B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C KINH T TP.HCM
----------------------------
NÉ HI U TU N
HOÀN THI N QUY TRÌNH ÁNH GIÁ
I PHÓ
R I RO TRONG KI M TOÁN BÁO CÁO TÀI
CHÍNH T I CÁC CÔNG TY KI M TOÁN
CL P
V A VÀ NH
VI T NAM
Chuyên ngành : K toán
Mã s
: 60.34.03.01
LU N V N TH C S KINH T
NG
IH
NG D N KHOA H C:
PGS.TS. TR N TH GIANG TÂN
TP. H
CHÍ MINH – N M 2014
L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan lu n v n này là k t qu nghiên c u c a riêng tôi, không sao chép
c a b t k ai. N i dung c a lu n v n có tham kh o và s d ng tài li u, thông tin
đ
c đ ng t i trên các tác ph m, t p chí theo danh m c tài li u c a lu n v n.
TP. H Chí Minh, tháng 12 n m 2014
Né Hi u Tu n
M CL C
TRANG PH BÌA
L I CAM OAN
M CL C
DANH M C CÁC T
VI T T T
DANH M C CÁC B NG BI U, S
L IM
CH
U ................................................................................................................ 1
NG 1: T NG QUAN V
ÁNH GIÁ VÀ
KI M TOÁN BCTC C A KI M TOÁN
I PHÓ R I RO TRONG
C L P.............................................. 11
1.1 R i ro, đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán BCTC ............................... 11
1.1.1 Khái ni m v r i ro ki m toán .................................................................... 11
1.1.2 Phân lo i r i ro trong ki m toán ................................................................. 11
1.1.2.1 R i ro ti m tàng ....................................................................................... 11
1.1.2.2 R i ro ki m soát ...................................................................................... 12
1.1.2.3 R i ro phát hi n ....................................................................................... 13
1.1.3 M i quan h gi a các lo i r i ro................................................................. 13
1.1.3.1 Mô hình r i ro ki m toán ......................................................................... 13
1.1.3.2 M i quan h gi a các lo i r i ro.............................................................. 14
1.1.4 Khái ni m đánh giá r i ro và ti p c n ki m toán d a trên r i ro ............... 15
1.1.4.1 Khái ni m đánh giá r i ro ........................................................................ 15
1.1.4.2 Ti p c n ki m toán d a trên r i ro .......................................................... 16
1.1.5 Các mô hình ti p c n ki m toán d a trên r i ro ......................................... 16
1.1.5.1 Mô hình r i ro tài chính ........................................................................... 16
1.1.5.2 Mô hình r i ro kinh doanh ....................................................................... 16
1.2
ánh giá và đ i phó r i ro ki m toán theo yêu c u chu n m c ki m toán
qu c t ...................................................................................................................... 19
1.3.1 L ch s phát tri n v đánh giá và đ i phó r i ro theo chu n m c ki m
toán qu c t .............................................................................................................. 20
1.3.2 Các chu n m c ki m toán qu c t hi n hành liên quan đ n đánh giá và
đ i phó r i ro ........................................................................................................... 24
1.3.2.1 Chu n m c ki m toán qu c t ISA 315 .................................................. 24
1.3.2.2 Chu n m c ki m toán qu c t ISA 330 .................................................. 26
1.3. Các quy đ nh hi n hành liên quan đ n đánh giá và đ i phó r i ro trong
chu n m c ki m toán hi n hành t i Vi t Nam ........................................................ 27
CH
NG 2: TH C TR NG
ÁNH GIÁ VÀ
I PHÓ R I RO TRONG
KI M TOÁN BCTC T I CÁC CÔNG TY KI M TOÁN V A VÀ NH
VI T NAM. ................................................................................................................. 31
2.1
c đi m các công ty ki m toán v a và nh
Vi t Nam ................................. 31
2.1.1 Khái ni m và đ c đi m công ty nh và v a
Vi t Nam ........................... 31
2.1.2 R i ro và đ c thù c a các công ty ki m toán nh và v a t i Vi t Nam ..... 31
2.2 . Th c tr ng đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán báo cáo tài chính t i các
công ty ki m toán v a và nh
2.2.1 Ph
Vi t Nam hi n nay ............................................... 32
ng pháp kh o sát................................................................................. 32
2.2.2 Quy trình kh o sát, x lý s li u và k t qu nghiên c u ............................ 33
2.2.2.1 ánh giá r i ro ch p nh n h p đ ng ki m toán ...................................... 37
2.2.2.2 Tìm hi u khách hàng và đánh giá r i ro ki m toán ................................. 40
2.2.2.3 Bi n pháp x lý đ i v i các r i ro đã đánh giá ....................................... 46
2.2.2.4 ánh giá ch t l
ng c a quy trình đánh giá và đ i phó r i ro ................ 48
2.2.2.5 Xác đ nh các nhân t
nh h
ng đ n tính h u hi u c a vi c thi t l p
quy trình đánh giá và đ i phó r i ro ........................................................................ 50
2.3
ánh giá chung vi c th c hi n đánh giá và đ i phó r i ro trong các công ty
ki m toán v a và nh t i Vi t Nam ......................................................................... 57
Ch
ng 3: GI I PHÁP HOÀN THI N QUY TRÌNH
ÁNH GIÁ VÀ
I
PHÓ R I RO TRONG KI M TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH T I CÁC
CÔNG TY KI M TOÁN
C L P NH
VÀ V A T I VI T NAM ................ 63
3.1 Quan đi m v xác l p gi i pháp ........................................................................ 63
3.2 Gi i pháp hoàn thi n quy trình đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán
BCTC t i các công ty ki m toán nh và v a
Vi t Nam ....................................... 64
3.3 Các ki n ngh cho các c quan có liên quan...................................................... 74
K T LU N .................................................................................................................. 77
TÀI LI U THAM KH O
PH L C
DANH M C CÁC T
VI T T T
Tên vi t t t
Tên đ y đ
1
AR
R i ro ki m toán
2
BCTC
Báo cáo tài chính
3
CR
R i ro ki m soát
4
DR
R i ro phát hi n
5
IR
R i ro ti m tàng
6
IFAC
Liên đoàn k toán qu c t
7
ISA
Chu n m c ki m toán qu c t
8
HTKSNB
H th ng ki m soát n i b
9
KT L
Ki m toán đ c l p
10
KTNB
Ki m toán n i b
11
KTV
Ki m toán viên
12
VACPA
H i ki m toán viên hành ngh Vi t Nam
13
VSA
Chu n m c ki m toán Vi t Nam
STT
DANH M C CÁC B NG BI U, S
Danh m c b ng, bi u
B ng s
Tên b ng
Trang
B ng 1.1
R i ro phát hi n
15
B ng 2.1
Tiêu chí đánh giá các công ty nh và v a theo N
31
56/2009
B ng 2.2
Tiêu chí xác đ nh các công ty KT L nh và v a
B ng 3.1
X p lo i ch t l
ng quy trình đánh giá và đ i phó r i
32
49
ro ki m toán
B ng 3.2
B ng Ma tr n nhân t đã xoay trong k t qu EFA l n 1
51
Danh m c s đ
S đ s
Tên s đ
Trang
S đ 1.1
Trình t đánh giá và đ i phó r i ro
17
S đ 1.2
M i quan h gi a các chu n m c liên quan đ n đánh
22
giá r i ro
1
L IM
U
Cùng v i s h i nh p vào n n kinh t th gi i, báo cáo tài chính đ
c ki m toán
ngày càng đóng vai trò quan tr ng trong đ i s ng tài chính c a h u h t các doanh
nghi p. Trong n n kinh t th tr
ng, các đ i t
toán v i nhi u m c đích khác nhau.
ng khác nhau s d ng k t qu ki m
i v i ngân hàng, nh ng đ i t
v n, h c n bi t r ng s v n h cho vay có đ
ng cho vay
c s d ng đúng m c đích hay không,
tình hình tài chính c a đ n v có cho th y kh n ng hoàn tr hay không.
i v i ch
s h u doanh nghi p, các c đông, h c n bi t m t cách đ y đ , đúng đ n v k t
qu kinh doanh c a doanh nghi p… Tóm l i, ki m toán mang l i s th a mãn cho
nh ng ng
i s d ng k t qu ki m toán s tin c y, m c đ trung th c c a các thông
tin tài chính mà h đ
c cung c p.
Tuy nhiên, b t k m t ho t đ ng hay ngành ngh nào c ng t n t i r i ro và ki m
toán c ng không ph i là ngo i l . H n n a, ki m toán đ c l p là m t ngành ngh r t
đ c bi t, n u nh nh ng ngành ngh khác ch ph c v cho đ i t
thì đ i v i các công ty ki m toán và ki m toán viên, đ i t
khách hàng mà còn là công chúng.
nâng cao ch t l
ng là khách hàng
ng ph c v không ch là
ng c a cu c ki m toán, các
công ty ki m toán và ki m toán viên ph i s d ng các k thu t đánh giá và đ i phó
r i ro m t cách hi u qu .
“ ánh giá r i ro” là m t trong nh ng th t c ki m toán đ
c chu n m c ki m toán
xác đ nh là vô cùng quan tr ng và c n thi t trong m t cu c ki m toán hi n nay.
Theo đó, cu c ki m toán đ
c th c hi n d a trên ti p c n r i ro s cung c p đ
c
m t t m nhìn t ng quát t t nh t cho toàn b ho t đ ng c a doanh nghi p, nh
h
ng đ n tính hi u qu trong công tác ki m toán, giúp ti t ki m chi phí, t ng
c
ng s b o đ m… Vi c đánh giá r i ro m t các phù h p đ t đó đ a ra nh ng
ph
ng h
ng đ i phó v i r i ro s giúp nâng cao tính hi u qu trong cu c ki m
toán.
Vi c đánh giá và đ i phó r i ro là m t ph n r t quan tr ng mang tính s ng còn cho
m i cu c ki m toán đ
c th hi n trong m i giai đo n ki m toán:
2
Trong giai đo n l p k ho ch ki m toán: đánh giá r i ro ki m toán nh m giúp cho
các các ki m toán viên có th xác đ nh đ
nh có th xác đ nh đ
c ph m vi, quy mô cu c ki m toán, c ng
c các th t c ki m toán c n th c hi n cho m i ph n hành.
Trong giai đo n th c hi n ki m toán: Vi c đánh giá r i ro ki m toán s giúp cho các
ki m toán viên có th ti t ki m th i gian vì đã h đã xác đ nh đ
c nh ng kho n
m c, ph n hành có m c đ r i ro cao đ t p trung th c hi n c ng nh xác đ nh các
th t c ki m toán c n thi t. Nh v y, tránh tình tr ng th c hi n các th t c ki m
toán không c n thi t đ i v i nh ng kho n m c có đ r i ro th p gây lãng phí th i
gian c ng nh chi phí th c hi n.
Tuy nhiên hi n nay, m t s công ty ki m toán v a và nh và m t s ki m toán viên
ng t p trung đi vào th nghi m c b n mà b sót ho c không th c hi n th t c
th
đánh giá r i ro ki m toán m t cách đ y đ theo nh quy trình ki m toán và không
nh n th c đ
c nh h
ng c ng nh t m quan tr ng c a th t c đánh giá r i ro
ki m toán đ i v i th nghi m c b n.
V i các lý do nêu trên, vi c “Hoàn thi n quy trình đánh giá và đ i phó r i ro
trong ki m toán báo cáo tài chính t i các công ty ki m toán đ c l p v a và nh
Vi t Nam” là m t v n đ c n thi t, nh m góp ph n phát tri n và hoàn thi n d ch
v ki m toán trong ti n trình h i nh p và th gi i.
M c tiêu nghiên c u
M c đích c a đ tài nh m gi i quy t nh ng v n đ sau:
Th nh t, kh o sát th c tr ng quy trình đánh giá và đ i phó r i ro ki m toán trong
ki m toán báo cáo tài chính t i các công ty ki m toán v a và nh
Vi t Nam hi n
nay.
Th hai, tìm ra các nhân t
nh h
ng đ n ch t l
ng c a quy trình đánh giá và đ i
phó r i ro ki m toán c ng nh nguyên nhân sâu xa nh h
ng đ n ch t l
ng c a
quy trình.
Th ba, đ xu t các ph
ng h
ng và gi i pháp c th nh m nâng cao hi u qu c a
quy trình đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán Báo cáo tài chính.
Câu h i nghiên c u
3
Các công ty ki m toán đ c l p v a và nh
Vi t Nam có tuân th yêu c u các
chu n m c ki m toán v đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán báo cáo tài
chính?
Nhân t nào nh h
Các ph
ng h
ng đ n ch t l
ng c a quy trình đánh giá và đ i phó r i ro?
ng và gi i pháp c th nh m nâng cao hi u qu và nh h
ng c a
vi c áp d ng quy trình đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán báo cáo tài chính?
it
ng và ph m vi nghiên c u
it
ng nghiên c u công tác đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán báo cáo
tài chính áp d ng t i các công ty ki m toán đ c l p v a và nh t i Vi t Nam.
tài
không nghiên c u các lo i r i ro khác hay các lo i hình ki m toán khác nh ki m
toán Nhà n
c, ki m toán n i b c ng nh không nghiên c u quy trình này
các
công ty Ki m toán đ c l p có quy mô l n.
Ph m vi nghiên c u ch t p trung vào ki m toán ki m toán Báo cáo tài chính, không
t p trung vào ki m toán nhà n
c và ki m toán n i b .
Ph m vi nghiên c u c a đ tài gi i h n trong v n đ đánh giá và đ i phó r i ro
trong ki m toán báo cáo tài chính c a các công ty ki m toán đ c l p t i Vi t Nam.
T ng quan v các nghiên c u tr
c
Các nghiên c u trên th gi i:
Trên th gi i, đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán BCTC là m t ch đ đ
c
khá nhi u nhà nghiên c u th c hi n. Có nhi u nghiên c u v s phát tri n k thu t
đánh giá r i ro đã đ
c đúc k t trong các giáo trình đ i h c. Các nghiên c u v
đánh giá r i ro t p trung vào các h
ng sau:
- Nghiên c u v s hình thành và phát tri n c a đánh giá r i ro. Tiêu bi u cho dòng
nghiên c u này là nghiên c u “S phát tri n đánh giá r i ro” c a Jeffrina Prinsloo
(2008). Theo đó, nghiên c u này đã ch ra s hình thành và phát tri n ki m toán qua
các giai đo n d a trên đánh giá và đ i phó r i ro,
- Nghiên c u “ nh h
ng c a đánh giá r i ro kinh doanh đ n vi c l p k ho ch
ki m toán” c ng nh th c hi n th t c ki m toán phù h p v i r i ro đ
c đánh giá.
Tiêu bi u cho dòng nghiên c u này là nghiên c u c a Natalia Kotchetova, Ed O’
4
Donnel, Alan Webb (
ra mô hình nh h
i h c Kansas) n m 2008. Tác gi đã đ a
i h c Waterloo,
ng c a vi c đánh giá r i ro kinh doanh g m c xét đoán c a
KTV, thu th p thông tin v khách hàng, phân chia nhi m v đ n các th t c ki m
toán. Nghiên c u c ng cho th y th t c phân tích là th t c ki m toán r t h u hi u
giúp đánh giá và đ i phó r i ro có sai sót tr ng y u trên BCTC.
- M t dòng nghiên c u khác t p trung vào nh ng khó kh n mà ki m toán viên g p
ph i trong vi c áp d ng đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán BCTC c ng nh
áp d ng mô hình r i ro kinh doanh trong ti p c n r i ro đ t đó đ xu t bi n pháp
c i thi n. Các nghiên c u cho r ng:
+ Th nh t, c n ph i xét đoán nh h
ng r i ro đ n th t c ki m toán. W. Robert
Knechel (2006) đã phát hi n nh ng khó kh n mà ki m toán viên g p ph i trong vi c
áp d ng đánh giá r i ro, đó là ph i hi u đ
c nh h
ng c a vi c đánh giá r i ro
đ n nh ng trình t và k thu t ki m toán s d ng (Pentland, 1993, p. 607). M c dù
vi c đánh giá r i ro giúp c i thi n ch t l
ng ki m toán và đem l i m c đ đ m b o
cao h n, tuy nhiên ki m toán viên c n ph i đ m b o đ
c tính hi u qu và h u
hi u, đ c bi t khi ki m toán viên ch a có nhi u kinh nghi m trong vi c đánh giá r i
ro kinh doanh nh m tránh s m t tín nhi m c a khách hàng đ
c ki m toán.
+ Th hai, vi c áp d ng đánh giá r i ro kinh doanh có nguy c bi n ki m toán thành
m t hình th c khác c a t v n: ánh giá r i ro ki m toán có th b xem nh là d ch
v làm t ng giá tr cho doanh nghi p, t c có th gây nh m l n r ng li u ph
ng
pháp đánh giá r i ro ki m toán có th t o nên nh ng c h i t v n. Vi c các nhà
qu n lý suy di n r ng vi c ki m toán làm t ng giá tr cho công ty. Vi c nhìn nh n
ki m toán làm t ng giá tr c a doanh nghi p có th làm gi m tính đ c l p v m t
hình th c, đ ng th i ki m toán viên có th g p mâu thu n làm nh h
l
ng đ n ch t
ng c a vi c ki m toán, ví d : làm cho ki m toán viên ít s n lòng đ a ra ý ki n
trái ng
c khi báo cáo còn các sai sót tr ng y u (Zeff, 2003b).
+ Th ba, vi c ki m soát thông tin t các giám đ c tài chính: M c dù các công ty
khách hàng có th c m th y thích ý t
ng c a vi c làm t ng giá tr c a cu c ki m
toán, tuy nhiên h không d dàng ti p nh n nh ng n l c c a ki m toán viên trong
5
vi c m r ng m c đ đ m b o v
t h n ph m vi k toán đ n thu n. Các nhà qu n
tr k toán c p cao (Giám đ c tài chính và ki m soát tài chính) th
ng quen v i vi c
qu n lý lu ng thông tin cung c p cho ki m toán viên b i vì h u h t các thông tin
theo ph
ng pháp ti p c n này đ u liên quan đ n vi c ti p c n h s và d li u.
Nh ng cu c ph ng v n v i nhân s c a khách hàng th
ng là nh ng ng
i liên
quan đ n quy trình l p báo cáo tài chính. Do đó, “b c tranh” mà ki m toán viên
nhìn th y đ
c có th đ
c “ki m soát” b i phòng k toán. V i ph
ng pháp d a
trên đánh giá r i ro kinh doanh, ki m toán viên ph i b t đ u thu th p nh ng thông
tin khác – nh ng thông tin th
không n m d
ng là bên ngoài quy trình l p báo cáo tài chính và
i s đi u hành tr c ti p c a các giám đ c tài chính.
i u này có th
gây nên s b t ti n n i khách hàng ki m toán. Tuy nhiên, đó là m t nhân t quan
tr ng trong vi c áp d ng ph
ng pháp ki m toán đánh giá r i ro kinh doanh, ví d :
vi c các nhà qu n tr ki m soát thông tin cung c p cho ki m toán viên có th ch ra
là m t trong nh ng nguyên nhân chính c a th t b i c a vi c ki m toán trong v
Enron (Morrison, 2004, p.366).
+ Th t , liên quan đ n nhu c u c n thu th p thông tin ngoài ph m vi k toán t
nh ng ngu n ch y u trong doanh nghi p. Ki m toán viên ph i ti p c n v i nhân
viên c a doanh nghi p khác b ph n k toán, nh là nhân viên
b ph n s n xu t,
nghiên c u phát tri n và b ph n nhân s . i u này t o ra nh ng th thách m i b i
vì nh ng d li u này không thu c v kinh nghi m tr
c đó c a ki m toán viên
(Humphrey et al., 2004; Power, 2003). K t qu là, m t cách rõ ràng và lô-gíc vi c
m r ng quy trình ki m toán thì không d dàng đ th c hi n.
+ Th n m, liên quan đ n n ng l c đ i v i ph
toán viên đ
608). Ph
ph
ng pháp ti p c n m i - các ki m
c đào t o đ th c hi n theo quy trình ki m toán (Pentland, 1993, p.
ng pháp ki m toán ti p c n theo đánh giá r i ro kinh doanh làm thay đ i
ng pháp ki m toán c a các ki m toán viên, làm cho các ki m toán viên g p
khó kh n khi không ti n hành th c hi n t ng b
c theo quy trình ki m toán. Ki m
toán viên, đ c bi t là các ch nhi m ki m toán s c m th y áp l c v i ph
ti p c n ki m toán m i b i vì h b áp l c ph i hoàn thành công vi c tr
ng pháp
c th i h n
6
và trong ph m vi d toán chi phí. Tuy nhiên, vi c áp d ng mô hình m i v n là
ph
ng pháp t i u đ đem l i nh ng l i ích (Fischer, 1996; Lemon et al., 2000, p.
22). M t s th thách bao g m:
Ki m toán viên có th không n m rõ v quy trình: ph
ng pháp đánh giá r i ro kinh
doanh t o ra nh ng s thay đ i, câu h i thông th
ng t các ki m toán viên là
“Chúng ta nên b t đ u t đâu?” Ph
ng pháp đánh giá r i ro kinh doanh đ
c ti n
hành khác v i quy trình ki m toán trong quá kh và m t trong nh ng m c tiêu c a
vi c thi t k l i quy trình ki m toán là gi m b t th i gian cho các ki m toán ki m
toán viên cho công vi c sau khi k t thúc n m. V i ph
ng pháp đánh giá r i ro kinh
doanh, th i gian đánh giá r i ro tr thành m t k t thúc m . Th t v y, r i ro kinh
doanh c a m t t ch c thay đ i liên t c vì v y nh ng đánh giá đ
đó có th không đáng tin c y trong t
c th c hi n tr
c
ng lai, vì v y c n thi t ph i th c hi n c p
nh t liên t c đ i v i đánh giá r i ro. Ví d , li u ki m toán viên có nên đi u ch nh
th t c ki m toán v i nh ng r i ro tr ng y u đ
chúng không còn tr ng y u trong tháng M
ch quan tâm đ n nh ng r i ro đ
Không s p x p đ
theo th
c xác đ nh trong tháng N m cho dù
i Hai? Ho c li u ki m toán viên có nên
c xác đ nh vào cu i n m?”
c nhân s : M t khi k ho ch đã đ
ng là “Ai s làm?”. S p x p nhân s th
c s p x p thì câu h i ti p
ng theo đ
ng th ng trong quá
kh : tr lý ki m toán ki m tra nghi p v và th c hi n th nghi m chi ti t, ki m toán
viên chính và ch nhi m ki m toán soát xét l i h s ki m toán và th c hi n m t s
th t c ki m tra đ i v i nh ng ph n ph c t p, ch ph n hùn thì ch u toàn b trách
nhi m cho ch t l
ng c a cu c ki m toán. M t câu h i c p thi t là làm th nào đ
tr lý ki m toán viên có th đánh giá r i ro kinh doanh m t cách hi u qu . Quy trình
m i (đánh giá r i ro kinh doanh) đòi h i nhi u kinh nghi m h n là nh ng th t c
ki m toán c b n thông th
ng đ
c giao cho tr lý ki m toán viên. Li u tr lý
ki m toán viên có đ y đ ki n th c và kinh nghi m đ ti n hành ph ng v n v i
nhân s c a nh ng phòng ban khác. Có c n thi t ph i có m t c u trúc m i cho đ i
ki m toán? Qua đó, xác đ nh r ng vi c s p x p nhân s liên quan đ n đánh giá r i
ro kinh doanh là m t v n đ mang tính ch t xét đoán và ph c t p.
7
Không nh n đ
c s đào t o và h tr : Không có tài li u s n có đ ki m toán viên
có th d a trên đó đánh giá r i ro kinh doanh (Humphrey et al, 2004). Khi ph
ng
pháp đánh giá r i ro kinh doanh l n đ u tiên áp d ng, tài li u h tr thì r t ít và vi c
đào t o thì s sài. Quy trình th c hi n th nghi m có th không hi u qu nh mong
mu n và nh ng c g ng đ áp d ng k thu t ki m toán m i th
ng b th t b i b i
s thi u h t v đào t o và tài li u h tr (Fischer, 1996.).
Không hi u rõ ý ngh a c a b ng ch ng thu th p đ
c:
m t s đi m c a quy trình
ki m toán, ki m toán viên h i r ng li u đi u này có ý ngh a gì? Vi c chuy n nh ng
đánh giá r i ro kinh doanh thành b ng ch ng h tr cho ý ki n c a báo cáo ki m
toán th
ng là th thách khó kh n nh t mà ki m toán viên ph i đ i m t (Bell &
Solomon, 2002; Bell, Solomon, & Peecher, 2005).
V kh n ng thu th p ch ng c thông qua ph ng v n: M t v n đ quan tr ng c a
ph
l
ng pháp đánh giá r i ro kinh doanh là s c n thi t ph i ph ng v n m t s
ng l n nh ng cá nhân trong t ch c c a khách hàng đ đ t đ
s hi u bi t và s th ng th n c a nh ng ng
iđ
c s k t lu n v
c ph ng v n. H u h t ki m toán
viên c m th y d dàng h n trong vi c xem xét các tài li u b ng gi y. Vì s l
b ng ch ng ki m toán đ n t vi c ph ng v n gia t ng trong ph
ng
ng pháp đánh giá
r i ro kinh doanh, nên c n thi t ph i có nh ng đánh giá th n tr ng b i kinh nghi m
và s hi u bi t trong vi c t
ng tác v i khách hàng (Power, 2003).
Ngoài các nghiên c u đ c l p nêu trên, còn có các nghiên c u v đánh giá và đ i
phó r i ro c a các công ty ki m toán l n trên th gi i (đ
c g i là Big 4). T các
nghiên c u này, các công ty ki m toán đã xây d ng quy trình ki m toán c ng nh
ch
ng trình ki m toán cho công ty mình. Ch ng han, PWC Audit Guide c a Công
ty PriceWaterhouse Coopers, tài li u KAM c a Công ty KPMG, trong đó đã c th
hóa các công vi c c n th c hi n đ đánh giá và đ i phó r i ro tr
c khi IAASB ban
hanh chu n m c ki m toán qu c t v đánh giá r i ro d a trên r i ro kinh doanh.
Các nghiên c u t i VN:
T i Vi t Nam, cùng v i s phát tri n c a ki m toán đ c l p, các nghiên c u v ki m
toán nói chung và đánh giá và đ i phó r i ro nói riêng c ng đã có nh ng thành công
8
ban đ u. V m t lý lu n, các công trình đã bám sát nguyên lý hi n đ i trên th gi i
và đ
c đúc k t trong giáo trình ki m toán c a các tr
t HCM, H c vi n tài chính,
ng đ i h c nh
i h c kinh
i h c kinh t qu c dân. Bên c nh đó c ng có m t s
công trình nghiên c u c a các Lu n án Ti n s và Th c s liên quan đ n v n đ đánh
giá và đ i phó r i ro nh :
Lu n án ti n s c a
oàn Thanh Nga v “Nghiên c u đánh giá tr ng y u và r i ro
ki m toán nh m nâng cao ch t l
ng ho t đ ng trong các công ty ki m toán t i Vi t
Nam” (2011) nghiên c u m i quan h gi a đánh giá tr ng y u, r i ro ki m toán v i
vi c nâng cao ch t l
ng ki m toán trên c s lý lu n c a chu n m c ki m toán
qu c t và chu n m c ki m toán Vi t Nam hi n hành và ti n hành đi u tra, kh o sát
t i h n 20 công ty ki m toán đ c l p
Vi t Nam c ng nh g n 20 đ n v đ
c
ki m toán. Nghiên c u đã đ a ra nh ng đóng góp h u ích nh m hoàn thi n quy
trình đánh giá tr ng y u và r i ro ki m toán đ ngày càng nâng cao ch t l
v nh nhu c u h i nh p v i các n
tr
ng d ch
c trong khu v c và trên th gi i, t o môi
ng pháp lý cho ho t đ ng ki m toán theo thông l qu c t , tin h c hóa công tác
k toán ki m toán, m r ng quy mô đ i t
toán đ c i thi n ch
ng khách hàng cho các công ty ki m
ng trình ki m toán, nâng cao ch t l
ng.
Lu n v n th c s “Hoàn thi n th t c đánh giá r i ro nh m nâng cao ch t l
ng c a
cu c ki m toán báo cáo tài chính t i các Công ty ki m toán đ c l p nh và v a t i
Vi t Nam” c a Nguy n Th Thùy Linh (n m 2013); trên c s nghiên c u chu n
m c ki m toán qu c t và th c tr ng đánh giá r i ro trong ki m toán báo cáo tài
chính t i Vi t Nam t đó đ a ra gi i pháp hoàn thi n th t c đánh giá r i ro trong
ki m toán báo cáo tài chính t i các Công ty ki m toán đ c l p có quy mô v a và
nh t i Vi t Nam.
Lu n v n th c s “Gi i pháp hoàn thi n đánh giá r i ro trong ki m toán BCTC t i
các công tu ki m toán Vi t Nam” c a Hoàng Th Thu Trang (n m 2008); trên c s
nghiên c u các chu n m c ki m toán qu c t và công tác đánh giá r i ro c a các
n
c trên th gi , tiêu bi u là Hoa K , đ a ra nh ng bài h c kinh nghi m cho Vi t
9
Nam nh hoàn thi n hóa h s đánh giá r i ro, áp d ng mô hình r i ro kinh doanh
trong ti p c n r i ro.
Nhìn chung, các nghiên c u đã cho th y đ
c tình hình th c t trong vi c v n d ng
các chu n m c ki m toán trong công tác ki m toán t i Vi t Nam. Tuy nhiên, ch a
có công trình nào đi sâu vào các nhân t
nh h
ng đ n ch t l
ng c a quy trình
đánh giá và đ i phó r i ro ki m toán, c ng nh các nguyên nhân sâu xa c a vi c
thi u hi u qu trong vi c áp d ng đánh giá và đ i phó r i ro ki m toán trong ki m
toán BCTC t i công ty ki m toán v a và nh .
Ph
ng pháp nghiên c u
Ph
ng pháp nghiên c u chính đ
nghiên c u đ nh l
c s d ng trong bài lu n v n là ph
ng pháp
ng, trên c s v n d ng các k thu t nh đi u tra th ng kê, phân
tích th c ti n ng d ng các mô hình đ x lý d li u.
D li u đ
c s d ng trong Lu n v n bao g m c d li u s c p và d li u th c p.
D li u s c p đ
c thu th p ch y u qua ph
v n. Ho t đ ng đi u tra đ
c ti n hành
ng pháp đi u tra k t h p v i ph ng
30 Công ty KTDL đ
c xác đ nh là có
quy mô nh và v a
Vi t Nam, trong đó, tác giá t p trung vào các công ty
v c TP.HCM.
ng tr l i là các cá nhân làm vi c
it
khu
các công ty KT L nh và
v a v i kinh nghi m trên 2 n m.
V ph
ng pháp đi u tra: ng
tin. B ng câu h i đ
i vi t g i b ng câu h i đ n cá nhân đ thu th p thông
c xây d ng d a trên yêu c u c a chu n m c ki m toán v
đánh giá và đ i phó r i ro và đ
l a ch n t
ng
i tr l i s
ng ng t r t không đ ng ý đ n r t đ ng ý cho t ng câu h i. Ngoài ra,
i vi t c ng th c hi n ph ng v n m t s cá nhân v m t s n i dung tr ng y u,
có s khác bi t gi a ng
ng
c tính đi m theo thang đo Likert, ng
i tr l i trong b ng câu h i. Bên c nh d li u s c p,
i vi t c ng s d ng ngu n d li u th c p, đ
nghiên c u tr
c thu th p ch y u t các tài li u
c, các tài li u ki m toán, các th ng kê, đánh giá c a các c quan có
liên quan đ n ho t đ ng ki m toán đ c l p.
10
K t c u c a bài nghiên c u
Ngoài l i m đ u, k t lu n, tài li u tham kh o và ph l c, lu n v n đ
theo ba ch
Ch
ck tc u
ng chính sau:
ng 1: T ng quan v đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán báo cáo tài
chính c a ki m toán đ c l p;
Ch
ng 2: Th c tr ng đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán Báo cáo tài chính
t i các công ty ki m toán v a và nh
Ch
Vi t Nam;
ng 3: Gi i pháp hoàn thi n quy trình đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m
toán Báo cáo tài chính t i các công ty ki m toán đ c l p nh và v a t i Vi t Nam.
11
CH
NG 1: T NG QUAN V
ÁNH GIÁ VÀ
I PHÓ R I RO TRONG
KI M TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH C A KI M TOÁN
CL P
1.1 R i ro, đánh giá và đ i phó r i ro trong ki m toán BCTC
1.1.1 Khái ni m v r i ro ki m toán
Trong ki m toán nói chung và ki m toán báo cáo tài chính nói riêng, r i ro ki m
toán là khái ni m quen thu c g n li n v i trách nhi m c a ki m toán viên. Vì v y,
vi c hi u rõ và qu n lý t t r i ro ki m toán là y u t quy t đ nh trong vi c h n ch
r i ro kinh doanh c a các công ty ki m toán.
Theo t đi n ti ng vi t, “R i ro là thu t ng đ ch vi c không may x y ra” ho c “r i ro
là đi u không lành, không t t b t ng x y đ n”. Nh v y r i ro là đi u không mong
mu n. Trong các l nh v c khác nhau thì r i ro l i có nh ng đ c tr ng riêng. Trong l nh
v c ki m toán r i ro ki m toán đã đ
c đ nh ngh a trong các v n b n h
ng d n ki m
toán và chu n m c ki m toán nh sau:
Theo chu n m c ki m toán Vi t Nam s 200 “R i ro ki m toán: Là r i ro do ki m
toán viên đ a ra ý ki n ki m toán không phù h p khi báo cáo tài chính đã đ
c
ki m toán còn ch a đ ng sai sót tr ng y u. R i ro ki m toán là h qu c a r i ro có
sai sót tr ng y u (g m r i ro ti m tàng, r i ro ki m soát) và r i ro phát hi n;. Ví d ,
KTV có th đ a ra ý ki n ch p nh n toàn b v m t BCTC mà không bi t r ng các
báo cáo này có nh ng sai ph m tr ng y u”. R i ro ki m toán xu t phát t các sai
l ch ti m n trong BCTC mà HTKSNB c ng nh các th nghi m c b n c a ki m
toán viên không phát hi n đ
c.
1.1.2 Phân lo i r i ro trong ki m toán
1.1.2.1 R i ro ti m tàng
VSA 200 đã đ nh ngh a “R i ro ti m tàng là kh n ng c s d n li u c a m t nhóm
giao d ch, s d tài kho n hay nh ng thông tin thuy t minh có th ch a đ ng sai sót
tr ng y u, khi xét riêng r hay t ng h p l i, tr
c khi xem xét đ n b t k ki m soát
nào có liên quan”.
R i ro ti m tàng ch y u đ n t các y u t n i t i c a doanh nghi p, ch ng h n nh
vi c tính toán ph c t p có th sai sót nhi u h n các tính toán đ n gi n, kho n m c
12
ti n th
ng g p r i ro m t c p h n các kho n m c khác, nh ng tài kho n bao g m
các giá tr phát sinh t các
v thông th
c tính k toán s có r i ro sai ph m cao h n các nghi p
ng… Tuy nhiên, các nhân t bên ngoài đôi khi c ng nh h
ng đ n
r i ro ti m tàng, ví d nh s phát tri n v công ngh có th d n đ n vi c l i th i
c a m t s s n ph m c th , làm cho hàng t n kho có kh n ng ghi nh n kh ng trên
BCTC c a doanh nghi p.
Tùy thu c vào b n ch t ngành ngh , đi u ki n kinh doanh c ng nh m t s nhân t
khác liên quan đ n ho t đ ng c a doanh nghi p, m i doanh nghi p s có nh ng r i
ro ti m tàng khác nhau, KTV ch có th đánh giá ch không th tác đ ng vào r i ro
ti m tàng.
R i ro ti m tàng đ
c đánh giá trong su t giai đo n l p k ho ch và c p nh t trong
su t quá trình ki m toán.
1.1.2.2 R i ro ki m soát (CR)
VSA 200 đã đ nh ngh a “R i ro ki m soát là r i ro x y ra sai sót tr ng y u trong
t ng nghi p v , khi xét riêng l hay t ng h p l i, đ i v i c s d n li u c a m t
nhóm giao d ch, s d tài kho n hay thông tin thuy t minh mà ki m soát n i b c a
đ n v không th ng n ch n ho c không phát hi n và s a ch a k p th i”
Nh v y, ki m soát là vi c thi t k , v n hành và duy trì ki m soát n i b c a Ban
giám đ c nh m h n ch r i ro đã xác đ nh có th c n tr vi c hoàn thành các m c
tiêu c a đ n v . Tuy nhiên, b t k HTKSNB nào c ng có nh ng h n ch ti m tàng,
ch ng h n nh kh n ng ng
i th c hi n gây ra nh ng nh m l n, sai sót, ho c m t
s ki m soát có th b vô hi u do có s thông đ ng hay l m d ng quy n c a ng
qu n lý.
i
i u này làm cho r i ro ki m soát luôn luôn t n t i, và do đó, không th
lo i tr hoàn toàn r i ro có sai sót tr ng y u trên BCTC.
C ng gi ng nh r i ro ti m tàng, KTV không th can thi p vào r i ro ki m soát mà
ch có th đánh giá m c đ
nh h
ng c a chúng đ n BCTC đ t đó xác đ nh n i
dung, l ch trình, ph m vi c a các th nghi m c b n.
1.1.2.3. R i ro phát hi n (DR)
13
VSA 200 đã đ nh ngh a “R i ro phát hi n là r i ro mà các th t c mà KTV th c
hi n nh m làm gi m r i ro ki m toán xu ng t i m c th p có th ch p nh n đ
nh ng v n không phát hi n đ
c
c h t các sai sót tr ng y u khi xét riêng ho c t ng
h p l i. V i m t m c r i ro ki m toán xác đ nh tr
c, m c đ r i ro phát hi n đ
ch p nh n có quan h t l ngh ch v i r i ro có sai sót tr ng y u đ
c
c đánh giá
c p đ c s d n li u. Ví d nh , n u KTV xác đ nh có r i ro sai sót tr ng y u
m c đ càng cao thì r i ro phát hi n có th ch p nh n đ
c càng th p, và c n thu
th p nhi u b ng ch ng ki m toán có tính thuy t ph c cao h n.
R i ro ti m tàng và r i ro ki m soát khác bi t v i r i ro phát hi n vì chúng t n t i
đ c l p v i cu c ki m toán, trong khi r i ro phát hi n l i liên quan đ n các th t c
c a KTV và có th thay đ i theo s xem xét c a KTV. R i ro phát hi n có m i quan
h t l ngh ch v i r i ro ti m tàng và r i ro ki m soát. R i ro ti m tàng và r i ro
ki m soát càng th p, r i ro phát hi n có th ch p nh n đ
l i, càng nhi u r i ro ti m tàng, và r i ro ki m soát đ
r i ro phát hi n có th ch p nh n đ
c s càng cao, và ng
c
c KTV tin là có t n t i, thì
c là càng th p.
1.1.3 M i quan h gi a các lo i r i ro
tìm hi u m i quan h gi a các lo i r i ro, tr
c h t ta tìm hi u v mô hình r i ro
ki m toán.
1.1.3.1 Mô hình r i ro ki m toán
AR = IR x CR x DR
Trong đó: AR: R i ro ki m toán
IR: R i ro ti m tàng
CR: R i ro ki m soát
DR: R i ro phát hi n
V i 3 b ph n c a r i ro ki m toán: r i ro ti m tàng, r i ro ki m soát và r i ro phát
hi n, mô hình r i ro ki m toán có th chia r i ro thành 2 thành ph n chính: M t
ph n ph thu c vào doanh nghi p (r i ro ti m tàng, r i ro ki m soát), m t ph n ph
thu c vào KTV (r i ro phát hi n).
- Xem thêm -
.PDF 
90 
352 
103 
