊt th¬m... 14. Bét tÈy lµ chÊt g× ? Nguyễn Thành 7 Tôi Yêu Hóa Học Lµ clorua v«i Ca(OCl)2.CaCl2.8H2O, hoÆc biÓu diÔn thµnh phÇn chÝnh lµ CaOCl2. ChÊt bét tr¾ng, mïi clo, ph©n huû trong níc vµ trong axit, ®iÒu chÕ b»ng c¸ch cho clo t¸c dông víi v«i t«i. 2Ca(OH)2+ 2Cl2  Ca(OCl)2+ CaCl2+ 2H2O 15. Níc Booc®o lµ g× ? Lµ hån hîp dung dÞch ®ång sunfat vµ s÷a v«i, dïng lµm chÊt diÖt nÊm cho c©y trång, nhÊt lµ cho cµ chua, nho (ch÷a bÖnh xo¨n l¸ do nÊm) 16. Níc cêng toan lµ g× ? Lµ hçn hîp gåm mét thÓ tÝch dung dÞch axit nitric ®Æc vµ 3 thÓ tÝch dung dÞch axit clohidric ®Æc. Cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh, hoµ tan ®îc vµng, b¹ch kim vµ hîp kim kh«ng tan trong c¸c dung dÞch axit v« c¬ th«ng thêng. 17. Níc ®¸ kh« lµ g× ? Lµ cacbon ®ioxit CO2ë d¹ng r¾n, khi bay h¬i thu nhiÖt rÊt lín, lµm h¹ nhiÖt ®é cña m«i trêng xung quanh. Dïng b¶o qu¶n thùc phÈm khi chuyÓn ®i xa. 18. DÇu chuèi lµ chÊt g× ? DÇu chuèi lµ este cña axit axetic vµ rîu amylic. DÇu chuèi cã c«ng thøc lµ CH3COOC5H11 19. Th¹ch aga - aga lµ chÊt g× ? Aga - aga (ch÷ Malaixia nghÜa lµ rong) lµ hçn hîp chÊt t¸ch ra tõ mét sè lo¹i rong biÓn, thµnh phÇn chñ yÕu lµ polisaccarit (70%). Dung dÞch 0,5 1,5% trong níc s«i, khi nguéi ®«ng tô l¹i thµnh th¹ch aga - aga ®îc dïng trong ho¸ häc, vi sinh häc, c«ng nghiÖp thùc phÈm (lµm møt, kÑo viªn…) 20. Ami¨ng lµ chÊt g× ? §ã lµ kho¸ng chÊt d¹ng sái, cã thµnh phÇn ho¸ häc lµ silicat cña magic, canxi vµ mét sè kim lo¹i kh¸c. Ami¨ng bÒn víi axit, chÞu nhiÖt, cã thÓ kÐo thµnh sîi, dÖt v¶i may quÇn ¸o chèng ch¸y, dïng lµm vËt liÖu c¸ch nhiÖt, c¸ch ®iÖn, vËt liÖu x©y dùng nh xi m¨ng ami¨ng. HiÖn nay nhiÒu níc cÊm dïng v× chÊt nµy cã thÓ g©y bÖnh ung th vµ bÖnh phæi. 21. Apatit lµ chÊt g× ? Apatit lµ kho¸ng chÊt chøa photpho cã c«ng thøc chung lµ Ca 5X (PO4)3 (X lµ F, Cl hay OH) phæ biÕn nhÊt lµ floapatit. ë tØnh Lµo Cai níc ta tr÷ lîng apatit lªn tíi hµng tØ tÊn, Apatit lµ nguyªn liÖu chÝnh ®Ó s¶n xuÊt ph©n l©n, phot pho (dïng trong quèc phßng, lµm diªm, thuèc trõ s©u), axit photphoric 22.Cao su lµ g× ? Nguyễn Thành 8 Tôi Yêu Hóa Học Cao su lµ vËt liÖu cã tÝnh ®µn håi (®Æc tÝnh cã thÓ biÕn d¹ng khi chÞu lùc bªn ngoµi t¸c dông nhng l¹i trë l¹i h×nh d¹ng ban ®Çu khi lùc t¸c dông kh«ng cßn). Cao su cã thÓ bÞ kÐo d·n gÊp 10 lÇn chiÒu dµi ban ®Çu. TÝnh ®µn håi cña cao su lµ do tÝnh linh ho¹t cña c¸c ph©n tö trong m¹ch polime. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, cao su lµ hçn hîp c¸c polime, nªn nÕu lùc ngoµi t¸c ®éng qu¸ m¹nh th× cao su mÊt hoµn toµn tÝnh ®µn håi. Vµo n¨m 1839, nhµ ho¸ häc MÜ Charles Goodyear ®· ph¸t minh ra kÜ thuËt lu ho¸ cao su cã t¸c dông lµm t¨ng ®Æc tÝnh c¬ lÝ cña cao su, do ®ã më réng rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng øng dông cña nã. Cao su thiªn nhiªn lµ poli-cis-isopren ®îc lÊy chñ yÕu tõ c©y cao su (Hevea barasiliensis) ®îc trång nhiÒu ë Nam MÜ. C©y cao su ®îc trång ë níc ta tõ n¨m 1887 vµ hiÖn nay ®îc trång tËp trung ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé. Cao su tæng hîp (Cao su Buna, cao su Buna-S, …) ®îc ph¸t triÓn m¹nh tõ chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II do sù khan hiÕm cao su thiªn nhiªn. HÇu hÕt c¸c cao su tæng hîp ®Òu lµ s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp dÇu má. 23. Teflon lµ chÊt g× ? Teflon cã tªn khoa häc lµ politetrafloetilen (-CF 2-CF2-)n.§ã lµ lo¹i polime nhiÖt dÎo, cã tÝnh bÒn cao víi c¸c dung m«i vµ ho¸ chÊt. Nã bÒn trong kho¶ng nhiÖt ®é réng tõ - 1900C ®Õn + 3000C, cã ®é bÒn kÐo cao (245 315kg/cm3) vµ ®Æc biÖt cã hÖ sè ma s¸t rÊt nhá vµ ®é bÒn nhiÖt cao, tíi 400 0C míi b¾t ®Çu th¨ng hoa, kh«ng nãng ch¶y, ph©n huû chËm. Teflon bÒn víi m«i trêng h¬n c¶ vµng vµ platin, kh«ng dÉn ®iÖn. Do cã c¸c ®Æc tÝnh quÝ ®ã, teflon ®îc dïng ®Ó chÕ t¹o nh÷ng chi tiÕt m¸y dÔ bÞ mµi mßn mµ kh«ng ph¶i b«i mìi (v× ®é ma s¸t nhá), vá c¸ch ®iÖn, tr¸ng phñ lªn ch¶o, nåi… ®Ó chèng dÝnh. 24. ChÊt mµu azo lµ chÊt g× ? Tõ phenyl amin (anilin) vµ c¸c arylamin kh¸c, ngêi ta tæng hîp ®îc mét lo¹t (hµng tr¨m ngh×n) chÊt mµu azo lµm phÇn nhuém kh¸c nhau cã c«ng thøc chung lµ : Ar - N = N-Ar Tuú theo cÊu tróc cña c¸c gèc aryl (phenyl, naphtyl...) nèi víi nhãm azo - N = N - mµ cã ®îc c¸c chÊt mµu azo cã mµu s¾c ®á, xanh, tÝm hay vµng kh¸c nhau... ®Ñp, bÒn. §Ó tæng hîp chÊt mµu azo, ngêi ta cho mét arylamin ph¶n øng víi HNO2HCl ë 0 - 50C thµnh arylamonihalogenua, råi ph¶n øng tiÕp víi mét aren ho¹t ®éng (aren cã nhãm thÕ lo¹i mét). Ngoµi hîp chÊt mµu monoazo (cã mét Nguyễn Thành 9 Tôi Yêu Hóa Học nhãm azo) cßn cã thÓ tæng hîp c¸c chÊt mµu ®i azo (cã hai nhãm azo), tri azo (cã ba nhãm azo)... 25. Sîi thuû tinh vµ sîi quang lµ g× ? a- Khi kÐo thuû tinh nãng ch¶y qua mét thiÕt bÞ cã nhiÒu lç nhá, ta ®îc nh÷ng sîi cã ®êng kÝnh tõ 2 ®Õn 10 m (1 micromet = 10-6m) gäi lµ sîi thuû tinh. B»ng ph¬ng ph¸p li t©m hoÆc thæi kh«ng khÝ nÐn vµo dßng thuû tinh nãng ch¶y, ta thu ®îc nh÷ng sîi ng¾n gäi lµ b«ng thuû tinh. Sîi thuû tinh kh«ng gißn vµ rÊt dai, cã ®é chÞu nhiÖt, ®é bÒn ho¸ häc vµ ®é c¸ch ®iÖn cao, ®é dÉn ®iÖn thÊp. Nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt sîi thuû tinh dÔ kiÕm, rÎ tiÒn, viÖc s¶n xuÊt kh¸ ®¬n gi¶n, nªn hiÖn nay ®îc dïng réng r·i trong c¸c lÜnh vùc kÜ thuËt kh¸c nhau: s¶n xuÊt chÊt dÎo thñy tinh: lµm vËt liÖu läc; chÕ t¹o vËt liÖu c¸ch ®iÖn: may ¸o b¶o hé lao ®éng chèng ch¸y, chèng axit; lãt c¸ch nhiÖt cho c¸c cét chng cÊt: lµm vËt liÖu liªn kÕt trong chÕ t¹o m¸y, x©y dùng; chÕ t¹o sîi quang v.v.. b- Sîi quang, cßn gäi lµ sîi dÉn quang, lµ lo¹i sîi b»ng thuû tinh th¹ch anh ®îc chÕ t¹o ®Æc biÖt, cã ®é tinh khiÕt cao, cã ®êng kÝnh tõ vµi micromet ®Õn vµi chôc micromet. Do cã cÊu t¹o ®Æc biÖt, nªn sîi quang truyÒn ®îc xung ¸nh s¸ng mµ cêng ®é bÞ suy gi¶m rÊt Ýt. Sîi quang ®îc dïng ®Ó t¶i th«ng tin ®· ®îc m· ho¸ díi d¹ng tÝn hiÖu xung laze. Mét cÆp sîi quang nhá nh sîi tãc còng cã thÓ truyÒn ®îc 10000 cuéc trao ®æi ®iÖn tho¹i cïng mét lóc. HiÖn nay, sîi quang lµ c¬ së cho ph¬ng tiÖn truyÒn tin hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, m¹ng internet ®iÒu khiÓn tù ®éng, m¸y ®o quang häc v.v… C¸p quang lµ c¸c sîi quang ®îc bäc c¸c líp ®ång, thÐp vµ nhùa. 26. Thuèc chuét lµ chÊt g× ? T¹i sao nh÷ng con chuét sau khi ¨n thuèc chuét l¹i ®i t×m níc uèng. VËy thuèc chuét lµ g× ? C¸i g× ®· lµm chuét chÕt ? NÕu sau khi ¨n thuèc mµ kh«ng cã níc uèng nã chÕt mau h¬n hay l©u h¬n ? Thuèc chuét lµ Zn3P2 sau khi ¨n Zn3 P2 bÞ thuû ph©n rÊt m¹nh, hµm lîng níc trong c¬ thÓ chuét gi¶m, nã kh¸t vµ ®i t×m níc: Zn3P2 + 6H2O  3Zn(OH)2+ 2PH3 ChÝnh PH3 ®· giÕt chÕt chuét. Nguyễn Thành 10 Tôi Yêu Hóa Học Cµng nhiÒu níc ®a vµo  PH3 tho¸t ra cµng nhiÒu  chuét cµng nhanh chÕt. NÕu kh«ng cã níc chuét chÕt l©u h¬n. 27. 2,4-D, 2,4,5-T vµ §ioxin lµ nh÷ng chÊt g× ? Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1940 - 1948 ngêi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng axit 2,4 - ®iclophenoxiaxetic (2,4-D) , axit 2,4,5 -triclophenoxiaxetic (2,4,5-T) ë nång ®é cì phÇn triÖu cã t¸c dông kÝch thÝch sù sinh trëng thùc vËt nhng ë nång ®é cao h¬n chóng cã t¸c dông tiªu diÖt c©y cá. Tõ ®ã chóng ®îc s¶n xuÊt ë quy m« c«ng nghiÖp dïng lµm chÊt diÖt cá ph¸t quang rõng rËm. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt 2,4-D vµ 2,4,5-T lu«n t¹o ra mét lîng nhá t¹p chÊt lµ ®ioxin. §ã lµ mét chÊt cùc ®éc, t¸c dông ngay ë nång ®é cùc nhá (cì phÇn tØ) , g©y ra nh÷ng tai ho¹ cùc k× nguy hiÓm (ung th, qu¸i thai, dÞ tËt…). OCH2COOH OCH2COOH Cl Cl Cl Cl Cl Cl O Cl §ioxin Cl Cl O 2,4,5-T 2,4-D Trong cuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam , §Õ quèc MÜ r¶i xuèng MiÒn Nam níc ta hµng v¹n tÊn chÊt ®éc mµu da cam trong ®ã chøa 2,4-D , 2,4,5-T vµ ®ioxin mµ hËu qu¶ cña nã vÉn cßn cho ®Õn ngµy ngay. 28. §en ailin lµ chÊt g× ? Trang phôc mµu ®en ®îc nhiÒu ngêi a chuéng. ChÊt mµu ®en ®Ó nhuém v¶i cã nhiÒu lo¹i, trong ®ã cã “®en anilin”. “§en anilin” ®îc ®iÒu chÕ trùc tiÕp trong thïng nhuém v¶i hoÆc sîi, v× nã kh«ng tan trong níc. §Ó ®iÒu chÕ “®en anilin”, ngêi ta cho anilin t¸c dông víi chÊt oxi ho¸ m¹nh nh KClO3, K2Cr2O7 víi chÊt xóc t¸c lµ muèi s¾t hay ®ång. N¨m 1834, F.F Runge ®· x¸c ®Þnh cÊu t¹o cña “®en anilin” thuéc lo¹i para - quinonimit: N = = N 29. Thñy tinh h÷u c¬ plexiglas lµ chÊt g× ? Polimetyl lµ lo¹i chÊt dÎo nhiÖt, rÊt bÒn, CH3 CH2 C CH 3OCO Nguyễn Thành n 11 Tôi Yêu Hóa Học cøng, trong suèt. Do ®ã ®îc gäi lµ thuû tinh h÷u c¬ hay plexiglas. Plexiglas kh«ng bÞ vì vôn khi va ch¹m vµ bÒn víi nhiÖt. Nã còng bÒn víi níc, axit, baz¬, x¨ng, ancol, nhng bÞ hoµ tan trong benzen, ®ång ®¼ng cña benzen, este vµ xeton. Ph©n tö khèi cña plexiglas cã thÓ tíi 5.10 6. Plexiglas cã khèi lîng riªng nhá h¬n thuû tinh silicat, dÔ pha mµu vµ dÔ t¹o d¸ng ë nhiÖt ®é cao. Víi nh÷ng tÝnh chÊt u viÖt nh vËy plexiglas ®îc dïng lµm kÝnh m¸y bay, « t«, kÝnh trong c¸c m¸y mãc nghiªn cøu, kÝnh x©y dùng, ®å dïng gia ®×nh, trong y häc dïng lµm r¨ng gi¶, x¬ng gi¶, kÝnh b¶o hiÓm… NhiÒu c¬ së vËt liÖu x©y dùng coi thuû tinh h÷u c¬ lµ thuû tinh kim lo¹i. NhiÒu níc s¶n xuÊt thuû tinh h÷u c¬ víi nh÷ng tªn kh¸c nhau: acripet (NhËt), ®iakon (Anh), impelex(MÜ) ve®ril (ý) 30. TuyÕt nh©n t¹o lµm tõ chÊt g× ? Khi gi¶ lµm tuyÕt r¬i ë r¹p h¸t hay phim trêng, giíi kÜ x¶o ®Òu dïng tuyÕt nh©n t¹o b»ng chÊt dÎo. Tuy nhiªn, khi xong viÖc, hä kh«ng thÓ thu gom hÕt chóng, nhÊt lµ trªn c¸c bËu cöa, dÉn ®Õn « nhiÔm m«i trêng. C¸c nhµ ho¸ häc §øc ®· t¹o ra mét lo¹i tuyÕt míi, rÊt dÔ ph©n huû, v× lµm tõ…tinh bét khoai t©y. S¶n phÈm nµy lµ cña Frithjof Baumann vµ céng sù ë ViÖn c«ng nghÖ Ho¸ häc Fraunhofer ë Karlsruhe (§øc). §Ó lµm ra nã, ngêi ta cã thÓ dïng tinh bét khoai t©y, ng«, thËm chÝ t¶o biÓn. Khi ®îc phun vµo trong kh«ng khÝ, lo¹i tinh bét nµy ho¸ thµnh mét d¹ng bät xèp, tr«ng gièng nh tuyÕt. Tuy nhiªn ®Õn lóc nµy, Baumann vÉn cha thÓ lµm cho tuyÕt gi¶ r¬i díi d¹ng b«ng, mµ chØ cã thÓ m« pháng c¸ch r¬i cña c¸c côm tuyÕt lín. v× thÕ nhãm nghiªn cøu vÉn ®ang tiÕp tôc c¶i tiÕn nã. Khi ®îc dÊp Èm võa ph¶i, tuyÕt khoai t©y sÏ dÝnh kÕt víi nhau võa ®ñ ®Ó ®¾p ngêi tuyÕt hay t¹o ra c¸c cét b¨ng, cßn khi phun ®Ém níc, chóng sÏ tan ra. Trong kh«ng khÝ lo¹i tuyÕt nµy r¬i rÊt ®Ñp, nhng nã kh«ng hiÖn ra trªn mÆt ®Êt, v× qu¸ nhÑ. C¸c nhµ nghiªn cøu cña viÖn Fraunhofe ®· thö nghiÖm chóng trong nhµ h¸t quèc gia ë Karlsruhe, vµ cung cÊp 5 tÊn tuyÕt cho mét ch¬ng tr×nh khoa häc gi¶ tëng trªn ti vi, cã tªn gäi lµ hµnh tinh b¨ng gi¸. 31. ChÊt g©y nghiÖn lµ nh÷ng chÊt g× ? Ma tuý dï ë d¹ng nµo khi ®a vµo c¬ thÓ con ngêi cã thÓ lµm thay ®æi mét hay nhiÒu chøc n¨ng sinh lÝ. Ho¸ häc ®· nghiªn cøu lµm râ thµnh phÇn ho¸ häc cña nh÷ng chÊt ma tuý tù nhiªn, ma tuý nh©n t¹o vµ t¸c dông sinh lÝ cña chóng. Tõ ®ã sö dông Nguyễn Thành 12 Tôi Yêu Hóa Học chóng nh lµ mét lo¹i thuèc ch÷a bÖnh hoÆc ng¨n chÆn t¸c h¹i cña c¸c chÊt g©y nghiÖn. Ma tuý gåm nh÷ng chÊt bÞ cÊm nh thuèc phiÖn, cÇn sa, heroin, cocain, mét sè thuèc ®îc dïng theo chØ dÉn cña thÇy thuèc nh moocphin, seduxen, nh÷ng chÊt hiÖn nay cha bÞ cÊm sö dông nh thuèc l¸, rîu… Ma tuý cã t¸c dông øc chÕ, gi¶m ®au, kÝch thÝch m¹nh mÏ hoÆc g©y ¶o gi¸c. Ma tuý ®îc ph©n lo¹i theo nguån gèc tù nhiªn hay nh©n t¹o hoÆc theo møc ®é g©y nghiÖn. Sau ®©y xin giíi thiÖu mét sè chÊt g©y nghiÖn phæ biÕn.  Rîu:Tuú thuéc nång ®é vµ c¸ch sö dông, rîu cã thÓ t¸c dông tèt hoÆc lµm suy yÕu nghiªm träng søc khoÎ con ngêi. Víi nhiÒu ngêi, uèng mét lîng nhá rîu còng dÉn ®Õn ph¶n øng chËm ch¹p, xö trÝ kÐm linh ho¹t, thÇn kinh dÔ bÞ kÝch ®éng g©y ra nh÷ng trêng hîp ®¸ng tiÕc nh tai n¹n, hµnh ®éng b¹o ngîc…Trong rîu thêng chøa mét chÊt ®éc h¹i lµ etanal CH3-CHO, g©y n«n nao khã chÞu, nÕu nång ®é cao cã thÓ dÉn ®Õn tö vong.  Nicotin:( C10H14N2) cã nhiÒu trong c©y thuèc l¸. Nã lµ chÊt láng s¸nh nh dÇu, kh«ng mµu, cã mïi thuèc l¸, tan ®îc trong níc. Khi hót thuèc l¸, nicotin thÊm vµo m¸u vµ theo dßng m¸u ®i vµo phæi. Nicotin lµ mét trong nh÷ng chÊt ®éc m¹nh (tõ 1 ®Õn 2 giät nicotin cã thÓ giÕt chÕt mét con chã), tÝnh ®éc cña nã cã thÓ s¸nh víi axÝt xianhi®ric HCN. Nicotin chØ lµ mét trong sè c¸c chÊt ho¸ häc ®éc h¹i cã trong khãi thuèc l¸ (trong khãi thuèc l¸ cã chøa tíi 1400 hîp chÊt ho¸ häc kh¸c nhau). Dung dÞch nicotin trong níc ®îc dïng lµm thuèc trõ s©u cho c©y trång. Nh÷ng ngêi nghiÖn thuèc l¸ thêng m¾c bÖnh ung th phæi vµ nh÷ng bÖnh ung th kh¸c.  Cafein :( C8H10N4O2) cã nhiÒu trong h¹t cµ phª, l¸ chÌ. Cafein lµ chÊt kÕt tinh kh«ng mµu, vÞ ®¾ng, tan trong níc vµ rîu. Cafein dïng trong y häc víi lîng nhá cã t¸c dông g©y kÝch thÝch thÇn kinh. NÕu dïng cafein qu¸ møc sÏ g©y bÖnh mÊt ngñ vµ g©y nghiÖn.  Moocphin: Cã trong c©y thuèc phiÖn, cßn gäi lµ c©y anh tóc. Moocphin cã t¸c dông lµm gi¶m hoÆc mÊt c¶m gi¸c ®au ®ín. Tõ moocphin l¹i tinh chÕ ®îc heroin cã t¸c dông h¬n moocphin nhiÒu lÇn, ®éc vµ rÊt dÔ g©y nghiÖn.  Hassish:lµ ho¹t chÊt cã trong c©y cÇn sa cßn gäi lµ bå ®µ cã t¸c dông chèng co giËt, chèng n«n möa nhng cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh vµ g©y ¶o gi¸c. Nguyễn Thành 13 Tôi Yêu Hóa Học  Thuèc an thÇn nh lµ seduxen, meprobamat… cã t¸c dông ch÷a bªnh, g©y mÊt ngñ, dÞu c¬n ®au nhng cã t¸c dông g©y nghiÖn.  Amphetamin : ChÊt kÝch thÝch hÖ thÇn kinh dÔ g©y nghiÖn, g©y cho¸ng, rèi lo¹n thÇn kinh nÕu dïng thêng xuyªn. NghiÖn ma tuý sÏ dÉn ®Õn rèi lo¹n t©m, sinh lÝ. ThÝ dô nh: rèi lo¹n tiªu ho¸, rèi lo¹n chøc n¨ng thÇn kinh, rèi lo¹n tuÇn hoµn, h« hÊp. Tiªm chÝch ma tuý g©y truþ tim m¹ch dÔ dÉn ®Õn tö vong. Do ®ã, ®Ó phßng chèng ma tuý, kh«ng ®îc dïng mét sè thuèc ch÷a bÖnh qu¸ liÒu chØ ®Þnh cña b¸c sÜ, kh«ng sö dông thuèc khi kh«ng biÕt tÝnh n¨ng t¸c dông vµ lu«n nãi kh«ng víi ma tuý. 32. Nham th¹ch do nói löa phun ra lµ chÊt g× ? Bªn díi vá tr¸i ®Êt lµ líp dung nham gäi lµ macma, ë ®é s©u tõ 75 km ®Õn kho¶ng gÇn 3000 km. NhiÖt ®é cña líp dung nham nµy rÊt cao (2000 25000C) vµ ¸p suÊt rÊt lín (tíi 1,4 triÖu atmotphe). Khi vá tr¸i ®Êt vËn ®éng m¹nh ë nh÷ng n¬i cã cÊu t¹o máng, cã vÕt ®øt g·y th× líp dung nham nµy phun ra ngoµi sau mét tiÕng næ lín. Macma cÊu t¹o ë d¹ng b¸n láng gåm silicat cña s¾t, cña magiª. Dung nham tho¸t ra ngoµi sÏ nguéi dÇn vµ r¾n l¹i t¹o thµnh nham th¹ch. 33. Nguyªn tè ®Êt hiÕm lµ g× ? §ã lµ 14 nguyªn tè ho¸ häc xÕp ë phÝa díi cña b¶ng tuÇn hoµn. Gäi lµ ®Êt hiÕm v× c¸c oxit cña chóng rÊt gièng víi c¸c oxit kh¸c trong ®Êt, ®ång thêi chØ cã mét sè Ýt c¸c níc cã nguån nguyªn liÖu chøa c¸c nguyªn tè nµy. H¬p chÊt cña c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm ngµy cµng ®îc øng dông réng r·i trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thuû tinh, gèm sø, ®iÖn tö, vËt liÖu quang häc, vËt liÖu tõ… ViÖt Nam, Trung Quèc, Ên §é, Mü, Australia… cã nhiÒu nguyªn liÖu ®Êt hiÕm, trong khi ®ã Anh, Ph¸p, NhËt l¹i cha t×m thÊy. 34. V× sao than ®¸ chÊt thµnh ®èng lín cã thÓ tù bèc ch¸y? Do than t¸c dông víi O2 trong kh«ng khÝ t¹o ra CO2, ph¶n øng to¶ nhiÖt. NhiÖt to¶ ra ®îc tÝch gãp dÇn, khi ®¹t tíi nhiÖt ®é ch¸y cña than th× than sÏ tù bèc ch¸y. 35. V× sao khi ®èt, khÝ CO ch¸y cßn khÝ CO2 l¹i kh«ng ch¸y? Do trong CO2, nguyªn tö C ®· cã sè oxi ho¸ cao nhÊt lµ +4 råi. Trong CO nguyªn tö C míi cã sè oxi ho¸ +2, khi t¸c dông víi O2 nã t¨ng lªn +4. 2 4 2CO  O 2  2CO 2 Nguyễn Thành 14 Tôi Yêu Hóa Học 36. V× sao kh«ng thÓ dËp t¾t ®¸m ch¸y cña c¸c kim lo¹i K, Na, Mg,... b»ng khÝ CO2? Do c¸c kim lo¹i trªn cã tÝnh khö m¹nh nªn vÉn ch¸y ®îc trong khÝ quyÓn CO2 ThÝ dô: 2Mg + CO2  2MgO + C 37. V× sao kh«ng dïng chai thuû tinh mµ ph¶i dïng chai b»ng nhùa (chÊt dÎo) ®Ó ®ùng dung dÞch axit flohi®ric HF? Do axit HF lµ axit yÕu nhng cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt lµ ¨n mßn thuû tinh v× nã t¸c dông ®îc víi oxit silic cã trong thµnh phÇn cña thuû tinh. SiO2 + 4HF  SiF4 + 2H2O Ngêi ta thêng lîi dông tÝnh chÊt nµy ®Ó kh¾c ch÷ lªn thuû tinh. 38. V× sao muèi th« dÔ bÞ ch¶y níc? Muèi ¨n cã thµnh phÇn chÝnh lµ natri clorua, ngoµi ra cßn cã mét Ýt c¸c muèi kh¸c trong ®ã cã magiª clorua. Magiª clorua rÊt a níc, nã hÊp thô níc trong kh«ng khÝ vµ còng rÊt dÔ tan trong níc. Magiª clorua cã vÞ ®¾ng. Níc ë mét sè khe nói cã vÞ ®¾ng lµ do cã hoµ tan magiª clorua. Trong níc biÓn còng cã kh«ng Ýt magiª clorua. Níc cßn l¹i sau khi muèi kÕt tinh ë c¸c ruéng muèi gäi lµ níc ãt th× cã ®Õn h¬n mét nöa lµ magiª clorua. Ngêi ra dïng níc ãt ®Ó s¶n xuÊt xi m¨ng magiª oxit, vËy liÖu chÞu löa vµ c¶ kim lo¹i magiª. 39. V× sao b«i v«i vµo chç ong, kiÕn ®èt sÏ ®ì ®au? Do trong näc cña ong, kiÕn, nhÖn (vµ mét sè c©y) cã axit h÷u c¬ tªn lµ axit fomic. V«i lµ chÊt baz¬, nªn trung hoµ axit lµm ta ®ì ®au. 2HCOOH + Ca(OH)2  (HCOO)2Ca + 2H2 40. V× sao ban ®ªm kh«ng nªn ®Ó nhiÒu c©y xanh trong nhµ? Do ban ®ªm kh«ng cã ¸nh s¸ng c©y kh«ng quang hîp, chØ h« hÊp nªn hÊp thô khÝ O2 vµ th¶i ra khÝ CO2 lµm trong phßng thiÕu O2 vµ qu¸ nhiÒu CO2. Ban ngµy do cã ¸nh s¸ng mÆt trêi, c©y quang hîp nªn hÊp thô CO 2 vµ th¶i ra O2 (nhí chÊt diÖp lôc) 6nCO2 + 5nH2O (C6H10O5)n + 6nO2 as clorophin 41. V× sao nÐm ®Êt ®Ìn xuèng ao lµm c¸ chÕt? §Êt ®Ìn cã thµnh phÇn chÝnh lµ canxi cacbua CaC2, khi t¸c dông víi níc sinh ra khÝ axetilen vµ canxi hi®roxit. Nguyễn Thành 15 Tôi Yêu Hóa Học CaC2 + 2H2O  C2H2 + Ca(OH)2 Axetilen cã thÓ t¸c dông víi H2O t¹o ra an®ehit axetic. C¸c chÊt nµy lµm tæn th¬ng ®Õn ho¹t ®éng h« hÊp cña c¸ v× vËy cã thÓ lµm c¸ chÕt. 42. V× sao ngêi ta thêng dïng tro bÕp ®Ó bãn c©y? Trong tro bÕp cã chøa muèi K2CO3 cung cÊp nguyªn tè kali cho c©y. 43. V× sao muèi NaHCO3 ®îc dïng ®Ó chÕ thuèc ®au d¹ dµy? NaHCO3 dïng ®Ó chÕ thuèc ®au d¹ dµy (bao tö) v× nã lµm gi¶m lîng axit HCl trong d¹ dµy nhê ph¶n øng: NaHCO3 + HCl  NaCl + CO2 + H2O 44. V× sao trong c«ng nghiÖp thùc phÈm, muèi (NH 4)2CO3 ®îc dïng lµm bét në? (NH4)2CO3 ®îc dïng lµm bét në v× khi trén thªm vµo bét m×, lóc níng b¸nh (NH4)2CO3 ph©n huû thµnh c¸c chÊt khÝ vµ h¬i nªn lµm cho b¸nh xèp vµ në. 2NH3 + CO2  + H2O t0 45. V× sao khi c¬m bÞ khª ngêi ta thêng cho vµo nåi c¬m mét mÈu than cñi? Do than cñi xèp cã tÝnh hÊp phô nªn hÊp phô mïi khÐt cña c¬m khª. lµm cho c¬m ®ì mïi khª. 46. V× sao níc rau muèng ®ang xanh khi v¾t chanh vµo th× chuyÓn sang mµu ®á? Cã mét sè hîp chÊt ho¸ häc gäi lµ chÊt chØ thÞ mµu, chóng lµm cho dung dÞch thay ®æi mµu khi ®é axit thay ®æi. Trong rau muèng (vµ vµi lo¹i rau kh¸c) cã chÊt chØ thÞ mµu nµy. Trong chanh cã chøa 7% axit xitric. V¾t chanh vµo níc rau lµm thay ®æi ®é axit, do ®ã lµm thay ®æi mµu níc rau. Khi cha v¾t chanh, níc rau muèng cã mµu xanh lÐt lµ chøa chÊt kiÒm canxi. 47. V× sao kh«ng dïng níc chÌ khi uèng t©n dîc? (NH4)2CO3 Trong l¸ chÌ cã chøa 20% tanin vµ 1  1,5% cafein, c¸c chÊt nµy cã thÓ liªn kÕt víi mét sè ho¹t chÊt cña t©n dîc, do ®ã lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña thuèc. 48. V× sao v¾t chanh vµo cèc s÷a ®Æc cã ®êng sÏ thÊy cã kÕt tña? Trong s÷a cã thµnh phÇn protein gäi lµ cazein. Khi v¾t chanh vµo s÷a sÏ lµm t¨ng ®é chua tøc lµm gi¶m ®é PH cña dung dÞch s÷a. Tíi PH ®óng víi ®iÓm ®¼ng ®iÖn cña cazein th× chÊt nµy sÏ kÕt tña. Khi lµm phomat ngêi ta Nguyễn Thành 16 Tôi Yêu Hóa Học còng t¸ch cazein råi cho lªn men tiÕp. ViÖc lµm ®Ëu phô còng theo nguyªn t¾c t¬ng tù nh vËy. 49. V× sao ¨n s¾n (cñ m×) hay m¨ng cã khi bÞ ngé ®éc? ¡n s¾n hay m¨ng bÞ ngé ®éc khi chóng chøa nhiÒu axit xianhi®ric (HCN). ë d¹ng tinh khiÕt axit xianhidric lµ chÊt khÝ mïi h¹nh nh©n, cã vÞ ®¾ng vµ rÊt ®éc. NhiÖt ®é nãng ch¶y lµ - 13,3 0C, tan trong níc, rîu, ete vµ lµ axit rÊt yÕu. Trong thiªn nhiªn gÆp ë d¹ng liªn kÕt trong mét sè thùc vËt (h¹t mËn, ®µo, cñ s¾n, m¨ng t¬i). S¾n luéc hay m¨ng luéc hoÆc xµo nÊu cã vÞ ®¾ng lµ chøa nhiÒu axit xianhi®ric, cã nguy c¬ bÞ ngé ®éc. Khi luéc s¾n cÇn më vung ®Ó axit xianhi®ric bay h¬i. S¾n ®· ph¬i kh«, gi· thµnh bét ®Ó lµm b¸nh th× khi ¨n kh«ng bao giê bÞ ngé ®éc v× khi ph¬i kh« axit xianhi®ric sÏ bay h¬i hÕt. Trong c«ng nghÞªp axit xianhi®ric ®îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch oxi ho¸ hçn hîp khÝ metan (CH4) vµ amoniac (NH3), cã xóc t¸c platin. Axit xianhi®ric lµ nguyªn liÖu ®iÒu chÕ tæng hîp c¸c chÊt cao ph©n tö. Axit xianhi®ric ë d¹ng tù do dïng lµm chÊt x«ng h¬i chèng c«n trïng g©y bÖnh. Muèi cña axit xianhi®ric nh kali xianua (KCN) dïng trong tæng hîp h÷u c¬, trong nhiÕp ¶nh vµ ®Ó t¸ch kim lo¹i vµng, b¹c ra khái quÆng. 50. V× sao sau khi ¨n tr¸i c©y kh«ng nªn ®¸nh r¨ng ngay ? C¸c nhµ khoa häc khuyÕn c¸o: Ai ¨n tr¸i c©y th× ph¶i mét giê sau míi ®îc ®¸nh r¨ng. T¹i sao vËy ? chÊt chua (tøc axit h÷u c¬) trong tr¸i c©y sÏ kÕt hîp víi nh÷ng thµnh phÇn trong thuèc ®¸nh r¨ng theo bµn ch¶y sÏ tÊn c«ng c¸c kÏ r¨ng vµ g©y tæn th¬ng cho lîi. Bëi vËy ngêi ta ph¶i ®îi ®Õn khi níc bät trung hoµ lîng axit trong tr¸i c©y nhÊt lµ t¸o, cam, nho, chanh. 51. V× sao c¸c ®å vËt b»ng b¹c ®Ó l©u ngµy thêng bÞ x¸m ®en ? Do b¹c t¸c dông víi khÝ O2 vµ khÝ H2S cã trong kh«ng khÝ t¹o ra b¹c sunfua cã mµu ®en. 4Ag + O2+ 2H2S  2Ag2S + 2H2O 52. V× sao dïng ®å dïng b»ng b¹c ®ùng thøc ¨n, thøc ¨n l©u bÞ «i ? Khi b¹c gÆp níc sÏ cã mét lîng rÊt nhá ®i vµo níc thµnh ion. Ion b¹c cã 1 5 t¸c dông diÖt khuÈn rÊt m¹nh. ChØ cÇn tØ gam b¹c trong 1 lÝt níc còng ®ñ diÖt c¸c vi khuÈn. Kh«ng cho vi khuÈn ph¸t triÓn nªn gi÷ cho thøc ¨n kh«ng bÞ «i thiu. Nguyễn Thành 17 Tôi Yêu Hóa Học 53. V× sao dïng dao (b»ng thÐp) c¾t lª, t¸o th× bÒ mÆt chç c¾t sÏ bÞ ®en ? Trong lª, t¸o vµ nhiÒu lo¹i tr¸i c©y cã chøa tanin. Tanin cßn gäi lµ axit tanic, nã t¸c dông víi s¾t t¹o thµnh s¾t (III) tanat cã mµu ®en. Tanin cã vÞ ch¸t, qu¶ hång cã vÞ ch¸t do rÊt nhiÒu tanin. Tanin tinh khiÕt lµ chÊt bét mµu vµng, dÔ tan trong níc. Cã khi kh«ng dïng dao b»ng s¾t ®Ó c¾t lª, t¸o, hång mµ sau mét lóc, chç c¾t vÉn bÞ th©m ®en ®ã lµ do kÕt qu¶ cña nhiÒu biÕn ®æi ho¸ häc. Trong ph©n tö tanin cã chøa nhiÒu gèc phenol, c¸c gèc nµy rÊt mÉn c¶m víi ¸nh s¸ng vµ rÊt dÔ bÞ oxi ho¸ bëi oxi cña kh«ng khÝ biÕn thµnh c¸c oxit cã mµu ®en. V× vËy tanin thêng ®îc b¶o qu¶n trong c¸c b×nh thuû tinh sÉm mµu. Trong c«ng nghiÖp tanin dïng ®Ó thuéc da vµ chÕ mùc mµu ®en. 54. V× sao h¬ con dao ít lªn ngän löa, con dao sÏ cã mµu xanh ? §ã lµ do ë nhiÖt ®é cao s¾t t¸c dông víi níc t¹o nªn oxit s¾t tõ Fe3O4 lÊp l¸nh mµu lam. Líp ¸o mµu lam nµy lµ tÊm mµng b¶o vÖ s¾t, lµm cho s¾t kh«ng bÞ gØ vµ kh«ng bÞ ¨n mßn. ë c¸c nhµ m¸y ngêi ta ®em c¸c chÕ phÈm b»ng thÐp cho vµo dung dÞch natri nitrat hoÆc hçn hîp natri nitrat vµ natri hidroxit ë nhiÖt ®é tõ 140 -> 1500C. Sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh trªn bÒ mÆt sÏ sinh ra mét líp máng mÇu lam, sau ®ã lÊy ra vµ nhanh chãng cho vµo níc l¹nh, råi l¹i ®em xö lÝ b»ng níc xµ phßng, dÇu nãng mÊy phót. Ngêi ta gäi biÖn ph¸p nµy lµ “t«i muèi”. C¸c chÕ phÈm qua t«i muèi sÏ cã tuæi thä dµi h¬n. 55. V× sao thuû tinh thêng cã mµu xanh ? Do cã chøa hîp chÊt cña s¾t. NÕu chøa hîp chÊt s¾t (II) th× cã mµu xanh cßn chøa hîp chÊt s¾t (III) th× cã mµu vµng n©u. Nãi chung thuû tinh chøa 1->2% s¾t th× sÏ cã mµu xanh hoÆc vµng n©u. Thuû tinh quang häc kh«ng mµu chØ chøa kh«ng qu¸ 3 phÇn v¹n s¾t. 56. V× sao thuû tinh l¹i cã thÓ tù thay ®æi mµu ? ViÖc chÕ t¹o thuû tinh ®æi mµu còng t¬ng tù nh chÕ t¹o thuû tinh thêng, chØ kh¸c lµ ngêi ta thªm vµo nguyªn liÖu chÕ t¹o thuû tinh mét Ýt chÊt c¶m quang nh b¹c clorua hay b¹c bromua… vµ mét Ýt chÊt t¨ng ®é nh¹y nh ®ång clorua. ChÊt nh¹y c¶m lµm cho thuû tinh biÕn ®æi nh¹y h¬n. Sù ®æi mµu cã thÓ gi¶i thÝch nh sau: Khi bÞ chiÕu s¸ng, b¹c clorua t¸ch thµnh b¹c vµ clo. B¹c sÏ lµm cho thuû tinh sÉm mµu. Khi kh«ng chiÕu s¸ng Nguyễn Thành 18 Tôi Yêu Hóa Học n÷a, b¹c vµ clo l¹i gÆp nhau, t¹o thµnh b¹c clorua kh«ng mµu, lµm cho thuû tinh l¹i trong suèt. 57.V× sao thªm muèi qu¸ sím th× ®Ëu kh«ng nhõ ? C¸c bµ mÑ thêng nh¾c nhë: Khi nÊu ®Ëu chí cho muèi qu¸ sím, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc nh sau: Trong ®Ëu nµnh kh«, níc rÊt Ýt. Do ®ã cã thÓ coi nã nh mét dung dÞch ®Æc, vµ líp vá lµ mét mµng b¸n thÉm. Khi nÊu, níc bªn ngoµi sÏ thÈm thÊu vµo trong ®Ëu lµm ®Ëu nµnh në to ra, sau mét thêi gian c¸c tÕ bµo trong h¹t ®Ëu bÞ ph¸ vì lµm cho ®Ëu mÒm. NÕu khi nÊu ®Ëu ta cho muèi qu¸ sím th× níc ë bªn ngoµi cã thÓ kh«ng ®i vµo trong ®Ëu, thËm chÝ níc trong ®Ëu sÏ thÈm thÊu ra ngoµi do nång ®é muèi trong níc muèi bªn ngoµi lín h¬n nhiÒu so víi nång ®é muèi trong ®Ëu nÕu cho muèi qu¸ nhiÒu. Th«ng thêng khi nÊu ch¸o ®Ëu xanh, ch¸o ®Ëu ®á kh«ng nªn thªm ®êng qu¸ sím hoÆc nÊu thÞt bß, thÞt lîn kh«ng nªn cho muèi qu¸ sím v× còng sÏ khã nÊu nhõ. 58. V× sao ¨n ®êng glucoz¬ l¹i c¶m thÊy ®Çu lìi m¸t l¹nh ? NÕu b¹n cho mét th×a ®êng glucoz¬ vµo lìi trong c¶m gi¸c ngät ngµo c¶m nhËn ®îc cßn cã c¶m gi¸c m¸t l¹nh. V× sao vËy ? Glucoz¬ t¹o ra mét dung dÞch ®êng trªn lìi, sù ph©n bè c¸c ph©n tö ®êng trong qu¸ tr×nh hoµ tan lµ qu¸ tr×nh thu nhiÖt, do ®ã ta c¶m thÊy ®Çu lìi m¸t l¹nh. 59. V× sao thøc ¨n nÊu khª ch¸y dÔ g©y ung th ? Theo c¸c chuyªn gia cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, nÊu thøc ¨n qu¸ ch¸y dÔ g©y ung th. ChÊt asparagin trong thùc phÈm díi nhiÖt ®é cao sÏ kÕt hîp víi ®êng tù nhiªn trong rau qu¶, hay c¸c thùc phÈm giµu chÊt cacbohi®rat t¹o thµnh chÊt acylamid, t¸c nh©n chÝnh g©y ra bÖnh ung th. ¨n nhiÒu thÞt hun khãi vµ c¸c chÊt b¶o qu¶n thùc phÈm chøa nitrosamin cã trong rau ng©m, thÞt hun khãi lµm gia t¨ng ung th miÖng, thùc qu¶n, thanh qu¶n, d¹ dµy. ¨n nhiÒu chÊt bÐo cã liªn quan ®Õn ung th vó, ®¹i trµng, trùc trµng, niªm m¹c tö cung. Thuèc trõ s©u nitrofen lµ chÊt g©y ung th vµ dÞ tËt bµo thai. Ho¸ chÊt ®éc h¹i ethinnylestradiol vµ bisphenol A cã trong tói nilong vµ hép nhùa t¸i sinh dïng ®ùng thøc ¨n g©y h¹i cho bµo thai. 60. V× sao g¹o nÕp l¹i dÎo ? Nguyễn Thành 19 Tôi Yêu Hóa Học