Tài liệu [123doc] khai quat ve hang rao phi thue quan trong thuong mai quoc te

Kh¸i qu¸t vÒ hµng rµo phi thuÕ quan trong th¬ng m¹i quèc tÕ 1.1. Kh¸i niÖm vµ sù cÇn thiÕt cña hµng rµo phi thuÕ quan trong th¬ng m¹i quèc tÕ ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ lµ mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, biÖn ph¸p vµ c¸c c«ng cô mµ c¸c quèc gia sö dông nh»m ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng phï hîp víi c¸c lîi thÕ quèc gia nh»m ®em l¹i lîi Ých cao nhÊt cho níc m×nh. Khi tham gia th¬ng m¹i quèc tÕ, mçi níc võa ph¸t huy ®îc nh÷ng thÕ m¹nh cña m×nh võa tËn dông nh÷ng lîi Ých mµ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ®em l¹i. Nhng mÆt kh¸c còng sÏ béc lé nh÷ng mÆt yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ quèc gia ®ã. Do vËy, c¸c quèc gia ph¶i sö dông mét hÖ thèng c¸c c«ng cô ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn viÖc sö dông hµng rµo phi thuÕ quan – mét c«ng cô ®îc coi lµ linh ho¹t cã t¸c ®éng nhanh, m¹nh tríc nh÷ng t×nh thÕ khÈn cÊp. Sö dông hµng rµo phi thuÕ quan sao cho hîp lý vµ hiÖu qu¶ sÏ b¶o vÖ thÞ trêng néi ®Þa mçi níc tr¸nh ®îc t¸c ®éng tiªu cùc cña hµng ho¸ ngo¹i nhËp. 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i hµng rµo phi thuÕ quan a. Kh¸i niÖm HiÖn nay, trªn thÕ giíi cha cã mét kh¸i niÖm thèng nhÊt nµo vÒ hµng rµo phi thuÕ quan (Non-Tariff Trade Barriers- NTBs). Mçi mét tæ chøc, quèc gia l¹i cã quan niÖm kh¸c nhau vÒ hµng rµo phi thuÕ quan . Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi - WTO quan niÖm r»ng: “Hµng rµo phi thuÕ quan lµ nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ quan mang tÝnh c¶n trë ®èi víi th¬ng m¹i mµ kh«ng dùa trªn c¬ së ph¸p lý, khoa häc hoÆc b×nh ®¼ng”[16, tr - 13]. Theo ®ã, WTO ®· ®a ra ®Þnh nghÜa biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh sau: “BiÖn ph¸p phi thuÕ quan lµ nh÷ng biÖn ph¸p ngoµi thuÕ quan, liªn quan hoÆc ¶nh hëng ®Õn sù lu©n chuyÓn hµng ho¸ gi÷a c¸c níc”[16, tr 13]. Trong khi ®ã, Phßng Th¬ng M¹i Mü (USTR) l¹i quan niÖm: B¶o hé phi thuÕ quan lµ tÊt c¶ nh÷ng quy ®Þnh ®îc ban hµnh díi d¹ng v¨n b¶n luËt hoÆc nh÷ng quy ®Þnh, chÝnh s¸ch hoÆc c¸c biÖn ph¸p kh¸c cña nhµ níc, ngoµi c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan víi môc ®Ých b¶o vÖ hµng s¶n xuÊt trong níc khái sù c¹nh tranh cña hµng ngo¹i nhËp vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt mét sè ngµnh kinh tÕ träng ®iÓm vµ kÝch thÝch xuÊt khÈu hoÆc v× c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi kh¸c.[ 15, 19, 21] N¨m 1995, theo nghiªn cøu cña Héi ®ång hîp t¸c kinh tÕ Th¸i B×nh D¬ng (PECC) ®· nhËn xÐt: “ Hµng rµo phi thuÕ quan lµ mäi c«ng cô phi thuÕ quan can thiÖp vµo th¬ng m¹i, b»ng c¸ch nµy lµm biÕn d¹ng s¶n xuÊt trong níc” [ 16, tr 11]. Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OEDC) n¨m 1997 còng ®a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸c: “ Hµng rµo phi thuÕ quan lµ nh÷ng biÖn ph¸p biªn giíi n»m ngoµi ph¹m vi thuÕ quan cã thÓ ®îc c¸c quèc gia sö dông, th«ng thêng dùa trªn c¬ së lùa chän, nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu” [ 16, tr 11]. ë ViÖt Nam, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, c¸c nhµ kinh tÕ thêng sö dông kh¸i niÖm vÒ hµng rµo phi thuÕ quan cña Bé Th¬ng M¹i: “Ngoµi thuÕ quan ra, tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p kh¸c, dï lµ theo quy ®Þnh ph¸p lý hay tån t¹i trªn thùc tÕ, ¶nh hëng ®Õn møc ®é vµ ph¬ng híng nhËp khÈu ®îc gäi lµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan” [4,tr 293] Tãm l¹i, kh¸i niÖm hµng rµo phi thuÕ quan rÊt phong phó, tuú thuéc vµo gãc ®é nghiªn cøu hay môc ®Ých ¸p dông mµ ngêi ta sö dông kh¸i niÖm cho phï hîp. b. Ph©n lo¹i Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i hµng rµo phi thuÕ quan. Ch¼ng h¹n, trong cuèn “C¹nh tranh trong th¬ng m¹i quèc tÕ ” cña Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, toµn bé hÖ thèng hµng rµo phi thuÕ quan trªn thÕ giíi nh×n chung cã thÓ chia thµnh 5 nhãm sau: Nhãm1: Nh÷ng viÖc ChÝnh phñ thêng tham gia ®Ó h¹n chÕ th¬ng m¹i. Nhãm 2: C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh vµ do h¶i quan thùc hiÖn. Nhãm 3: Hµng rµo cã tÝnh chÊt kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i. Nhãm 4: H¹n chÕ ®Æc thï, nh h¹n chÕ cÊp phÐp nhËp khÈu, h¹n chÕ xuÊt khÈu, quy chÕ vÒ gi¸ trong níc. Nhãm 5: LÖ phÝ nhËp khÈu, nh tiÒn ký quü, thuÕ ®iÒu tiÕt nhËp khÈu, h¹n chÕ cho vay cã tÝnh chÊt ph©n biÖt ®èi xö.... HoÆc trong cuèn s¸ch “Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ an ninh l¬ng thùc” cña Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 2001, hµng rµo phi thuÕ quan ®îc ph©n lo¹i nh sau: - H¹n ng¹ch (quota) tøc h¹n chÕ sè lîng mét mÆt hµng nhÊt ®Þnh cã thÓ cho phÐp nhËp (cã khi chØ quy ®Þnh ®èi víi mét níc nµo ®ã, ch¼ng h¹n xe « t« cña NhËt b¸n sang Mü). - Quy ®Þnh tiªu chuÈn hoÆc d¸n nh·n trªn mÆt hµng mµ nhµ s¶n xuÊt níc ngoµi kh«ng cã tËp qu¸n lµm nh vËy. - C¸c chÝnh s¸ch yªu cÇu c«ng chøc ph¶i mua s¾m hµng néi. - C¸c chiÕn dÞch vËn ®éng d©n chóng tiªu dïng hµng trong níc. Bªn c¹ng ®ã, Bé Th¬ng m¹i ViÖt Nam còng ®· ph©n lo¹i hµng rµo phi thuÕ quan b»ng c¸ch liÖt kª mét sè c¸c nhãm hµng rµo phi thuÕ quan chÝnh nh sau: - C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh lîng (nh cÊm, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp); - C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ (nh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ quan tèi thiÓu, gi¸ nhËp khÈu tèi ®a, phÝ thay ®æi, phô thu); - C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®Çu mèi (nh ®Çu mèi xuÊt khÈu, nhËp khÈu); - C¸c biÖn ph¸p kü thuËt (nh quy ®Þnh kü thuËt, tiªu chuÈn, thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï hîp, yªu cÇu vÒ nh·n m¸c, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt); - C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th¬ng m¹i t¹m thêi (tù vÖ, trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng, biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸); - C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi ®Çu t (thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu phô thuéc tû lÖ néi ®Þa hãa, h¹n chÕ tiÕp cËn ngo¹i tÖ, yªu cÇu xuÊt khÈu, u ®·i g¾n víi thµnh tÝch xuÊt khÈu); - C¸c biÖn ph¸p kh¸c (tem thuÕ, biÓu thuÕ nhËp khÈu hay thay ®æi, yªu cÇu ®¶m b¶o thanh to¸n, yªu cÇu kÕt hèi, thñ tôc hµnh chÝnh, thñ tôc h¶i quan, mua s¾m chÝnh phñ, quy t¾c xuÊt xø). 1.1.2. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hé phi thuÕ quan trong xu thÕ toµn cÇu ho¸  B¶o hé phi thuÕ lµ cÇn thiÕt trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Thùc tiÔn ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ cho thÊy: nhu cÇu b¶o hé s¶n xuÊt trong níc lµ cÇn thiÕt trong bÊt cø giai ®o¹n nµo, thêi kú nµo, ngay c¶ víi c¸c quèc gia hïng m¹nh nh Hoa Kú, NhËt B¶n, EU... Ngay tõ thêi Chñ nghÜa träng th¬ng, vai trß cña Nhµ níc ®· ®îc ®Ò cao th«ng qua viÖc viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh qu¶n lý lîng vµng, ban hµnh c¸c quy ®Þnh nh»m khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. Trong suèt nh÷ng thÕ kû qua, bªn c¹nh viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch Nhµ níc, c¸c quèc gia còng ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ nh h¹n chÕ nhËp khÈu, qu¶n lý ngo¹i hèi ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt trong níc. B¾t ®Çu tõ gi÷a thÕ kû 20, xu thÕ toµn cÇu hãa, khu vùc hãa lan nhanh, c¸c quèc gia ®Òu thÊy ®îc lîi Ých vµ tÇm quan träng cña xu thÕ nµy vµ hÇu nh ®Òu chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Hµng lo¹t c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ ra ®êi nh Céng ®ång kinh tÕ chung Ch©u ¢u (EU), Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN. Trong ®ã, WTO lµ tæ chøc cã quy m« lín nhÊt, cã tÇm ¶nh hëng réng nhÊt. WTO khuyÕn khÝch tù do hãa th¬ng m¹i quèc tÕ vµ yªu cÇu dì bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan. VÒ c¨n b¶n, so víi giai ®o¹n tríc, c¸c biÖn ph¸p b¶o hé phi thuÕ quan ®· ®îc c¾t gi¶m rÊt nhiÒu, nhng do nh÷ng Ých lîi vµ hiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p nµy mµ hiÖn nay nã vÉn ®îc tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ¸p dông díi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi kh«ng ®ång ®Òu, chÊt lîng hµng hãa, dÞch vô vµ gi¸ c¶ gi÷a níc nµy víi níc kh¸c cã sù kh¸c biÖt lín. V× vËy, c¸c níc thêng cã xu híng ph©n c«ng lao ®éng ®Ó tËp trung nguån lùc s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ m×nh cã lîi thÕ h¬n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng dÔ dµng chÊp nhËn tõ bá mét mÆt hµng ®ang cã u thÕ hoÆc cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ®Ó chuyÓn sang s¶n xuÊt mét mÆt hµng kh¸c, chÝnh ®iÒu nµy lµm ph¸t sinh nhu cÇu b¶o hé. VÝ dô: Trung Quèc duy tr× møc b¶o hé rÊt cao cho ngµnh c«ng nghiÖp « t«, mÆc dï hä kh«ng cã lîi thÕ ®Ó s¶n xuÊt mÆt hµng nµy nh Hoa Kú vµ NhËt B¶n, ngîc l¹i NhËt B¶n l¹i duy tr× b¶o hé cao víi ngµnh n«ng nghiÖp. Thùc tÕ nµy cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n: Thø nhÊt, cã thÞ trêng quèc tÕ tøc lµ cã sù trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia. Gi¶ sö mét quèc gia kh«ng cã lîi thÕ ®Ó s¶n xuÊt mét mÆt hµng nµo ®ã, nÕu ®Ó nã c¹nh tr¹nh tù do th× lÏ dÜ nhiªn lµ sÏ bÞ ®µo th¶i. Trong mét sè trêng hîp, c¸c quèc gia nµy vÉn duy tr× s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã, do nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m hay môc ®Ých kinh tÕ – x· héi kh¸c, lµm ph¸t sinh nhu cÇu b¶o hé. Thø hai, vÒ thùc tiÔn, ë tÊt c¶ c¸c quèc gia t¨ng trëng cao nhê xuÊt khÈu, dï ®· gÇn ®¹t tíi tû xuÊt tù do ho¸ hoµn toµn, hä vÉn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p b¶o hé thÞ trêng trong níc. Râ rµng vÊn ®Ò b¶o hé thÞ trêng trong níc b»ng biÖn ph¸p phi thuÕ ë c¸c quèc gia nµy vÉn tån t¹i, mÆc dï hä lµ ngêi khëi xíng vµ dÉn d¾t viÖc c¾t gi¶m b¶o hé vµ tiÕn tíi tù do ho¸ hoµn toµn th¬ng m¹i thÕ giíi. VÝ dô: Dï lµ mét nÒn kinh tÕ m¹nh nhÊt thÕ giíi, khëi xíng cho xu thÕ tù do hãa th¬ng m¹i vµ cã tÇm ¶nh hëng lín trong WTO, Hoa Kú vÉn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc, dï chØ víi mét ngµnh s¶n xuÊt nhá nh c¸ da tr¬n (Vô kiÖn b¸n ph¸ gi¸ c¸ tra - c¸ ba sa cña ViÖt Nam vµo thÞ trêng Hoa Kú). Thø ba, vÊn ®Ò b¶o hé mËu dÞch cµng ®Æc biÖt ®îc chó träng ë nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn, khi mµ lîi thÕ c¹nh tranh cha cao vµ nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt trong níc cßn non trÎ. VÝ dô: ViÖt Nam ®ang nç lùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nhng héi nhËp th× l¹i ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc lín tríc sù x©m nhËp cña hµng ho¸ níc ngoµi. Cã thÓ nãi, c¸c ngµnh s¶n xuÊt cña ViÖt Nam cã rÊt Ýt lîi thÕ c¹nh tranh (ngay c¶ víi mét sè mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu cao nh g¹o, cµ phª...), c¸c mÆt hµng kh¸c nh ®iÖn tö, s¶n phÈm cã hµm lîng khoa häc kü thuËt cao, nÕu tù do c¹nh tranh víi hµng nhËp ngo¹i th× sÏ bÞ ®¸nh b¹i ngay trªn thÞ trêng néi ®Þa. Do ®ã, víi nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cÇn ®îc chó träng cã liªn quan mËt thiÕt tíi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× cÇn ph¶i cã sù b¶o hé hîp lý vµ thÝch ®¸ng ®Ó cã thÓ ®ñ søc ®øng v÷ng vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ. Tãm l¹i, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i tù do cã môc tiªu lµ thóc ®Èy chuyªn m«n hãa quèc tÕ, tèi ®a hãa lîi Ých kinh tÕ ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ nhng chÝnh s¸ch tù do th¬ng m¹i kh«ng ph¶i lóc nµo còng mang l¹i lîi Ých nh vËy. Thùc tiÔn cho thÊy, xu thÕ tù do hãa th¬ng m¹i lu«n song hµnh cïng víi nhu cÇu b¶o hé trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Tù do hãa kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm mang tÝnh ‘tuyÖt ®èi’. Do mçi quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau, xuÊt ph¸t ®iÓm víi qu¸ tr×nh héi nhËp kh¸c nhau, môc tiªu kinh tÕ, chÝnh trÞ kh«ng ®ång nhÊt nªn viÖc ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i víi néi dung b¶o hé hay tù do hãa lµ kh¸c nhau. Nhu cÇu b¶o hé kh«ng chØ víi nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn mµ ngay c¶ ®èi víi nh÷ng níc ph¸t triÓn.  B¶o hé phi thuÕ lµ cÇn thiÕt xÐt trªn yÕu tè c¹nh tranh quèc gia vµ ph©n phèi nguån lùc Do vÞ thÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi lµ kh«ng gièng nhau vµ lîi thÕ so s¸nh còng kh¸c nhau, nªn trong qu¸ tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i, c¸c quèc gia thêng n¶y sinh m©u thuÉn vÒ lîi Ých. §iÒu nµy lµm cho c¸c chÝnh s¸ch tù do hãa th¬ng m¹i bÞ c¶n trë, chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ sù kÐm hiÖu qu¶ trong ph©n phèi nguån lùc vµ thÊt b¹i cña thÞ trêng trong níc. Gi¶ sö díi t¸c ®éng cña tù do hãa th¬ng m¹i, khu vùc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ nh ngµnh ®iÖn tö cã c¬ héi më réng quy m« s¶n xuÊt; nhng ®ång thêi, c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sÏ gi¶m dÇn quy m« nh ngµnh mÝa ®êng. Tuy nhiªn, nhµ ®Çu t kh«ng thÓ chuyÓn híng kinh doanh tõ ngµnh mÝa ®êng sang c¸c ngµnh kh¸c (vÝ dô ®iÖn tö) vµ ngêi lao ®éng trong ngµnh mÝa kh«ng thÓ sang lµm trong ngµnh ®iÖn tö, nªn sù chuyÓn ®æi vèn ®Çu t vµ lao ®éng kh«ng thÓ diÔn ra mét c¸ch b×nh thêng mµ ngîc l¹i ®· lµm t¨ng ®éi ngò thÊt nghiÖp, b¸n thÊt nghiÖp vµ g©y ®×nh trÖ s¶n xuÊt, kinh doanh. Lîi Ých cña tù do th¬ng m¹i lµ râ rµng; tuy nhiªn, thùc tÕ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi s¶n xuÊt vµ ph©n phèi l¹i nguån lùc nh»m ®¸p øng qu¸ tr×nh chuyªn m«n hãa ë c¸c quèc gia l¹i kh«ng x¶y ra dÔ dµng. §iÒu nµy lµm ph¸t sinh nhu cÇu b¶o hé s¶n xuÊt trong níc cña c¸c quèc gia tríc søc Ðp cña tù do hãa th¬ng m¹i. 1.1.3. Môc ®Ých cña b¶o hé phÝ thuÕ quan Môc ®Ých cña b¶o hé phi thuÕ quan trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn lµ b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong níc tríc sù c¹nh tranh cña hµng hãa níc ngoµi nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ t¹o ®µ t¨ng trëng tríc søc Ðp cña toµn cÇu hãa. Bëi vËy, kh«ng nªn hiÓu c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ nh lµ mét rµo c¶n trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ tù do hãa th¬ng m¹i. C¸c NTB cã thÓ bao gåm c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu nh c¸c biÖn ph¸p tµi trî hoÆc trî gi¸ hoÆc c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu ®îc quèc tÕ c«ng nhËn nh sö dông c¸c quy ®Þnh vÒ kü thuËt, vÖ sinh dÞch tÔ. Môc ®Ých cña b¶o hé lµ ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kh«ng thÓ b¶o hé trµn lan, mµ ph¶i tu©n theo mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: - ChØ b¶o hé nh÷ng mÆt hµng mµ s¶n xuÊt trong níc ®¸p øng nhu cÇu t¨ng trëng kinh tÕ, cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn trong t¬ng lai, t¹o ®îc nguån thu ng©n s¸ch vµ gi¶i quyÕt lao ®éng - ViÖc b¶o hé ®ã ®îc thèng nhÊt cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, kÓ c¶ c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. - ChÝnh s¸ch b¶o hé ®îc quy ®Þnh trong tõng trêng hîp, tõng thêi kú vµ kh«ng b¶o hé vÜnh viÔn cho bÊt kú hµng hãa nµo. - B¶o hé thÞ trêng trong níc ph¶i phï hîp víi tiÕn tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ mµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ký kÕt. VÊn ®Ò b¶o hé nh thÕ nµo cho phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vµ th«ng lÖ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· tham gia (AFTA, APEC..) hay ®ang xóc tiÕn qu¸ tr×nh gia nhËp (WTO) ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng bíc ®i thËn träng vµ x¸c ®Þnh nh÷ng lé tr×nh b¶o hé hîp lý ®Ó phï hîp víi xu thÕ toµn cÇu hãa, chuyªn m«n hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. 1.1.4. ¦u ®iÓm, nhîc ®iÓm cña hµng rµo phi thuÕ quan a. ¦u ®iÓm Mét lµ, hµng rµo phi thuÕ quan rÊt phong phó vÒ h×nh thøc: nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ kh¸c nhau cã thÓ ®¸p øng cïng mét môc tiªu, ¸p dông cho cïng mét mÆt hµng. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ trong thùc tÕ rÊt phong phó vÒ h×nh thøc nªn t¸c ®éng, kh¶ n¨ng vµ møc ®é ®¸p øng môc tiªu cña chóng còng rÊt ®a d¹ng. Do ®ã, nÕu sö dông biÖn ph¸p phi thuÕ ®Ó phôc vô mét môc tiªu ®Ò ra th× cã thÓ cã nhiÒu sù lùa chän, kÕt hîp nhiÒu biÖn ph¸p h¬n mµ kh«ng bÞ gß bã trong khu«n khæ mét c«ng cô duy nhÊt nh thuÕ quan. VÝ dô: ®Ó nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu ph©n bãn, cã thÓ ®ång thêi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu, cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng, ®Çu mèi nhËp khÈu, phô thu nhËp khÈu. Hai lµ, hµng rµo phi thuÕ quan ®¸p øng nhiÒu môc tiªu Mçi quèc gia thêng theo ®uæi nhiÒu môc tiªu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ, th¬ng m¹i cña m×nh. C¸c môc tiªu ®ã cã thÓ lµ: 1) B¶o hé s¶n xuÊt trong níc, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ; 2) B¶o vÖ an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt, m«i tr- êng; 3) H¹n chÕ tiªu dïng; 4) §¶m b¶o c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n; 5) B¶o ®¶m an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi, v.v... B»ng mét biÖn ph¸p phi thuÕ cã thÓ ®ång thêi ®¸p øng nhiÒu môc tiªu mµ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. VÝ dô: quy ®Þnh vÒ vÖ sinh kiÓm dÞch ®èi víi n«ng s¶n nhËp khÈu võa ®¶m b¶o an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt l¹i võa gi¸n tiÕp b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong níc mét c¸ch hîp ph¸p. Hay cÊp phÐp kh«ng tù ®éng ®èi víi dîc phÈm nhËp khÈu võa gióp b¶o hé ngµnh dîc néi ®Þa, dµnh ®Æc quyÒn cho mét sè ®Çu mèi nhËp khÈu nhÊt ®Þnh, qu¶n lý chuyªn ngµnh mét mÆt hµng quan träng ®èi víi søc kháe con ngêi. Ba lµ, viÖc b¶o hé s¶n xuÊt trong níc trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ b»ng hµng rµo phi thuÕ quan t¬ng ®èi thuËn lîi v× nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ quan cha bÞ cam kÕt rµng buéc c¾t gi¶m hay lo¹i bá. HiÖn nay, c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO chØ míi ®iÒu chØnh viÖc sö dông mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ h¹n chÕ ®Þnh lîng1 ®Òu kh«ng ®îc phÐp ¸p dông, trõ trêng hîp ngo¹i lÖ. Mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ kh¸c tuy cã thÓ nh»m môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong níc nhng vÉn ®îc WTO cho phÐp ¸p dông víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng, kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n nh tiªu chuÈn kü thuËt, biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, tù vÖ, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c biÖn ph¸p chèng trî cÊp, thuÕ ®èi kh¸ng, v.v… b. Nhîc ®iÓm Bªn c¹nh nh÷ng lîi thÕ mµ hµng rµo phi thuÕ quan mang l¹i th× c¸c biÖn ph¸p nµy vÉn cßn mét sè nhîc ®iÓm. Thø nhÊt lµ tÝnh mËp mê vµ khã dù ®o¸n. HiÖn nay, do h×nh thøc thÓ hiÖn cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan rÊt phong phó nªn nhiÒu biÖn ph¸p cha chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c quy t¾c th¬ng m¹i. Cho nªn, dï t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lín nhng l¹i lµ t¸c ®éng ngÇm, cã thÓ che ®Ëy hoÆc biÖn hé b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. ViÖc dù ®o¸n mét mÆt hµng nµo ®ã cã ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan hay kh«ng lµ rÊt khã, v× thùc tÕ chóng thêng ®îc vËn dông trªn c¬ së dù ®o¸n chñ quan, ®«i khi tuú tiÖn cña nhµ qu¶n lÝ vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu dïng trong níc. Trong bèi c¶nh kinh tÕ phøc t¹p vµ thêng xuyªn biÕn ®éng nh hiÖn nay, viÖc ®a ra mét dù ®o¸n t¬ng ®èi chÝnh x¸c lµ rÊt khã kh¨n. HËu qu¶ cña viÖc dù ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c sÏ rÊt nghiªm träng ch¼ng h¹n nh g©y ra thiÕu hôt trÇm träng nguån cung cÊp hµng hãa khi s¶n xuÊt trong níc cã nhu cÇu cao hay ®ang trong thêi vô khiÕn gi¸ c¶ t¨ng vät (sèt nãng) hoÆc tr¸i l¹i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cung vît cÇu qu¸ lín trªn thÞ trêng g©y ra t×nh tr¹ng sôt gi¸ (sèt l¹nh). C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®«i khi còng lµm nhiÔu tÝn hiÖu cña thÞ trêng mµ ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng trong níc thêng dùa vµo ®ã ®Ó ra quyÕt ®Þnh. TÝn hiÖu nµy chÝnh lµ gi¸ thÞ trêng, mét khi bÞ lµm sai lÖch, nã sÏ ph¶n ¸nh kh«ng trung thùc lîi thÕ c¹nh tranh thùc sù, chØ dÉn sai viÖc ph©n bæ nguån lùc trong néi bé nÒn kinh tÕ. Do ®ã, kh¶ n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch ®Çu t, s¶n xuÊt, kinh doanh hiÖu qu¶ trong trung h¹n vµ dµi h¹n cña ngêi s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ. 1 C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ h¹n chÕ ®Þnh lîng nh cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng v.v... g©y c¶n trë, bãp mÐo th¬ng m¹i vµ thêng bÞ coi lµ c¸c Hµng rµo phi thuÕ (NTBs). HiÖu qu¶ mµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®em l¹i thêng rÊt lín nhng l¹i khã cã thÓ ®îc lîng ho¸ râ rµng nh t¸c ®éng cña thuÕ quan. NÕu møc b¶o hé th«ng qua thuÕ quan ®èi víi mét s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc mét c¸ch dÔ dµng th«ng qua møc thuÕ suÊt ®¸nh lªn s¶n phÈm ®ã th× møc ®é b¶o hé th«ng qua biÖn ph¸p phi thuÕ quan lµ tæng møc b¶o hé cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan riªng rÏ ¸p dông cho cïng mét s¶n phÈm. B¶n th©n møc ®é b¶o hé cña mçi biÖn ph¸p phi thuÕ quan còng chØ cã thÓ ® îc íc lîng mét c¸ch t¬ng ®èi chø kh«ng thÓ lîng ho¸ râ rµng nh biÖn ph¸p thuÕ quan. Còng v× møc ®é b¶o hé cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ kh«ng dÔ x¸c ®Þnh nªn rÊt khã x©y dùng mét lé tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i nh víi b¶o hé chØ b»ng thuÕ quan. Thø hai lµ hµng rµo phi thuÕ quan g©y khã kh¨n vµ tèn kÐm trong qu¶n lý. V× khã dù ®o¸n nªn khi sö dông c¸c hµng rµo phi thuÕ, nhµ níc thêng tiªu tèn nh©n lùc vµ ph¶i tr¶ mét kho¶n chi phÝ kh¸ cao ®Ó duy tr× hÖ thèng ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t. Kh«ng chØ cã vËy, mét sè NTBs l¹i thuéc thÈm quyÒn vµ ph¹m vi qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan víi nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau, ®«i khi cßn m©u thuÉn nhau, nªn cã thÓ g©y ra khã kh¨n cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Mét khã kh¨n kh¸c trong viÖc qu¶n lý c¸c NTB ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng NTB bÞ ®éng. Nh÷ng NTB bÞ ®éng ®ã chÝnh lµ sù quan liªu trong bé m¸y qu¶n lý th¬ng m¹i, n¨ng lùc thÊp cña c¸c nh©n viªn h¶i quan, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh«ng ®îc c«ng bè c«ng khai,v.v… VÉn biÕt r»ng nh÷ng NTB nµy lµ do sù chñ quan cña con ngêi nhng ®ã l¹i ®ang lµ mét thùc tÕ mµ c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i ®èi mÆt vµ t×m c¸ch kh¾c phôc. Tuy nhiªn, ®Ó kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng nµy ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp thùc hiÖn ®ång bé cña c¸c cÊp, bé ngµnh cã liªn quan. Thø ba, viÖc sö dông hµng rµo phi thuÕ quan nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong níc kh«ng ®em l¹i nguån thu tµi chÝnh trùc tiÕp nµo cho nhµ níc mµ thêng chØ lµm lîi cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh ®îc b¶o hé hoÆc ®îc hëng u ®·i, ®Æc quyÒn nh ®îc ph©n bæ h¹n ng¹ch, ®îc chØ ®Þnh lµm ®Çu mèi nhËp khÈu. ChÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn sù mÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong néi bé nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia. 1.2. Quy ®Þnh cña WTO vÒ hµng rµo phi thuÕ quan 1.2.1. WTO vµ tÇm quan träng cña WTO víi tù do hãa th¬ng m¹i thÕ giíi WTO (The World Trade Organization - Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi) lµ mét thÓ chÕ ph¸p lý cña hÖ thèng th¬ng m¹i ®a ph¬ng, nã ®a ra nh÷ng nghÜa vô cã tÝnh nguyªn t¾c ®Ó chÝnh phñ c¸c níc thiÕt lËp khu«n khæ c¸c luËt lÖ vµ quy ®Þnh th¬ng m¹i trong níc phï hîp víi th¬ng m¹i thÕ giíi. WTO cã thÓ nãi lµ tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ lín nhÊt mµ tÇm ¶nh hëng cña nã bao trïm vµ réng kh¾p. HiÖn nay, WTO cã 147 thµnh viªn, c¸c quy t¾c cña nã ®iÒu chØnh phÇn lín khèi lîng hµng ho¸ giao dÞch trªn thÞ trêng thÕ giíi. ¶nh hëng cña WTO tíi th¬ng m¹i thÕ giíi lµ tÝch cùc, t¹o ra mét quy t¾c chung vÒ c¬ b¶n lµ th«ng tho¸ng ®Ó c¸c níc cã thÓ ®iÒu chØnh quan hÖ th¬ng m¹i víi nhau. Khi ®· tham gia vµo WTO, c¸c quèc gia ph¶i dµnh cho nhau quy chÕ ®·i ngé tèi huÖ quèc MFN, tøc lµ ®èi xö nh nhau theo mét quy ®Þnh thèng nhÊt. Víi c¸c níc cha ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO th× ph¶i ®µm ph¸n song ph¬ng ®Ó ®îc hëng MFN víi tõng quèc gia vµ cã thÓ ph¶i chÞu c¸c quy ®Þnh, trõng ph¹t th¬ng m¹i v« lý, ®¬n ph¬ng tõ c¸c quèc gia kh¸c ¸p ®Æt (quy chÕ cÊm vËn cña Hoa Kú víi Cuba, Iraq...). Thùc tÕ cho thÊy, khi cha ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam còng gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n trong bu«n b¸n, lµm ¨n víi c¸c níc vµ cha cã chç dùa ®Ó viÖn dÉn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi. VÝ dô, n¨m 2000, ViÖt Nam bÞ Trung Quèc ¸p dông h¹n ng¹ch ®¬n ph¬ng vÒ nhËp khÈu hoa qu¶ t¬i g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá. Gia nhËp vµo WTO, c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn vµ cã vÞ thÕ cßn thÊp trªn trêng quèc tÕ nh ViÖt Nam míi cã thÓ yªn t©m vÒ vÞ trÝ cña m×nh trong th¬ng m¹i quèc tÕ vµ míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh x©y dùng s¶n xuÊt trong níc híng theo m« h×nh toµn cÇu hãa, chuyªn m«n hãa. Gia nhËp vµo WTO tøc lµ kh¼ng ®Þnh tinh thÇn hîp t¸c, cëi më, mong muèn tham gia vµo xu thÕ héi nhËp chung. Ngoµi ra, chóng ta cßn cã c¨n cø ®Ó b¶o vÖ lîi Ých vµ quyÒn lîi cña m×nh, tr¸nh ®îc sù o Ðp cña c¸c quèc gia m¹nh h¬n. Bëi vËy, môc tiªu gia nhËp vµo WTO lµ mét chñ tr¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ níc nh»m ®a kinh tÕ ®Êt níc tiÕn lªn. Tuy nhiªn, c¸c quy t¾c cña WTO t¬ng ®èi kh¾t khe vµ kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ¸p dông dÔ dµng, nhÊt lµ víi nh÷ng nÒn kinh tÕ mµ n¨ng lùc c¹nh tranh cßn thÊp nh ViÖt Nam. §Ó ®¹t môc tiªu gia nhËp tæ chøc nµy, chóng ta kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i x©y dùng ngay hÖ thèng ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi th¬ng m¹i quèc tÕ phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. C¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt tríc kia kh«ng cßn phï hîp ph¶i lo¹i bá vµ thay vµo ®ã lµ sö dông c¸c biÖn ph¸p kh¸c phï hîp víi c¸c quy ®Þnh vµ chuÈn mùc cña WTO. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái sù nghiªn cøu kü vÒ nh÷ng bÊt cËp trong mèi quan hÖ gi÷a b¶o hé vµ héi nhËp; kinh nghiÖm xö lý cña c¸c quèc gia; còng nh hÖ thèng ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c néi dung nµy cña WTO. 1.2.2. Quy ®Þnh vÒ sö dông H¹n ng¹ch H¹n ng¹ch nhËp khÈu lµ quy ®Þnh cña Nhµ níc vÒ sè lîng hoÆc gi¸ trÞ cña mét mÆt hµng nµo ®ã ®îc nhËp khÈu tõ mét thÞ trêng nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (thêng lµ 1 n¨m). H¹n ng¹ch nhËp khÈu lµ mét lo¹i rµo c¶n th¬ng m¹i ë møc ®é thÊp. T¸c ®éng cña nã kh«ng ®îc minh b¹ch, thu nhËp hay lîi t« sÏ r¬i vµo tay nh÷ng ngêi n¾m gi÷ h¹n ng¹ch u ®·i, møc ®é b¶o hé kh«ng râ rµng vµ sù c¸ch ly khái thÞ trêng cã thÓ ë møc tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn, víi ®Æc ®iÓm riªng cña m×nh, h¹n ng¹ch nhËp khÈu khi ®îc ¸p dông sÏ cã vai trß nhÊt ®Þnh trong chÝnh s¸ch b¶o hé th«ng qua qu¶n lý nhËp khÈu cña mét quèc gia. H¹n ng¹ch nhËp khÈu lµm cho sè lîng nhËp khÈu cña hµng ho¸ chÞu sù qu¶n lý nhá h¬n lîng nhËp khÈu trong ®iÒu kiÖn tù do th¬ng m¹i, nªn gi¸ cña hµng ho¸ nµy trªn thÞ trêng néi ®Þa sÏ cao h¬n møc gi¸ thÕ giíi. Nhê t¸c ®éng nµy, h¹n ng¹ch nhËp khÈu cã thÓ ®îc sö dông nh mét biÖn ph¸p cña chÝnh s¸ch qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu phôc vô môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. Bªn c¹nh ®ã, khi sö dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu, ChÝnh phñ sÏ x¸c ®Þnh tríc ®îc khèi lîng nhËp khÈu vµ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña mét hay mét sè quèc gia kh¸c. V× nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy, h¹n ng¹ch cßn cã thÓ ®îc dïng nh lµ biÖn ph¸p gióp sö dông cã hiÖu qu¶ nguån ngo¹i tÖ, thùc hiÖn c¸c cam kÕt cña ChÝnh phñ víi níc ngoµi vµ lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng nhËp khÈu. WTO kh«ng cho phÐp c¸c thµnh viªn cña m×nh ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch. Tuy nhiªn, trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt, biÖn ph¸p h¹n ng¹ch cã thÓ ®îc sö dông trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. §ã lµ nh÷ng trêng hîp sau:  ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch ®Ó cÊm hoÆc h¹n chÕ xuÊt khÈu t¹m thêi nh»m ng¨n ngõa hay kh¾c phôc sù khan hiÕm trÇm träng vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm hay c¸c s¶n phÈm thiÕt yÕu kh¸c.  ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch (cÊm hoÆc h¹n chÕ xuÊt nhËp khÈu) ®Ó thùc thi c¸c tiªu chuÈn hay quy chÕ vÒ ph©n lo¹i (classification), ph©n cÊp (grading) hay tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm trong th¬ng m¹i quèc tÕ.  ¸p dông h¹n ng¹ch ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu ®èi víi mäi s¶n phÈm n«ng, ng nghiÖp. Trong trêng hîp nµy, níc thµnh viªn ph¶i c«ng bè tæng khèi lîng hay tæng trÞ gi¸ cña s¶n phÈm ®îc phÐp nhËp khÈu trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh trong t¬ng lai vµ mäi thay ®æi vÒ sè lîng hay trÞ gi¸ nãi trªn.  C¸c níc thµnh viªn WTO cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch ®Ó h¹n chÕ sè lîng hay trÞ gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu nh»m môc ®Ých b¶o vÖ t×nh h×nh tµi chÝnh ®èi ngo¹i vµ c¸n c©n thanh to¸n cña níc m×nh. C¸c h¹n chÕ nhËp khÈu ®îc ®Þnh ra, duy tr× hay më réng vÒ môc ®Ých nµy kh«ng ®îc vît qu¸ møc cÇn thiÕt lµ “®Ó ng¨n ngõa sù ®e do¹ s¾p x¶y ra hay ®Ó chÆn l¹i sù thiÕu hôt nghiªm träng dù tr÷ tiÒn tÖ, hoÆc trong tr êng hîp mét níc thµnh viªn cã dù tr÷ tiÒn tÖ rÊt thÊp, ®Ó n©ng dù tr÷ tiÒn tÖ lªn mét møc hîp lý”.[10, tr 97] §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, c¸c níc thµnh viªn cã thÓ h¹n chÕ sè lîng hoÆc gi¸ trÞ hµng ho¸ nhËp khÈu, nhng møc ®é h¹n chÕ kh«ng ®îc vît qu¸ møc cÇn thiÕt ®Ó ®Ò phßng hoÆc ng¨n chÆn nguy c¬ dù tr÷ tiÒn tÖ gi¶m m¹nh. §èi víi nh÷ng níc cã dù tr÷ tiÒn qu¸ máng th× møc ®é h¹n chÕ kh«ng ®îc vît qu¸ møc cÇn thiÕt ®Ó t¨ng dù tr÷ mét c¸ch hîp lý. §ång thêi, WTO còng yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn khi thi hµnh chÝnh s¸ch trong níc ph¶i cã nghÜa vô c©n ®èi thu chi quèc tÕ l©u dµi, tr¸nh sö dông tµi nguyªn mét c¸ch phi kinh tÕ, ph¶i tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó më réng th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng trong ch¬ng tr×nh trî gióp cña ChÝnh phñ ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, h¹n chÕ ®Ó b¶o vÖ thÞ trêng vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cô thÓ. Sù hç trî cña chÝnh phñ, ®Æc biÖt lµ chÝnh phñ c¸c níc cã møc sèng thÊp, møc t¨ng trëng thÊp, sÏ gióp Ých cho viÖc thùc hiÖn c¸c t«n chØ cña WTO. V× vËy, WTO cho phÐp c¸c níc nµy ®îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng hoÆc gi¸ trÞ hµng nhËp khÈu ®Ó kiÓm so¸t møc nhËp khÈu, nh»m thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc m×nh. Ngoµi ra, WTO cßn quy ®Þnh c¸c ngo¹i lÖ chung ®îc ¸p dông cho viÖc h¹n chÕ sè lîng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, khi chÝnh phñ thÊy cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ: ®¹o ®øc x· héi, con ngêi vµ ®éng thùc vËt; tµi s¶n quèc gia vÒ nghÖ thuËt, lÞch sö hay kh¶o cæ; tµi nguyªn thiªn nhiªn khan hiÕm vµ liªn quan ®Õn xuÊt nhËp khÈu vµng vµ b¹c, víi ®iÒu kiÖn lµ c¸c biÖn ph¸p nµy ph¶i thùc hiÖn kÌm theo viÖc h¹n chÕ s¶n xuÊt hay tiªu dïng néi ®Þa liªn quan ®Õn chóng. Tuy nhiªn, WTO còng yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn khi ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu ph¶i cam kÕt tr¸nh g©y ra tæn thÊt kh«ng cÇn thiÕt cho quyÒn lîi kinh tÕ vµ th¬ng m¹i cña c¸c níc thµnh viªn kh¸c. Khi t×nh h×nh kinh tÕ trong níc ®· ®îc c¶i thiÖn, WTO yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i dÇn dÇn níi láng c¸c h¹n chÕ, chØ duy tr× c¸c h¹n chÕ ®ã ë møc ®é cÇn thiÕt, cßn khi t×nh h×nh kinh tÕ trong níc thay ®æi theo chiÒu híng tèt kh«ng cÇn thiÕt ph¶i duy tr× nh÷ng h¹n chÕ ®ã n÷a th× ph¶i lo¹i bá c¸c h¹n chÕ ®ã ngay lËp tøc. Bªn c¹nh ®ã, WTO còng quy ®Þnh vÒ viÖc cÊm ph©n biÖt ®èi xö khi ¸p dông h¹n ng¹ch. ViÖc cÊm ®o¸n hay h¹n chÕ ®îc thùc hiÖn ®èi víi viÖc nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm cïng lo¹i cña tÊt c¶ c¸c níc hoÆc ®èi víi viÖc xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm cïng lo¹i sang bÊt kú níc nµo. Khi h¹n chÕ viÖc nhËp khÈu cña s¶n phÈm nµo ®ã, c¸c níc thµnh viªn ph¶i tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó viÖc ph©n phèi nh÷ng s¶n phÈm Êy ph¶i s¸t víi møc mµ c¸c níc thµnh viªn kh¸c dù tÝnh cã thÓ xuÊt khÈu ®îc khi kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng. Cô thÓ WTO yªu cÇu c¸c quèc gia nh sau:  Khi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc, ph¶i x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ c«ng bè h¹n ng¹ch nµy trong tõng thêi gian cô thÓ vµ nh÷ng thay ®æi nÕu cã.  NÕu kh«ng thÓ x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch ®îc th× cã thÓ dïng giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng cã h¹n ng¹ch hoÆc giÊy chøng nhËn nhËp khÈu ®Ó h¹n chÕ.  NÕu ¸p dông h¹n ng¹ch cho tõng níc th× ph¶i ®¹t ®îc tho¶ thuËn vÒ ph©n phèi h¹n ng¹ch víi c¸c níc thµnh viªn cã quan hÖ lîi Ých lín víi níc m×nh. Ngoµi c¸c quy ®Þnh chung vÒ h¹n ng¹ch nh trªn, ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (quy ®Þnh t¹i §iÒu IV HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cña WTO) cã thÓ ¸p dông mét h×nh thøc h¹n ng¹ch ®Æc biÖt gäi lµ H¹n ng¹ch thuÕ quan (Tariff Rate Quota - TRQ). 1.2.3. Quy ®Þnh vÒ sö dông giÊy phÐp nhËp khÈu a. Nh÷ng quy ®Þnh chung cña WTO vÒ viÖc cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu GiÊy phÐp nhËp khÈu lµ v¨n b¶n ph¸p lý do c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu cÊp cho nhµ nhËp khÈu ®Ó hä cã quyÒn nhËp khÈu hµng ho¸. WTO quy ®Þnh viÖc cÊp phÐp nhËp khÈu ph¶i ®¬n gi¶n, râ rµng vµ dÔ dù ®o¸n. C¸c chÝnh phñ ph¶i c«ng bè th«ng tin ®Çy ®ñ cho c¸c nhµ kinh doanh biÕt giÊy phÐp ®îc cÊp nh thÕ nµo vµ c¨n cø ®Ó cÊp. Khi ®Æt ra c¸c thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu míi hay thay ®æi c¸c thñ tôc hiÖn t¹i, c¸c thµnh viªn ph¶i th«ng b¸o theo nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cho WTO. ViÖc xÐt ®¬n nhËp khÈu còng ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh chÆt chÏ. §iÒu 1, HiÖp ®Þnh vÒ thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu quy ®Þnh chi tiÕt nh sau: “CÊp phÐp nhËp khÈu ®îc hiÓu lµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh ®îc sö dông ®Ó thùc hiÖn chÕ ®é cÊp phÐp nhËp khÈu, yªu cÇu ph¶i nép ®¬n xin nhËp khÈu hoÆc c¸c lo¹i giÊy tê kh¸c (kh«ng liªn quan ®Õn môc ®Ých H¶i quan) cho c¸c c¬ quan hµnh chÝnh thÝch hîp nh lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®îc phÐp nhËp khÈu”. [10, tr 106] C¸c thµnh viªn cña WTO ph¶i ®¶m b¶o r»ng nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh ®Ó thùc hiÖn chÕ ®é cÊp phÐp nhËn khÈu kh«ng ®îc bãp mÐo th¬ng m¹i do viÖc sö dông kh«ng thÝch hîp c¸c thñ tôc ®ã. C¸c quy ®Þnh ®èi víi thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu ph¶i ®îc ¸p dông trung lËp vµ ®îc qu¶n lý theo mét c¸ch thøc c«ng b»ng vµ hîp lý. WTO còng quy ®Þnh r»ng mäi th«ng tin vµ quy ®Þnh liªn quan ®Õn thñ tôc nép ®¬n xin giÊy phÐp nhËp khÈu nh tiªu chuÈn cña nhµ nhËp khÈu, c¬ quan tiÕp nhËn, danh môc hµng hãa ph¶i ®îc c«ng bè sao cho ChÝnh phñ c¸c níc vµ c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ n¾m b¾t ®îc. NÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp, c¸c thµnh viªn ph¶i th«ng b¸o c«ng khai c¸c th«ng tin trªn trong thêi h¹n 21 ngµy tríc khi c¸c quy ®Þnh vµ yªu cÇu cã hiÖu lùc, tuy nhiªn trong mäi trêng hîp kh«ng ®îc muén h¬n ngµy cã hiÖu lùc. TÊt c¶ c¸c trêng hîp ngo¹i lÖ hoÆc thay ®æi quy ®Þnh liªn quan ®Õn thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu hay danh môc c¸c mÆt hµng ph¶i ®îc c«ng bè theo c¸ch thøc vµ trong cïng thêi h¹n nãi trªn. Ngoµi ra, WTO còng quy ®Þnh r»ng ngêi cã giÊy phÐp cã quyÒn tiÕp cËn nguån ngo¹i hèi cÇn thiÕt ®Ó thanh to¸n hµng nhËp khÈu cÇn giÊy phÐp theo cïng ®iÒu kiÖn ®èi víi c¸c nhµ nhËp khÈu hµng kh«ng cÇn giÊy phÐp. b. C¸c trêng hîp cÊp phÐp nhËp khÈu trong WTO Theo WTO, thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu ®îc chia thµnh 2 trêng hîp: - Thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu tù ®éng: WTO quy ®Þnh tÊt c¶ nh÷ng ngêi, c¬ quan hoÆc tæ chøc ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu ph¸p lý cña thµnh viªn nhËp khÈu vÒ viÖc tham gia ho¹t ®éng nhËp khÈu mÆt hµng thuéc diÖn cÊp phÐp tù ®éng ®Òu cã quyÒn nép ®¬n xin cÊp phÐp vµ ®îc phª chuÈn ngay lËp tøc mµ kh«ng bÞ g©y khã kh¨n trë ng¹i g×. - Thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng: GiÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng ®îc c¸c chÝnh phñ sö dông nh»m môc ®Ých h¹n chÕ hµng nhËp khÈu. Theo quy ®Þnh cña WTO, cÊp phÐp kh«ng tù ®éng kh«ng ®îc t¹o thªm nh÷ng t¸c ®éng h¹n chÕ hoÆc c¶n trë th¬ng m¹i. §èi víi lo¹i giÊy phÐp nµy, WTO quy ®Þnh ph¶i gi¶m tèi ®a c¸c trë ng¹i cho ngêi xin giÊy phÐp, chØ giíi h¹n ë nh÷ng g× hÕt søc cÇn thiÕt cho c«ng t¸c qu¶n lý nhËp khÈu. Thêi gian xÐt duyÖt theo yªu cÇu cña WTO kh«ng vît qu¸ 60 ngµy vµ thêi h¹n cã hiÖu lùc cña giÊy phÐp ph¶i hîp lý, kh«ng nªn qu¸ ng¾n ®Ó ¶nh h ëng tíi viÖc nhËp khÈu còng nh kh«ng g©y trë ng¹i cho hµng ho¸ nhËp khÈu tõ xa. TÊt c¶ nh÷ng ngêi, c«ng ty hoÆc tæ chøc ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu ph¸p lý vµ hµnh chÝnh cña thµnh viªn nhËp khÈu ®Òu cã quyÒn ngang nhau trong viÖc nép ®¬n xin cÊp vµ ®îc xem xÐt ®Ó cÊp phÐp. NÕu ®¬n xin cÊp phÐp kh«ng ®îc chÊp nhËn th× theo yªu cÇu cña ngêi nép ®¬n, c¬ quan chøc n¨ng ph¶i th«ng b¸o lý do kh«ng chÊp nhËn vµ ngêi nép ®¬n ®îc quyÒn khiÕu kiÖn vµ yªu cÇu xem xÐt l¹i theo ph¸p luËt vµ thñ tôc trong níc cña thµnh viªn nhËp khÈu. Khi ph©n bæ giÊy phÐp, c¸c níc thµnh viªn cÇn xem xÐt t×nh h×nh nhËp khÈu cña ngêi nép ®¬n. Cô thÓ lµ, cÇn ph¶i xÐt xem liÖu giÊy phÐp cÊp cho ngêi nép ®¬n trong qu¸ khø cã ®îc sö dông hÕt kh«ng? Trong trêng hîp ngêi nép ®¬n kh«ng sö dông hÕt giÊy phÐp ®· ®îc cÊp, c¬ quan chøc n¨ng ph¶i t×m hiÓu lý do t¹i sao vµ c©n nh¾c nh÷ng lý do nµy khi ph©n bæ giÊy phÐp míi. NÕu lîng hµng ho¸ nhËp khÈu qu¸ møc ®îc cÊp phÐp nhng vÉn cã thÓ chÊp nhËn ®îc th× cã thÓ sÏ ®iÒu chØnh møc ph©n bæ giÊy phÐp trong t¬ng lai ®Ó bï l¹i lîng nhËp qu¸ phÐp. Nh»m thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh trªn vÒ thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu, WTO ®· thµnh lËp Uû ban vÒ cÊp phÐp nhËp khÈu. Uû ban nµy t¹o c¸c c¬ héi th ¬ng lîng ®Ó thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh nµy cña c¸c níc thµnh viªn. Khi ban hµnh hoÆc thay ®æi thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu, c¸c thµnh viªn ph¶i th«ng b¸o cho Uû ban trong vßng 60 ngµy kÓ tõ ngµy c«ng bè viÖc ban hµnh hay thay ®æi ®ã. 1.2.4. Quy ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng a. Nh÷ng quy ®Þnh chung Trong th¬ng m¹i thÕ giíi, bu«n b¸n c«ng b»ng vµ ngay th¼ng lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó thóc ®Èy tù do ho¸ th¬ng m¹i, gãp phÇn b¶o ®¶m sù æn ®Þnh vµ minh b¹ch trong th¬ng m¹i. Tho¶ thuËn vÒ trî cÊp vµ chèng trî cÊp ®· ®¹t ®îc trong thêi kú GATT, sau ®ã HiÖp ®Þnh nµy ®· tiÕp tôc ®îc söa ®æi, hoµn thiÖn vµ cÊu thµnh nªn hÖ thèng ph¸p lý cña WTO ngµy nay. Kh«ng gièng nh HiÖp ®Þnh tiÒn nhiÖm, HiÖp ®Þnh míi vÒ trî cÊp cña WTO chøa ®ùng ®Þnh nghÜa vÒ trî cÊp vµ ®a ra kh¸i niÖm vÒ “trî cÊp ®Æc thï” hay cßn gäi lµ “trî cÊp riªng”. ChØ c¸c trî cÊp ®Æc thï hay trî cÊp riªng míi chÞu sù ®iÒu chØnh bëi c¸c nguyªn t¾c ®îc quy ®Þnh trong hiÖp ®Þnh nµy. Trî cÊp x¶y ra khi mét sè lîi Ých ®îc chuyÓn giao nhê cã sù hç trî cña chÝnh phñ vÒ gi¸ hay thu nhËp, hay cã sù ®ãng gãp tµi chÝnh cña chÝnh phñ còng nh c¸c tæ chøc c«ng céng, ch¼ng h¹n nh chuyÓn giao trùc tiÕp c¸c kho¶n tiÒn hay b¶o l·nh tÝn dông; hoÆc bá qua c¸c kho¶n tiÒn lÏ ra ph¶i thu cho ng©n s¸ch nhµ níc, ch¼ng h¹n nh c¸c u ®·i vÒ thuÕ (trõ thuÕ gi¸n thu); hoÆc chÝnh phñ cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng thuéc nhãm c¬ së h¹ tÇng, hay th«ng qua viÖc mua hµng ho¸. HiÖp ®Þnh còng quy ®Þnh trî cÊp riªng lµ lo¹i trî cÊp chØ dµnh cho mét ngµnh hoÆc mét sè ngµnh, mét doanh nghiÖp hay mét nhãm doanh nghiÖp nhÊt ®Þnh, vµ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn hay c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh«ng chØ ra mét c¸ch râ rµng, c«ng khai c¸c tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó ®¹t ®îc trî cÊp. Trî cÊp ¸p dông giíi h¹n cho c¸c doanh nghiÖp nhÊt ®Þnh n»m trong mét vïng ®Þa lý x¸c ®Þnh thuéc ph¹m vi thÈm quyÒn cña nhµ chøc tr¸ch cÊp trî cÊp th× còng ®îc coi lµ trî cÊp riªng. ViÖc x¸c ®Þnh trî cÊp riªng ph¶i ®îc chøng minh râ rµng trªn c¬ së chøng cø thùc tÕ. b. Nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cña WTO vÒ c¸c lo¹i trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng ¸p dông cho mçi lo¹i trî cÊp C¸c quy ®Þnh vÒ trî cÊp cña WTO trong HiÖp ®Þnh nµy ¸p dông ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp, bao gåm 3 lo¹i trî cÊp: trî cÊp bÞ cÊm, trî cÊp cã thÓ ®èi kh¸ng, vµ trî cÊp kh«ng thÓ ®èi kh¸ng (hay cßn gäi lµ trî cÊp cã thÓ chÊp nhËn ®îc). Trî cÊp bÞ cÊm: Trî cÊp nµy cã thÓ ®îc sö dông ®Ó hç trî cho mét ngµnh s¶n xuÊt non trÎ v¬n lªn chiÕm lÜnh thÞ trêng hoÆc v× c¸c môc ®Ých kinh tÕ kh¸c. Tuy nhiªn, cã mét sè h×nh thøc trî cÊp bÞ cÊm trong WTO. WTO ®Æc biÖt cÊm c¸c thµnh viªn kh«ng ®îc sö dông c¸c biÖn ph¸p trî cÊp g¾n víi thµnh tÝch xuÊt khÈu (trî cÊp xuÊt khÈu) còng nh c¸c trî cÊp g¾n víi viÖc u tiªn sö dông hµng néi ®Þa h¬n hµng nhËp khÈu (tøc lµ trî cÊp ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm thay thÕ hµng nhËp khÈu) Trî cÊp cã thÓ ®èi kh¸ng: §iÒu 5 - HiÖp ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng cña WTO quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp sau ®©y sÏ ®îc coi lµ trî cÊp cã thÓ ®èi kh¸ng:  Trêng hîp trî cÊp ®îc x¸c ®Þnh râ lµ ®· g©y ra ph¬ng h¹i (tæn h¹i) cho nÒn c«ng nghiÖp néi ®Þa cña mét níc hoÆc v« hiÖu ho¸ hoÆc tíc ®i mÊt lîi Ých mµ th«ng thêng níc ®ã vÉn thu nhËn ®îc, ®Æc biÖt lµ lîi Ých thu ®îc do chÕ ®é nh©n nhîng lÉn nhau vÒ thuÕ quan.  Trêng hîp trî cÊp g©y ra ph¬ng h¹i (tæn h¹i) nghiªm träng tíi lîi Ých cña níc thø ba lµ thµnh viªn cña WTO. Quy ®Þnh cña WTO còng chØ ra râ r»ng, ph¬ng h¹i (tæn h¹i) nghiªm träng trong trêng hîp nµy cã nghÜa lµ: - Tæng trî cÊp tÝnh theo gi¸ trÞ cña mét s¶n phÈm vît qu¸ 5% trÞ gi¸ cña nã. - Trî cÊp ®Ó bï cho sù thua lç kÐo dµi trong ho¹t ®éng kinh doanh cña mét ngµnh s¶n xuÊt. - Trî cÊp ®Ó bï cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh thua lç cña mét doanh nghiÖp, trõ khi ®ã lµ mét biÖn ph¸p nhÊt thêi mang tÝnh chÊt mét lÇn vµ kh«ng lÆp l¹i víi doanh nghiÖp ®ã vµ ®îc cÊp chØ thuÇn tuý ®Ó cho phÐp cã thêi gian t×m kiÕm mét gi¶i ph¸p l©u dµi vµ tr¸nh ph¸t sinh mét vÊn ®Ò x· héi gay g¾t. - Trùc tiÕp xo¸ nî cho doanh nghiÖp, vÝ dô nh xo¸ mét kho¶n nî Nhµ níc hay cÊp kinh phÝ ®Ó thanh to¸n nî. C¸c níc thµnh viªn cña WTO sÏ kh«ng ®îc ¸p dông mét trong c¸c lo¹i trî cÊp ®· nªu ë trªn. NÕu mét thµnh viªn cña WTO chøng minh ®îc r»ng mét níc thµnh viªn kh¸c ®ang ¸p dông hay duy tr× mét kho¶n trî cÊp dÉn ®Õn thiÖt h¹i, lµm v« hiÖu ho¸, suy gi¶m hay g©y ph¬ng h¹i nghiªm träng mét ngµnh s¶n xuÊt cña m×nh th× thµnh viªn nµy cã quyÒn khiÕu n¹i lªn c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO. NÕu c¬ quan nµy x¸c ®Þnh ®iÒu khiÕu n¹i trªn lµ ®óng th× thµnh viªn ®ang thùc hµnh hay duy tr× trî cÊp ph¶i rót bá ngay trî cÊp ®ã hoÆc ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó lo¹i bá t¸c ®éng cã h¹i tõ viÖc trî cÊp ®ã g©y ra cho c¸c thµnh viªn kh¸c. NÕu kh«ng, c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp cho phÐp bªn khiÕu n¹i cã quyÒn thùc hiÖn biÖn ph¸p ®èi kh¸ng. ThuÕ ®èi kh¸ng ph¶i ®îc ®¸nh víi møc thuÕ phï hîp víi tõng trêng hîp vµ trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Trî cÊp kh«ng thÓ ®èi kh¸ng (trî cÊp cã thÓ chÊp nhËn ®îc): §©y lµ lo¹i trî cÊp kh«ng ph¶i lµ trî cÊp riªng (quy ®Þnh ë phÇn trªn) hoÆc còng cã thÓ lµ trî cÊp riªng nhng liªn quan tíi c¸c vÊn ®Ò sau: - Hç trî cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu nh: chi phÝ nh©n sù, chi phÝ c«ng cô, thiÕt bÞ, ®Êt ®ai nhµ cöa sö dông cho ho¹t ®éng nghiªn cøu; chi phÝ t vÊn vµ dÞch vô hoµn toµn cho ho¹t ®éng nghiªn cøu; chi phÝ bæ sung phô tréi ph¸t sinh trùc tiÕp tõ ho¹t ®éng nghiªn cøu; c¸c chi phÝ ®iÒu hµnh kh¸c ph¸t sinh trùc tiÕp tõ ho¹t ®éng nghiªn cøu. - Trî gióp cho c¸c vïng khã kh¨n trªn l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn. Vïng khã kh¨n ®ã ph¶i ®îc x¸c ®Þnh ranh giíi mét c¸ch râ rµng vÒ ®Þa lý víi nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ vµ hµnh chÝnh nhÊt ®Þnh. Vïng ®ã ®îc coi lµ vïng khã kh¨n trªn c¬ së nh÷ng tiªu thøc v« t vµ kh¸ch quan, nªu râ rµng nh÷ng khã kh¨n cña vïng ®ã ph¸t sinh tõ nh÷ng nh©n tè kh«ng mang tÝnh nhÊt thêi; c¸c tiªu thøc ®ã ph¶i ®îc nªu râ trong luËt, quy chÕ hay nh÷ng v¨n b¶n chÝnh thøc kh¸c ®Ó cã thÓ cho phÐp kiÓm tra ®îc. - Hç trî nh»m xóc tiÕn n©ng cÊp nh÷ng ph¬ng tiÖn h¹ tÇng hiÖn cã cho phï hîp víi yªu cÇu míi vÒ m«i trêng. Tuy nhiªn, sù hç trî ®ã chØ lµ biÖn ph¸p nhÊt thêi kh«ng kÐo dµi, cã giíi h¹n kh«ng qu¸ 20% chi phÝ n©ng cÊp, vµ kh«ng bao gåm chi phÝ thay thÕ hay vËn hµnh nh÷ng kho¶n ®Çu t ®· ®îc hç trî. Kho¶n hç trî nµy còng cã thÓ ®îc cÊp cho mäi doanh nghiÖp øng dông thiÕt bÞ míi hay quy tr×nh s¶n xuÊt míi. Tuy nhiªn, nÕu mét níc thµnh viªn nµo ®ã trong WTO cã lý do ®Ó chøng minh ®îc r»ng, trî cÊp lo¹i nµy ®· dÉn tíi nh÷ng t¸c h¹i nghiªm träng cho ngµnh s¶n xuÊt trong níc cña níc thµnh viªn ®ã th× hä cã thÓ khiÕu n¹i lªn Uû ban vÒ Trî CÊp vµ C¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng cña WTO. NÕu Uû ban nµy x¸c ®Þnh ®iÒu khiÕu n¹i trªn lµ ®óng th× cã thÓ khuyÕn nghÞ víi níc ®ang ¸p dông trî cÊp ®iÒu chØnh ch¬ng tr×nh trî cÊp sao cho triÖt tiªu ®îc t¸c ®éng xÊu cña nã tíi c¸c thµnh viªn kh¸c. Uû ban ph¶i cã kÕt luËn trong vßng 120 ngµy kÓ tõ ngµy vÊn ®Ò ®îc ®a ra tríc Uû ban. Trong trêng hîp c¸c khuyÕn nghÞ nãi trªn kh«ng ®îc tu©n thñ trong vßng 6 th¸ng, Uû ban sÏ cho phÐp bªn khiÕu n¹i ®îc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ®èi kh¸ng t¬ng xøng víi tÝnh chÊt vµ møc ®é cña t¸c ®éng ®· ®îc x¸c ®Þnh. 1.2.5. Quy ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ tù vÖ ViÖc rµng buéc thuÕ quan kh«ng ®îc t¨ng vµ ¸p dông chóng mét c¸ch b×nh ®¼ng víi mäi ®èi t¸c th¬ng m¹i (Quy chÕ tèi huÖ quèc-MFN) lµ mét c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®¶m b¶o th¬ng m¹i toµn cÇu ®îc tiÕn hµnh thuËn lîi. Tuy nhiªn, trong mét sè trêng hîp nhÊt ®Þnh, WTO cho phÐp mét níc thµnh viªn cã thÓ kh«ng tu©n thñ nguyªn t¾c nµy khi x¶y ra hiªn tîng b¸n ph¸ gi¸. a. Chèng b¸n ph¸ gi¸ B¸n ph¸ gi¸ x¶y ra khi mét c«ng ty xuÊt khÈu mét s¶n phÈm víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ th«ng thêng t¹i níc s¶n xuÊt. Kh«ng ph¶i khi nµo b¸n ph¸ gi¸ còng t¹o ra c¹nh tranh kh«ng c«ng b»ng. Khi hµnh ®éng b¸n ph¸ gi¸ g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho mét ngµnh s¶n xuÊt cña mét thµnh viªn, WTO cho phÐp thµnh viªn ®ã ®Æt ra thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®Ó kh¾c phôc nh÷ng thiÖt h¹i do viÖc nµy g©y ra. Tuy nhiªn viÖc ¸p dông thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ph¶i tu©n theo nh÷ng thñ tôc chÆt chÏ vµ thêng rÊt phøc t¹p. b. C¸c biÖn ph¸p tù vÖ Khi mét mÆt hµng nhËp khÈu nµo ®ã t¨ng lªn ®ét biÕn g©y ra thiÖt h¹i nghiªm träng cho mét ngµnh s¶n xuÊt, WTO cho phÐp c¸c thµnh viªn bÞ thiÖt h¹i cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ t¹m thêi kÓ c¶ h¹n chÕ ®Þnh lîng ®Ó kh¾c phôc thiÖt h¹i do nhËp khÈu g©y ra. WTO quy ®Þnh, mét níc chØ cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ sau khi ®· cã sù ®iÒu tra ®Ó x¸c ®Þnh tæn h¹i nghiªm träng cña c¸c nhµ chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn. HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p tù vÖ còng chØ râ:  “Tæn h¹i nghiªm träng” ®îc hiÓu lµ sù suy gi¶m toµn diÖn ®¸ng kÓ tíi vÞ trÝ cña ngµnh c«ng nghiÖp néi ®Þa.  “§e do¹ g©y ra tæn h¹i nghiªm träng” ®îc hiÓu lµ tæn h¹i nghiªm träng râ rµng sÏ x¶y ra. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, viÖc x¸c ®Þnh liÖu mét hµng ho¸ nhËp khÈu cã g©y ra hoÆc ®e do¹ g©y ra tæn h¹i nghiªm träng cho s¶n xuÊt néi ®Þa ph¶i dùa trªn c¬ së thùc tÕ (chø kh«ng chØ lµ sù pháng ®o¸n, viÖn dÉn hay kh¶ n¨ng xa). ViÖc ¸p dông biÖn ph¸p tù vÖ: WTO cho phÐp c¸c níc thµnh viªn ®îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ chØ ë møc ®é cÇn thiÕt ®Ó ng¨n chÆn hoÆc kh¾c phôc nh÷ng tæn h¹i nghiªm träng vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®iÒu chØnh ngµnh c«ng nghiÖp cã liªn quan. NÕu c¸c níc thµnh viªn sö dông biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng th× kh«ng ®îc gi¶m khèi lîng hµng nhËp khÈu xuèng thÊp h¬n møc nhËp khÈu trung b×nh trong 3 n¨m gÇn ®©y trõ khi chøng minh ®îc râ rµng r»ng møc h¹n chÕ thÊp h¬n ®ã lµ cÇn thiÕt ®Ó ng¨n c¶n hay kh¾c phôc nh÷ng thiÖt h¹i rÊt nghiªm träng ®ang diÔn ra. C¸c thµnh viªn sÏ chØ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tù vÖ trong kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ng¨n chÆn hay kh¾c phôc nh÷ng tæn h¹i nghiªm träng vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®iÒu chØnh. Thêi gian nµy kh«ng ®îc vît qu¸ 4 n¨m. MÆc dï vËy, WTO còng níi réng trong trêng hîp ®Æc biÖt cho phÐp thêi h¹n cã thÓ kÐo dµi tíi 8 n¨m tuú thuéc vµo sù ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn, nÕu viÖc kÐo dµi lµ cÇn thiÕt nh»m tiÕp tôc b¶o vÖ hay ®iÒu chØnh nh÷ng tæn thÊt. Tuy nhiªn, trong nh÷ng trêng hîp nghiªm träng mµ sù chËm trÔ cã thÓ g©y ra thiÖt h¹i khã cã thÓ kh¾c phôc ®îc, WTO cho phÐp mét thµnh viªn cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p tù vÖ t¹m thêi (cha cÇn cã sù ®iÒu tra cña WTO) dùa trªn x¸c ®Þnh s¬ bé nh÷ng chøng cø râ rµng chøng tá gia t¨ng nhËp khÈu ®· g©y ra hoÆc ®e do¹ g©y ra tæn h¹i nghiªm träng. BiÖn ph¸p t¹m thêi ®îc ¸p dông díi h×nh thøc thuÕ quan, trong thêi h¹n díi 200 ngµy. NÕu nh sau ®ã kÕt qu¶ ®iÒu tra cña WTO cho thÊy hµng nhËp khÈu nµy kh«ng g©y ra hoÆc ®e däa g©y ra nh÷ng tæn h¹i nghiªm träng ®èi víi ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa th× níc ¸p dông tù vÖ ph¶i hoµn l¹i lîng thuÕ ®· thu. 1.2.6. Mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ quan kh¸c Ngoµi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan chñ yÕu nh ®· tr×nh bµy ë trªn, WTO cßn quy ®Þnh vÒ mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ sau: a. Quy ®Þnh vÒ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan vµ c¸c phô thu t¹i cöa khÈu WTO quy ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan lµ trÞ gi¸ giao dÞch (trong giao dÞch ®¬n gi¶n th«ng thêng lµ gi¸ hîp ®ång). Trong trêng hîp kh«ng ¸p dông ®îc trÞ gi¸ giao dÞch th× ph¶i sö dông c¸c c¸ch tÝnh kh¸c, nhng kh«ng ®îc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ mét c¸ch tuú tiÖn, ch¼ng h¹n sö dông gi¸ nhËp khÈu tèi thiÓu ®Ó tÝnh thuÕ. Ngoµi ra h¶i quan chØ ®îc thu c¸c kho¶n phÝ vµ lÖ phÝ t¬ng øng víi chi phÝ cÇn thiÕt cho thñ tôc th«ng quan. WTO kh«ng cho phÐp thu c¸c kho¶n phÝ vµ phô thu v× c¸c môc ®Ých b¶o hé hay thu ng©n s¸ch. b. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i Theo HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i, c¸c níc thµnh viªn WTO ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu sau: - C¸c tiªu chuÈn híng dÉn vµ kh¸i niÖm cña c¸c tæ chøc tiªu chuÈn quèc tÕ nh ISO, CODEX, IEC... ph¶i ®îc dïng lµm c¨n cø ®Ó thùc hiÖn ë c¸c quèc gia trõ khi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ cã liªn quan hoÆc mét phÇn nµo ®ã cña c¸c tiªu chuÈn nµy lµ c¸c c¸ch thøc kh«ng cã hiÖu qu¶ hoÆc kh«ng phï hîp cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu hîp ph¸p ®ang ®eo ®uæi, vÝ dô nh c¸c yÕu tè c¨n b¶n vÒ khÝ hËu hoÆc ®Þa lý hoÆc c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng nghÖ. - Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ban hµnh ph¶i theo h×nh thøc mµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· híng dÉn. - C¸c thµnh viªn sÏ tÝch cùc xem xÐt ®Ó chÊp nhËn c¸c quy ®Þnh kü thuËt t¬ng øng cña c¸c thµnh viªn kh¸c nÕu nh c¸c thµnh viªn ®ã thÊy r»ng c¸c quy ®Þnh nµy ®¸p øng ®Çy ®ñ môc tiªu ®Æt ra c¸c quy ®Þnh cña chÝnh m×nh. - ViÖc x©y dùng c¸c quy ®Þnh míi cã kh¶ n¨ng c¶n trë th¬ng m¹i ph¶i ®îc th«ng b¸o kÞp thêi cho c¸c níc thµnh viªn WTO. c. KiÓm dÞch ®éng thùc vËt Theo WTO, c¸c níc thµnh viªn cã quyÒn sö dông c¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng - thùc vËt cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ cuéc sèng vµ søc khoÎ cña con ngêi nhng chØ ®îc ¸p dông ë møc ®é cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ cuéc sèng vµ søc khoÎ con ngêi, ®éng vËt vµ thùc vËt vµ dùa trªn c¸c nguyªn t¾c khoa häc vµ kh«ng ®îc duy tr× nÕu thiÕu c¨n cø khoa häc x¸c ®¸ng. d. C¸c doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc Trong WTO, c¸c doanh nghiÖp ®îc ban c¸c ®Æc quyÒn th¬ng m¹i gäi lµ c¸c doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc dï cho chóng thuéc së h÷u nhµ níc hay së h÷u t nh©n. VÝ dô vÒ c¸c doanh nghiÖp nµy lµ nh÷ng doanh nghiÖp thuéc lo¹i “®Çu mèi” nhËp khÈu, hay lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®îc phÐp ®éc quyÒn trong ph©n phèi hµng nhËp khÈu, hoÆc lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn tíi c¸c nguån tµi chÝnh hay ngo¹i tÖ. WTO cho phÐp c¸c thµnh viªn duy tr× doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc song ph¶i cam kÕt c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp nµy phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c chung vÒ ®èi xö kh«ng ph©n biÖt víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµ ph¶i ho¹t ®éng hoµn toµn trªn tiªu chÝ th¬ng m¹i.